Научная статья на тему 'РОБОТОТЕХНИКА СОҲАСИДАГИ ТЕРМИНЛАРНИНГ ТАСНИФЛАНИШИ ВА МАШҚЛАР ТИЗИМИДА ЎЗЛАШТИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ'

РОБОТОТЕХНИКА СОҲАСИДАГИ ТЕРМИНЛАРНИНГ ТАСНИФЛАНИШИ ВА МАШҚЛАР ТИЗИМИДА ЎЗЛАШТИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
113
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
терминология / морфология / семантика / лексик компетентлик / касбий компетентлик / машқлар тизими / терминологик бирикма / аффиксация / конверсия. / терминология / морфология / семантика / лексическая компетентность / профессиональная компетентность / система упражнений / терминологическое сочетание.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Урунова Шахло Рафиковна

Мақолада робототехника соҳасидаги терминларнинг ўзига хос хусусиятлари, таснифланиш тамойиллари талабаларда лексик компетентликни оширишда қанчалик долзарблиги кўрсатиб ўтилган. Робототехника соҳасидаги термин турлари ушбу йўналишда таҳсил олаётган талабаларда лексик кўникмаларни шаклланиши учун машқлар тизимида берилиши ва бундай машқлар қанчалик ўрганувчиларда терминологик компетенция ҳамда касбий компетенцияни ривожланишига ҳисса қўшишини очиб беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

КЛАССИФИКАЦИЯ ТЕРМИНОВ В ОБЛАСТИ РОБОТОТЕХНИКИ И ОСОБЕННОСТИ УСВОЕНИЯ В СИСТЕМЕ УПРАЖНЕНИЙ

В статье показаны особенности терминов в области робототехники, насколько актуальны принципы классификации для повышения лексической компетенции студентов. Типы терминологии в области робототехники приведены в системе упражнений для формирования лексических навыков у студентов, обучающихся по этому направлению, и раскрывают, насколько такие упражнения способствуют развитию терминологической компетенции и профессиональной компетентности у учащихся.

Текст научной работы на тему «РОБОТОТЕХНИКА СОҲАСИДАГИ ТЕРМИНЛАРНИНГ ТАСНИФЛАНИШИ ВА МАШҚЛАР ТИЗИМИДА ЎЗЛАШТИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ»

г

v.

Урунова Шахло Рафиковна,

Андижон машинасозлик институти докторанти

РОБОТОТЕХНИКА СОДОСИДАГИ ТЕРМИНЛАРНИНГ ТАСНИФЛАНИШИ ВА МАШКЛАР ТИЗИМИДА УЗЛАШТИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ

УДК: 378.016:811.111 DOI: 10.34920/SO/VOL_2022_ISSUE_8_3

УРУНОВА Ш.Р. РОБОТОТЕХНИКА СОЦАСИДАГИ ТЕРМИНЛАРНИНГ ТАСНИФЛАНИШИ ВА МАШКЛАР ТИЗИМИДА УЗЛАШТИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ

Маколада робототехника сох,асидаги терминларнинг узига хос хусусиятлари, таснифланиш тамойиллари талабаларда лексик компетентликни оширишда канчалик долзарблиги курсатиб утилган. Робототехника сох,асидаги термин турлари ушбу йуналишда тах,сил олаётган талабаларда лексик куникмаларни шаклланиши учун машклар тизимида берилиши ва бундай машклар канчалик урганувчиларда терминологик компетенция х,амда касбий компетенцияни ривожланишига х,исса кушишини очиб беради.

Таянч суз ва тушунчалар: терминология, морфология, семантика, лексик компетентлик, касбий компетентлик, машклар тизими, терминологик бирикма, аффиксация, конверсия.

УРУНОВА Ш.Р. КЛАССИФИКАЦИЯ ТЕРМИНОВ В ОБЛАСТИ РОБОТОТЕХНИКИ И ОСОБЕННОСТИ УСВОЕНИЯ В СИСТЕМЕ УПРАЖНЕНИЙ

В статье показаны особенности терминов в области робототехники, насколько актуальны принципы классификации для повышения лексической компетенции студентов. Типы терминологии в области робототехники приведены в системе упражнений для формирования лексических навыков у студентов, обучающихся по этому направлению, и раскрывают, насколько такие упражнения способствуют развитию терминологической компетенции и профессиональной компетентности у учащихся.

Ключевые слова и понятия: терминология, морфология, семантика, лексическая компетентность, профессиональная компетентность, система упражнений, терминологическое сочета-

URUNOVA SH.R. CLASSIFICATION OF TERMS IN THE FIELD OF ROBOTICS AND FEATURES OF MASTERING IN THE SYSTEM OF EXERCISES

The article shows the peculiarities of terms in the field of robotics, how relevant the principles of classification are in increasing lexical competence in students.The types of terminology in the field of robotics are given in the system of exercises for the formation of lexical skills of students studying in this direction, and reveal how much such exercises make a contribution to the development of terminological competence and professional competence in learners.

Key words and concepts: terminology, morphology, semantics, lexical competence, professional competence, exercise system, terminological combination, affixation, conversion.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 8 (117)

Кириш.

Нофилологик университетларда хори-жий тилни укитишдан максад илм сох,аси ва ишлаб чикаришда хорижий тилдан эркин фойдалана оладиган мутахассисларни тайёр-лашдан иборат. Шу боис талабага чет тилини ургатишда у келажакда мутахассисликка йуналтирилган технологиялар билан ишлаш-лари учун талаб килинадиган тилнинг лексик, грамматик куникмаларини эгаллашлари шарт булади. Бундан ташкари талаба тил урганиш жараёнида касбий ва коммуникатив компе-тенцияни хам узида ривожлантириши асосий максадлардан бири х,исобланади.

Максад.

Республикамизда олий таълимнинг Дав-лат стандартлари талабларига кура, муайян касбий сох,ада чет тилида нутк фаолияти-нинг барча турларини эгаллаш ижтимоий-иктисодий фанларни узлаштиришнинг маж-бурий натижаси сифатида белгиланган. Бугунги дунёда талабалар учун асосий вазифа нуткнинг барча турларини узлаштиришдир касбий лугат асосида фаолият ва касбий мулокот кобилиятларини эгаллашдир.

Университет битирувчисига куйиладиган ушбу талаблар келажакдаги мутахассис сифатида юкори даражадаги касбий коммуникатив компетенцияни шакллантириш зарурати билан белгиланади, бу эса уз навбатида чет тилидаги касбий атамаларни узлаштирмасдан эришиб булмайди. Чет тилидаги лексик компетенция касбий коммуникатив компетен-циянинг лингвистик асосини ташкил этади. Уларни динамик бирлик сифатида х,ам куриб чикиш мумкин: лексик компетентлик талаба-ларнинг коммуникатив фаолияти жараёнида шаклланади, коммуникатив компетентлик эса лексик компетентликнинг ривожланиши билан такомиллашади, яъни уларнинг шак-лланиши узаро боFликдир.

Мавзу буйича илмий тад^и^отлар та^лили.

Терминология бир касбий фаолиятдаги коммуникаторлар уртасидаги узаро ахбо-рот алмашинув воситаси х,исобланади.Тер-минлар мутахассисларнинг рецептив ва про-дуктив луFат бойлигининг профессионал ахборот компонентидир. Терминология кас-бий мулокотда зарур лексик бирликлар

х,исобланади. Чет тили дарсларида термино-логик суз туркумларини махсус максадларга йуналтирилган х,олда укитиш булажак мух,андислик талабаларининг касбий коммуникатив компетенциясини шакллантиришдаги мух,им вазифалар х,исобланади.

Амалдаги мезонларга караб турли хил тер-минологияларни ажратиш мумкин. Маса-лан, Фабер Б электротехнология, информатика, бухгалтерия х,исоби ва х,укук терминоло-гиялари уртасидаги фарк ва ухшашликларни атама частотаси ва муддат узунлиги каби мезонлар асосида урганиб чикди. Туртта тер-минологик сох,ани аниклаб, у кандай килиб уларни турли йуллар билан гурух,лаш мум-кинлигини курсатиш учун расмий мезонлар-дан фойдаланади. У терминологик сох,аларни айрим турларга ажратишда баъзи семан-тик мезонлардан фойдаланишни таъкидалаб утади1.

Термин табиий ёки сунъий равишда яра-тилган тилнинг бирлиги булиши мумкин булган махсус терминологик маънога эга, оFзаки ва аник ифодаланган асосий тушун-чани акс эттиради. Терминларнинг чукур хусусияти шундаки, умумий тушунчаларни белгилаш, атамаларни бошкалардан ажратиш имконини беради, лисоний бирликлар, шунингдек, барча атамалар тупламини ажра-тиб курсатиш ва уларни турларини аниклаш каби хусусиятларни намоён этади.

В.С.Будилева терминларнинг куйидаги турларини ажратади: туркум терминлар, умумий илмий ва умумий техник атамалар, тармоклараро, махсус атамалар2.

Терминлар морфологик тузилиши жих,атидан асосан термин-сузлар ва термин-суз бирикмаларига булинади. Шунингдек, термин-сузлар уз навбатида туб терминлар, ясама терминлар, мураккаб термин ва кискартма терминларга булинади3. Улар от,

1 Faber B.P. — The Cognitive Shift in Terminology and Specialized Translation^ //MonTI. Monografías de raducción e Interpretación. 2009. № 1. Р. 107-134.

2 Будилева В.С. Признаки терминов как основа их классификации/ В.С. Будилева. - М.: Основа, 2002. - 144 с. (89 с.)

3 Лейчик В.М. Терминоведение: предмет, методы, структура/ В.М.Лейчик - М.: Книжный дом «Либроком», 2009. - 256 с.(95.с)

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 8 (117)

феъл, сифат ва равиш суз туркумидаги сузлар билан ифодаланиши мумкин.

Тилшунос олим Дубук Р. х,амма термин-ларни морфологик тузилишига кура икки турга булади:

1. Оддий терминлар (битта суздан иборат терминлар) - transduser, backlash

Мураккаб терминлар (иккита ёки ундан ортик сузлардан иборат терминлар-power cylinder, fail soft)1.

Термин суз бирикмалари содда ва кушма турларга хам ажратилиб, содда терминологик бирикмалар мустакил ва боFланган сузлардан иборат булса, мураккаб терминологик бирик-маларда боFланган суз асосий сузнинг турли маъноларини белгилайди.

Терминлар асосан тилдаги мавжуд сузлардан вужудга келади шунинг учун терминлар структуравий хар хиллиги шу тилдаги хусусиятларга караб белгиланади.Терминлар хам тилдаги умум истеъмолдаги сузлар каби уч хил усул билан ясалади: семантик, синтак-тик ва морфологик2. Бир компонентли терминлар асосан уч хил шаклда булади:

- туб терминлар,

- аффиксиялашган ясама терминлар,

- мураккаб терминлар.

Туб терминларда сузнинг узи узак х,исобланади.Ясама терминларда узак ва аффиксли кушимчалардан иборат булади. Мураккаб терминларда асосан иккита туб сузлардан иборат булади.

Семантик услуб терминологик атамаларни х,осил килишдаги дастлабки х,амда самарали услублардан х,исобланади. Бу услубга кура терминлар концептларни мавжуд тилдаги семантик майдон доирасида ифодалайди, ва тилдаги махсус тушунчаларни ифодалашдаги узгаришлар х,исобга олинади.

Синтактик услубдаги конун коидаларга кура терминлар бошка терминлар ёки умум истеъмолдаги оддий сузлар билан бирикиб, терминологик бирикмалар х,осил килинади. Бунда терминлар эркин бириккан терминологик бирикмалар ва боFланган терминологик бирикмаларга булинади.

1 Dubuc, R. (1997). Terminology: A practical approach. Canada National Library. pp. 38-39.

2 Будилева В.С. Признаки терминов как основа их классификации/В.С. Будилева - М.: Основа, 2002. - 144 с (89 с).

Mopфoлoгик уcлубидa э^ тepминлap туб тepмин ёки cyздaн янги тepмин яcaлaди. Mop-фoлoгик уcлубдa уч хил уcулдa хocил килин^н тepмин туpлapи aжpaтилaди:

- кoнвepcия,

- aффикcaция,

- Word blending (Cyзлapни мopфeмaлa-pини apaлaштиpиб cyз хocил килиш).

Koнвepcия уcлубигa ^pa янги тepминлap биp cyз туpкумидaги cyздaн бoшкa туpкумгa утили6 cyз хocил килинaди. Macaлaн, fire-to fire, open-to open, sense-to sense.

Аффик^ция уcлуби энг мaхcулдop уcул 6ули6, хoзиpги кундa кyплaб тepминлap шу уcул opкaли яcaлaди.

"Word blending" ёки туз apaлaшмacи" туpли хил мaънoлapгa эгa бyлгaн иккитa aлox1идa cyзни биpлaштиpиб, янгиcини хocил к1илaди. Ушбу cyзлap кyпинчa мaвжуд бул^н иккитa нapcaнинг тaъpифлapи ёки хуcуcиятлa-pини биpлaштиpгaн янги ихтиpo ёки х^ди^ни тaвcифлaш учун яpaтилaди.

Cyз apaлaшмaлapини яpaтишнинг туpли уcуллapи мaвжуд. Улapдaн биpи-янгиcини яpaтиш учун бoшкa иккитa cyзнинг киcмлapини биpлaштиpиш. Бу cyз бyлaклapи биpop тилдaги энг кичик мaънo биpликлapи мopфeмaлap дeйилaди. Macaлaн, "camcorder" cyзи "camera'^a" recorder" киcмлapини биp-лaштиpaди.

A.Я.Koвaлeнкo бapчa тepминлapни тузи-лиши жихaтидaн 3 туpгa булди:

1) coддa тepминлap, яъни биттa cyздaн ибo-paт бyлaди.

2) муpaккaб тepминлap, иккитa cyздaн ибo-paт булиб чизикчa билaн ёзилaди.

3) тepмин-биpикмaлap-биp нeчтa cyз шм-пoнeнтлapидaн ибopaт3.

Б.H.Гoлoвин вa Р.Ю.Koбpин тepминoлoгик биpикмaлapни куп кoмпoнeнтли тepминлap дeб нoмлaшгaн4. Улapни уз нaвбaтидa уч туpгa булишимиз мумкин:

l) Биpинчи туpдaги тepминoлoгик биpик-мaлapнинг иккaлa кoмпoнeнти хaм мaхcуc тepминoлoгик лeкcикaгa тaaллукли бyлaди

3 Koвaлeнкo А.Я. Общий ^pc нaучнo-тeхничecкoгo пepeвoдa| А.Я. Koвaлeнкo - ^в: ИHKОC, 2003. - 320c (l24 c)

4 Nicole Keller. Integrating multi-word terms in terminology management systems: a case study/ Nicole Keller - Wissenschaftlicher Verlag Trier: 20l0. - 29 c.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ I СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, В (ll7)

V____

1-жaдвaл. Инглиз тилидa poбoтoтехникa cox,a^Aarn теpминлapнинг мopфoлoгик тacнифи1.

№ Робототехника сохаси термин турлари Маълумот Miuco.n.nap

1 ту6 термин факат битта узакдан иборат булади android, device, wrist, arm, monitor, baud, joint, drift, load, azimuth, backlash, droop, pan, pitch, roll, twist,pixel

2 Ясама термин

А) перефикс билан ясалган Олд кушимчалар узакка кушилади. auto-: automation, automobile, automotive Inter-:interfaces, interlock, interpreter. Re-:resolver,recharge,Micro-: microprocessor,microcomputer, Multkmultiprocessor, multifunctional Fore-: forearm, foreground Un-: unlock, unroll

Б) суффикс билан ясалган суз охирига кушимчалар кушилади. -or: actuator, manipulator, annunciator, sensor, editor, processor, conductor -er: controller, compiler, assembler, gripper, amplifier -ion: communication illumination, activation, manipulation, automation, extension, induction, instruction, motion, friction. -y,-ty: capacity, activity, accuracy, rigidity, linearity, repeatability, -able:programmable, rechargeable, adaptable. - al: digital, distal, cylindrical, mechanical. -ive: conductive, derivative, adhesive.

С) конверсия билан ясалган терминлар асосан бир терминнинг ёки умумистеьмолдаги сузнинг бир суз туркумидан бошка суз туркумига утиши билан хосил булади -access(4>e"b.n)-access (ot), control ( 4>eb.n)-control (ot), display (4>e"b.n)-display (ot).

3 Word blending усули билан ясалган турли хил маъноларга эга булган иккита алохида сузнинг маълум бир морфемаларини бирлаштирилиб ясалган backlash, electrocute, infotech, hi-tech

4 Терминологик бирикмалар Бир неча суз компонентларидан иборат булади computer control, contact sensor, object program, long-distance sensor, robot arm, controller unit, teach programming, sensor feedback.

ва икки компонент хам бирикмадан ташкари мустакил кулланиши мумкин.Бундай терминларнинг асосий хусусияти уларни мустакил терминлар сифатидан бир биридан ажратиш мумкин.

2) Иккинчи турдаги терминологик бирик-маларда факат битта компоненти техник термин х,исобланади.Бундай турдаги терминологик бирикманинг компонентлари от +от ёки от+сифат тузилишда булади. Бу турдаги тер-минларни х,осил килиш купрок мах,сулдор булади.

3) учинчи турдаги терминологик бирикма-ларда компонентлари иккиси хам умум истеъ-молдаги лексикага тегишли булади, лекин биргаликда янги маъно берувчи термин х,осил килади.Лекин бу турдаги терминологик бирикмалар кам холларда учрайди.

1 Муаллифнинг ишланмаси.

Мацоланинг илмий а^амияти.

Маълумки, биз тадк,ик, к,илаётган робототехника сох,асидаги терминларни таснифлаб урганиш талабаларда лексик ва касбий ком-петентликни ривожланишида самарали усул х,исобланади, чунки талабаларда сох,асига тегишли терминларни турларини англаб етканда, уларда шу сох,адаги терминларни морфологик, синтактик ва семантик усуллар-дан фойдаланиб нуткда ишлатиш куникмаси шаклланади. Робототехника сох,асидаги терминларни таснифлашда юк,оридаги умумий терминларни таснифлаш к,оидаларини х,исобга олган холда, уларни хам морфологик, семантик ва синтактик услублари жих,атидан турларга ажратамиз.

Куйидаги жадвалга кура робототехника сох,асидаги терминларни тузилиши жих,атидан хам уч турга тасниф к,илганмиз (1-жадвал).

Биз робототехника терминларини морфологик жих,атдан к,айси суз туркумига тегиш-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 8 (117)

лилигига к,араб уларни куйидаги турларга буламиз:

1. Предметларни ифодалайдиган терминлар-от суз туркумидаги терминлар (automation, gripper, actuator).

2. Ишлаш жараёнини ифодоловчи терминлар-феъл суз туркумидаги терминлар (Access, process).

3. Предметнинг белгисини ифодоловчи терминлар-сифат терминлар (adaptable, programmable, flexible).

Тор ихтисослашув терминологияси муайян касб ёки фаолият сох,асининг умумий хусу-сиятларини акс эттиради. Ушбу терминология илмий ва техник билимларнинг барча сох,аларида ишлатилади. Тор ихтисослик тер-минологиясининг узига хос хусусияти шун-даки, улар асосан турли тиллардан кириб кел-ган булиб, уларни таржима килишнинг энг кенг таркалган усуллари транслитерация ва калка х,исобланади. Бу терминологиянинг халкаро мох,иятини англатади ва она тилиси инглиз тили булмаган талабалар томонидан инглиз тилидаги илмий ва техник матнларни узлаштирилишини осонлаштиради.

Терминологик бирикмалар (куп ком-понентли атамалар) икки ёки ундан ортик сузларнинг семантик жих,атдан ажрал-мас бирикмаларидир.Бир-бири билан предлог ёрдамида ёки мураккаб булмаган тарзда боFланган.Бундай иборалар баркарор ёки эркин булиши мумкин1.

Робототехника со^асидаги терминологик бирикмаларни турли тарзда ифодала-нишига цараб турларга буламиз:

1) Компонентлари орасидаги семантик маъно битишув усули билан ифодаланади-ган терминологик бирикмалар, буларга analog control, background processing, chain drive, data base, digital control, error signal, load capacity, limit switch кабилар мисол була олади.

2) Компонентлари грамматик жих,атдан предлоглар ёки кушимчалар оркали бириккан терминологик бирикмалар, буларга analog-to-digital converter, degree of freedom, centre of gravity.

1 Уразбоев К.Б. Терминологическое словосочетание как единица номинация: (на материале английской космической терминологии)// Автореф.дис-М: 1985-25 с

Терминологик бирикманинг идеал тузилиши-бу шундай тузилишки, унда термин компонентлари орасидаги боFланишлар тушунчалар орасидаги мантик,ий боFланишни ифодалайди. Ва атаманинг оптимал тузи-лиши шундай тузилганки, унда х,ар бир тар-кибий компонент терминологик тизимда мустакил маънога эга ва компонентлар-нинг боFланишлари тушунчалар орасидаги боFланишларни бир ёк,лама ифодалайди2.

Робототехника сох,асидаги терминологик бирикмаларни таркибий тузилиши жих,атидан куйидагича таснифлашимиз мумкин:

1) иккала компоненти хам махсус терминологик лексикага тааллукли булган терминологик бирикмалар, буларга hydraulic motor, diaphragm amplifiers, pneumatic actuator, servo-controlled motors, solenoid valve,battery power, lead-acid batteries, spur gear кабиларни мисол келтиришимиз мумкин;

2) факат битта компоненти техник термин х,исобланган терминологик бирикмалар. Булар хам иккига булинади:

а) от+от тузилишдаги бирикмалар-computer control, contact sensor, object program, long-distance sensor, robot arm, controller unit, teach programming, sensor feedback.

б) сифат+от тузилишдаги бирикмалар-adaptive control, conductive rubber, manual control, fixed coordinate system, industrial robot, humanoid robot, linear array camera, programmable manipulator, mobile robot, smart sensor кабиларни мисол киламиз.

3) компонентлари иккиси хам умум истеъ-молдаги лексикага тегишли булган терминологик бирикмалар. Буларга access time, dead zone, fail safe, job shopjoint space, load deflection, pattern recognition, steady state, monotonous motion,static error, artificial intelligence кабилар мисол булади.

Терминологияни семантик майдон нуктаи назардан тадк,ик, этиш уларни батафсил урганиш ва улар уртасидаги муносабатларни урнатиш каби имконни беради. Шунинг-дек, х,озирги замонавий инглиз тилида касбга доир лексик бирликларни мавзуларга булиб урганиш принципи устун туради. Шу боис,

2 Лейчик В.М. Терминоведение: предмет, методы, структура/ В.М.Лейчик - М.: Книжный дом «Либроком», 2009. - 256 с.(95с)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 8 (117)

V____

2-жадвал. Инглиз тилида робототехника сох,асидаги терминларнинг семантик таснифи1.

№ Терминларнинг семантик таснифи Muco..ap

1 Робот турларини ифодаловчи терминлар industrial robot, space robot, intelligent robot

2 Ишлаб чикариш тизимини ифодаловчи терминлар batch production, computer aided manufacture, numerical control

3 Роботнинг к,аттик, курилма кисмларини ифодаловчи терминлар arm, elbow, hydraulic motor, cable drive

4 Роботнинг ишлаш жараёнини ифодаловчи терминлар calibration, fail safe,load

5 Роботни назорат килиш билан боFлик терминлар digital control, multiprocessor control

6 Сенсор тизими терминлари CID camera, matrix array camera, smart sensor

7 Компьютерлаштириш тизими терминлари host computer,, memory, multiplexer

8 Дастурлаш (Software) тизими терминлари access time, data base, default value

9 Бошкарув курилмасини ифодаловчи терминлар liquid crystal display, annunciator, storage tube

10 Алок,а килиш тизими билан боFлик терминлар digital communications, baud, full duplex, echo check, acoustic coupler

робототехника терминларни талабаларга ургатишда семантик мавзуларга булиб укитиш уларда касбий х,амда лексик компетентликни оширишга хизмат килади.

Семантик хусусиятига кура робототехника сох,аси терминларини куйидаги турларга булишимиз мумкин (2-жадвал).

Махсус лексикага доир терминларни тас-нифлаб ургатиш талабаларда лексик компетентликни ривожлантиришда самарали усул булиб, бу талабаларда содда терминлардан ясама терминлар ва терминологик бирикма-лар х,осил килиш куникмасини шаклланишига ва нуткда эркин куллай олиш малакаларни ривожланишига олиб келади. Талабаларда терминларни таснифлаб ургатишни турли машклар оркали етказишимиз мумкин.

Тадцицот объекти. Нофилологик ОТМ ларда инглиз тилини урганаётган 2-курс робототехника йуналиши талабалари уртасида касбий ва лексик компетентликни шаклланти-риш жараёни. Тадкикот 2022 йил сентябрь ойида Андижон Машинасозлик институти 2 курс робототехника йуналишида тах,сил ола-ётган талабалар уртасида утказилган булиб, тадкикот жараёнига 28 та талаба жалб этил-ган.

Тадцицот усуллари.

Тадкикот максадига эришиш ва куйилган вазифаларни х,ал килиш учун куйидаги усул-лардан фойдаланилди: эмпирик маълу-мотларни туплаш усули (дастур ва укув х,ужжатларини тах,лил килиш, университет-

1 Муаллифнинг ишланмаси..

ларда чет тилларини укитишда педагогик таж-рибани умумлаштириш, кузатиш); лойих,алаш ва моделлаштириш усули, педагогик эксперимент усули (укув х,ужжатларини утказиш). аниклаш тилими ва укув эксперименти), статистик тах,лил усули (педагогик эксперимент натижаларини статистик кайта ишлаш).

Натижалар ва амалий а^амияти.

Таълим мазмунида талаба эгаллаши кузда тутилган куникма ва малакани, асо-сан, машклар шакллантирди. Топшириклар бу уринда купрок талаба билимини бойитишга хизмат килди. Дидактикада машк деганда укитиш, яъни х,ар кандай х,аракат усулини узлаштиришга каратилган мунтазам такрорла-надиган х,аракат тушунилади.

Терминологик лексикани урганишда "тин-гланг ва кайтаринг" машки мух,им х,исобланиб, бу сузни яхши хотирада сакланишига ёрдам берди. Терминологияни урганишда сузларнинг маъноси, синоними ёки анто-ними билан мосланг каби машклар, шунингдек буш уринларни керакли терминлар билан тулдиринг, терминларни расмлар билан мосланг, терминларни хусусиятларига караб гурух,ланг каби машк турлари талабаларда лексик х,амда касбий компетентлик ва мута-хассисликка доир билимларни ривожланишига олиб келди.

Биз термин ва терминологик бирикма-ларни узлаштиришда уларни таснифлаб урганиш учун куйидаги машклардан фойдала-нишини таклиф цилдик:

- берилган матн ичидан туб ва ясама терминларни топинг;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 8 (117)

1-расм. Сенсорга оид терминларнинг семантик таснифлаш машк,ига оид кластер усули.

- матндан содда ва мураккаб термино-логик бирикмаларни топинг;

- куйидаги терминлардан суффикслар ва префикслар тагига чизинг;

- берилган термин ва префикслар х,амда суффикслардан фойдаланиб ясама термин х,осил килинг;

- матн ичидан от , феъл, сифат суз турку-мидаги терминларни топинг;

- берилган терминларни мавзу доира-сида гурух,ларга ажратинг;

- курсатилган робот расмида кисмлари номларини терминлар билан ифодаланг;

- берилган туб терминдан от ва сифат суз туркумидаги сузлар билан бирга куллаб янги терминологик бирикмалар х,осил килинг;

Бундай турдаги машкларни мисоллар оркали курсатиб берадиган булсак, куйидаги машк намуналарида уз аксини топади:

• Read the text and find the noun-terminologies and adjective-terminologies from the text.

One of the most important components of your robotic build is the actuator. An actuator is a device that converts energy into physical motion. The three commonly used actuators are hydraulic, pneumatic, and electromagnetic. Hydraulic actuators that are chosen as power sources for the earliest industrial robots offer very large force capability and high power-to-weight ratios. In a hydraulic system the power is provided mechanically from an electric motor or engine driven high-pressure fluid pump.

Hydraulic actuators use compressed oil to cause motion.

• Distinguish the terminologies into simple, derived and composed types.

android,microprocessor, manipulation,

automation, , device,data base, microcomputer, load capacity, wrist, arm, extension, induction, monitor, controller, gripper, programmable, limit switch, conductive rubber.

• Underline the prefixes and suffixes of the given terminologies.

Microcomputer, manipulator, controller, programmable, manipulation, multiprocessor, conductor, rigidity, forearm, interlock, sensor

• Form new terminologies using given prefixes, suffixes and root terminologies.

Re-,fore-,inter-, multi-, -ion. -or, -er,-ty,-able,-

ive

Arm, faces, processor, charge, manipulate, activate, sense, conduct, control, program,

• Divide the given terminologies into hardware devices and software devices of robots.

Hydraulic drive, access time, actuator, chain drive, arm, navigation system, gripper, default value

• Distinguish the sensor types (семантик жих,атдан турларга булиниши). Fill in the diagram with an appropriate type of sensors according to the text (1-расм).

• Form new terminological combinations using simple words.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 8 (117)

Industrial, sensor, artificial, digital, feedback, of freedom, robot, drive, degree, base, programmable, data, smart, intelligence, chain

Хулоса ва амалий таклифлар.

Биз тадкикот натижасида талабаларнинг касбий компетентлигини оширишга доир куйидаги хулосаларга келдик:

- терминларни узлаштиришга каратилган машклар талабаларнинг лексик куникмаларини ривожлантирибгина колмай, шунингдек уз мутахассислиги буйича касбий компетентлигини оширишга хизмат килади.

- талабаларда терминларни узлаштиришга каратилган машк тур-лари уларда нафакат матнларда касбий йуналтирилган суз бойлигини таний олиш-лари, балки уларнинг талкинини тушуниш-лари ва келажакда оFзаки ва ёзма мулокот учун етарли даражада фойдалан олишларини таьминлайди.

- терминларни таснифлаб укитиш ва шунга доир машклар тузиш талабаларда тер-

минларни семантик, фонетик, морфологик фарклай олиб, уларни нуткда к,уллай олиш малакасини шакллантиради.

Юкоридаги хулосаларни мужассамлаштир-ган холда биз нофилологик ОТМ ларда робототехника сох,асида тах,сил олаётган талабаларнинг касбга йуналтирилган инглиз тилини урганиши жараёнида куйидагиларни таклиф киламиз:

- нофилологик ОТМ ларда чет тили дар жараёнларини ташкил килишда купрок талабаларнинг касбий мутахассисликлари доира-сидан келиб чикиб терминларни укитишимиз, уларда терминологик компетенция шакллан-тириш учун узига хос машк турларини таклиф килишимиз даркор.

- талабаларнинг терминологик лекси-кани самарали узлаштиришлари учун терминларни морфологик тузилишини, уларнинг семантик таснифини ва синтактик боFланишларини тушунтириб утишимиз зарур булади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Будилева В.С. Признаки терминов как основа их классификации/ В.С. Будилева. -М.: Основа, 2002. - 144 с. (89 с.)

2. Исроилова Д.М. Профессионально ориентированное обучение студентов английскому языку с учётом межпредметных связей в нефилологических вузах (на примере технологичекого факультета)-дисс. для учёной степени доктора философии (PhD) по педагогическим наукам. - Тошкент, 2020.

3. Коваленко А.Я. Общий курс научно-технического перевода/ А.Я. Коваленко. -Киев: ИНКОС, 2003. - 320.

4. Макарова Т.С. Оптимизация процесса обучения иноязычному професионально-ориетированному общению специалистов-нефилологов системе дополнительного образования. Дисс. ..канд. пед. наук. - Волгоград, 2003. - 240 с.

5. Лейчик В.М. Терминоведение: предмет, методы, структура/ В.М.Лейчик - М.: Книжный дом «Либроком», 2009. - 256 с.(95.с).

6. Уразбоев К.Б. Терминологическое словосочетание как единица номинация: (на материале английской космической терминологии)// Автореф.дисс. - М: 1985. -25 с.

7. Dubuc, R. (1997). Тегтто1оду: A ргаСмса! арргоасК Canada №1:юпа1 Library. pp. 38-39.

8. Faber B. P. — The СодпН^е Shift in Тегтто!оду and Specialized Transla1ion□ // МопТ1. Моподга^ de aducción e Interpretación. 2009. № 1. Р. 107-134.

9. Nirole Keller. Integrating тиШ^о^ terms in 1егтто1оду тападетеп1 systems: а case study/ Nirole Keller - Wissenschaf1licher Vertag Trier: 2010. - 29 c.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 8 (117)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.