Научная статья на тему 'РОҲҲОИ ТАҲКИМИ ТАҲАММУЛНОПАЗИРӢ БА КОРРУПСИЯ ДАР ШАРОИТИ ТОҶИКИСТОНИ ИМРЎЗА'

РОҲҲОИ ТАҲКИМИ ТАҲАММУЛНОПАЗИРӢ БА КОРРУПСИЯ ДАР ШАРОИТИ ТОҶИКИСТОНИ ИМРЎЗА Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
364
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
коррупсия / таҳаммулнопазирӣ / муқовимат / ҷомеа / ҷомеаи шаҳрвандӣ / бовиҷдонӣ / арзишҳо / масъулиятшиносӣ / рафтор / corruption / intolerance / resistance / society / civil society / honesty / values / responsibility / behavior / коррупция / нетерпимость / сопротивление / общество / гражданское общество / честность / ценности / ответственность / поведение

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Солиев Шарофиддин Холович

Роҳҳои таҳким бахшидани рўҳияи таҳаммулнопазирӣ ба коррупсия дар шароити Тоҷикистони имрўза мавриди омўзиш қарор дода шудаанд. Зикр шудааст, ки бо таҳким бахшидани таҳаммулнопазирӣ бо коррупсия миѐни қишрҳои мухталифи аҳолии кишвар, хусусан ҷавонону наврасон тадриҷан зуҳури амалҳои коррупсионӣ пешгирӣ ва сатҳи он дар ҷомеа паст мегардад. Зарурати дар рўҳияи оштинопазирӣ бо коррупсия тарбия гардидани насли нави сиѐсатмадорон, соҳибкорон, фаъолони ҷомеаи шаҳрвандӣ ва дар умум шаҳрвандони кишвар ѐдовар шудааст. Дарки васеи мардуми кишвар аз коррупсия ҳамчун зуҳуроти манфӣ, рушди арзишмеҳварӣ дар кишвар, иродаи мустаҳкам ва фарогири муқовимат бо коррупсия, шаклгирии муқовимати мардумӣ бо коррупсия, таҳқиқоти фарогири омилҳои равонии зуҳури амалҳои коррупсионӣ ва тарбияи рўҳияи масъулиятшиносӣ ҳамчун заминаҳои муҳим барои таҳкими таҳаммулнопазирӣ бо коррупсия шинохта шудаанд. Муаллиф зарур мешуморад, ки эҳтимолияти низоъангези оштинопазирӣ бо коррупсия пешгирӣ ва механизми сулҳомези амалӣ гаштани он дарѐфт намуда шавад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE WAYS OF STRENGTHENING OF INTOLERANCE TO CORRUPTION UNDER CONTEMPORARY CONDITIONS OF TAJIKISTAN

This article explores the ways of strengthening the spirit of intolerance towards corruption in contemporary Tajikistan. It is indicated that due to the growing of intolerance to corruption among various groups of the population, especially teenagers and adolescents, emergences of corruption will gradually decrease, and its level in society will be diminishing. The author draws attention to the importance of educating a new generation of politicians, entrepreneurs, civil society activists and the general public in the spirit of intolerance to corruption. Widespread perception of corruption as a negative phenomenon, development of value orientations in the country, firm and comprehensive will to combat versus corruption, formation of public resistance to corruption, comprehensive study of the psychological factors of corruption and cultivation of the spirit of responsibility. All they are considered as important prerequisites for development of intolerance towards corruption. The author considers it necessary to prevent potentialities of a conflict beset with intolerance to corruption and find a peaceful mechanism for its implementation.

Текст научной работы на тему «РОҲҲОИ ТАҲКИМИ ТАҲАММУЛНОПАЗИРӢ БА КОРРУПСИЯ ДАР ШАРОИТИ ТОҶИКИСТОНИ ИМРЎЗА»

УДК 32.001

DOI10.24412/2411-1945-2022-2-136-145

РОХХОИ ТАХКИМИ ТАХАММУЛНОПАЗИРИ БА КОРРУПСИЯ ДАР ШАРОИТИ ТО ЦИКИСТОНИ ИМРУЗА

ПУТИ УКРЕПЛЕНИЯ НЕТЕРПИМОСТИ К КОРРУПЦИИ В ТАДЖИКИСТАНЕ В СОВРЕМЕННЫХ

УСЛОВИЯХ

THE WAYS OF STRENGTHENING OF INTOLERANCE TO CORRUPTION UNDER CONTEMPORARY CONDITIONS OF

TAJIKISTAN

Солиев Шарофиддин Холович,номзади

илмуои сиёсй, дотсенти кафедраи сиёсатшиносии Донишгоуи давлатии ууцуц, бизнес ва сиёсати Тоцикистон (Тоцикистон, Хуцанд)

Солиев Шарофиддин Холович, канд. полит. наук, доцент каф. политологии Таджикского государственного университета права, бизнеса и политики (Таджикистан, Худжанд)

Soliev Sharofiddin Kholovich, candidate of political sciences, Associate Professor of political science department under the Tajik State University of Law, Business and Politics (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: sharof55@yahoo.com

Калидвожа^о: коррупсия, тауаммулнопазири, муцовимат, цомеа, цомеаи шаурванди,

бовицдони, арзишуо, масъулиятшиноси, рафтор

Роууои тащим бахшидани рууияи тауаммулнопазири ба коррупсия дар шароити Тоцикистони имруза мавриди омузиш царор дода шудаанд. Зикр шудааст, ки бо тауким бахшидани тауаммулнопазири бо коррупсия миёни цишруои мухталифи ауолии кишвар, хусусан цавонону наврасон тадрицан зууури амалуои коррупсиони пешгири ва сатуи он дар цомеа паст мегардад. Зарурати дар рууияи оштинопазири бо коррупсия тарбия гардидани насли нави сиёсатмадорон, соуибкорон, фаъолони цомеаи шаурванди ва дар умум шаурвандони кишвар ёдовар шудааст. Дарки васеи мардуми кишвар аз коррупсия уамчун зуууроти манфи, рушди арзишмеувари дар кишвар, иродаи мустаукам ва фарогири муцовимат бо коррупсия, шаклгирии муцовимати мардуми бо коррупсия, тауцицоти фарогири омилуои равонии зууури амалуои коррупсиони ва тарбияи рууияи масъулиятшиноси уамчун заминауои мууим барои таукими тауаммулнопазири бо коррупсия шинохта шудаанд. Муаллиф зарур мешуморад, ки эутимолияти низоъангези оштинопазири бо коррупсия пешгири ва механизми сулуомези амали гаштани он дарёфт намуда шавад.

Ключевые слова: коррупция, нетерпимость, сопротивление, общество, гражданское

общество, честность, ценности, ответственность, поведение

Исследуются пути укрепления духа нетерпимости к коррупции в современном Таджикистане. Указано, что в связи с усилением нетерпимости к коррупции у различных групп населения, особенно у молодежи и подростков, проявления коррупции будут постепенно уменьшаться, а ее уровень в обществе будет снижаться. Обращено внимание на важность воспитания нового поколения политиков, предпринимателей, общественных деятелей и широкой общественности в духе нетерпимости к коррупции, общественное восприятие коррупции как негативного явления, развитие в стране ценностной ориентации, твердой и всесторонней воли к борьбе с коррупцией, формирование общественного сопротивления коррупции, всестороннее изучение психологических факторов коррупции и культивирование духа ответственности. Все они

считаются важными предпосылками развития нетерпимости к коррупции. Предлагается предотвратить возможность конфликта на базе нетерпимости к коррупции и найти мирный механизм ее реализации.

Key words: corruption, intolerance, resistance, society, civil society, honesty, values,

responsibility, behavior

This article explores the ways of strengthening the spirit of intolerance towards corruption in contemporary Tajikistan. It is indicated that due to the growing of intolerance to corruption among various groups of the population, especially teenagers and adolescents, emergences of corruption will gradually decrease, and its level in society will be diminishing. The author draws attention to the importance of educating a new generation of politicians, entrepreneurs, civil society activists and the general public in the spirit of intolerance to corruption. Widespread perception of corruption as a negative phenomenon, development of value orientations in the country, firm and comprehensive will to combat versus corruption, formation of public resistance to corruption, comprehensive study of the psychological factors of corruption and cultivation of the spirit of responsibility. All they are considered as important prerequisites for development of intolerance towards corruption. The author considers it necessary to prevent potentialities of a conflict beset with intolerance to corruption and find a peaceful mechanism for its implementation.

Чумхурии Точикистон дар шароити имруза бо мушкилоти мухталифе ру ба ру аст, ки яке аз мухимтарин ва халталаби онхоро мавчудият ва пахргашта будани коррупсия ташкил медихад. Чунин хадафе дар пеш гузошта шудааст, ки бо чалби васеи чомеа, ниходхои давлатй ва чомеаи шахрвандй сатхи коррупсия дар кишвар кохиш дода шавад ва ин монеаи чиддй дар рохи рушди Точикистон тадричан рафъ гардад. Ба андешаи мо бо тахким бахшидани тахаммулнопазирй бо коррупсия миёни дишрхои мухталифи ахолии кишвар, хусусан чавонону наврасон мо метавонем тадричан зухури амалхои коррупсиониро пешгирй ва сатхи онро паст намоем.

Солхои охир таваччухи назарраси мухаддидон ба омузиши мушкилоти коррупсия равона карда шудааст. Онхо пахлухои мухталифи сиёсй, идтисодй, ичтимой, равонй, ангезавй, иродавй ва дигар чихатхои масъаларо баррасй намуда, кушиш бар он доранд, то чорахо ва усулхои самарабахши халли онро ёбанд. Хусусан ба масъалаи тарбияи рухияи тахаммулнопазирй хамчун василаи пешгирй ва рафъи мушкилоти коррупсия таваччухи махсус дода мешавад. Чунин фарзияхое ироа карда мешаванд, ки бо тадвият бахшидани мухити тахаммулнопазирй бо коррупсия заминаи зухури ин мушкилот рафъ мегардад ва сатхи он дар чомеа кохиш пайдо менамояд. Дар ин навиштаи худ мо кушиш менамоем, ба бархе чихатхои тахкими тахаммулнопазирй ба коррупсия дар шароити Точикистони имруза таваччух намуда бошем.

Пеш аз хама, ба мо зарур аст, ки тахаммулнопазирй бо коррупсияро шарху эзох дихем. Ба андешаи мо тахаммулнопазирй ба коррупсия тамоюли инкори хар гуна васваса барои чалбшавй ба коррупсия дар рафтор ва амали худ ва гайри добили дабул хисобидани рафтори коррупсионии дигарон мебошад. Тахаммулнопазирй ба коррупсия метавонад фарогири чунин вижагихо бошад: нишон надодани ягон навъи хавасмандй ба коррупсия; аз чихати сиёсй, маънавй, худудй, ахлодй нодуруст шуморидани амали коррупсионй; рафъи шароитхои тавлидсозандаи амали коррупсионй; мудовимат намудан бо хар гуна амали коррупсионй; дастгирй намудани икдомхои зиддикоррупсионй ва f.

Ба андешаи мо сиёсати зиддикоррупсионй дар он сурат ба таври самаранок амалй мегардад, ки тамоми абзорхо, имкониятхо, нерухо ва ахли чомеа бар алайхи ин мушкилот равона карда шавад. Хусусан дастгирии чомеа ва хар фарди он дар самти мудовимат бо коррупсия мухим дониста мешавад. Дар ин маврид муносибати тахаммулнопазири мардум, ниходхои чомеаи шахрвандй ва хусусан хизматчиёни давлатй ба ин зухуроти манфй зарур мебошад.

Мухаддидон муносибати тахаммулпазири шахрвандон ба коррупсияро хамчун заминаи

ayxyp вa таквият ëфтaни ин пaдидaи номaтлyб мeшиноcaнд. [9,c. 15] Дap xap cypaт мyноcибaти тaдaммyлпaзиp ба коppyпcия як мухи^о ба миëн мeоpaд, ки дap он муковимат алайди ин зyдypоти номатлуб caмapaи дигаод ба боp нaмeовapaд ë тандо xоcияти эъломиявй ба xyд каоб мeнaмояд. Аз ин py, дap caмги муковимат бо roppyncm aapyp йот, ки ба тадкими pyдияи оштинопaзиpй бо ин мушкилот таваччуд кapдa шавад.

Дap мaвpиди тaдaммyлнопaзиpй ба rappy^^ ва чидатдои мyxтaлифи он мудаккикон aндeшaдои apзишмaнд ибpоз намудаанд. Бapои мисол мудаккикон Гонг Т. ва Bern С. дapки мушкилоти rappy^^ ва тадаммулнопаз^ бyдaнpо нисбати ин зyдypот мудим мeшyмоpaнд. Ба aндeшaи ондо дapки мушкилоти rappy^^ ба фapдиятдо имкон мeдидaд, то зyдypи мyxтaлифи амалдои коppyпcиониpо бишносанд ва тaдaммyлнопaзиpй нисбати ин мушкилот имкон мeбaxшaд, ки шaдpвaндон бapои paфъи он чоpaдои зapypиpо биaндeшaнд. [11, с. 569-586.]

Мудаккикони нaзapияи paфтоpи бaнaк;шaгиpифтa Aчзeн И. ва Фишбeйн М. чунин мeпиндоpaнд, ки дapки фapдиятдо аз коppyпcия ва муносибати ондо ба ин зух^от бeвоcитa ба нияту paфтоpи ондо пайванд доpaд. Ин нaзapия дидгоди мувофик бapои шapди муносибати фapдиятдо ба rappy^^ ва имкони ондо бapои мукобила намудан бо ин мушкилот шиноxтa шудааст. [4]

Мудаккикони дигap ба ин натича paoидaaнд, ки мушкилоти коppyпcияpо бо тaFЙиpи наслдо дал кapдaн мумкин аст.[18] Албатта, ба чунин натича paoидaн низ бо тapбияи pyдияи тaдaммyлнопaзиpй миëни кишpдои чавон ва нaвpaoи адолй бастагй дошта мeтaвонaд.

Гypyди нaзappacи мудаккикон бap ин нaзapaнд, ки чавонон ва нaвpacон чун гypyди мaвpиди таваччуд дap cиëcaти муковимат бо rapp^CHM эдтимолан зapфият ва имконияти бeштapи мустадкам намудани кушишдо ва икдомоти зиддикоppyпcиониpо дap оянда доpaнд.[8,10,17] Ба андешаи мо низ тapбияи pyдияи тaдaммyлнопaзиpй бо rappy^^ миëни чавонон ва нaвpacон мeтaвонaд заминаи мyдимe дap paфъи rappy^^ дap оянда гapдaд. 3apyp мeшyмоpeм, ки насли нави cиëcaтмaдоpон, cодибкоpон, фаъолони чомeaи шaдpвaндй ва дap умум шaдpвaндони кишвap дap pyдияи оштинопaзиpй бо амалдои коppyпcионй тapбия гapдaнд, то тавонанд фapдaнги бовичдониpо дap дама сатддои чомea амалй созанд. Мудаккик Кимбpо И. мexaнизмдои бeдтapcозии малакаи шиноxт, пeшгиpй ва муковимат бо коppyпcияpо миëни чавонон мудим мeшyмоpaд [8].

Тадкикот нишон додаанд, ки тандо cтpaтeгиядои фapогиpи ташаббусдои мyxтaлифи шaдpвaндй мeтaвонaнд caмapaбaxш бошанд ва тaдaммyлнопaзиpй бо коppyпcияpо тадким бaxшaнд.[12] Дap мaвpиди тaдaммyлнопaзиpй ба rappyro^ мудаккикон тандо дapкy шиноxти мушкилоти коppyпcияpо дамчун зyдypоти манфй кофй нaмeдонaнд балки амал намудан бap мукобили коppyпcияpо низ мудим мeшyмоpaнд. Ба aндeшaи ондо вазифаи мудимми тapбияи зиддикоppyпcионии шaдpвaндон тадким бaxшидaни донишу фадмиши ондо пepомyни паемаддои баду манфии ин зyдypоти номатлуб мeбошaд. Аммо мушкили чиддй дap ин самт ин табдил додани дониши досилшуда (коррупсия бад аст) ба муносибат ва paфтоpи амалии зиддикоppyпcионй (ман дигар ба амалдои коррупсионй даст намезанам) аст [10]. Ба ачдешаи мо низ мудим аст, ки тадаммулнопаз^й бо rappy^^ на тандо дap зeднy шyypи мapдyм, аз чумла xизмaтчиëни давлативу чамъиятй зyдyp намояд, балки дамчунин дap paфтоp ва амали ондо низ тадким бaxшидa шавад.

Ба андешаи мудаккик П.Н. Габоски дap чомeaдои доpои фapдaнги апатияи чамъиятй монeaдои зиëдe бapои гашг^й намудани амалдои коppyпcионй чой нaдоpaд. У зикp намудааст, ки дap фapдaнги апатия коppyпcия мeшyкyфaд [16, с.51]. Мутаассифона, дap ЧOмeaи мо то ба як андоза фapдaнги апатия ва нигилизми cиëcй ба мушодида мepacaд, ки аз бeэътиноии мapдyм дap далли мушкилоти чамъиятй ва дypнaмои pyшди чомea дapaк мeдидaд. Мудаккикон дap омузиши мушкилоти ropp^c^ ба заминадои фapдaнгй ва бовapдои

мардум (фолклори коррyпcия - мардум мушкилоти коррyпcияро чи гуна кабул мекyнaнд ва бовaрxои ондо перомуни ин мушкилот чиcт; навъи зaрбyлмacaл ва мащщое, ки амали коррyпcиониро метавонанд acоcнок кунанд) низ тaвaччyx намудаанд. MyX|aккик Г. Мирдал дар чунин назар acт, ки дар тaxкщоти мушкилоти коррyпcия муайян намудани yнcyрxои таркибии фолклори коррyпcия ва чорабин^ои зидцикоррyпcионй вазифаи аввалиндарача мебошад. [15, с.230-232]. Дар вокеъ чигунагии мyноcибaти мардум ба мушкилоти коррyпcия аз навъи шиноxти он^ аз ин мушкилй бармеояд. Ба тaxaммyлпaзир будан ва ë набудани мардум нисбати мушкилоти коррyпcия ва xaмчyнин даст доштани он^ ба aмaлxои коррупсионй то ба як андоза бовaрxои он^ низ тaъcир мегузоранд. Масалан, дар чомеаи мо низ чунин зaрбyлмacaл ва мащщое мавчуданд, ки метавонанд ба з^ури aмaлxои коррушионй зaминacоз бошанд, чунин aмaлxоро асоснок cозaнд ва ë xyд ноумедии мардумро дар муцовимат бо ин мушкилот ба вучуд оваранд. Барои мисол дар миëни мардуми мо чунин зaрбyлмacaл ва мaколxое мавчуданд, ки моxиятaн беэътиноии мардум ба мушкилоти коррупсия, acоcнок намудани ин зyxyрот ва инчунин нотавонии он^ро дар xaïm ин мacъaлa инъикоc мекунанд: «Mоx бе айб намешавад», «Шyxй накун ба арбоб, арбоб занад ба ^р боб», «Ба xyдододaгон cитезa макун», «Об аз боло лой», «TaFa дорам, чи Faм дорам», «Дикад бигир, занад гурез», «Хдр ки тавонад - дар намонад», «Гур cyзaдy дег чушад», «Хдр кacе теша суи xyд мезанад», «Аввал xешy баъд дарвеш» ва f.

Дар сгосати амалии Tочикиcтон ба мacъaлaи та^им бaxшидaни тaxaммyлнопaзирй ба коррyпcия таваччу^ xоca дода шyдaacт. Хycycaн дар Стратегияи давлатии муцовимат ба коррупсия дар Н^^урии Tочикиcтон барои давраи то шли 2030 ба ин ч^ат тaвaччyx карда шyдaacт. Яке аз вaзифaxои acоcии aмaлиcозии ин xy^ara мyxимми давлатй баланд бардоштани маърифати зиддикоррyпcионии axолй ва фaроxaм овардани фазои токатнопазирй ба коррупсия дар Н^^урии Tочикиcтон мукаррар карда шудааст. Хycycaн чунин xaдaфе пеш гузошта шудааст, ки тавассути баланд бардоштани carxH маърифати xyкyкии шaxрвaндон дар caмти муцовимат ба коррупсия замина ва шароити зарурй барои токатнопазирии чомеа бо з^уроти коррупсия фaроxaм оварда шавад. Дар амалй намудани cтрaтегияи мазкур мycоидaт намудан ба татбики бaрномaxои маърифатй ва таълимй, ки ба кодекcxо ë меъëрxои рафтор acоc ëфтaaнд, xaмчyн принcипи муяим шиноxтa шyдaacт. Хдмчунин дар ин xyччaти муяимми зиддикоррупсионй зарурати тaвaccyти вacоити axбори омма огоxонидaни мардуми кишвар аз пaëмaдxои мyдxиши коррyпcия зикр ëфтaacт.

Ба масъалаи тaxкими тaxaммyлнопaзирй бо корругоия Президента Н^^урии Tочикиcтон Эмомалй Рaxмон низ таваччуя.и xоca дода, субъекщои зиддикоррyпcиониро вазифадор нaмyдaacт, ки барои пешгирй кардани кирдорxои коррyпcионй, фaроxaм овардани фазои оштинопазир ба он ва ба ин раванд чалб намудани тамоми макомоти давлатй, воcитaxои axбори омма ва ниxодxои чомеаи шaxрвaндй чорaxои заруриро биандешанд.[1]

Лозим ба ëдовaриcт, ки рyxияи тaxaммyлнопaзирй ба коррyпcия зaминaxои мyxимро талаб менамояд. Агарчанде рyxияи тaxaммyлнопaзирй ба корругоия бар caмти муковимат бо ин зyxyрот мyxим acr, аммо он зaминaxои мyxтaлифи иктиеодй, ичтимой, фaрxaнгй, равонй, cиëcй, xy;yK0 ва axлокиро талаб дорад. Дар ин маврид мо метавонем тачрибаи кишвари Гурчистонро миcол оварем, ки дар масъалаи тaxaммyлнопaзирй ба коррупсия чи чигуна бaрxyрд сурат гирифта буд. Сгосати тжаммулнопазирй ба коррупсия дар Гурчистон ба таври расмй соли 2006 эълон гардид, он замоне, ки М. Саакашвилй зикр намуд, ки «...дар ин маврид xyкмxои шартй намешавад ^р нафаре, ки чунин чиноя-щоро содир мекунад ба мaxбac фиристода мешавад». Тан^ дар давоми cолxои 2003-2010 дар ин кишвар шумораи зиëди мансабдорони баландпоя барои даст доштан ба коррупсия мaтraxaм дониста шудаанд. Дар ин давра такрибан 1000 мансабдори давлатй, аз он чумла 6 вакили парлумон, 15 муовини вазир ва 31 муовинони раисони Шyроxои шaxрй бо иIтиxоми фасод рyбaрy шудаанд.[5] Аммо, чуноне ки тачрибаи ин кишвар нишон дод, тaxaммyлнопaзирй ба коррупсия тавассути боз намудани шумораи згоди пaрвaндaxои чиной заминаи мycтaxкaмро барои сгосати зиддикоррупсионй фaроxaм наовард. Пуштибонии мардум аз

хукумати М. Саакашвилй аз соли 2007 ба ин су кохиш пайдо намуд. Хукумати ин кишвар, ки натавонист мушкилоти бекорй ва факрро хал кунад, дар шароити барканорихои дастачамъй ва сиёсати тахаммулнопазирй ба коррупсия мардуми бисере ва гуруххоро дар саросари чомеъа аз худ бегона сохт, ки онхо дар нихоят ба кучахо рехтанд [5]. Аз ин ру, зарур мешуморем, ки сиёсати тахаммулнопазирй ба коррусия дар як чомеа даст ба даст бо ислохоти фарогир ва куллй дар бахшхои мухталифи чомеа ба рох монда шавад. Хусусан зарур медонем, ки заминахои иктисодй, ичтимой, фархангй, маънавй ва сиёсии таквияти рухияи тахммулнопазирй ба коррупсия мустахдам намуда шаванд. Аз ин ру, таквият бахшидани рухияи тахаммулнопазирй дар шароити кишвари мо низ як барономаи фарогир ва хамачонибаро талаб мекунад.

Аксари мухаккикон тачрибаи Хрнг Конгро дар самти муковимат бо коррупсия яке аз намунахои хуби сиёсати зиддикоррупсионй мешуморанд. Хрнг Конг солхои 1970 гирифтори мушкилоти чиддии коррупсия буд. Таъсиси саривактй ва самаранокии Комиссияи мустакили муковимат бо коррупсия (Independent Comission Against Corruption) ба рушди "хукумати соф" дар Хрнг Конг мусоидат намуд. ^атто ин кишвар аз он холате, ки дар он коррупсия кариб хамаи кисматхои чомеаро чун як тарзи хаёт фаро гирифта буд, баромада, ба яке аз кишвархои озод аз коррупсия дар чахон табдил ёфт [7, с. 196]. Дар тачрибаи Хрнг Конг бинобар таваччухи зиёд ба «мухандисии ниходй»-и муковимат бо коррупсия чихати фархангии мубориза бо ин зухурот аз назар дур монда буд. Таваччух ба он, ки ахли чомеа чи гуна коррупсияро кабул мекунанд ва чй гуна ба он вокуниш доранд хеле ноаён буд.

Хамчунин мухаккик М. Манион бо мукоисаи холати Хрнг Конг ва Чин дарёфтааст, ки холатхои заминавй ба таври фарогир метавонанд самаранокии кушишхои зиддикоррупсиониро тавассути дарку шинохти мардум муайян намоянд [14]. Мухаккик Ч,. Чой хангоми мукоиса намудани смаранокии агентихои зиддикоррупсионии Кореяи Чанубй ва Хрнг Конг ба хулосае расидааст, ки хамагуна кушиши тагйири рафторй тавассути тачдиди ниходхои расмй муваффак намешавад, агар он дар якчоягй бо тагйироти идрокии (шинохтии) фардиятхо сурат нагирифта бошад [7, с.197].

Тачрибаи кишвари Сингапур низ барои таквияти рухияи тахаммулнопазирй бо коррупсия метавонад мухим бошад. Чуноне ки корманди Бюрои иктишофии амалхои коррупсионй (Corrupt Practices Investigation Bureau) дар Сингапур Винсент Лим дар маколаи хеш зикр намудааст, аз рузхои аввали худидоракунй рохбарони нави кишвар ба зимма гирифтанд, то намунаи хубе барои пайравй ба хизматчиёни давлатй гарданд. Онхо бо намунахои шахсияшон фазои бовичдониву (садокат) дурусткориро бунёд намуданд ва ба дигар мансабдорони давлатй маълум сохтанд, ки коррупсия дар хамагуна шакли зухури худ тахаммул карда намешавад [13].

Хдмчунин Винсент Лим иродаи мустахками зиддикоррупсиониро дар тахкими рухияи тахаммулнопазирй бо коррупсия мухим шуморидааст. У алокамандии иродаи сиёсй ва тахаммулнопазирй бо коррупсияро дар шакли диаграммаи алохида овардааст, ки дар зер инъикос шудааст.

Чауорчубаи назорати коррупсия дар Сингапур [13]

Чуноне ки аз расми дар боло овардашуда перомуни тахаммулнопазирй ба коррупсия дар шароити кишвари Сингапур бармеояд, ин навъи рухия заминахои муайяро талаб мекунад. Хусусан иродаи сиёсй хамчун замина ва пойдевори мухимми ташаккули рухияи тахаммулнопазирй ба мушкилоти коррупсия шинохта шудааст. Х^амчунин дар ин схема донунхои босамар, низоми судии мустадил, татбиди пурзури донунхо ва хизмати давлатии бомасъулият хамчун пояхои мухимме шинохта шудаанд, ки рухияи тахаммулнопазирй ба коррупсия дар асоси онхо зухур менамояд ва тахким меёбад.

Чи гунае, ки зикр намудем, зухур ва тахкими рухияи зиддикоррупсионй заминахои муайянро талаб мекунад, ки метавонад хам чихати ниходии расмй ва хам пахлухои чамъиятй дошта бошад. Аз ин ру, барои тахким бахшидани тахаммулнопазирй ба коррупсия дар шароити Точикистон таваччух намудан ба чихатхои зайлро мухим мешуморем.

Аввалан зарур аст, ки дарки васеъи мардуми кишвар аз коррупсия хамчун зухуроти манфй тадвият пайдо намояд. Моро зарур аст, ки ба таври васеъ ва фарогир паёмадхои хатарбори мушкилоти коррупсияро ба кулли мардуми кишвар расонида бошем. Хусусан зарур аст, то ба таваччухи мардум ва хизматчиёни зинахои мухталифи давлатй бирасонем, ки коррупсия ба хаёти шахсии фардиятхо, ба умури хонаводагии онхо, ба ахлоди чомеа, ба амнияту суботи он, бадои давлату давлатдорй ва дигар пахлухои хаёти инсон паёмадхои манфй дорад. Дар ин самт чалби муассисахои сохаи маориф, васоити ахбори омма, блогерхои фаъол, ниходхои мухталифи чомеаи шахрвандй, дишри рухоният ва сохаи филмофарй мухим мебошад.

Дувум, барои тахкими тахаммулнопазирй ба коррупсия дар шароити Точикистон зарур мешуморем, ки ба рушди арзишмехварй дар кишвар таваччух намуда шавад. Моро зарур аст, ки бо истифода аз арзишхои маънавию ахлодие чун амонатдорй, масъулиятшиносй дар чомеа, халолкориву покизагй, шукру даноат, адлу инсоф, нахурдани хадди дигарон ва гайра тафаккури тахаммулнопазирй ба коррупсия ва худдорй намудан аз гирифторй ба онро миёни шахрвандони кишвар тадвият бахшем. Дар самти тарбияти хисси тахаммулнопазирй ба коррупсия ва худдорй кардан аз он надши омилхои фархангиву маънавй метавонад барчаста бошад [2].

Севум, зарур мешуморем, ки дар кишвар иродаи мустахкам ва фарогири мудовимат бо коррупсия шакл бигирад. Иродаи сиёсии мубориза бо коррупсия танхо бо эътирофи мавчудияти он махдуд нагардад, балки бештар чихатхои чидии пешгиркунанда, ошкоркунанда ва рафъкунандаи коррупсияро дошта бошад.

Ба андешаи мо миёни рухияи тахаммулнопазирй бо коррупсия ва сиёсати зиддикоррупсионй алодаи муайяне чой дошта метавонад. Албатта, рухияи тахаммулнопазирй хамчун заминаи мусоиде барои амалишавии сиёсати зиддикоррупсионй хизмат мерасонад. Аммо, бештари маврид чунин рухия аз натичабахшии сиёсати зиддикоррупсионй сарчашма мегирад. Хдр чи дадаре, ки мо дар сиёсати зиддикоррупсионй муваффад гардем, хамон андоза мардум ба натичабахшии он боварй хосил мекунанд, ки чунин холат ба тахкими рухияи тахаммулнопазирии онхо ба коррупсия мусоидат мекунад.

Ба андешаи мухаддидон коррупсияи васеъ пахншуда акторхоро водор ба он месозад то надши ниходхои расмии зиддикоррупсиониро камранг ва эътимоднокии мадомоти ичроияи давлатиро дасти кам бигиранд. Меъёрхои ичтимой ва бартариятхо метавонанд рафтори инсонро рохнамой кунанд [6].

Эхтимолан нокомии сиёсати зиддикоррупсионй дар Точикистон низ аз он омиле вобаста аст, ки тагйиротхои ниходй ва худудй дар кишвар дар пайванд бо тагйири идрокии фардиятхо сурат нагирифт. Хдтто чунин як рафтори намунавй миёни субъектхои махсусгардонидашудаи мудовимат бо коррупсия ва мадомдорони зинахои мухталифи идоракунии давлатй ба дарачаи зарурй зухур накард. Гузашта аз ин, гирифтории дисме аз кормандони мадомоти зиддикоррупсионй ба амалхои коррупсионй [3] мардумро бештар нигарон намуд ва умедвории онхоро дар мудовимат бо коррупсия коста гардонид.

4opyM, кушиш 6ap oн нaмoeм, ки зaминaи тaцpичй Ba cyлxoмeзи aмaлишaвии мyкoвимaти мapдyмй 6o rapp^cm шaкл бигиpaц, тo xap фapди ^oMea тaвoнaц дap ин caмт надши xyдpo гyзoштa бoшaц. Дap ин мaвpид фapoxaм oвapдaни мaйдoни xyкyкй, ^нуни, axлoкй Ba ниxoдии MУKOвимaт 6o кoppyпcияpo Myx^M мeшyмopeм, ки тo oштинoпaзиpй бyдaни Map^M 6o кoppyпcия дap дoиpaи мeъëpxoи мyкappapшyдa Ba paфтopи coзaндaи œëœ шaкл гиpифтa бoшaц. Дap cypara Faйpи ин тaxaммyлнoпaзиpй 6a кoppyпcия эxтимoлaн бoиcи зyxypи тapкишxoи ичтимoй мeгapдaц, ки cyбъeктxoи мyxтaлифи xo^MHmxox Ba мaнфиaтxox дap xaMa xoлaт ЧOнибдopи чунин paнг гиpифтaни мacъaлa мeбoшaнд. Чyнoнe, ки тaчpибaи 6apxe кишвapxoи apaбй дap coлxoи ox^ нишoн дoд, тapкишxoи ичтимoй Ba инкилoбxoи "зидцикoppyпcиoнй" дap onxo m ин ки мушкили ин ^oMeaxopo xaл нaмyд, бaлки бoиcи зyxypи бyxpoнxoи фapoгиp Ba x&iro низoъxoи cиëcй дap киcмe as ин кишвapxo шуд.

^н^ум, зapyp мeшyмopeм, ки тaxкикoти фapoгиpи oмилxoи paвoнии зyxypи aмaлxoи кoppyпcиoнй 6a pox мoндa шaвaд. Хycycaн бapгyзop шмудани пypcишxoи coтcиoлoгй Ba oшкop нaмyдaни дapки кoppyпcия aa ^ни6и шaxpвaндoн мeтaвoнaд caтxи тaxaммyлнoпaзиpии oнxopo 6a ин мyшкилoт нишoн диxaд. Дap ин caмт кушиш 6ap oн нaмyдaн зapyp acт, ки тати^и вoкeй Ba oбъeктивии тaxкикoт oвapдa шaвaд, тo дap зaминaи Borçe^ra oшкopшyдa бapxypди capraa^rä 6a мушкиготи кoppyпcия cypaт бигиpaд. Пeш xaмa низoми идopии кишвappo зapyp acт, ки xaвacмaндии xeшpo 6a тaxкикoти чиxaтxoи paвoнии тaxaммyлнoпaзиpй 6o кoppyпcия нишoн дoдa бoшaд. Бo бapгyзopии пypcишxoи coтcиoлoгй миëни кишpxoи мyxтaлифи axoлй мo мeтaвoнeм, oн чиxaтpo oшкop нaмoeм, ки кaдoм oмилxo бoиcи зyxypи кoppyпcия мeгapдaнд Ba зepи кaдoм шapoитxoe мapдyм oмoдa xacтaнд, ки 6a rappyro^ "НЕ"-и xyдpo 6игуянд.

Х^мчунин дap миëни чaвoнoн тapбия нaмyдaни pyxияи мacъyлиятшинocиpo мyxим мeшyмopeм, зepo чунин мyшoxидa мeгapдaц, ки шaxpвaндoни зиëдe, чyмлa чaвoнoн кушиш мeнaмoяд тo дap xaлли мacъaлaxoи xeш мacъyлияти вaзнинpo 6a душ нaгиpифтa бoшaнд, бaлки poxxoи кoppyпcиoнии xaлли ин Ba ë oн мacъaлapo дapëбaнд. Macъyлиятшинoc нaбyдaни киcмe чaвoнoн бoиc гapдидaacт, ки onxo чунин гyмoнe дoштa бoшaнд, ки ryë мушкили onxo тaнxo тaвaccyти aмaли кoppyпcиoнй xaлли xyдpo мeëфтa бoшaц. Албaттa, чунин 6a нaзap мepacaц, ки мaвчyдияти кoppyпcия Ba нaвъxoи мyxтaлифи oн киcмe шaxpвaндoни мopo дap нaзди ин мушкигот тacлим нaмyдaacт. Foлибaн чунин мaвкeъгиpиe миëни шaxpвaндoни кишвap Ba xoccaтaн чaвoнoн зyxyp нaмyдaacт, ки ryë мacъaлaxoи мyxтaлифи onxo дap ин ë oн мaкoмoти дaвлaтй Ba ë мypoчиaтxoи onxo тaнxo тaвaccyти aмaлxoи кoppyпcиoнй xaлли xy4po мeëбaц. Албaттa, xoлaти мaвчyдaи мушкишти кoppyпcия 6a pyxияи мapдyм низ бeтaъcиp нaмeмoнaц, зepo чyнoнe ки мyшoxидa мeшaвaц дap шapoити имpyзa 6a aмaли кoppyпcиoнй дacт зaцaн миëни мapдyми мo ryë 6a як aмpи мaъмyлй мyбaдцaл шyдaacт.

Бa aндeшaи мo тaквияти xreœ oштинoпaзиpй 6o кoppyпcия дap пaйвaнд 6o дигap кaдaмxoи зидцикoppyпcиoнй 6a мдан мeoяд. Лoзим 6a ëдoвapиcт, ки тaквияти pyx,ияи oштинoпaзиpй 6o кoppyпcия мудим acт, aммo oн дap ^йи xyшкy xoлй Ba 6e зaминaи мyxим зyxyp нaмeкyнaц. Тaxким бaxшидaни чиxaтxoи идopaи xy6, pyшди xиcoбoтдиxaндaгии cиëcивy щтиcoдй, иcлoxoти caмapaнoки cиëcй, тaквияти иcлoxoти ниxoдй, фaъoл нaмyдaни ниxoдxoи чoмeaи шaxpвaндй Ba дигap oмилxoи му^м мeтaвoнaнд 6a pyxияи oштинoпaзиpии мapдyми кишвap 6a кoppyпcия Ba дигap зyxypoти нoмaтлyб мycoидaт нaмoяд.

Тaxкими pyxияи oштинoпaзиpй 6o кoppyпcия дap шapoити Тoчикиcтoн иpoдaи чидии мyкoвимaт 6o кoppyпcияpo тaлaб мeкyнaц, тo мapдyм дapк нaмyдa бoшaнд, ки Bobean onxo кдоми бapнoмaи мyxимми миллй Ba дaвлaтй xacтaнд. Он^ дapк кapдa тaвoнaнд, ки кaдaмxo Ba и^дом^и зидцикoppyпcиoнии onxo вд^ кapдa мeшaвaнд Ba мyxиммaнд.

Дap умум зикp нaмyдaн зapyp acт, ки фaзoи тaxaммyлнoпaзиpй 6a кoppyпcия мeтaвoнaд кaфoлaти тaдpичии пeшгиpй Ba paфъи кoppyпcия дap чoмeaи мo бoшaд. Аз ин py, зapyp мeшyмopeм, ки чиxaтxoи мyxтaлифи ичтимoй Ba paвoнии тaxкими

тахаммулнопазирии ахолй ба коррупсия дар шароити Тоцикистон хамачониба мавриди омузиш ва тахлил дарор дода шаванд. Танхо дар заминаи омузиши хамачонибаи ин масъала мо метавонем, роххои муассири тадвияти рухияи тахаммулнопазирй бо коррупсия ва чихатхои мухталифи таъсири онро ба рафтори сиёсии мардуми кишвар ошкор намуда бошем.

Пайнавишт:

1. Паёми Президенти Чумуурии Тоцикистон Эмомалй Раумон ба Мацлиси Олии Чумуурии Тоцикистон «Дар бораи самтуои асосии сиёсати дохилй ва хориции цумуурй», 26 январи соли 2021, сомонаи расмии Президенти Чумуурии Тоцикистон. URL:http://www.president.tj/node/25005, (санаимуроциат: 24.02.2022). Матн: электронй.

2. Солиев Ш.Х. Мушкилоти мубориза бо коррупсия дар Тоцикистони муосир / Ш.Х. Солиев. - Матн: бевосита. - Хуцанд: Ношир, 2021. - 204 с.

3. Антикоррупция: Холмуродзода и Камолзода уволены за деяния, порочашие честь сотрудников. - URL: https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/laworder/20170512/antikorruptsiya-holmurodzoda-i-kamolzoda-uvoleni-za-deyaniya-porochatshie-chest-sotrudnikov-agentstva, (санаи муроциат: 15.03.2022). - Матн: электронй.

4. Ajzen I. and Fishbein M. Understanding attitudes and predicting social behavior, Text: unmediated, NJ, Englewood Cliffs: Prentice-Hall. 1980. - 278p.

5. Alexander Kupatadze, Georgia: breaking out of a vicious cycle? St. Andrew's University College London, 28 May 2015, URL: https://www.againstcorruption.eu/wp-content/uploads/2015/05/D3-Georgia_Kupatadze.pdf (access in 10.04.2022), Text: electronic.

6. Barr A., & Serra D. Culture and corruption. Global Poverty Research Group. URL: https://sarpn. org/documents/d0002352/Culture_corruption_GPRG_Mar2006.pdf, (access in 15.04.2022), Text: electronic.

7. Choi, J.W. Institutional structures and effectiveness of anticorruption agencies: A comparative analysis of South Korea and Hong Kong / J.W. Choi, Text: unmediated // Asian Journal of Political Science, Vol. 2, 2009. - P. 195-214.

8. Cimbro E. Youth against corruption. Council of Europe, Committee of Culture, Science, Education, and Media, 2017, URL: http://assemby.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-EN.asp?fileid=24233&lang=en; (access in 05.03.2022), Text: electronic

9. Corruption in Contemporary Politics, edited by Martin J. Bull. - Text: unmediated, Palgrave, Macmillan, 2003. - 288p.

10. Disch A., Vigeland E., Sundet G., and Gibson S,. Anti-corruption approaches: A literature review, Text: unmediated, Norwegian Agency for Development Cooperation. 2009, - 64p.

11. Gong T. and Wang S. Indicators and implications of zero tolerance of corruption: The Case of Hong Kong, T. Gong and S. Wang, Text: unmediated // Social Indicators Research, 2013, 112 (3). - P. 569-586.

12. Hanna R., Bishop S., Nadel S., Scheffler G., & Durlacher K., The effectiveness of anti-corruption policy. What has worked, what hasn't, and what we don't know. Technical report. - Text: electronic, London: EPPI- Center. Social Science Research Unit. Institute of Education, University of London, 2011.

13. Lim V. An overview of Singapore's anti-corruption strategy and the role of the CPIB in fighting corruption, URL: https://www.unafei.or.jp/publications/pdf/RS_No104/No104_18_VE_Lim_1.pdf (access in 25.04.2022), - Text: electronic.

14. Manion M. Corruption by design: Building clean government in Mainland China and Hong Kong, Text: unmediated, Cambridge: Harvard University Press, 2004, - 296p.

«BECTHMK rrynhn», ßbrnycK 2 (91), 2022

15. Myrdal, Gunnar. "Corruption as a Hindrance to Modernization in South Asia" In Arnold J.Heidenhaimer (ed), Political Corruption: Reading in Comparative Analysis, Text: unmediated, New Brunswick. Transaction Books, 1970, Chapter 22, pp. 229-239

16. Peter, N. Gabosky. Citizen Co-production and corruption Control. / In Public sector corruption, Volume IV, Cures? Edited by M. Johnston, Text: unmediated, SAGE publications, 2010, - PP. 49-75.

17. Sihombing S. O. Youth perception toward corruption and integrity: Indonesian context / S.O. Sihombing.

- Text: unmediated//Kasetsart Journal of Social Sciences, Vol.49 (2018), - PP. 299-304.

18. Transparency International Fiji, Integrity and corruption in Fiji, What do young people think. Transparency International - Youth Integrity Survey, URL: http://www.transparencyfiji.org,does/youth%Integrity%Sutvey%Report%2013_TI%Fiji,pdf, (access in 16.05.2022), Text: electronic.

Reference Literature :

1. The Message of the President of the Republic of Tajikistan Emomali Rahmon to Majlisi Oli of the Republic of Tajikistan "On the Main Directions of Domestic and Foreign Policy of the Republic", January 26, 2021, official website of the President of the Republic of Tajikistan, URL:http://www.president.tj/node/25005, (Date of appeal: 24.02.2022), Text: electronic.

2. Soliev Sh.Kh. Problems of Combating with Corruption in today's Tajikistan / Sh.Kh. Soliev.

- Text: unmediated, Khujand: Publisher, 2021. - 204pp.

3. Anti-Corruption: Kholmurodzoda and Kamolzoda are Fired for the Deeds Damaging the Honor of the Agency's Employees URL: https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/laworder/20170512/antikorruptsiya-holmurodzoda-i-kamolzoda-uvoleni-za-deyaniya-porochatshie-chest-sotrudnikov-agentstva, (Date of appeal:15.03.2022). - Text: electronic

4. Ajzen I. and Fishbein M. Understanding attitudes and predicting social behavior, Text: unmediated, NJ, Englewood Cliffs: Prentice-Hall. 1980. - 278pp.

5. Alexander Kupatadze, Georgia: breaking out of a vicious cycle? St. Andrew's University College London, 28 May 2015, URL: https://www.againstcorruption.eu/wp-content/uploads/2015/05/D3-Georgia_Kupatadze.pdf (Date of appeal:10.04.2022), Text: electronic.

6. Barr A., & Serra D. Culture and Corruption. Global Poverty Research Group. URL: https://sarpn. org/documents/d0002352/Culture_corruption_GPRG_Mar2006.pdf (Date of appeal:15.04.2022), Text: electronic.

7. Choi, J.W. Institutional structures and effectiveness of anticorruption agencies: A comparative analysis of South Korea and Hong Kong / J.W. Choi, Text: unmediated // Asian Journal of Political Science, Vol. 2, 2009. - pp. 195 - 214.

8. Cimbro E. Youth against corruption. Council of Europe, Committee of Culture, Science, Education, and Media, 2017, URL: http://assemby.coe.int/nw/xml/Xref/Xref-XML2HTML-EN.asp?fileid=24233&lang=en; (Date of appeal: 05.03.2022), Text: electronic

9. Corruption in Contemporary Politics, edited by Martin J. Bull. - Text: unmediated, Palgrave, Macmillan, 2003. - 288pp.

10. Disch A., Vigeland E., Sundet G., and Gibson S,. Anti-corruption approaches: A literature review, Text: unmediated, Norwegian Agency for Development Cooperation. 2009, - 64pp.

11. Gong T. and Wang S. Indicators and implications of zero tolerance of corruption: The Case of Hong Kong, T. Gong and S. Wang, Text: unmediated // Social Indicators Research, 2013, 112 (3). - pp. 569-586.

12. Hanna R., Bishop S., Nadel S., Scheffler G., & Durlacher K., The effectiveness of anti-corruption policy. What has worked, what hasn't, and what we don't know. Technical report. - Text:

electronic, London: EPPI- Center. Social Science Research Unit. Institute of Education, University of London, 2011.

13. Lim V. An overview of Singapore's anti-corruption strategy and the role of the CPIB in fighting corruption, URL: https://www.unafei.or.jp/publications/pdf/RS_No104/No104_18_VE_Lim_1.pdf (Date of appeal: 25.04.2022), - Text: electronic.

14. Manion M. Corruption by design: Building clean government in Mainland China and Hong Kong, Text: unmediated, Cambridge: Harvard University Press, 2004, - 296pp.

15. Myrdal, Gunnar. "Corruption as a Hindrance to Modernization in South Asia " In Arnold J.Heidenhaimer (ed), Political Corruption: Reading in Comparative Analysis, Text: unmediated, New Brunswick. Transaction Books, 1970, Chapter 22, pp. 229-239

16. Peter, N. Gabosky. Citizen Co-production and corruption Control. / In Public sector corruption, Volume IV, Cures? Edited by M. Johnston, Text: unmediated, SAGE publications, 2010, - pp. 49-75.

17. Sihombing S.O. Youth perception toward corruption and integrity: Indonesian context / S.O.Sihombing. - Text: unmediated // Kasetsart Journal of Social Sciences, Vol.49 (2018), - pp. 299-304.

18. Transparency International Fiji, Integrity and corruption in Fiji, What do young people think. Transparency International - Youth Integrity Survey, URL: http://www.transparencyfiji.org,does/youth%Integrity%Sutvey%Report%2013_TI%Fiji,pdf (Date of appeal: 16.05.2022), Text: electronic.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.