Научная статья на тему 'ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИНИНГ БЮДЖЕТДАН ТАШҚАРИ МАБЛАҒЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ДАВЛАТ ХАРИДЛАРИНИНГ ЎРНИ'

ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИНИНГ БЮДЖЕТДАН ТАШҚАРИ МАБЛАҒЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ДАВЛАТ ХАРИДЛАРИНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
85
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
олий таълим / бюджетдан ташқари маблағлар / вақт бирлиги / номақбул хўжалик юритувчи субъектлар / валюта курслари / давлат харидлари / харид турлари / молиялаштириш / хўжалик юритувчи субъектлар / нарх параметрлари / моддий техника базаси / молиявий эркинлик. / высшее образование / внебюджетные фонды / единица времени / неблагоприятные субъекты хозяйствования / курсы валют / государственные закупки / виды закупок / финансирование / субъекты хозяйствования / ценовые параметры / материально-техническая база / финансовая свобода.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Дусанов Салим Мамарасулович

Мақолада олий таълим муассасаларида мавжуд молиявий ресурслардан файдаланиш самарадорлигини оширишда давлат харидларининг аҳамияти ва роли масаласи ёритилган. Олий таълим муассасаларида бюджетдан ташқари молиявий ресурсларнинг аҳамияти ва уни тасарруф этишда давлат харидларининг аҳамияти ўзбек ва хориж олимларининг таҳлилий ёндашувлари ўрганилди. Мақолада монографик ва эксперт ҳамда тизимли таҳлил натижаларига асосланиб, мавжуд молиявий ресурсларни самарали тасарруф этилишида давлат харидларининг роли, унинг ОТМ молиявий барқарорлигини таъминлашдаги аҳамияти кўрсатиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОЛЬ ГОСУДАРСТВЕННЫХ ЗАКУПОК В ПОВЫШЕНИИ ЭФФЕКТИВНОСТИ ВНЕБЮДЖЕТНЫХ ФОНДОВ ВУЗОВ

В статье рассматривается значение и роль государственных закупок в повышении эффективности использования имеющихся финансовых ресурсов в высших учебных заведениях. Важность внебюджетных финансовых ресурсов в высших учебных заведениях и важность государственных закупок в управлении ими были изучены на основе аналитических подходов узбекских и зарубежных ученых. В статье по результатам монографического и экспертно-систематического анализа освещена роль государственных закупок в эффективном управлении доступными финансовыми ресурсами, их роль в обеспечении финансовой устойчивости высшего образования.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИНИНГ БЮДЖЕТДАН ТАШҚАРИ МАБЛАҒЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ДАВЛАТ ХАРИДЛАРИНИНГ ЎРНИ»

Дусанов Салим Мамарасулович,

Узбекистон халкаро ислом академияси, Режа-молия булим бошлиFи, катта укитувчи

ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИНИНГ БЮДЖЕТДАН ТАШКАРИ МАБЛАГЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ДАВЛАТ ХАРИДЛАРИНИНГУРНИ

УДК: 336

ДУСАНОВ С.М. ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИНИНГ БЮДЖЕТДАН ТАШКАРИ МАБЛАГЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ДАВЛАТ ХАРИДЛАРИНИНГ УРНИ

Маколада олий таълим муассасаларида мавжуд молиявий ресурслардан файдаланиш самара-дорлигини оширишда давлат харидларининг ах,амияти ва роли масаласи ёритилган. Олий таълим муассасаларида бюджетдан ташкари молиявий ресурсларнинг ах,амияти ва уни тасарруф этишда давлат харидларининг ах,амияти узбек ва хориж олимларининг тах,лилий ёндашувлари урганилди. Маколада монографик ва эксперт х,амда тизимли тах,лил натижаларига асосланиб, мавжуд молиявий ресурсларни самарали тасарруф этилишида давлат харидларининг роли, унинг ОТМ молиявий баркарорлигини таъминлашдаги ах,амияти курсатиб берилган.

Калит сузлар: олий таълим, бюджетдан ташкари маблаFлар, вак,т бирлиги, номак,бул хужалик юри-тувчи субъектлар, валюта курслари, давлат харидлари, харид турлари, молиялаштириш, хужалик юритувчи субъектлар, нарх параметрлари, моддий техника базаси, молиявий эркинлик.

ДУСАНОВ С.М. РОЛЬ ГОСУДАРСТВЕННЫХ ЗАКУПОК В ПОВЫШЕНИИ ЭФФЕКТИВНОСТИ ВНЕБЮДЖЕТНЫХ ФОНДОВ ВУЗОВ

В статье рассматривается значение и роль государственных закупок в повышении эффективности использования имеющихся финансовых ресурсов в высших учебных заведениях. Важность внебюджетных финансовых ресурсов в высших учебных заведениях и важность государственных закупок в управлении ими были изучены на основе аналитических подходов узбекских и зарубежных ученых. В статье по результатам монографического и экспертно-систематического анализа освещена роль государственных закупок в эффективном управлении доступными финансовыми ресурсами, их роль в обеспечении финансовой устойчивости высшего образования.

Ключевые слова: высшее образование, внебюджетные фонды, единица времени, неблагоприятные субъекты хозяйствования, курсы валют, государственные закупки, виды закупок, финансирование, субъекты хозяйствования, ценовые параметры, материально-техническая база, финансовая свобода.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

DUSANOV S.M. THE ROLE OF PUBLIC PROCUREMENT IN IMPROVING THE EFFICIENCY OF EXTRA-BUDGETARY FUNDING OF HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS

In the article is discussed the public procurement importance and role in improving the efficiency of available financial resources using in higher education institutions. The importance of extra-budgetary financial resources in higher education institutions and the importance of public procurement management were investigated on the bases of analytical approaches to Uzbek and international studies. On the basis monographic, expert and systematic analysis' results, there is highlights the role of public procurement in the effective management of available financial resources, its role in ensuring the financial stability of higher education.

Key words: higher education, extra-budgetary funds, unit of time, unfavorable business entities, exchange rates, public procurement, types of procurement, financing, business entities, price parameters, material and technical base, financial freedom.

Кириш.

i^e^c^ Pecпyбликacидa "2017-2019 йил-лapдa иктиcoдиëтдa yзлaштиpилгaн инвecтици-ялap х^жми 2,1 бapoбapгa, шу жyмлaдaн мap-кaзлaштиpилгaн инвecтициялap хи^би^ 2,8 бapoбapгa op^a^ Ялпи ички мaxcyлoт тap-кибидaги инвecтициялap улуши 2016 йилдaги 21 фoиздaн 2019 йил якунига ^pa 38 фoиздaн ^poKKa уоди. Ушбу дaвpдa тaшки caвдo aйлaн-мacи хaжми 1,7 бapoбapгa oшди. Инвecтиция-лap вa тaшки caвдoдaги юкopи фaoллик caнoaт мaхcyлoтлapи ишлaб чик^иш хaжмлapининг 1,24 бapoбapгa, ^илишии^ 1,44 бapoбapгa у^шига paFбaтлaнтиpyвчи тaъcиp кypcaтди, yлapнинг ялпи ички мaхcyлoт тapкибидaги улуши э^ 24,1 фoиз-дaн 33,2 фoизгaчa ycди"1.

Бу paкaмлapдaн кypиниб тypибдики, бapчa coxa вa йyнaлишлapдa oлиб бopилaëтгaн иcлoxoтлap нaтижacидa ycиш кyзaтилмoкдa. Maзкyp иcлoxoтлap зaмиpидa миллий иктиcoдиëтни эpкинлaштиpиш, мaxaллий ишлaб чикapyвчилapни кУллaб-кyввaтлaш, эк^ пopт caлмoFини кyпaйтиpиш, импopт тoвapлap xaжмини кaмaйтиpиш, илм-фaнни pивoжлaнти-pишгa кapaтилгaн oкилoнa cиëcaт ëтгaнлигини кypишимиз мумкин. Taълим тизимидa oлиб 6op^ лaдигaн иcлoxoтлapнинг acocий вaзифaлapидaн биpи бу укув жapaëнини иcлox килиш вa oлий тaълимнинг мoддий-тexник бaзacини яxшилaш-диp.

Жaxoн тaжpибacидaн мaълyмки, мaмлaкaт-лapни pивoжлaниши вa тapaккий этиши бeвocитa илм-фaнгa эътибop, тaълим coxaнинг pивoжлaни-шигa бoFликлигини кypиш мумкин.

1 y^ei^cr^ Pecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2020 йил 21 aвгycтдaги "Maxaллий ишлaб чикapyвчилapни кУллaб-кyввaтлaшгa дс^ кУшимчa чopa-тaдбиpлap тyFpиcидa"ги ПК^^-ган Kapop^

Олий тaълим мyaccacaлapи xaм и^и^дий жapaëнлapдa бeвocитa иштиpoк этaдигaн ^нг Kaмpoвли иcтeъмoлчи ßa coтyвчи poлидa нaмoëн бyлaдигaн cyбъeктлapдaн биpи caнaлaди. Шyндaн кeлиб чикк^н xoлдa, OTMлap xaм уз эxтиëжлapини "xapидopлap" cифaтидa ишлaб чикapyвчилap вa тaъминoтчилap opкaли тaнлoв acocидa эxтиëжлapи учун тoвapлap (ишлap, xизмaтлap) ни coтиб oлиш тизимигa бeвocитa киpaди. Maз-^p тизим xaxoh aмaлиëтидa тaн oлингaн тизим-лapдaн биpи caнaлaди.

Илмий муаммони к,уйилиши.

KУйидaги xopижлик икти^дчи oлимлap дaв-лaт xapидлapи coxacининг pивoжлaниши вa тaкo-миллaштиpилишининг acocий кoидaлapи, дaв-лaт xapидлapи xиcoбини тaшкил этиш вa ynap-нинг oлий тaълим тизимидaги caмapaдopлигини бaxoлaш бyйичa бaъзи жиxaтлapигa эътибop бep-гaн xoлдa илмий тaдк1ик1oт oлиб бopгaн, жyмлaдaн И.И.Смoтpицкaя, С.А. Бopдyнoвa, A.И.Вopoбиeвa, Е.А. Mизикoвcкий, E.A. Opлoвa, С.В.Пaнкoвa, A.A. Пиcкyнoв, К.В.Paзyвaeвa, T.M. Poгyлeнкo, Й.В. Сoкoлoвa, И.A.Tyлceвa, A.E. Шeвeлeвa, Т.Г. Шeшyкoвa вa бoшкaлapни кeлтиpиш мумкин. Maxaллий иктиcoдчи oлимлapдaн M.П.Юнycoв, Д.Б.Kocимoв, У.Уpaкoв, У.Бypxoнoв, Aтaмypaдoв [5] sa бoшкaлapнинг илмий ишлapидa мaзкyp мaca-лaлapгa тyxтaлиб утилган.

Шунинг билaн,_oлий тaълим мyaccacaлapининг мoлиявий мycтaкиллигининг axaмияти вa мoли-явий pecypcnap caмapaдopлигини oшиpиш ycyл-лapини тaкoмиллaштиpиш бopacидa кaтop xaл Kилинмaгaн мacaлaлapни eчиш aлoxидa илмий тaдкикoтлapни тaлaб килaди.

Тадк,ик,от методологияси. Taдкикoт oлиб бopиш дaвoмидa мoнoгpaфик тaxлил xaмдa эк^ пepт вa тизимли тaxлил ycyллapидaн фoйдaлaнгaн

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

,олда олий таълим муассасаларининг молиявий мустакиллигининг а,амияти ва молиявий ресурс-лар самарадорлигини ошириш усулларини тако-миллаштириш буйича таклифлар тайёрланди.

Тах,лил ва натижалар. Олий таълим муассасаларининг тараккий этиши ва самарадорлигининг ошиши бевосита унинг молиявий эркинлигига, мавжуд молиявий ресурсларнинг тутри, мак,садли ,амда самарали ишлатилиши масаласига боFлик1 эканлиги сир эмас. Шу нуктаи назардан ОТМларда мавжуд молиявий ресурслардан фойдаланиш самарадорлиги бугунги куннинг долзарб ва эъти-бор берилиши лозим булган жи,атларидан сана-лади. Республикамиз мик,ёсидаги ОТМларда бюд-жетдан ташкари тулов-контракт маблаFлари ва бюджетдан ташкари ривожлантириш жамFармаси маблаFлари асосий молиявий манбалари сана-лади.

Мазкур маблаFларни самарали тасарруф этиш максадида, ОТМларнинг моддий техника база-сини мустах,камлашга, таълимга ракамли техно-логияларни кенг жорий килишга, бино ва иншо-отларни мукаммал ва жорий таъмирлаш ишла-рига йуналтиришда бевосита урнатилган тар-тибда, Республика товар хом-ашё биржаси оркали савдоларда катнашиш белгиланган. Жумладан, Узбекистан Республикасининг 2018 йил 9 апрел-даги "Давлат харидлари туFрисида"ги УРК-472-сон Конуни талабларига риоя килинган ,олда амалга оширилади. Шу билан бир каторда, давлат харидлари турлари ва уларни амалга ошириш билан боFл и к бир канча норматив хужжатлар кабул килинган.

Шу билан бирга, Узбекистан Республикаси Пре-зидентининг 2020 йил 21 августдаги "Мах,аллий ишлаб чикарувчиларни куллаб-кувватлашга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК.-4812-сон, 2018 йил 20 февралдаги "Лойих,аолди, лойи,а, тендер хужжатлари ва контрактларни экспер-тизадан утказиш тартибини такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-3550-сон, 2017 йил 23 августдаги "Товарлар (ишлар, хиз-матлар)нинг давлат ва корпоратив харидларини амалга оширишнинг замонавий шакл ва услу-бларини янада жорий этиш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-3237-сон, 2017 йил 31 июлдаги "Товарлар (ишлар, хизматлар)нинг давлат ва корпоратив харидлар тизимини янада исло, килиш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-3166-сон карорлари, Узбекистан Республикаси Президенти хузуридаги лойи,а бошкаруви миллий агентлиги-

нинг 2018 йил 15 майдаги "Харид килиш тартиб-таомилларини ташкил этиш ва утказиш тар-тиби туFрисидаги низомни тасдиклаш ,акида"ги 185-сон буйруFи, Адлия вазирлиги томонидан 2018 йил 26 майда 3016-сон билан руйхатдан утказилган, Узбекистан Республикаси Вазирлар Ма,камасининг 2000 йил 21 ноябрдаги "Тендер савдоларини ташкил этишни такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги 456-сон, 2003 йил 3 июлдаги "Капитал курилишда танлов савдолари тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги 302-сон карорларини [6] келтириб утишимиз мумкин булади.

Маълумки, ОТМларнинг молиявий эркинлиги бевосита уларнинг ривожланиши, тараккий этиши ва сифатли, замонавий ,амда эркин фикрлайди-ган кадрлар етиштириб чикаришининг асосий, устун булган омилларидан бири ,исобланади. Шу нуктаи назардан, ОТМлар томонидан бюджетдан ташкари маблаFлар ,исобидан моддий техника базасини муста,камлашга, олий таълим со,асига ракамли таълимни жорий этиш, бино ва иншоотларни мукаммал ва жорий таъмирлаш учун сарфланаётган барча маблаFлар урнатилган тартибда Давлат харидлари оркали тартибга соли-ниши яхши албатта. Бирок, давлат харидларининг талаблари ОТМларда бюджетдан ташкари молиявий ресурсларнинг самарали тасарруф этили-шига куйидаги жи,атларда узининг салбий таъ-сирини утказмасдан колмаяпти:

-вацт нуктаи назаридан: Чунки, Республи-камизда амал килаётган бозор конуниятлари, ракобатнинг тез суръатларда жадаллашуви, истеъ-молчиларнинг талабчанлиги ортаётган ,амда ракамли ва масофавий таълимни жорий этиш талаб этилаётган бир пайтда замонавий мультимедиа, компьютер технологияларининг аксарият кисми хориждан импорт килинишини ва таълим хизматларини курсатиш ,амда ишлаб чикариш жараёнини бу тарзда тезкор ташкил этиш узига хос кийинчиликлар ва тусикларни келтириб чикараётганлиги куришимиз мумкин.

Буни куйидаги 1-жадвал мисолида куриб чиксак максадга мувофик булади:

ОТМлар томонидан бюджетдан ташкари маблаFлари ,исобидан харид килинадиган, асосий воситалар (укув лаборатория жи,озлари, компьютер техникалари ва мебеллар) танлов килиш ёки тендер оркали харид килинганда вактдан ютказиш ,олатлари куплаб учрайди. Шу билан бир каторда, танлов утказиш максадида эълонга

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

Харид цилиш жараёнига талаб этиладиган вацт

I

Электрон коопера-цион портал

2 кун

берилган харидлар буйича нархлар танлов муд-дати тугагунга к,адар узгариши ва бунинг натижа-сида мазкур танловни ютган хужалик юритувчи субъектларнинг шартномаларни бир томонлама бекор килиш каби салбий холатлар амалиётда куп учрайди (1-жадвал1).

Бунинг натижасида ОТМлар харид килишда бевосита вактдан ютказади. Чунки, харид килинадиган сифатли компьютер техникалари ва лаборатория жихозларининг аксарияти импорт товарлар булганлиги боис, улар бевосита хори-жий валютасида келтирилади. Ушбу техника-ларнинг нархлари хорижий валюта курсларига боFланган холда сотилаётганлиги хамда валюта курсларининг динамикасида факат усиш кузати-лаётганлиги каби омиллар харид жараёнларига узининг салбий таъсирини курсатмокда.

Ушбу жадвалдан хам куриниб турибдики, сунги бир ой давомида хам валюта курси сумга нисба-

1 Узбекистан Республикаси Президенти хузуридаги лойиха бошкаруви миллий агентлигининг 2018 йил 15 майдаги "Харид килиш тартиб-таомилларини таш-кил этиш ва утказиш тартиби т^рисидаги низомни тасдиклаш х,акида"ги 185-сон буйруFи [Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2018 йил 26 майда руйхатдан утказилди, руйхат раками 3016] асосида муаллиф томонидан тайёрланди.

тан уртача 91 сум 36 тийин усишга эришилган. Бу каби валюта курсларининг тез узгаришлари, харид жараёнига салбий таъсир киладиган фактор-лардан бири саналади, буни харид килинаётган товарлар(ишлар, хизматлар) орасида импорт товарларнинг борлиги билан изохлаш мумкин.

Харид жараёнини ташкиллаштириш ва давлат харидларини амалга оширишга кетадиган вакт бирлигида миллий валютанинг хорижий валю-тага нисбатан расмий курсининг узгариш дина-микаси усишни курсатаётган бир вактда молия-вий ресурслар самарадорлиги масаласи долзар-блигича колмокда.

Молиявий сарф-харажатлар принципида вакт омилини хисобга олган холда, маълум бир махсулот, иш, хизматларни сотиб олишдан оли-надиган фойда, ва бундай сотиб олиш харажат-ларига учинчи томон орк,али бахолашни назарда тутадиган холатлар хам уз таъсири курсатади. Кей-инги салбий таъсир омилларидан бири сифатида куйидаги холатни келтириш мумкин:

- Товар хом ашё биржасидаги номацбул хужалик юритувчи корхоналарнинг мавжуд-лиги:

Тажрибадан маълумки, республика товар-хом ашё биржаси савдоларида катнашаётган кор-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

2-жадвал. 2020-11-15 - 2020-12-15 йилларда Узбекистан Республикаси Марказий банки томонидан белгиланган хорижий валюталарга нисбатан узбек сумининг расмий курси [3]

Вакт 1 Доллар АК.Ш 0^)

2020-10-20 10371,76

2020-10-27 10359,88

2020-11-03 10366,86

2020-11-10 10378,88

2020-10-20 10371,76

2020-11-17 10390,93

2020-11-24 10414,86

2020-12-01 10427,38

2020-12-08 10443,07

2020-12-15 10463,12

3-жадвал. Баъзи ОТМларда давлат харидлари оркали тузилиб бекор булган шартномалар сони

ва суммаси [7]

№ ОТМ номи Йиллар Бекор булган шартномалар сони Суммаси, млн.сум

1 Узбекистан халкаро ислом академияси 2019-2020 йиллар 18 986,8

2 Узбекистан журналистика ва оммавий коммуникациялар университети 2019-2020 йиллар 8 352,6

4-жадвал. Нарх параметрларига мувофик ишлар, хизматлар, товарларни етказиб бериш

сифатини бах,олаш

Нарх курсаткичини узгартириш Сифат назорати Буюртмачидан талаб этиладиган х,аракатлар

Р< 5% Хизматлар, ишлар, товарларни етказиб беришнинг юкори сифати Бу ерда хеч кандай махсус х,аракат талаб этилмайди

5% < Р < 15% Хизматлар, ишлар, товарларни етказиб беришнинг юкори сифати Хеч кандай махсус харакат талаб этилмайди

15% < Р < 25% Хизматлар, ишлар, товарларни етказиб беришнинг уртача сифати Пудратчининг шартномани бажаришга эътибори

25% < Р < 35 Хизматлар, ишлар, товарларни етказиб беришнинг иккинчи уртача сифати Танлов Fолибининг шартномани бажаришга алох,ида эътибор

Р < 35% Хизматлар, ишлар, товарларни етказиб беришнинг паст сифати Танлов Fолиби томонидан шартномани бажаришга фавкулодда эътибор

хона ва ташкилотларнинг барчаси хам т^рилик, х,алоллик, шаффофлик принциплари асосида ишлайдиган х,амда узининг мавжуд реал товар ва хизматларини таклиф этаётган хужалик субъ-ектлари дейиш мушкул масалалардан. ОТМлар томонидан бюджетдан ташкари маблаFлари х,исобидан харид килаётган товарлар (ишлар, хизматлар) давлат харидлари жараёнини таш-кил этиш учун вакт бирликларини йукотаётган бир пайтда товар хом-ашё биржасида номакбул

хужалик юритувчи субъектларга учраётганлиги, уларнинг савдоларда шартномаларнинг шартла-рини тулик, батафсил урганмасдан ютиб олиш-лари, шартнома шартларига мувофик товарлар (ишлар, хизматлар)ни уз вактида етказиб бер-маслиги, маълум вакт утиши билан шартномаларнинг бекор килиниши каби х,олатларнинг куп учраётганлигини куришимиз мумкин. Буларнинг барчаси ОТМларнинг харид жараёнига, унинг моддий-техник базасини мустах,камлашга, таълим

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

5-жадвал [8].

жараёнига бевосита уз таъсирини утказмасдан колмайди.

Мазкур жадвалдан х,ам куриниб турибдики, товар хом ашё биржасига эълонга берилган товарлар (ишлар, хизматлар) буйича шартно-маларни номакбул хужалик юритувчи корхона-лар томонидан ютиб олиниши ва уларнинг шар-тнома шартларини бажармасликлари, товарлар (ишлар, хизматлар)ни уз вактида етказиб бер-масликлари, узларида мавжуд булмагани х,олда эълондаги товарлар (ишлар, хизматлар)га хари-дор булишлари ва бошка омиллар натижасида шартномалар бекор булиш х,олатларини куриш мумкин. Бу эса бевосита ОТМларнинг молиявий фаолиятига узининг жиддий салбий окибатларини ва таъсирини курсатмасдан колмайди.

ОТМларда давлат харидлари жараёнида учраётган масалалар ва молиявий ресурслар-нинг самарадорлигини ошириш билан боFлик омилларга нарх параметрларининг товарлар (ишлар, хизматлар)нинг сифатига боFликлигига эътибор каратилиши лозим булади. Рос-сиялик таникли иктисодчи олимлардан А.Ю.Гущиннинг тадкикотларида алох,ида эътибор каратилганлигини куришимиз мумкин. Жумладан А.Ю.Гущин[4] куйидаги жадвалга кура нарх пара-метрларига мувофик ишлар, хизматлар, товар-ларни етказиб бериш сифатини бах,олаш мезо-нини курсатиб утган.

Буюртмасининг зарурий х,аракатлари - ушбу параметр, авваломбор бажарилган ишларни,

етказиб берилаётган товарларни танкидий кабул килишда ва техник назоратни амалга оширишда ифодаланиши мумкин булган х,аракатларни, буюр-тмачининг етказиб берувчи томонидан таклиф этаётган нархларига муносабатини акс эттиради. Бу жадвалда курсатилган, нарх параметрлари таъсири ривожланган мамлакатларда курилиш ва таъмирлаш ишлари буйича нарх параметрла-рига бах,о беришда куллаш мумкин булади.

Хулоса ва таклифлар.

Узбекистон Республикаси Молия вазирли-гининг берган статистик маълумотларига назар солинса, 2020 йил 9 ойлигида Давлат харидлари буйича тузилган шартномалар ва давлат буюр-тмачиларининг давлат харидларидаги х,олатида куйидаги жих,атлар кузга ташланади.

Маълумотдан куринадики, давлат харидлари турларида Ягона етказиб берувчилар билан тузилган шартномаларнинг улуши 39,9 фоизни, туfридан-туfри шартнома тузиш оркали амалга оширилган давлат харидларининг улуши 39,7 фоизни ташкил этаётганлигини куринади. К,олган давлат харидлари турлари буйича улушлар нис-батан кам фоизни ташкил этмокда. Бундан шуни хулоса килиш мумкинки, давлат харидларини амалга оширишда туFридан-туFри ва ягона буюр-тмачилар билан шартномалар тузиш давлат буюр-тмачиларга кулайлик туFдиради ва мавжуд молиявий ресурслардан вакт бирлигида самарали фой-даланиш имкониятини яратиб беради.

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

Шиддат билан ривожланаётган гло-бал иктисодий жараёнларга ва жахон молия бозорига дадил интеграциялашиб бораёт-ган мустакил республикамизда бугунги кунда барча жабхаларида бозор конуниятлари амал килаётганлигини, чукур уйланган иктисодий-ижтимоий ислохотлар олиб борилаётганлиги хеч кимга сир эмас. Шу жумладан, таълим тизими-даги ислохотлар, давлатимиз томонидан бери-лаётган эътибор ва куллаб-кувватлашлар сама-раси куринмокда. Жахон тажрибасидан маълумки, ОТМлар хам иктисодий жараёнларнинг фаол иштирокчиси ва субъекти саналади. Шу нуктаи назардан уларнинг молиявий мустакиллиги хамда мавжуд молиявий ресурслардан самарали фой-даланиши бевосита давлат харидларига боFлик.

Юкоридаги тахлилларда куриб утдикки, ОТМларнинг бюджетдан ташкари маблаFлари самарадорлигини ошириш, молиявий ресурслардан фойдаланиш йулларини такомиллаштириш ва молиявий мустакиллигини таъминлаш максадида, ОТМларнинг бюджетдан ташкари мавжуд моли-

явий ресурсларининг самарадорлигини ошириш мухим масалалардан бири булиб колмокда.

Шу нуктаи назардан, ОТМларда бюджетдан ташкари маблатлар хисобидан харид килинадиган товарлар (ишлар, хизматлар) давлат харидларида баъзи имтиёзлар берилиши максадга мувофик деб хисоблаймиз. Жумладан,

- бюджетдан ташкари маблатлар хисобидан харид килинадиган товарлар(ишлар, хизматлар) га туFридан-туFри шартнома имзоланишига рух-сат бериши;

- ягона етказиб етказиб берувчилар билан туFридан-туFри шартномалар тузиш;

- бюджетдан ташкари маблатлар хисобидан килинадиган жорий ва мукаммал таъмирлаш ишлари буйича тендер савдолари буйича эълон муддатини 10 кунгача кискартириш.

Мазкур таклифларнинг амалиётга жорий эти-лиши ОТМларда мавжуд бюджетдан ташкари молиявий ресурслар самарадорлигини оширишга ва молиявий баркарорлигини таъминлашга бевосита хизмат килади деган фикрдамиз.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2020 йил 21 августдаги "Махаллий ишлаб чикарувчиларни куллаб-кувватлашга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК-4812-сон Карори.

2. Трансформация системы государственных закупок в российской экономике: Автореф. дисс. док. экон. наук. - М.: 2009. - 56 с.

3. Бордунова С.А. Право и экономика, 2009. - N 1.

4. https://cbu.uz/ru/arkhiv-kursov-valyut/

5. Гущин А.Ю. Определение эффективности и способы её оценки в системе государственного заказа // Фундаментальные исследования. - 2012. - № 9-1. - С. 204-208; и^: http:// www.fundamental-research.ru/ru/article

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Бурхонов У., Атамурадов Т. Давлат хариди. -Т.: ^п va texnologiya". 2012.- 152 б.

7. WWW.lex.uz миллий конунчилик базаси

8. Узбекистан халкаро ислом академияси ва Узбекистан журналистика ва оммавий ком-муникациялар университетининг хисобот маълумотлари

9. https://www.mf.uz/uz

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.