CC BY
0УДК 394
РОКЫЯ МеХЭММЭДИШ ТАТАР хатын-кызларыньщ МИЛЛЭТ ТОРМЫШЫНДАГЫ РОЛЕ ТУРЫНДА
Л.Р. Мортазина
Татарстан Республикасы Фэннэр академиясенец
Ш. Мэрщани исемендэге Тарих институты
Казан, Россия Федерациясе
lyalyamur@mail.ru
Мэкалэдэ татар мehа:ж;ирэтенец ^ренекле вэкиле, педагог, мэгърифэтче, журналист hэм жэмэгать эшлеклесе Рокыя Мехэммэдишнец татар хатын-кызы hэм аныц миллэт язмы-шында тоткан урыны турындагы фикерлэренэ анализ ясала. Кушымта итеп авторныц Ерак Кенчыгыштагы татарлар арасында мэгърифэт таратуда, милли узац тэрбиялэYДЭ зур елеш керткэн «Милли байрак» газетасында басылып чыккан, хатын-кызларныц милли тэрбиядэге, миллэт Yсешенец терле дэверлэрендэ «милли Yзлегебезне» саклап калудагы роленэ багыш-ланган язмасы тэкъдим ителэ.
Р.Мехэммэдиш, мэгариф мэсьэлэлэре белэн беррэттэн, хатын-кызныц миллэт тормы-шындагы елешен кYрсэтYне, аныц милли мэсьэлэлэрне чишYгэ карашларын яктыртуны Yзенец бурычы санаган. «Милли тормышыбызда хатын-кыз» мэкалэсендэ автор, Yзенец фикерлэрен раслау ечен, терле чорлардан мисаллар китерэ. Хатын-кыз, аныц фикеренчэ, су-гышлар вакытында хущалыкны алып барган, кирэк булса, Yзе дэ сугыш сафына баскан; ире белэн беррэттэн гаилэ мэсьэлэлэрен хэл шудэ катнашкан; ул - хокуклы, hэм бу керэш нэтижэсе тYгел, э традиция буенча, буыннан-буынга кYчеп килгэн кYренеш. Алтын Урда чо-ры хатын-кызлары хе^мэт эшлэрендэ, Казан ханлыгы дэверендэ ил белэн идарэ шудэ кат-нашканнар, Yзлэренец гаилэ алдындагы гына тYгел, ил, ватан, миллэт алдындагы бурычла-рын да Yтэгэннэр. Хатын-кыз тэрбиясе динне, телне, миллэтне саклап калырга ярдэм иткэн. Миллэтнец Yзенчэлеге булган бу ^ренеш, аныц фикеренчэ, бYгенге шартларда да дэвам итэргэ, хатын-кыз «милли хэятебезне алып барышуда ярдэмгэ килергэ», миллэт мэсьэлэлэрен хэл шудэ катнашырга тиеш.
Чыганак Ерак Кенчыгыштагы татарларныц милли Yзацын, тарихи белемнэрен кYтэрYне кYЗдэ тоткан, ватаныннан, милли тирэлегеннэн ераклашкан яшь буынны милли тарих, рухи кыйммэтлэр нигезендэ тэрбиялэYДЭ эhэмияткэ ия булган. БYгенге заман укучысына ул татар мehаж;ирлэренец тормышын, кызыксынуларын, миллэтпэрвэр татар хатын-кызларыныц миллэт турындагы уй-фикерлэрен ачыклау ечен кыйммэтле документ булып хезмэт итэ.
Ачкыч сузлэр: Рокыя Мехэммэдиш, Ерак Кенчыгыш, хатын-кыз, «Милли байрак», мэгърифэт, миллэт, милли барлык, милли тэрбия.
Рокыя Мехэммэдиш (1908-1989) - Ерак Кенчыгыштагы татар меИа-щирэтенец кYренекле вэкиллэреннэн берсе. Ул татар деньясында куренекле журналист, миллият темасына бэйлэнешле куп мэкалэлэр авторы, Мукден шэИэрендэ 1935-1945 елларда денья кургэн «Милли байрак» газетасыныц сэркатибе Иэм чыгарылыш мехэррире буларак билгеле. Моннан тыш,
© Муртазина Л.Р., 2024
щэмэгатьчелек аны танылган татар галиме Надир ДэYлэтнен энисе буларак та белэ.
Р.Мехэммэдишнен (k^y^ чыкканнан сонгы фамилиясе ДэYлэткилдиева) педагогик эшчэнлеге 1928 елда Токио шэhэрендэге «Мэктэбе исламия» татар башлангыч мэктэбендэ рус hэм инглиз теллэре укытучысы буларак башланып китэ. Аннан сонгы тормышы журналистлык хезмэте, ищтимагый эшчэнлек белэн бэйле. Лэкин, кайда, ничек кенэ хезмэт куйса да, анын ечен мэгариф мэсьэлэлэре hэрчак беренче урында тора - ул озак вакытлар «Ерак Шэрыктагы Идел-Урал терек-татар меселманнарынын милли-дини комитеты»нын мэгариф шегъбэсе рэисе була, матбугатта милли мэгариф мэсьэлэлэренэ багышланган язмалар белэн чыгыш ясый.
Гомумэн алганда, «Милли байрак» газетасында басылып чыккан мэкалэлэрнен байтагынын Р.Мехэммэдиш тарафыннан язылганлыгын искэртеп кшу дерес булыр. Анын язмалары «Рокыя Мехэммэдиш» дип, «Илсеяр», «Yтэмеш» тэхэллYCлэре белэн кYрсэтелгэн (Ерак Кенчыгыштагы, 2015: 5). Чын исем-фамилиясе белэн билгелэнгэн мэкалэлэрен генэ исэпкэ алганда да, 1936 елда, мэсэлэн, Мехэммэдишнен иллегэ якын язмасы басылып чыгуын ^рергэ мемкин (гомуми саны 400 тирэсе)1. Моннан тыш, Рокыя ханымнын 1928-1939 елларда Г.Исхакый мехэррирлегендэ Берлин, Варшава шэhэрлэрендэ чыккан «Милли юл» («Яна милли юл») журналында да милли мэсьэлэлэргэ багышланган мэкалэлэре денья ^рэ. Алар арасында аерым шэхеслэр (Гариф Кэрими, Йосыф Акчура), Ерак Кенчыгышта татарлар тормышы, Идел-Урал щэмгыяте эшчэнлеген тасвирлаган язмалар бар.
«Милли байрак» газетасы аша Р.Мехэммэдиш меhащирлектэге татарлар арасында мэгърифэтчелек тарату эшен башкара. Анын мэкалэлэре, бер яктан, турыдан-туры мэгариф мэсьэлэлэренэ - Ерак Кенчыгышта милли тэрбия, мэктэплэр оештыру, аларнын эшчэнлеге, татар телендэ язылган дэреслеклэр, уку куланмалары, шул тебэктэге татар укытучыларынын эшчэнлеген тасвир-лауга, ^ренекле татар педагогларына багышланган булса, шул ук вакытта ул ватаныннан читтэ яшэYче миллэттэшлэребез арасында кин мэгънэсендэ мэгърифэт таратуны да максат итэ - татар тарихы сэхифэлэре, Yткэн тарихыбыз hэм милли ка^Ьарманнарыбыз, атаклы шэхеслэребез тормышы аша милли тэрбия 6^y, милли Yзан булдыру мэсьэлэлэренэ багышлаган язмаларын басты-ра. Татар телендэ язылган, татар тематикасына багышланган эдэбият, тарих дэреслеклэре бик аз булган яисэ бетенлэй булмаган шартларда, бу милли тэрбия 6^y hэм тарихи ан-белем таратуда ин эhэмиятле, hэм кYп очракта бердэнбер чара була. Авторнын «Без кем?» сэхифэсе астында денья ^ргэн мэкалэлэрендэ Болгар чорыннан алып, ХХ гасырнын беренче чирегенэ кадэрге татар тарихы мэсьэлэлэре яктыртыла. Бу чыннан да бик актуаль проблема була,
1 Хисап «Ерак Кенчыгыштагы терки-татар меЬаж;ирдэренец мирасы («Милли Байрак» газетасынын библиографик кYрсэткече)» белешмэлеге нигезендэ алып барылды.
Историческая этнология. 2024. Т. 9. № 1
Historical Ethnology. 2024. Vol. 9. No. 1
hsM ул «Милли байрак» газетасы сэясэтенен тeп юнэлешлэреннэн берсен тэшкил иткэн (Myртазина, 2023: 255).
P.Meхэммэдишнен хатын-кыз, анын миллэт тормышында, милли тэрбиядэ hsM белем бирYДЭ тоткан урынын ачыклаyга багышланган мэкалэлэре нэширлек эшчэнлегендэ аерым бер урын алып тора. «Милли байрак» газета-сында басылган «Аналарыбызнын милли бурычы» дигэн беренче мэкалэсендэ ул борынгы заманнардан алып аналарнын тeрки халыклар тормышында тоткан тотрыклы урыны, исламият кануннары нигезендэ элеге урыннын тагын да ны-гуы, гаилэдэ аналарга карата булган мeнэсэбэт, аларнын вазыйфалары, хокук-лары, яна вазгыять шартларында аналарнын миллэтне, милли барлыкны hэм гаилэ учагын саклаудагы рольлэренен тагын да артуы хакында CYЗ алып бара (Meхэммэдиш, 1935). Шул ук фикерлэр газетанын 1936 елгы 31 гыйнвар са-нында дeнья кYргэн «Милли тормышыбызда хатын-кыз» язмасында да дэвам иттерелэ (Meхэммэдиш, 1936).
Teрки дeньяда хатын-кызнын бик борынгыдан ук тоткан урыны анын гаилэдэге ролендэ генэ тYгел, ирлэр белэн бергэ ил тормышында, ил язмышын хэл итYДЭ дэ катнашуында да чагылыш таба. Ьэм дэверлэр кичешендэ бу вазгыять башка миллэт хатыннарынын «кин хокук eчен тартышу»ыннан кYреп тYгел, э тарихи традиция, гадэт буенча алып барылган. Автор билгелэп Yткэнчэ, хатын-кыз гаилэдэ хущалыкны алып бару eчен щаваплы булган. Лэкин, шул ук вакытта, тарихтан билгеле булганча, хан хатыннары, монын белэн генэ тукта-лып калмыйча, хэтта ил белэн идарэ итYДЭ, тэхет мэсьэлэлэрен хэл шудэ дэ катнашканнар.
Хатын-кыз - ана hэм балаларга тэрбия бирYче, hэркем тормышында зур эhэмияткэ ия булган зат та. Алай гына да тYгел, ул - эби, остазбикэ, мeгаллимэ дэ. Шуна да «яшь буыннын халкыбызнын чын балалары итеп щитешYлэре дэ эбилэребезнен, остазбикэ, абыстайларыбызнын хэзер бэhасе булмаган хезмэт-лэреннэн, фидакарьлеклэреннэн вeщYДкэ килэ алды». Буыннан-буынга мирас булып кYчеп килгэн эбилэребез тэрбиясе халкыбызга анын чолганышы бик чу-ар булган заманнарда да <^зенен динен, миллэтен кыл кадэре дэ Yзгэртмичэ саклап калырга» ярдэм иткэн.
Автор татарларда укымышлылык дэрэщэсен кYрсэткэн Yзенчэлеклэрнен берсе булган хатын-кызларнын белем алуы мэсьэлэсенэ дэ туктала. Мэктэплэр ачарга мeмкинлек булмаган заманнарда кыз балаларны абыстайга илтеп, сабак бирYлэре турында яза. Шул сэбэпле укый белмэгэннэр чагыштырмача ^п булмаган, э сонрак дэверлэрдэ бу вазгыять тагын да унай якка Yзгэргэн ди.
Хатын-кызларнын татар халкы тормышында, анын мэгарифе Yсешендэ тоткан урыннарын билгелэп, P.Meхэммэдиш аларнын «милли Yзлекне саклауда Yзебезнен югалган кeчебезне туплауда» бик зур хезмэт башкаруларын ассы-зыклый. Ьэм бу хэл ватаннан читтэ яшэгэн миллэттэшлэребез eчен аеруча эhэмиятле булган. Авторнын билгелэп YTYенчэ, баланын рухияте формалашуда, милли хислэре ныгуда беренче чиратта энилэр, эбилэр hэм мeгаллимэлэр бу-рычлы. Шунын eчен дэ, Ерак Шэрыктагы хатын-кызыбыз да, халкыбызнын бо-
рынгыдан сакланып килгэн шушы матур гадэтен саклап, «искедэн бирле килэ торган хокукларына таянып, милли хэятебезне алып барышуда ярдэмгэ килергэ, миллэтебезнен hэр мэсьэлэлэренэ катнашып китэргэ тиешлелэрдер».
Элеге язма Р.Мехэммэдишнен татар хатын-кызынын щэмгыятьтэ, гаилэдэ hэм тэрбиядэге роленэ карашларын, меhащирлектэге татарларнын миллият, милли тэрбия турындагы фикерлэрен ачыклауда зур эhэмияткэ ия. Ул татар хатын-кызынын миллэте, анын яшэеше hэм килэчэге турындагы хис-тойгыларын кYрсэтеп тора. Ьэм, бер Yк вакытта, кешенен яшэгэн урыныннан hэм чорыннан бэйсез рэвештэ, татар тэрбиясендэ бик борынгы заманнардан ук килгэн халык педагогикасынын, халыкнын тэрбия елкэсендэге гореф-гадэтлэренен актуаль-леген раслый.
КУШЫМТА
Рокыя Мехэммэдиш. Милли тормышыбызда хатын-кыз
Иске дэверлэрдэн бирле терек2 хатын-кызы Yзенен халкы арасында хермэтле урынын саклап килэ. Терек халкынын ин иске кYчмэ тормышы белэн яшэгэн дэверлэрендэ Yк терек хатыны кабилэнен эчке эшлэренен hэрберсенэ иштиракъ итэ (катнаша): сугыш вакытында аяклы малларны саклый, гаскэргэ азык хэзерли, хэтта, кирэге булганда, сугыш сафына да баса. Илнен кинэш-лэрендэ, тешенчэлэрендэ катнаша. КYчмэ тормышнын холыксыз вакытларында ул унайсызлык китерэ торган, бэрэкэтне туктата торган авыр йек тесен алмый, Yзе дэ шунда иштиракъ итYе аркасында хэятны щинелэйтеп килэ. Табигый ут-рак кабилэнен ир кыйсеме (елеше) хатын-кызларнын hэр эшендэ, hэр мэсьэлэдэ катнашуына ейрэнеп киткэн, шунлыктан терек хатын-кызларынын хокуклы бу-луы башка миллэт хатыннары кебек хокук ечен тартышудан килеп чыкмаган, тарихи ганганэ (гадэт) буенча бер буыннан икенче буынга кYчэ килгэн. Терек халыклары утраклы булып, дэYлэт тезегэн дэверлэрендэ хатын-кыз халкы эчендэ Yзенен иске урынын югалтмаган. Бу вакытларда берничэ хатын алу гадэт ителгэн булса да, олуг хатын hэр эштэ баш булып, бетен гаилэнен бары-шына хущалык итеп килэ. Хан хатыннары бу дэверлэрдэ хе^мэт эшлэренэ, тэхет мэсьэлэлэренэ кадэр катнашалар. Безнен бабаларыбыз Болгар терек-лэренен тарихларында хан хатыннарынын чит иллэрдэн килгэн илчелэрне кар-шы алулары, мэмлэкэтнен дин вэ мэгариф мэсьэлэлэренэ катнашулары мэгъгум. Болгар ханы Алмас ислам дине кабул иткэндэ, Болгар иленэ килгэн гарэп язучысы Ибн Фадлан хатирэлэренен биргэн мэгълYматына караганда, Алмас ханнын хатыны да илчелэрне ире белэн бергэ каршы алып, илчелэр естенэ кемеш тэнкэлэр чэчкэн. Бу кечкенэ генэ тарихи вакыйга Болгар хатын-кызларынын илнен hэр адымнарында иштиракъ итYлэренэ дэлилдер. Алтын Урда дэYлэте дэверлэрендэ хан хатын-кызлары, хе^мэт эшлэренэ катнашып, Алтын Урда кул астындагы терле олысларга ярлыкларга кадэр бирэлэр. Шун-
2 Биредэ: «терки» мэгънэсендэ.
3 СYЗ Идел Болгары дэYлэте хекемдары Алмыш хан турында бара.
Историческая этнология. 2024. Т. 9. № 1
БМопса! БШпо^у. 2024. Уо1. 9. N0. 1
лыктан рус кенэзлэре сарайга хан хозурына килгэндэ, хан хатынына бYлэклэр китереп, Yтенечлэрен гарыз итэ (щиткерэ), кYп вакытта ярдэм дэ ала торган булганнар. Алтын Урдадан калган тарихи язулар арасында Алтын Урда ханбикэлэренец рус дин башлыкларына салым TYЛЭYДЭH азат итеп биргэн яр-лыклары саклана. Казан ханлыгыныц соцгы кеннэрендэ хан тэхетендэ Сафа углы Yтэмеш урынында мэмлэкэтнец эшлэрен Казан халкыныц иц сеекле ханби-кэлэре Сеембикэ идарэ итэ. Халкы ечен иц зур авырлыкларны кабул иткэн, бетен щаны-тэне белэн миллэтен Иэлакэттэн коткару юлында тырмашкан ханбикэсен безнец халык эле дэ кYцелендэ бер якты хатирэ итеп саклый. [...]
Яшь буынныц халкыбызныц чын балалары итеп щитешYЛэре дэ эбилэребезнец, остазбикэ, абыстайларыбызныц хэзер бэИасе булмаган хезмэт-лэреннэн, фидакарьлеклэреннэн генэ вещудкэ (барлыкка) килэ алды. Халкыбызныц бетен тирэ-ягын рус чолгап алган тормышында Yзенец динен, миллэтен кыл кадэре дэ Yзгэртмичэ саклап кала алуы шул ук энилэрнец, эбилэрнец бала-чаганы, яшь-щилкенчэкне рус тээсиреннэн ерагайтырга тырма-шуында булды. Терек халыкларында хатын-кызга бер вакытта да хермэтсез куз белэн карамаганга, Иэр урында тигезлек бирелеп килгэнлектэн, безнец хатын-кызларыбыз ирлэр белэн беррэттэн тормышыбызныц Иэр яцалыгында иштиракъ итеп килделэр. Мэктэплэр ачарга ирек булмаган заманнарда да безнец халык баласыныц ирен-кызын аермыйча, абыстайга илтеп: «Ите сица, сеяге мица бу-лыр», - дип тапшырганлыкларыннан, бездэ, хатын-кызлар арасында, рус кулын-да [...] торуыбызга карамастан, язу танымаган, халыкча эйткэндэ, «терки таны-маган» хатыннар бик сирэк. Язу яза белYчелэр безнец эбилэребез заманасында сирэк булса да, энилэребез дэверендэге кызлар язу белсэ, егетлэргэ хат яза дигэн игътикад (ышану) беткэнгэ, бу эхваль тэмам Yзгэреп елгерде.
Соцгы вакытларда ысул щэдид мэктэплэре ачылып, мэгариф эшлэребез киц кYЛэмдэ куелганлыктан соц, хатын-кызлар белэн ирлэр мэктэплэренец про-граммалары арасында Иичбер аерма калмаган иде. Иске сабак абыстайлар дэверенэ бу мэктэплэрдэн эллэ никадэр мегаллимэлэр щитешеп, халыкны агар-ту, укыту юлына кереп киттелэр. Мэгариф мэсьэлэлэрендэ безнец хатыннары-быз, тарихи ганганэ буенча, ирлэр белэн бер сафка басып, милли Yзлекне сак-лауда Yзебезнец югалган кечебезне туплауда, элбэттэ, Yзлэре дэ сизмичэ, бик зур хезмэт иткэннэр. [...]
Хатын-кызларыбыз Иэр щирдэ, Иэр дэвердэ эбилэрнец, энилэрнец юлы белэн баруларында дэвам итэлэр. Ьэр щирдэге оешмаларыбызныц тулы хокук-лы эгъзалары булып, мегаллимэ вэ оешмаларныц хэятендэ файдалы гонсырлар (влешлэр) буларак хезмэт итэлэр. Соцгы вакытларда кичерэ торган кеннэ-ребезнец меИимлеген ацлап, Ерак Шэрыктагы хатын-кызыбыз да искедэн бирле килэ торган хокукларына таянып, милли хэятебезне алып барышуда ярдэмгэ килергэ, миллэтебезнец Иэр мэсьэлэлэренэ катнашып китэргэ тиешлелэрдер. [...] мецэр еллар тарихы булган, ганганэви (гадэти, традицион) хокукларыннан ераклашмаска тырышырга тиешлелэрдер. Хатын-кызларыбыз читкэ чыгып яки дошман котыртуы аркасында ирлэре тарафыннан милли тормыш сафыннан чы-
гарылсалар, безнен милли барлыгыбызнын бинасынын бу почмагы кителгэн, милли кэрваннарыбызнын барышы авырланган булачак, милли вежудебез, фалищ (паралич) суккан кебек, Yзенен табигый юлында туктап калачак. Вэ шунын аркасында мэгълYм халыклар YЗ кеннэренэ Yзлэре хуща булыр вакытла-ры щиткэндэ, без милли барлыгыбызны бер ноктага туплый алмаган хэлдэ, бер канаты сынган кош кебек очалмый, максатыбызга ирешэ алмый калачакбыз. Бу яктагы хатын-кызларыбыз шуны анлап, бетен авырлыкларга, каршыларына ку-елган терле коткыларга карамыйча, [...] хокукларын кулларыннан щибэрмэскэ тиешлелэр. Хэятебезнен hэр барышында ирлэре, агай, энилэре белэн кулга-кул тотынышып, милли байрагыбыз янына щыелырга, милли кыйблага карап бер аяктан атларга тиешлелэр. Ике ганганэ - эбилэрнен, энилэрнен васыятьлэре шуны талэп итэ.
ЧЫГАНАКЛАР
Мехэммэдиш Р. Аналарыбызныц милли бурычы // Милли байрак. 1935. 1 ноябрь.
Мехэммэдиш Р. Милли тормышыбызда хатын-кыз // Милли байрак. 1936. 31 гыйнвар.
ЭДЭБИЯТ
Ерак Кенчыгыштагы терки-татар меЬащирлэренец мирасы («Милли Байрак» газета-сыныц библиографик кYрсэткече). Казан: ТФАнен Ш. Мэрщани исем. Тарих институты, 2015.
Муртазина Л.Р. История Золотой Орды в татарской эмигрантской прессе 19301940-х гг. (по материалам газеты «Милли байрак») // Золотоордынское наследие. Материалы VII Международного Золотоордынского форума. Вып. 5. Казань, 2023. С. 254-259.
Автор турында белешмэ: Мортазина Лэлэ Рэис кызы, педагогика фэннэре кандидаты, эйдэп баручы фэнни хезмэткэр, Милли мэгариф тарихы Ьэм теориясе Yзэге, Татарстан Фэннэр академиясенен Ш.Мэрщани исемендэге Тарих институты (420111, Батурин ур., 7А, Казан, Россия Федерациясе); lyalyamur@mail.ru
Редакциягэ керде 30.06.2023 Кабул ителде 14.09.2023
РУКИЯ МУХАММАДИШ О РОЛИ ТАТАРСКИХ ЖЕНЩИН В ЖИЗНИ НАРОДА
Л.Р. Муртазина
Институт истории им. Ш. Марджани
Академии наук Республики Татарстан
Казань, Российская Федерация
lyalyamur@mail.ru
В статье анализируются суждения видной представительницы татарской эмиграции, педагога, журналиста и общественного деятеля Рукии Мухаммадиш о татарской женщине и ее роли в судьбе татарского народа. К работе прилагается публикация Рукии Мухаммадиш, взятая из газеты «Милли Байрак», издававшейся в Маньчжурии в городе Мукден в 1935-
1945 годах. Издание внесло большой вклад в просвещение и укрепление национального самосознания татар Дальнего Востока. Представленный источник посвящен теме роли женщины в национальном воспитании, жизни и истории народа.
В статье «Женщина в жизни нашей нации» Р.Мухаммадиш стремится показать роль и место женщины в семье, в жизни народа и государства. Основываясь на различные исторические источники, она описывает правовое положение женщин в тюркском обществе. Просветительница подчеркивает, что женщины отличались смелостью, решительностью, участвовали в решении не только семейных, но и государственных вопросов. Женщины Золотой Орды участвовали в делах государства, а в Казанском ханстве - правили страной. Воспитание, которым занимались матери, абыстаи, помогало сохранить ислам, родной язык, народные традиции. Таким образом, женщины выполняли обязанности не только перед семьей, но и перед народом, страной. Эта национальная особенность татарских женщин, по мнению Р.Мухаммадиш, должна быть сохранена. Целью публикации просветительницы является поднятие национального самосознания (милли барлык) татарских эмигрантов и распространение среди них исторических знаний. Актуальность документов газетного характера заключается в том, что они являются ценными источниками для изучения жизни и особенностей развития общественно-педагогической мысли татар-мухаджиров.
Ключевые слова: Рукия Мухаммадиш, Дальний Восток, женщина, «Милли байрак», просвещение, нация, национальное самосознание, национальное воспитание.
Для цитирования: Мортазина Л.Р. Рокыя Мехэммэдиш татар хатын-кызларыныц миллэт тормышындагы роле турында // Историческая этнология. 2024. Т. 9. № 1. С. 30-37. Б01: 10.22378/Ье.2024-9-1.30-37
Сведения об авторе: Муртазина Ляля Раисовна, кандидат педагогических наук, ведущий научный сотрудник Центра истории и теории национального образования, Институт истории им. Ш. Марджани Академии наук Республики Татарстан (420111, ул. Батурина, 7 А, Казань, Российская Федерация); lyalyamur@mail.ru
Поступила 30.06.2023 Принята к публикации 14.09.2023
RUKIYA MUKHAMMADISH ON THE ROLE OF TATAR WOMEN IN THE LIFE OF THE PEOPLE
L.R. Murtazina
Marjani Institute of History of the Tatarstan Academy of Sciences
Kazan, Russian Federation
lyalyamur@mail.ru
The article analyses the views of a prominent representative of the Tatar emigration, teacher, journalist, and public figure Rukiya Mukhammadish on the Tatar woman and her role in the fate of the people. The work is accompanied by a publication written by Rukiya Mukhammadish in the newspaper "Milli Bayraq", which was published in Mukden, Manchuria in 1935-1945. The publication made a considerable contribution to the enlightenment and the cultivation of national identity among the Tatars in the Far East. The presented source is dedicated to highlighting the role of the
Tatar woman in the national education, life and history of the people in various periods of its existence.
In the article "Woman in the Life of Our Nation", R. Mukhammadish sets a goal to show the place of women in the family, in the life of the people and the state, and gives examples from various historical sources. According to the author, the position of women in the Turkic society was quite free; they were distinguished by their courage, determination and participated in solving not only family but also state-related issues. Women of the Golden Horde participated in the government affairs; in the Kazan Khanate, they ruled the country. The upbringing of mothers and Abystays helped to preserve Islam, their native language, and folk traditions. Thus, women fulfilled their responsibilities not only to their family, but also to the people and the country.
The purpose of the presented article is to raise the national self-awareness ("milli barlyk") of Tatar emigrants and disseminate historical knowledge among them. The relevance of documents of this nature lies in the fact that they are valuable sources for studying the life and features of the development of social and pedagogical thought of the Mukhadzhir Tatars.
Keywords: Rukiya Mukhammadish, Far East, woman, "Milli Bayraq", education, nation, national identity, national education.
For citation: Murtazina L.R. (2024) Rukiya Mukhammadish on the role of Tatar women in the life of the people. Istoricheskaya etnologiya [Historical Ethnology]. Vol. 9. No. 1: 30-37. DOI: 10.22378/he.2024-9-1.30-37 (In Tat.)
REFERENCES
The legacy of the Turkic-Tatar Mukhadzhirs in the Far East (bibliographic index of the "Milli Bayraq" newspaper) (2015). Kazan: Marjani Institute of History of the Tatarstan Academy of Sciences Publ. (In Tat.)
Murtazina L.R. (2023) History of the Golden Horde in the Tatar emigrant press of the 1930s-1940s (Based on the materials of the "Milli Bayraq" newspaper). In: Golden Horde Legacy. Materials of the VII International Golden Horde Forum. Issue 5. Kazan: 254-259. (In Russ.)
About the author: Lyalya R. Murtazina is a Cand. Sc. (Pedagogy), Leading Research Fellow at the Center of History and Theory of National Education, Marjani Institute of History of the Tatarstan Academy of Sciences (7A Baturin St., Kazan 420111, Russian Federation); lyalyamur@mail.ru
Received June 30, 2023 Accepted for publication September 14, 2023
