Научная статья на тему 'Роль и значение бюджетных средств в повышении эффективности системы высшего образования'

Роль и значение бюджетных средств в повышении эффективности системы высшего образования Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
42
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Общество и инновации
ВАК
Область наук
Ключевые слова
высшее образование / контроль качества образования / эффективное управление ВУЗами / рейтинг / финансирование / внебюджетный фонд развития / материальнотехническая база. / higher education / quality management of education / effective management of higher education institutions / rating / funding / extra-budgetary development fund / material and technical base.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Салим Дусанов

В статье рассматривается вопрос об эффективности и важности использования финансовых ресурсов в эффективном управлении высшими учебными заведениями. Изучены аналитические подходы узбекских и зарубежных ученых о роли финансовых ресурсов в развитии высшего образования как образования и управления им. В статье по результатам монографий и экспертно-систематического анализа показан порядок эффективного управления доступными финансовыми ресурсами с упором на обеспечение финансовой устойчивости вузов.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The role and importance of budget funds in improving the efficiency of the higher education system

The article deals with the issue of efficiency and importance of the use of financial resources in the effective management of higher education institutions. Analytical approaches of Uzbek and foreign scholars on the role of financial resources in the development of higher education as education and its management were studied. The article, based on the results of monographic and expert and systematic analysis, outlines the procedure for effective management of available financial resources, focusing on ensuring the financial stability of universities.

Текст научной работы на тему «Роль и значение бюджетных средств в повышении эффективности системы высшего образования»

Science

through time and space

Science

through time and space

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50с1еу ап4 шпоуаНоп$

Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

Жамият ва инновациялар -

Общество и инновации -

Society and innovations

Journal home page:

https: //inscience.uz/index.php/socinov/index

The role and importance of budget funds in improving the

efficiency of the higher education system

Salim DUSANOV !

Tashkent State University of Economics

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received February 2021

Received in revised form

20 February 2021

Accepted 15 March 2021

Available online

15 April 2021

Keywords:

higher education,

quality management

of education,

effective management

of higher education

institutions,

rating,

funding,

extra-budgetary

development fund,

material and technical base.

The article deals with the issue of efficiency and importance

of the use of financial resources in the effective management of

higher education institutions. Analytical approaches of Uzbek

and foreign scholars on the role of financial resources in the

development of higher education as education and _ its

management were studied. The article, based on the results of

monographic and expert and systematic analysis, outlines

the procedure for effective management of available financial

resources, focusing on ensuring the financial stability

of universities.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International

(CC BY 4.0) license (https: //creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Олий таълим тизимида самарадорликни оширишда бюджет

маблагларининг урни ва ахамияти

Калит сузлар:

олий таълим, таълим

сифатини бошириш,

олий таълим муассаса-

ларини самарали

бошкариш,

рейтинг,

молиялаштириш,

бюджетдан ташкари

ривожлантириш

АННОТАЦИЯ

Маколада молиявий ресурслардан файдаланиш самарадор-

лиги ва ахамияти курсатилган. Олий таълим муассасаларида

таълим сифатини оширишда молиявий ресурсларнинг

ахамияти ва уни Тасарруф этиш юзасидан тахлилий

ёндашувлари Урганилди. Жараённинг Узига хос жихатлари

реал маълумотлар асосида тахлил килиниб, мавжуд

муаммолар ва эришилган ютуклар атрофлича курсатилди. Шу

асосда илмий хулоса ва амалий таклифлар уртага ташланди.

1 Scientific research, Tashkent State University of Economics, Tashkent, Uzbekistan.

E-mail: msalimd@mail.ru.

59

| о

| Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации — Society and innovations

through time and space Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

жамгармаси маблаклари,

моддий техника базаси.

Роль и значение бюджетных средств в повышении

эффективности системы высшего образования

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова: В статье рассматривается вопрос об эффективности

высшее образование, и важности использования финансовых ресурсов в

контроль качества

образования эффективном управлении высшими учебными заведениями.

эффективное управление Изучены аналитические подходы узбекских и зарубежных

ВУЗами, ученых о роли финансовых ресурсов в развитии высшего

рейтинг, образования как образования и управления им. В статье по

а результатам монографий и экспертно-систематического

внеою етный фон,

эазвития a анализа показан порядок эффективного управления

материально- доступными финансовыми ресурсами супором на обеспечение

техническая база. финансовой устойчивости вузов.

КИРИШ

СУнги 5 йилликда олий таълим тизимининг ривожланишини атрофлича

тахлил килиш шуни курсатмокдаки, Узгаришларнинг асосий кисми тутридан-тутри

ёки билвосита иктисодиётдаги туб ислохатлар, пул окимларининг таксимланиши

ва купайиши, молиявий инкирозга карши курашиш ва бошка жараёнларга бевосита

боглик булиб колмокда.

Барча сохалар сингари олий таълим тизимини самарали бошкариш

стратегиясини ишлаб чикишда, мазкур сохани бошкариш буйича тан олинган жахон

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

тажрибасини жиддий Урганиш Ba тахлил килиш Талаб этилади. Шунингдек,

мамлакатимизнинг узига хос ижтимоий - иктисодий, маданий, геосиёсий жихатларини

инобатга олган холда олий таълимнинг ривожланиш истикболлари ва

тенденцияларининг дунёдаги жараёнларга уйгунлигини чукур тахлил килиш бугунги

куннинг долзарб масалаларидан бири булиб колмокда. Чунки, минтака нуктаи-

назаридан каралганда, кушни мамлакатлар олий таълим тизими ижобий ривожланиш

тенденцияси эга булиб бормокда, жумладан Козогизтон Республикаси олий таълим

тизими 2010 йилда Болония жараёнига кушилганлигини эътироф этиш мумкин

булади. Шу билан бир каторда, кушни давлатлар олий таълим муассасаларида

канчадан-канча талабаларимиз тахсил олмокда.

Зеро, халкаро амалиётда мазкур сохани ривожлантиришнинг тан олинган

глобал тенденцияларини алохида куриб чикиш лозим хисобланади. Жумладан:

- давлатнинг олий таълим сохасини молиялаштиришдаги урнини

кискартириш;

—олий таълим муассасаларининг мустакиллигини (барча ЙУналишларда)

мустахкамлаш ва хусусийлаштириш;

- ракамли иктисодиётга утиш шароитида курсатилаётган олий таълим

хизматларини жахон стандартларига мувофик диверсификация килиш;

— олий таълим хизматлари бозорида ракобатнинг кучайишига шарт-шароит

яратиб бериш ва куллаб-кувватлаш;

—олий таълим муассасаларининг Уз сохаси буйича универсаллашувига

шароит яратиш ва абитуриентларни камраб олиш куламини кенгайтириш.

60

о

| Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации — Society and innovations

through time and space Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

Бугунги кунда Давлатимиз томонидан ОТМларни илмий салохиятини ошириш,

уларнинг миллий рейтингларини тузиш, таълим сифатини кутариш ва жахон микёсида

тан олинган 'ТОП-1000 ОТМлар рейтингига киритишга каратилган

сиёсат олиб борилмокда. Буни Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил

29 октябрдаги "“Илм-фанни 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш

тугрисида”ги ПФ-6097-сон Фармонининг кабул килинганлиги хам тасдиклайди.

“Олий таълим-ривожланадиган ва Уз-Узини ривожлантирадиган тизим.

У инсоният тараккиётининг барча боскичлари мобайнида тупланган тажрибани янги

авлодларнинг онгига сингдириш ва маданият, фан, техника, умуман, жамиятни янада

ривожлантириш учун шарт-шароит яратишга масъул этилган. У Узига хос булган

конуниятлар асосида фаолият юритади, ижтимоий-иктисодий ва сиёсий

шароитларнинг бевосита таъсири остида ривожланади” [1].

Бундан куриниб турибдики, олий мактабларнинг ривожланишида жамиятнинг

ижтимоий-иктисодий ва сиёсий ривожланиши, олиб борилаётган таълим сиёсати

бевосита Уз таъсирини курсатади. Сунги йилларда республикамизда олиб борилган туб

ислохатлар натижаси Ууларок барча сохалар сингари олий таълим хам жиддий

Узгаришларни бошдан кечирди.

МАВЗУГА ДОИР АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ

Олий таълим сохасини молиялаштириш мавзуси мамлакатимиз олимлари ва соха

мутахассислари томонидан мунтазам равишда илмий тадкикот объекти сифатида

Урганиб келинмокда. Жумладан, М.Х. Саидов “Олий таълим тизимида молиявий

бошкарув” мавзусига батишланган монографияда мамлакатимиз олий таълим

муассасаларини молиялашнинг манбалари, маблагларни шакллантириш, молиявий

бошкариш Йуналишлари ва маркетинг олиб бориш Иуллари уУрганилган [1].

А.А. Махмудовнинг тадкикотида эса олий таълимни молиялаш-тиришда бюджетдан

ташкари тулов-контракт маблаеларининг ахамияти, "краудфандинг” технологиясини

Тадбик этиш оркали молиявий ресурсларни диверсификациялаш механизмини

Ттакомиллаштириш курсатиб утилган [2]. А. Шеров олий таълим муассасаларига

бюджетдан ташкари маблагларни жалб этишни такомиллаштириш, назорат

имтихонларини хориж тажрибасини куллаган холда пуллик куринишда амалга

ошириш ва бу оркали бюджетдан ташкари маблаЕлар тушумини орттирадиган тизим

яратиш буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиккан [8].

ОТМларни самарали бошкарида бевосита бюджетдан ажратилаётган молиявий

ресурсларнинг ахамияти ва самарадорлиги масаласига алохида эътибор каратилиши

лозим. Бу эса Уз навбатида ушбу Йуналишда илмий тадкикотлар олиб боришни, илмий

асосланган таклиф ва тавсиялар ишлаб чикишни такозо этади.

Тадкикот методологияси. Илмий мавхумлик (абстраксия), таккослама тахлил,

мантикийлик ва Тарихийликнинг бирлиги, синтез, жадвал тахлили, статистик тахлил ва

бошка методлардан фойдаланилди.

ТАХЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР

Юртимизда олий таълимнинг ривожланиши, сохада туб ислохатлар изчиллиги

жараёни карийиб чорак аср мобайнида суст кечди. Бунинг натижасида тизимнинг

жахон микёсида тан олинган Талаб ва тамойилларидан ортта колганлиги

кузатилмокда. Бирок, сунги йилларда Давлатимиз томонидан тизимга алохида эътибор

61

о

| Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации — Society and innovations

through time and space Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

каратилиши билан сохадаги мавжуд муаммолардан боскичма-боскич чикиш

имконияти тутилмокда.

Ривожланган мамлакатлар тажрибасидан маълумки, Олий таълим сохасида

бозор муносабатларининг ривожланиши, иктисодиётнинг бошка сохалари сингари

таълим хизматлари диверцификациясига ва сифатининг юксалишига олиб келади.

Шу нуктаи назардан, таълим сифатини ошириш максадга мувофиклиги юзага

чикади. Лекин ушбу заруриятни амалга оширишда бир катор ечимини кутаётган

масалалар мавжуд булиб, жумладан:

— маълумки бозор конуниятларига кура молиявий ресурслар самарадорлиги

вакт бирлигида Узини намоён этиши талаб этилади. Бирок, олий таълим сохасига

ЙУналтирилган молиявий ресурслар самарадорлигини Ффакат узок муддатли

истикболда бахолаш мумкин. Чунки, олий таълимга Йуналтирилган молиявий

ресурслар самараси етиштирилган кадрлар салохиятига, иш билан

таъминланганлиги ва бошка омилларга бевосита боглик. Шу сабабли, мазкур сохага

ЙУналтирилган харажатларни коплашга булган эхтиёж кондирилиши масаласи

очиклигича колмокда.

Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги билан Олий ва Урта махсус

таълим вазирлигининг 2010 йЙил 26 августдаги “Бир талабани Укитиш

харажатларидан келиб чикиб бюджет маблаглари хисобига олий таълим

муассасаларининг харажатларини норматив режалаштириш ва молиялаштириш

тартиби тутрисидаги низомни тасдиклаш хакида’ги Карори талабига кура

бюджетдан ажратилаётган маблаглар билан ОТМлар бу каби узок муддатли

инвестицияларни молиялаштириш имкониятига эга эмас. Чунки, ОТМларда

талабалар контингентидан келиб чиккан холда ажратилаётган бюджет ва тулов-

контракт маблаглари моддий-техника базасини замонавий талаблар асосида

саклаб туришга, бино ва иншоотларни жорий ва капитал таъмирлашга, профессор-

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Укитувчи ва ходимларни Xap томонлама куллаб-кувватлашга ва бошка

харажатларни коплашга имконият бермайди.

Карорга кура, ОТМларнинг бюджет маблаглари харажатлар сметаси

шакллантирилишида ПУ-гурух харажатларида иктисодиётдаги инфляция даражаси

йил бошида инобатга олинмайди. Молия Йили бошида ОТМларнинг моддий-

техника базасини мустахкамлаш учун ажратилган маблагларни Tacappyd

этилишида режага мувофик кузланган микдорни харид килиш имконияти

булмайди. Чунки, бозорда нарх-наволарнинг тез узгарувчанлиги, валюта курси

Узгаришининг хроникаси бунга тускинлик килади.

Давлат рахбари фармони билан Республикада ойлик иш хаки, стипендиялар ва

нафалар маълум бир фоизга оширилса 1 гурух харажатларида маблаг кушилади. Аммо,

колган гурухлар учун бундай жараён кузатилмайди. Ушбу холатни ОТМларга

орттирилган (супер)контракт-тулови асосида кабуллар рухсат берилганлиги билан

изохланмокда. Бирок, Урганишларга кура орттирилган (супер) контракт-тулови

асосида талабаликка кабул килинаётган абитуриентларнинг билим савияси ОТМ лар

томонидан талаб килинган андозаларга доимо хам мос келавермаслиги кузатилади.

Шу боис ушбу талабаларни киска муддатда соха буйича олий маълумотли кадр килиб

тайёрланиши, бевосита ОТМлар томонидан етиштириб чикарилаётган махсулот-

ларга бериладиган бахони коникарсиз холатга тушириб куйиши мумкин.

Буни биргина Узбекистон халкаро ислом академияси мисолида куриб утсак.

62

о

]5епсе Жамият ва инновациялар - Общество и инновации — Society and innovations

through time and space Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

Айрим олий таълим муассасаларининг 2018-2020 йилларда бюджет маблаглари

хисобидан амалга оширган харажатлари

ОТМ номи ЙИЛЛАР

2018 it. 2019. 2019.

Бюджет Бюджет талабага Бюджет Бюджет 1 нафар Бюджет Бюджет 1 нафар

маблаглари | маблаглари тури маблаглари | маблаглари | талабага | маблаглари | маблаелари | талабага

хисобида келадиган хисобида тугри хисобида TYFDH

укийдиган микдор укийдиган келадиган | Укийдиган келадиган

талабалар талабалар МИКДор талабалар микдор

контингенти контингенти контингенти

Узбекистон 100 1018 148 10 181 114 3 072 401 26951 221 5687902 | 25737

журналистика

ва оммавий

коммуникация

универссите

Узбекистон 190 9 100 067 47895 313 32714610 | 104520 408 35655710 | 87391

халкаро ислом

академияси

Навоий давлат 170 12 662 428 74 485 170 17 380 892 102 241 180 21828990 | 121272

KOHYWIHK

HHCTHTYTH

Жами: 22 780 643 597 53 167 903 809 63 172 602

Жавалдан куриниб турибдики, ахолининг олий маълумотли булиш истаги ва

бунга тулов кобиляти етарли даражада. Урнатилган тулов-контракт микдорининг

12 баробаридан 30 баробаригача булган микдорни тулаганлар сони умумий кабул

килинганларни 157 нафарини яъни 88,7 %ни ташкил этади. Бу курсаткичлар

натижасида ОТМларга келиб тушаётган молиявий ресурслар яхши албатта, бирок

орттирилган контракт (супер) тулаб кираётган ушбу абитурентларнинг билим

савияси, даражаси ва келажакда Уз сохаси хамда мутахассислиги буйича малакали

кадр булиб етишиб чикиши савол остида колмокда. Бу эса Уз навбатида ОТМларда

таълим сифатини оширишга, битирувчиларнинг савиясига караб ОТМларнинг

рейтингига салбий таъсир килади.

—олий таълим тизимида таълим сифатини ошириш бевосита, таълим

муассасасининг Узигагина боглик жараён эмас. Чунки олий таълимга кириб

келаётган абитуриентларнинг хам савиясига бевосита боглик. Бинобарин, факат

бозор механизмларидан фойдаланган холда жамиятнинг юкори сифатли таълимга

булган эхтиёжини кондириш мумкин эмас.

63

о

In Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации — Society and innovations

Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

through time and space

Узбекистон халкаро ислом академиясида 2019-2020 укув Йилида оширилган (супер)

контракт тулови асосида талабаликка кабул килинганлар тугрисида [9]

МАЪЛУМОТ

1-жадвал

УЗХИА Супер

контракт

р я = я =. 5 я я я

мик $ 3 € & $ & S$ gs

амалдаги 8 2 a в. 5. 5. 5. a. а

контрактга ‘© Ss © $ 5 © $ © be

нисбатан < < on Я = aq mn

Ka6ya сони сони | сони сони сони | сони | сони сони сони

килинган

талабалар

сон

5 2 90 54 12 1 177

ЖАМИ: 11 2

Олий таълим тизимига Йиллик бюджет маблаглари ажратилишида

ОТМларнинг молиявий баркарорлик курсаткичлари тахлил килиниши Ba шу

йусунда келгуси Йилларга маблатлар таксимланишини назарда тутувчи лойиха

амалга оширилиши максадга мувофик. Бугунги кунда Республикамизда

ОТМларнинг молиявий баркарорлиги тушунчаси амалда кулланилмайди. Куйида

келтирилган шаклда ОТМларнинг молиявий баркарорлиги тахлил килиниши

ва шу буйича ОТМлар гурухларга ажратилиши лозим.

Узбекистонда олиб борилаётган барча Йуналишлардаги туб ислохотлар,

хусусан, таълим тизимини ривожлантиришга каратилган сиёсатнинг устувор

вазифаси - шахс, жамият ва давлатнинг хозирги ва келажакдаги эхтиёжларига

мувофиклиги асосида замонавий таълим сифатини таъминлашдан иборатдир.

Таълим тизимига бозор механизмларини жорий килиш ва мавжуд молиявий

ресурслар самарадорлигини оширишга бевосита ахолининг кам даромадлилиги

ва хусусий секторнинг тараккий этмаганлиги омиллари Уз таъсирини курсатмасдан

колмаяпди. Давлат томонидан олий таълимни тартибга солиш самарадорлиги ва

такомиллаштиришга каратилган ишлар пировард натижаси хозирча яккол кузга

ташланаётгани йук,

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Олий таълим тизимига бюджет маблатларини ЙУналтириш, бунинг

натижасида тизимнинг молиявий баркарорлигини Таъминлашга каратилган

илмий асосланган кансепция ишлаб чикилиши лозим. Маълум бир кисмда

ажратилаётган бюджет маблаглари тизимда Йигилиб колган масалаларни

изчиллик билан ечиши учун анча вакт олади. Бугунги кундаги ОТМларда замонавий

64

Science

through time and space

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50с1еу ап4 шпоуаНоп$

Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

лабаратория жихозларининг етишмаслиги, табиий фанлар буйича мавжуд

иктидорларнинг, кашфиётларнинг юзага чикишини бир оз ортга сурмокда.

ОТМларда мавжуд молиявий ресурслар доирасида таълим сифатини ошириш

хамда таълим сифати курсаткичи ва молиявий ресурслар самарадорлигини уйгун

холда таъминлаш борасида илмий тадкикотлар олиб борилиши ва илмий

асосланган таклиф ва тавсиялар ишлаб чикилиши лозим.

ОТМларнинг молиявий баркарорлиги турлари:

Молиявий

баркарорлик Шарт Изох

турлари

1. 2. 3.

Бюджет маблаглари захира ва харажатларни коплаш учун

етарли даражада. Бюджет маблаглари етарли эмаслиги ва

Абсалют ОТМларни бюджет маблаглари билан кисман таъминлаш

Зи3<_ Есб дастури амалга оширилганлиги сабабли молиявий воситалар

бугунги кунда умуман булмайди.

Захира ва харажатларнинг бир кисми бюджетдан ташкари

Нормаль маблаглар хисобидан копланиши шарти билан ОТМЛарнинг

3u3< Ec тулов кобилятини кафолатлайди. Бу кенг таркалган усул

ОТМларнинг молиявий баркарор булмаган холати, тулов

кобиляти маълум бир молиявий манбалар хисобидан

Баркарор копланадиган (вактинча ижтимоий ва захира фондлари

булмаган 3u3 маблаглари хисобидан, ушбу холатда кредиторлик карздорлик

<Ес+Кдоп дебиторлик дарздорликдан ортиб кетади. Кдом=киска

муддатли пассивлар + (Кз-Дз)

Кризис Захиралар ва харажатлар уларни шакллантириш манбаларидан

холатда ортиб кетган холат

3u3 > Ec+Kgon

65

о

| Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации — Society and innovations

through time and space Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Олий таълим тизимини молиялаштириш масаласининг кам Урганилган

жихатларидан бири бу молиявий ресурслар самарадорлигини Улчашдир.

Самарадорликни туУтридан-тутри Улчаш ва бахолаш кийин. Чунки, ОТМлар

молиявий ресурслар самарадорлиги масаласи кенг ва абстаркт тушунча булиб, уни

бирон колибга солиб бахолаш имконияти мавжуд эмас. Олий таълим

муассасаларида молиявий ресурслар самарадорлигини Улчаш ва бахолаш буйича

турли хил ёндошувлар мавжуд. Бугунги кунда ОТМлар молиявий ресурслар

самарадорлиги бахолашнинг куйидаги турлари кабул килинган:

1) институционал бахо,

2) жамоат назорати (шу жумладан, профессионал уюшмалар иштирокида),

3) рейтинглар.

Республикамизда кенг таркалган бахолаш усулларидан аттестация

ва аккредитация килиш тартибидаги интитуционал бахолаш тизимидир.

Таълим сохасида самарадорлик талабаларда юз берган Узгаришларни

ва уларнинг билим савиясини акс эттувчи куйидаги уч улчов билан ифодаланиши

мумкин:

— Талабаларга берилган билим ва куникмаларнинг якуний натижалари

(олинган билим ва куникмалар савияси, даражаси) билан;

— икдисодий якуний натижалар (сотиб олинган инсон капитали);

— ижтимоий натижалар (сотиб олинган ижтимоий капитал).

Республикамизда ОТМларда самарадорликни бахолаш ва Улчаш буйича

жамоат назорати шаклланмаган ва амалда мавжуд эмас.

Уз олдига глобал таълим тизимига интеграциялашиш вазифасини куяётган

Республикамиз олий таълими муассасалари мазкур бозор сохасининг муайян

талабларига жавоб бериши керак. Биринчи навбатда, бу таълим хизматлари

сифатига куйиладиган талабларга алохида эътибор каратилиши максадга мувофик.

Янги иктисодий шароитлар таълим тизимини бошкаришда турли хил

ёндашувларни яратиш ва куллашни такозо этди. Аввало, бу молиявий окимлар

таркибидаги узгаришлар учун янги молиялаштириш манбаларининг пайдо булиши

билан боглик жараёндир.

Узбекистон олий таълим тизимини модернизация килиш концепцияси

давлат стандартларини ва укув жараёни учун зарур шарт-шароитларни хисобга

олган холда норматив бюджет маблаглари харажатларини купайтиришни назарда

тутади; юкорида таъкидлаб утганидек бюджет маблаглари хисобидан

ажратилаётган маблагларда Республикада амал килаётган ёки Марказий банк

томонидан башорат килинган Йиллик инфляция хисобга олинган холда маблаг

ажратилиши максадга мувофик.

Шу билан бир каторда амалга оширилаётган таълим дастурларининг

мохиятини акс эттирувчи бюджетдан молиялаштиришни табакалаштирилган

стандартларни ишлаб чикиш максадга мувофик,

Концепциясини амалга ошириш, авваламбор, молиялаштириш

стандартларини хисоблашнинг илмий асосланган методологиясини кабул

килишни Уз ичига олади.

Шуни таъкидлаш керакки, бугунги кунда куплаб давлатлар олий таълим

тизими олдида турган муаммолардан бири, талабалар сонининг тез усиши

66

о

| Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации — Society and innovations

through time and space Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

молиявий ресурсларни купайтириш имкониятидан устун булиб колмокда. Чунки,

талабалар томонидан туланаётган тулов-контракт микдори белгиланган

харажатларни копламайди. Буни Олий ва Урта махсус таълим вазирлигининг

куйдаги тахлилида хам таъкидлаб утилган. “Бугунги кунда бир нафар талабани

Укитишнинг уртача харажати 10,5 млн.сумни ташкил этгани холда, тулов-контракт

киймати микдори уртача 8,7 млн.сум этиб белгиланмокда' [10].

Шу сабабли бу каби холатда укув туловлари жорий килинади ёки оширилади

ва уларнинг умумий таълим харажатларини молиялаштиришдаги улуши ортади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Бугунги кунда бу глобал тенденция десак муболага булмайди. Мавжуд молиявий

ресурслардан фойдаланишда ОТМларнинг хукук ва эркинликларини кенгайтириш,

хусусан, ОТМларнинг бюджет маблаглари хисобидан ажратилган харажатлар

сметасида жорий йил фойдаланилмаган маблагларини ОТМларнинг бюджетдан

ташкари ривожлантириш жамгармасига Утказиб бериш лозим. ОТМларга молиявий

активларга эга булиш имконияти ва уларни купайтириш хамда улардан даромад

олишлари буйича зарур шарт-шароитлар яратиб бериш бугунги кун талабларида

бири саналади. Бюджет маблагларидан фойдаланишда хукуклар ва масъулият,

шунингдек, ОТМларнинг ижтимоий миссиясига купрок мос келадиган макомни

кидиришда мослашувчанлик зарур.

Мазкур таклифларнинг амалиётга жорий этилиши ОТМла мавжуд молиявий

ресурслар самарадорлигини оширишга ва молиявий баркарорлигини таъминлашга

бевосита хизмат килади деган фикрдамиз.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. М.Х. Саидов “Олий таълим тизимида молиявий бошкарув китоби

“Тафаккур-бустони” Тошкент. 2011 Й.

2. А.А. Махмудов “Олий таълим муассасаларида молиявий ресурсларни

бошкари механизмини такомиллаштири, ТДИУ. Тошкент. 2019 - Б. 8.

3. www.lex.uzZ миллий конунчилик базаси.

4. “Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлан-

тириш концепциясини тасдиклаш тутрисида”ги ПФ-5847-сон фармонида.

5. О.В. Калашникова, старший преподаватель кафедры финансов, бюджета и

страхования Е-тай: КаазбиКоуа@у е1.ги Всероссийский заочный финансово-

экономический институт, г.Москва “Источники финансирования высшего

образования в условиях развития инновационной экономики” Финансы и кредит,

47 (383) - 2009.

6. Т.В. Варкулевич, А.О. Кучерова, “Механизмы финансирования системы

высшего профессионального образования как условие инновационного управления

высшей школой (Зарубежный Опыт)” Право и управление.

7. Рахмонов Д. Пулатов А. Ева Виетсма. Узбекистонда олий таълим

муассасаларини молиялаштиришни илгор тажрибалар асосида такомиллаштириш

// http://www.bfajournals.uz. 6-coH AHBapb, 2017.

8. Шеров А. Олий таълим муассасаларига бюджетдан ташкари маблагларни

жалб этишни такомиллаштириш // Вр: //муилм.Ы17пе5-ЧаПу.и7. № 3 (111)-2017.

9. Кузиев 3. “Таълим тизимида хизматлар ва тадбиркорлик фаолияти

самарадорлигини ошириш” Автореферат. Т.: 2020.

67

о

Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации — Society and innovations

through time and space Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

10. Узбекистон халкаро ислом академияси, Узбекистон журналистика ва

оммавий коммуникация универсситети, Навоий давлат кончилик институти

хисоботи маълумотлари.

11. https://my.edu.uz/.

12. https://t.me/eduuz/.

13. Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги ва Олий ва урта махсус таълим

вазирлигининг 2010 йил 26 августдаги “Бир талабани Укитиш харажатларидан

келиб чикиб бюджет маблаглари хисобига олий таълим муассасаларининг

харажатларини норматив режалаштириш ва молиялаштириш тартиби тутрисидаги

низомни тасдиклаш хакида”’ги Карори (Адлия вазирлиги томонидан 2010 йил 26

августда 2136-сон билан руйхатдан Утказилган).

68

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.