Научная статья на тему 'РОҲҲОИ СЕРМАҲСУЛИ КАЛИМАСОЗӢ ВА ТАШАККУЛИ ОН ДАР ЗАБОНҲОИ ТОҶИКӢ ВА АНГЛИСӢ'

РОҲҲОИ СЕРМАҲСУЛИ КАЛИМАСОЗӢ ВА ТАШАККУЛИ ОН ДАР ЗАБОНҲОИ ТОҶИКӢ ВА АНГЛИСӢ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
573
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СЛОВООБРАЗОВАНИЕ / ПРОДУКТИВНЫЙ / РАЗВИВАТЬ / ЯЗЫК / ТЕРМИН / СРАВНИТЬ / РОЛЬ / СЛОВО / КОНСТРУКЦИЯ / ФРАЗА / ПРЕДЛОЖЕНИЕ / СТРУКТУРА / ЗНАЧЕНИЕ / ПРОСТОЙ / ПРОИЗВОДНАЯ / СОЕДИНЕНИЕ / КОМПОЗИТ / ТИП / НА ОСНОВЕ / ЭЛЕМЕНТ / КОРОТКИЕ СЛОВА / ЗАИМСТВОВАНИЯ-СЛОВА / ПРИМЕЧАНИЕ / WORD-BUILDINGS / PRODUCTIVE / DEVELOP / LANGUAGE / TERM / COMPARE / ROLE / WORD / CONSTRUCTION / PHRASE / SENTENCE / STRUCTURE / MEANING / SIMPLE / DERIVATIVE / COMPOUND / COMPOSITE / TYPE / BASED / ELEMENT / SHORT-WORDS / BORROWING-WORDS / NOTE ETC

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Ҳамроев О.А.

В статье рассматриваются пути продуктивного словообразования и его развития в таджикском и английском языках. Подчеркнув свою точку зрения относительно словообразования в языках толкования. Кроме того, автор подчеркивает, что большинство этих словообразований заняли устойчивую позицию в лексической системе таджикского и английского языков, и они не менее, чем базовые словообразования языка в употреблении. С точки зрения автора, роль таджикских языков по сравнению с другими языками слишком велика для формирования и развития таджикских словообразований, а в основном через этот язык в лексическую систему таджикского языка могли проникать и другие словообразования.This article deals with ways of the productive word-building and it’s development in Tajik and English languages. Having emphasized his point of views regarding the word-building in interpretations languages. In addition to it, an author stresses that majority of these word-buildings have taken a stable position in the vocabulary system of Tajik and English languages, and they are not less than the basic word-buildings of the language in usage. From the point of view of the author, the role of Tajik languages in comparison to other languages is too great for the formation and development of Tajik word-buildings as well, and basically through this language other word-buildings could penetrate into lexical system of the Tajik language.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

WAYS OF THE PRODUCTIVE WORD-BUILDING AND IT’S DEVELOPMENT IN TAJIK AND ENGLISH LANGUAGES

This article deals with ways of the productive word-building and it’s development in Tajik and English languages. Having emphasized his point of views regarding the word-building in interpretations languages. In addition to it, an author stresses that majority of these word-buildings have taken a stable position in the vocabulary system of Tajik and English languages, and they are not less than the basic word-buildings of the language in usage. From the point of view of the author, the role of Tajik languages in comparison to other languages is too great for the formation and development of Tajik word-buildings as well, and basically through this language other word-buildings could penetrate into lexical system of the Tajik language.

Текст научной работы на тему «РОҲҲОИ СЕРМАҲСУЛИ КАЛИМАСОЗӢ ВА ТАШАККУЛИ ОН ДАР ЗАБОНҲОИ ТОҶИКӢ ВА АНГЛИСӢ»

|| 12.Энсиклопедияи адабиёт ва санъати точик. Иборат аз се чилд. -Душанбе, 1989.

ЛЕКСИЧЕСКИЕ ЕДИНИЦЫ, ОБОЗНАЧАЮЩИЕ ПЛОТНИЧЕСТВО В ЮЖНЫХ И ЮГО-ВОСТОЧНЫХ ГОВОРАХ ТАДЖИКСКОГО ЯЗЫКА

Лексические единицы, обозначающие плотничество в южных и юго-восточных говорах таджикского языка составляют один их основных слоев словарного состава. Исследование этих ЛЕ и представить их для использования в нужд литературного языка имеет важное лингвистическое значение. В статье анализируестся данная тематическая группа рассматривая их образовании от простих, производных, сложных ЛЕ и термины-словосочетания. Термины этой группы классифицируется на ЛЕ обозначающие деревянная васса, потолочная балка, столб, дверь и подвергаются лингвистическому анализу.

Ключевые слова: говор, словообразование, строительство, простые слова, призводные слова, сложные слова, термины-словосочения, словарный состав, тематическая группа, аффикс, деревянная васса, рав (потолочная балка), сутун (столб), дар (дверь).

LEXICAL UNITS DENOTING TIMBERING IN SOUTHERN AND SOUTHEASTERN DIALECT OF TAJIK LANGUAGE

Lexical units denoting carpentry in the southern and South-Eastern dialects of the Tajik language constitute one of the main layers of the vocabulary. The study of these LE and present them for use in the needs of the literary language is of great linguistic importance. The article analyzes this thematic group considering their formation from simple, derivative, complex LE and terms-phrases. The terms of this group are classified into LE denoting wooden Vassa, ceiling beam, pillar, door and are subjected to linguistic analysis.

Keywords: dialect, word formation, construction, simple words, privodnye words, compound words, the terms-slovosochetaniya, vocabulary, thematic group, affix, wooden Vassa, Rav (ceiling beam), stun (post), Dar (door).

Сведение o6 авторе:

Рахматуллозода Сахидод - док. филол. наук, член-корр. АН РТ, Директор Института языка и литературы им. Абуабдулло Рудаки АН РТ. 734021, Душанбе, Республика Таджикистан, ул.Н.Карабаева 84/4, кв.22. тел.: (+992) 919002178. E-mail: saxidjdi@list. ru.

About the author:

Rakhmatullozoda S.- Doctor of Philological Sciences, corresponding member, Director of Institute of Language and Literature named after A.Rudaki, tel.: (+992) 919002178. E-mail: saxidjdi@list. ru.

РОХДОИ СЕРМА^СУЛИ КАЛИМАСОЗЙ ВА ТАШАККУЛИ ОН ДАР ЗАБОЩОИ ТОЧ,ИКЙВА АНГЛИСЙ

Хамроев О.А.

Донишкадаи давлатии забощои Тоцикистон номи С.Улугзода

Истилохи калимасозй ду маънои асосй дорад, ки донистани тафовути байни онхо хатмй ва зарурй мебошад.Истилохи калимасозй дар маънои якум барои пай дар пай сохтани вожахои нав дар забон ба кор бурда мешавад. Забон доимо дар чараёни инкишофёбй ва кабулкунии вожахои нав мебошад, яъне баробари чамъият хамкадами замона аст. Ин чараён дар забоншиносй «калимасозй» ном дарад.

Шакли хар як вожа ва ё калимаи береша ва айни хол аксарияти вожахои решагй боиси пайдоиши ин калимахои нав мегарданд.

Вазифаи чараёни калимасозй сараввал номгузорй кардан ва пйдо намудани вожахои хаммаъно ва баъдан табдил додани онхо ба вожаи нав мебошад.

Истилохи калимасозй бамаънои дуюм бошад барои аз нуктаи назари илмй омухтани мафхуми вожахои хаммаъно истифода бурда мешавад.

Дар ин мавридвазифаикалимасозй аз номгузори кардан иборатаст.

Маънои асосии чараёни калимасозй ин омухтани пайдоиши вожахоинав мебошад, ки аз чихатисохт, шакл, реша ва дигар хусусиятхои маъной дар забон ворид

гардидаанд, инчунинонхо дар инкишоф ва тагйирёфтани хаёти чомеа аз чихати илмй ва сиёсй накши калон доранд.

Лизо, ба ёдоварист, кимафхумикалимасозйдучанбаиомузишдорад: диахронй (таърихй) васинхронй (хамзамон).

Калима созии диахронй -ин омузиши чараёни калимасозй, сохтори вожахои нав аз руи конуну коида, тагйирёбии калимахои мавчудбуда, ташкилёбии низоми вожагузинии забон ва такмилёбии он мебошад.

Вожахои нав аз руи модели муайян сохта мешаванд. Аз ин ру, яке аз мушкилии мухим ин сермахсулии модули калимасозй ба хисоб меравад.

Модули калимасозй ин схемаи ягонаи сохтори калимахои нисбие мебошад, ки характери умумй доранд: а) характери лексикй - грамматикй (хисахоинутк) б) воситахои асосии калимасозй (форманти калимасозй).

Ч,араёни калимасозй дар забони англисй ин якчояшавии ду решаи омонимй ба хисоб меравад. Масалан, headache - дарди сар, blackboard - тахтаи синф, makepeace -сущовар ва г.. Чи тавре, ки маълум аст, аз руи коидаи умумии забони англисй якчояшавии вожахои дорои як намуд характери лугавй ва грамматикй имконпазир буда, дар ин мавриди муайян намудани мафхуми онхо хело мушкил аст. Масалан: running water 'цумаки об' ва running water оби равон, dancing-girl 'раццоса' ва dancing girl духтаре,кирацс карда истодааст' ва f [2;188].

Бинобар ин дар холати муайян намудани чои зада мушаххас намудани ибора аз вожахои мураккаб имконпазир мегардад.Масалан, laughing boys 'кудакони хандонак 'ибора, a laughing gas' гази хуш^олкунанда' калимаи мураккаб.

Якчояшавии чузъхои вожахои мураккабе, ки як чузъи томро ифода мекунанд, дорои як парадигма мебошанд. Ба ибораи дигар карда гуем,пешвандхои ивазкунандаи вожахо дар холати сохтани шаклхои гуногуни калимахо на ба чузъхои алохида, балки ба комплекси пурраи вожа илова карда мешаванд.Масалан- shipwreck 'гарцшавии киштй' - shipwrecks; weekend 'охири %афта' ва г.). Шакли том ва чудонашавандааш калимаи мураккабро аз ибора чудо мекунад, ки хар як чузъхои он мустакилии худро нигох медоранд. Нишонаи калимаи мураккаб нисбат ба ибора дар таFЙирдихандахои чузъхояш мебошад Калимаи мураккаб дар холати нигох доштани яклухтй ва ягонагии чузъхояш ба зарф мутобикат намекунад. Масалан, grass-green ' сабз мислиалаф, бо зарф мутобикат намекунад [1;66].

Яклухтии вожаи мураккаб хамчун ягонагии луFавй инъикоси худро дар мустахкамии каму беш, алокаи семантикии доимии чузъхои он меёбад, ки барои меъёри семантики махдудкунии калимахои мураккаб ва иборахо бо шафофии маъно асос мегардад.

Вобаста ба ин меъёри калимахои railway 'ро^и ощн, slow-coach 'одами кундзе^н', know-all 'уозирцавоб' ва f., вожахои мураккаб ба хисоб мераванд [3;78].

Вактхои охир дар забон боз як критерияи орфографй (имло) истифода мешавад, ки ин критерия калимахои мураккабе, ки якчоя ё ин ки бо дефис навишта шудаанд ва иборахои мустакилро назорат менамояд. ^исми дуюми мушкилии хаммонандкунй ва муаян намудани меъёри калимахои мураккаб дар забони муосири англисй фарккунонии калимахои мураккаб ва таркибиро зери суол карор медихад.

Бояд тазаккур намуд, ки калимахои мураккаб инчунин калимахои таркибие, ки дар чараёни омехта кардани ду чузъи ягона пайдо шуданд, дохил мешаванд. (ин чараён бо ягон амалиёти дериватсионй алокамандй надорад). Ин калимахо инхоянд mailbag'почтовая сумка', pillow-case 'наволочка', gunpowder 'черный порох', fishing-net 'рыболовная сеть' ва f. Инчунин калимахои таркибие, ки дар холати сохтор ба ягон чараёни дериватсионй вобастагй доранд, онхо ба гурухи калимахои мураккаб дохил мешаванд (ба воситаи афиксхо ва конверсия). Ин калимахо чунин шакл доранд: blue-eyed 'голубоглазый', three-decker 'трехпалубное судно, three-incher 'величиной в три дюйма [2;33,34]', four-wheeler 'извозничья карета' ва f.

Боиси зикр аст, робитаи байни чузъхои калимаи мураккаби характери номй дошта гуногуншакланд. Ин алокахо метавонанд агентивй (watchdog саги посбонй), инструментативй (air-brake тормози бо щво), локативй (garden-party ' цабули ме^монон дар бог') ва f. бошанд. Барои баркарор намудани онхо сарчашмахои мувофикро мариди тачдид карор додан лозим аст, инчунин хабари чумларо, ки ифодагари ду исм мебошад бояд муаян кард. Типологияи махсуси калимахои мураккаб дар тансифоти онхо аз руи мураккаб ва таркибй буданашон мебошад.

Калимаихои мураккаб, дар умум хамчун калима - вохидхои бисёрчабха мебошанд. Вобаста ба хусусиятхои гуногуни калимахои мураккаб тансифоти гуногуни онхо имкон дорад.

Сохти чузъхои калимахои мураккабро ба назар гирифта онхоро аз руи сохт ва таркибашон ба гуруххои зерин чудо кардан мункин аст:

а) калимахои мураккаби аз як решаи содда ташкилёфта (heartache ' дарди дил ', blackbird ' дурроч ' и др.);

б) калимахои мураккаби аз як решаи содда ва таркибй ташкилёфта (maid-servant 'хизматгор', mill-owner 'фабрикант'.

в) калимаи соддае, ки як чузъаш ихтисоршуда мебошад (V-day Рузи Галаба ', A-bomb 'бомбаи атомй);

г) калимахои мураккаби аз як решаи мураккаб ташкилёфта (postmaster-general ' вазири алока ').

Хулоса, бояд кайд намуд, ки тансифоти семантики калимахои мураккаб, ки ифодагари маъно мебошанд, алокаи тахчои онхоро бо дигар чузъхое нишон медиханд, мавриди тавачух карор доранд. Дар холати тахкики калимахои муракккаб алокаи маъноии онхо бо дигар чузъхо, ки базаи семантики ба хисоб мераванд. Илова бар ин, дар илми забоншиносй калимасозй ва вожагузинй накш ва чойгохи вижаро ба худ касб кардааст. Ин аст, ки истилохи калимасозй аз диду назари олимон ва дастандкорон ба ду мафхуми ба хам наздик диахронй ва синхронй чудо карда шудааст. Метавон баён намуд, ки ин ду мафхуми таърихй аз лихози этимологй шархи асосии калимасозй ва вожагузиниро асоснок менамояд.

ЛЕТЕРАТУЛРА

1.Allen Cynthia L. Old English and the syntactical: Some remarked and a syntactician's guide to edition of the works slfric // Evidence for Old English: Material and theoretical bases for reconstruction/ Ed. By Fran Colman. - Edinburgh: Donald, 1992/ - P/ 1-19/

2.Ekwall E. A history of modern English sounds and morphology. - New York, 1975. - 133 p.

3.Gardner, Faith F. An analysis of syntactic patterns of Old English. - Hague: Mouton, 1971. -85 p.

4.Бархударов Л.С., Штейлинг Д.А. Грамматика английского языка. - М.: Русский язык, 1973. - 325 с.

5.Гольдберг, В.Б. Лексикология современного английского языка: учебное пособие / В.Б. Гольдберг, И.В. Чеханова. - Тамбов: изд-во ТГУ, 2005. - 71 с. - С. 17-39

6.Рустамов Ш. Калимасозииисм дар забониадабииточик. -Душанбе: Дониш, 1972. -231 сах.

7.Рустамов Ш., Еаффоров Р. Грамматикаизабониадабиихозираиточик.- Душанбе, Дониш, 1986-371 с.

8.Усмонов К.У. Грамматикаиназариизабонианглисй. Хучанд: Нуримаърифат, 2006-131 с.

ПРОДУКТИВНЫЕ СПОСОБЫ СЛОВООБРАЗОВАНИЯ В СОВРЕМЕННОМ ТАДЖИКСКОМ И АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ

В статье рассматриваются пути продуктивного словообразования и его развития в таджикском и английском языках. Подчеркнув свою точку зрения относительно словообразования в языках толкования. Кроме того, автор подчеркивает, что большинство этих словообразований заняли устойчивую позицию в лексической системе таджикского и английского языков, и они не менее, чем базовые словообразования языка в употреблении. С точки зрения автора, роль таджикских языков по сравнению с другими языками слишком велика для формирования и развития таджикских словообразований, а в основном через этот язык в лексическую систему таджикского языка могли проникать и другие словообразования.

Ключевые слова: словообразование, продуктивный, развивать, язык, термин, сравнить, роль, слово, конструкция, фраза, предложение, структура, значение, простой, производная, соединение, композит, тип, на основе, элемент, короткие слова, заимствования-слова, примечание и т.д.

WAYS OF THE PRODUCTIVE WORD-BUILDING AND IT'S DEVELOPMENT IN

TAJIK AND ENGLISH LANGUAGES

This article deals with ways of the productive word-building and it's development in Tajik and English languages. Having emphasized his point of views regarding the word-building in

interpretations languages. In addition to it, an author stresses that majority of these wordbuildings have taken a stable position in the vocabulary system of Tajik and English languages, and they are not less than the basic word-buildings of the language in usage. From the point of view of the author, the role of Tajik languages in comparison to other languages is too great for the formation and development of Tajik word-buildings as well, and basically through this language other word-buildings could penetrate into lexical system of the Tajik language.

Keywords: word-buildings, productive, develop, language, term, compare, role, word, construction, phrase, sentence, structure, meaning, simple, derivative, compound, composite, type, based, element, short-words, borrowing-words, note etc.

Сведение об авторе:

Хамроев Озодбахт Абдусалимович-докторант третий курс общие лингвистика и сопоставительной типологии ТГИЯ им. С.Улугзода, 734019, городДушанбе, улицаМухаммадиев, 17/6, тел: (+992) 939956168.

About the author:

Hamroev Ozodbakht Abdusalimovich - Doctoral student in the Department of General Linguistics and Comparative Typology of Tajik State Institute of Languages named after S. Ulughzoda, 734019, Dushanbe, Mukhammadiev street, 17/6, phone: (+992) 939956168

СОХТОРИ ЧУМЛАИ ОЛМОНИИ ШОМИЛИ КИСМАТИ «ES» ВА ТАРЗ^ОИ ИФОДАИ ОН ДАР ЗАБОНИ ТОЧИКИ

Шалимова М.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни

Дар ин макола заминах,ои таърихии ташаккулёбии категориями чумлаи сода, инчунин назариях,ои лингвистии чумлаи сода, аз чумла хусусиятх,ои хоси ифодаи шаклии категорияи мубтадо ва хабар дар забони олмонй, русй ва точикй мавриди баррасй карор мегирад. Сохтори чумлаи олмонии дорои кисмати es, тарзх,ои сохтори он аз лих,ози ифода ва аз лих,ози му^таво пажухдш карда мешаванд.

Айни замон бисёр муаллифон (Бринкманн 1971; Адмони 1973, 1986; Х,елбиг 1971, 2000; Москалская 1983, 2004; Гак 1986, 1991, 2010; Абрамов 2001; Шишкова, Смирнова 2003; Ломтев 2004; Левитский 2005 ва дигарон) се дарачаи (чанбаи) чумларо чудо менамоянд: синтаксисй (сохторй), семантикй (номинативй), шаклй-коммуникативй (прагматикй). Чумла хдмчун вокеияти объективй дар нутки инсон арзи вучуд мекунад ва барои идрок ва омузиш дастрас аст, вале дар баробари ин ба забон ва дар натича ба тафаккури инсон муносибати бевосита дорад.

Принсипи дутаркибагии чумла шомили заминаи онтологй мебошад. Дар назариях,ои фалсафй ва лингвистй (Кант 1904, 1908; Кассирер 1923; Рошетти 1980; Лосев 1982, 1993; Гийом 1992; Турбина 1994, 2007) торафт исроркоронатар гояе баён мегардад, ки шакл^ои пешни^оди забонии категориями тафаккур дар асоси шаклх,ои универсалии идроки инсон ташкил дода мешаванд. Дар шуури забонй онх,о унверсум - Фазо ва универсум - Вактро ташкил медихднд, ки инх,о номх,о ва феълх,оро ба вучуд меоранд. Дар тафаккури токатегориявии инсони бостонй универсум-Фазо ва универсум-Замон ва андаруни он эх,сос кардани худ умумй буд. Тасаввурот оид ба ин ОН-ХДСГИ - и таксимнопазир дар шакли нуткии аморфй х,осил карда мешуд (Турбина 1994 : 132). Зимнан ОН дар худ маф^уми универсум, яъне олами атрофи ягонаи хдмагониро, ки худи инсон х,ам як кисми чудонашавандаи он буд, фаро мегирифт. Г.Гийом барои ифодаи ин объекти универсалй маф^уми «шахси мантикй»-ро ворид месозад. Шахси мантикй шахси севумест, ки дар х,олати нуткй хузур надорад, аммо дар шуури забонй ба таври объективй хдтман мавчуд аст (Гийом 1992: 123). Кридах,ои таснифи психологиро ба асос гирифта, мо шахси мантикии объективиро х,амчун муттакое мепазирем, ки он ба сифати асоси х,ама гуна механизми нуткй-забонй хидмат менамояд, аз чумла муттакои семантикии категорияи мубтадо мебошад.

Пажу^ишх,ои муосир дар сох,аи назарияи чумла (Виноградов 1947, 1950, 1975; Галкина-Федорук 1958; Адмони 1973, 1986; Москалская 1974, 1983; Мешанинов 1975, 1978 ва дигарон) ошкор месозанд, ки дар байни субъект ва мубтадои грамматикй, дар байни предикат ва хабар айнияти катъй вучуд надорад. Ифодаи А.Ф.Лосевро ки мубтадо пешних,оди забонй, яъне ифодаи «х,ар чй, ки бошад, хдмчун» субъект аст ва хабар пешних,од ва ифодаи забонии «х,ар чй бошад, х,амчун» предикат мебошад (Лосев 1982), истифода бурда, зикр менамоем, ки мубтадо

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.