CC BY
65
УДК 4 (075)
ББК 81.2.я72 Н.АДИКМАТУЛЛОЕВА
НАКШИ ВОМВОЖА^ОИ АНГЛИСЙ ДАР КАЛИМАСОЗИИ ЗАБОНИ
АДАБИИ ТОНИКИ
Маълум аст, ки робитахои мухталифи байни халкхои чахон дар иктибосхои лугавии забон ба таври равшан инъикос гардида, ба туфайли теъдоди чунин унсурхои лугавй накши ин ё он халкро дар пешрафти тамаддуни халкхои дигар ба осонй муайян намудан мумкин аст. Ба ин нукта ишора карда, профессор X,. Мачидов таъкид намудааст, ки "хар як калимаи иктибосии таркиби лугавии забон гувохи зиндаи ин ё он ходисаи таърихи гузаштаи сохибони он аст» (4, 98).
Забони форсии точикй аз чумлаи тавонотарин забонхои олам ба шумор омада, дорои таркиби лугавии бой, имкониятхои мухталифи баёни айни як матлаб аст. Дар бораи сарвати фаровони лугавй доштани ин забон мисолхои зиёде овардан мумкин аст, вале мо ин чо бо ишораи як нукта махдуд мешавем. Донишманди барчастаи Эрон Алиакбари Деххудо барои таълифи "Лугатнома"-аш ду миллион барга гирд овардааст. Агар аз чунин теъдоди баргахо нимашро номхои чугрофиву ашхос ташкил дихад, пас ними дигари он калимахои мукаррарии забон аст, яъне ин забон дар ихтиёри худ наздик ба як миллион калима дорад, ки "ин анбухи вожахо дах баробари вожахои англисй дар яксад соли охир ва панч баробари вожахои кунунии он аст».
Бо вучуди сохиб буданаш ба чунин микдори калони вожаву ифодахо забони форсии точикй мисли забонхои дигар хамеша аз забонхои дигари хешу гайрихеш вохидхои лугавии заруриро кабул намуда, таркиби лугавии худро аз хисоби онхо боз ганитар кардааст. Дар тули вучудаш ба забони модарии мо аз забонхои Шарку Гарб як силсила калимаву иборахо ворид шуда, на танхо дар ифодаи маънохои зарурй хизмат кардаанд, балки дар ташаккули калимахои сохтаву мураккаби зиёде накши муайяне бозидаанд. Яке аз чунин забонхо англисй аст, ки аз он ба забони точикй гурухи муайяни вомвожахо дохил гардида, иддае аз онхо дар калимасозй низ иштирок кардаанд. Аз ин чихат забони англисй бо точикй шабохати наздик дорад, яъне як даста калимахои забони мо низ бо унсурхои калимасози англисй хамрох гардида, вожахои зиёде, мисли Persia, Persian, Pérsica, Pérsico, Perseus, Perseid, Persea сохтаанд.
Маълум аст, ки забони англисй ба шохаи гарбии забонхои германй мансуб буда, худуди пахнгардии он басо вусъатнок аст ва бо он дар кишвархои Британияи Кабир, Ирландия, Америкаи шимолй, Австралия, Зеландияи Нав, инчунин дар як катор мамлакатхои Осиёву Африко гуфтугу мекунанд. Забони мазкур ба сифати забони расмии Шохигарии Муттахидаи Британияи Кабиру Ирландияи шимолй, Иёлоти Муттахидаи Амрикову Австралия, Зеландияи Нав ва Ирландия (дар Канада дар радифи забони франсавй, дар Ирландия дар катори забони ирландй) истифода гардида, баробари ин, чун забони расмии Хиндустон (муваккатан), 15 давлати Африко (Ч,умхурии Африкои Ч,анубй, Ч,умхурии Федеративии Нигерия, Чумхурихои Ганаву Угандаву Кениву Танзания ва м. инхо) дар гардиш карор дорад. Хулоса, бо ин забон дар чахон беш аз 400 млн мардум гуфтугу намуда (13, 33), он яке аз забонхои расмиву коргузории Ташкилоти Давлатхои Муттахида ба шумор меравад.
Маълум аст, ки иктибос дорои меъёрхои ба худ хос буда, махз аз руи онхо тафовути вомвожахоро аз унсурхои тасодуфии забон ба хубй дарк кардан мумкин аст. Аз байни чунин меъёрхо забоншинос М. X. Султон дуи онхоро хамчун меъёри асосй чудо намудааст: "1. калима (ё ибораи) иктибосй бояд ба савтиёти забони карздиханда созгор бошад ва ба вижагихои маъной ва сарфиву нахвии забони карзгиранда комилан мутобикат намояд; 2. Дар заминаи калимаи (ё ибораи) иктибосй барои ифодаи падидахои дигар вожахои дигаре сохта шавад, ки боиси ганй гардидани таркиби лугавии забон гардад» (9, 220).
Дар забони точикй шумори зиёди иктибосхои англисй мавчуд мебошанд, ки онхо дар худи забони асл аз чихати сохтор гуногун: содда, сохта, мураккаб хастанд, вале баъди ба таркиби лугавии забони точикй дохилгардияшон хамчун вожахои содда пазируфта мешаванд. Масалан, точикон унсурхои лугавии англисиасли чемпионат, стюардесса, актриса, боксёр, экспортро, ки дар асл аз хиссахои чемпион+-ат, стюард+-есса, актр+-иса),
бокс+-ёр, экс+- порт иборатанд (1, 100-103), ба сифати калимахои мукаррарии забон истифода менамоянд.
Лозим ба ёдоварист, ки мо хднгоми муайян намудани решаи англисй доштани гурухе аз вохидхои лугавй ба бархе фархангномахои точикиву русй такя намуда (1; 9; 10; 13), имкони калимасозии чунин вомвожахоро низ дар асоси маводи дар онхо дарчгардида нишон медихем.
Тахлил ва киёси маводи гирдомада нишон медихад, ки иктибосхои англисии дар таркиби лугавии забони точикй мавчуда бо иддае аз пасвандхои калимасоз ва вожахои мустакилмаънои точикй хамрох шуда, як силсила калимахои сохтаву мураккаб ва тарзи омехтаро ба вучуд овардаанд. Ба чунин вомвожахо, пеш аз хама, пасвандхои калимасози -и, -ни, -дон, -нок, -они хамрох шуда, боиси ташаккули вожахои нав шудаанд. Албатта, имкони калимасозии пасвандхои номбурда якхела нест, бо ёрии баъзеи онхо шумори бештар, бо хиссаи дигар теъдоди камтар ва кисми сеюм хеле кам вохидхои нави лугавй бунёд ёфтаанд. Яке аз чунин пасвандхо -и аст. Бояд гуфт, ки дар забони точикй ду пасванди шаклан бо хам шабехи -и вучуд дорад, ки яке исм, дигаре сифат месозад (2, 115-116, 140-141) ва хар дуи онхо таърихан сарчашмахои гуногун доранд (11, 215-220). Профессор Х,асанов А. дар хусуси гуногунрешагии пасвандхои мазкур ва баъдан сабаби шакли ягонаро гирифтани онхо чунин навиштааст: "Мавриди тазаккур аст, ки пасванди -и- и исмсоз асли худро аз -гк-и забони порсии миёна гирифтааст, ки решаи он, дар навбати худ, ба 1уа- 5wa- забони эронии бостон мерасад, вале сарчашмаи пасванди и-и созандаи сифати нисбй унсури -¡к (порсии миёнаи ашконй) ё ^ (порсии миёнаи сосонй) ба шумор меояд... Х,ар дуи ин пасванд аз руи хусусияти корбурд ё дарачаи истифода дар забони даврони Сосониён аз хам тафовути куллй доштанд.Чунончи, агар вижагии пасванди -¡к дар истифодаи муштараки он бо асосхои номии соддаву сохта ва шаклхои мураккабу таркибии хиссахои номй мушохида гардад, пас унсури калимасози -¡к ё ^ яке аз пасвандхои серистеъмолтарини сифатсози ин даврони инкишофи забони форсй-точикй хисоб мешавад " (11, 217-218).
Тахлил нишон медихад, ки пасванди мазкур бо вожахои англисй хамрох шуда, асосан сифат сохтаанд, дар исмсозй онхо фаъол нестанд. Мо хамагй як вожаи сохтаи шефи-ро ба маънои "ухдадории чамъиятии муассисае барои ёрии моддй додан ба идора, мактаб ё муассисаи дигар" (1, 54; 10, ч. 2, 636) пайдо кардем, ки ин пасванд исми маънй сохтааст.
-Й ва вариантхои он: -ги, -ви, баръакс, хамчун пасванди сифатсоз аз сермаънотарин унсурхои калимасоз хисоб ёфта, «...дар сохтани бештар аз бист навъи маъноии сифатхои нисбй иштирок мекунад» (5, 86-87). Вокеан, бо ёрии пасванди мазкур дар забони точикй исмхое бунёд мегарданд, ки онхо мансубият (интизоми харбй), таъинот (хонаи чаррохй), маводи шайъсозанда (хайкали сангй), макон (марди кухистонй), замон (кишти бахорй), микдору андоза (манзили духонагй), шабохат (чашмони гусфандй), ранг (камзули чигарй), навъ (таъмири аврупой) ва м. инхоро ифода мекунанд.
Маълум мешавад, ки пасванди мазкур на танхо дар сохтани вожахои нав аз калимахои точикй фаъол аст, балки дар бунёди чунин вохидхои лугавй аз калимахои англисй низ накши мухим дорад. Дар таркиби лугавии забони точикй унсурхои лугавии карасини (бо карасин коркунанда, бо карасин сузанда-1, 26; 10, ч. 1, 595), контейнеры (мансуб ба контейнер, боркашонии контейнерй-10, ч. 1, 622), лейбористи (хизби коргариест дар Англия ва баъзе давлатхои дигар, ки сиёсати ислохоти созишкоронаро пеш мебарад-1, 29; 10, ч. 1, 719), рекорди (он чй ба дарачаи рекорд расидааст, дарачаи аз хама баландтарини коре ё муваффакияте-1, 41; 10, ч. 2, 161), танки (мансуб ба танк -1, 46; 10, ч. 2, 308), телетайпи (ба таври худнависй-10, ч. 2, 338) ба назар мерасанд, ки дар онхо -и хамчун муодили пасванди русии -ный, -ский истифода шудааст.
Маълум аст, ки вожахои англисй ба забони точикй ба воситаи забони русй иктибос гардидаанд, яъне ин вохидхои лугавй баъди ба забони русй воридшавияшон пасвандхои зикргардидаи русиро кабул кардаанд (мисли лейбористский, танковый) ва хангоми тарчумаашон ба точикй тарчумонхо онро бо -и ифода кардаанд. Калимахои тендери (мансуб ба тендер, ба воситаи тендер-10, ч. 2, 339), фолклори (мансуб ба фолклор -10, ч. 2, 406), чартери (марбут ба чартер-10, ч. 2, 539), комбайни (1, 27), конвейери (1, 27), стандарти (1, 45), каучуки (1, 26), фомили (навъе аз чой, чои сиёх-11, ч. 2, 406) ва м. инхо низ аз кабили хамин гуна мисолхоянд.
Чунон ки дида мешавад, кариб хамаи ин гуна унсурхои лугавй дар забони точикй дар шакли ба асл наздик ба ко рбурда мешаванд. Вобаста ба ин масъала ин нуктаро зикр кардан зарур аст, ки аксари чунин вохидхои лугавй ба таркиби лугавии забонамон дар солхо
Х,окимияти Шуравй ба воситаи забони русй бо нигох дошта шудани хусусиятхои овозии он забон ворид шудаанд ва ин холат то имруз давом дорад. Аз ин чихат бархе аз забоншиносон таъкид кардаанд, ки "рохи начот аз ин нобасомонихо дар хамин аст, ки калимахои аврупоии чи аз тарики русй ва чи бо роххои мухталиф аз Шарк воридшуда мутобики меъёрхои талаффузи худи забони точикй тагйир дода шуда, бо калимахои худй хамранг гардонида шаванд" (5, 257). Чанд сол мукаддам мафхуми "мансуб ба пардамент" бо калимаи парламенты ифода карда мешуд (1, 39; 10, ч. 2, 76), вале баъдан онро ба гунаи порлумони зикр намуданд (10, ч. 2, 76), ки, ба назари мо, хамин шакли охираш ба меъёри талаффузи забонамон мувофик аст.
Дигар аз пасванди калимасози ба вожахои англисй хамрохшаванда -чи аст. Дар бораи мансубияти забонии пасванди мазкур забоншинос Д.Саймиддинов далели фаровоне оварда навиштааст, ки -чй дар асл ба туркй мансуб буда, дар тули дуру дарози истифодааш на танхо дар ин ё он забонхои алохидаи эронй, балки дар аксари забонхои миёнаву (монанди порсии миёна, сугдй) нави эронй (мисли форсии муосир, дарии Афгонистон, ларй), хатто яке аз забонхои хиндуаврупой, яъне арманй мавриди истифода карор доштааст (7, 116-118). Масалан, у дар як маврид менависад, ки «пасванди -чи дар забони точикй бо таъсири забонхои туркй-узбекй бар ивази колабхои асили суннатии вожасозй тавсиа пайдо карда, аз ин рох луготу истилохоти фаровоне бо ин пасванд дар забони точикй ворид гардидаанд» (7, 116).
Мухаккикони алохида рочеъ ба тафовути -чи аз -гар таваккуф намуда овардаанд, ки "-чй мисли -гар касбу машгулиятро фахмонад хам, бештар машгулият бо кореро не, балки машгулият бо чизеро мефахмонад" (14, 170), дар холати сунъисохт баромадани иддае аз калимахои бо -чи сохташаванда истифодаи пасванди -гар ё калима бехтар аст (1, 8).
Вокеан, ин пасванд ба вожахои англисй хамрох гардида, калимахое сохтааст, ки шугли касеро ба чизе нишон медиханд. Унсурхои лугавии боксчи (10, ч. 1, 223), комбайнчи (1, 27), тракторчи (1, 48) мисоли хамин гуна калимахо мебошанд.
Ба назари мо, як кисми чунин вохидхои лугавй дар доираи гуфтугу бештар ба кор мераванд. Ин аст, ки дар баъзе фархангномахои тафсирй шифохй будани онхо махсус кайд шудааст. Чунончи, танкчи аз чумлаи ин гуна вожахо ба шумор меравад (10, ч. 2, 308).
Пасванди -дон, ки яке аз унсурхои кадими точикй ба шумор омада, хануз дар забони порсии миёна дар калимасозй ширкат дошт ва дар "Шохнома"-и Фирдавсй дар таркиби чанд вожа ба назар расида, имруз низ бо ёрии он беш аз панчох калимаи сохта дида мешавад (2, 63, 64), баъзан ба унсурхои лугавии англисй низ хамрох гардида, вожаи наверо сохтааст. Чунончи, калимаи карасиндон (зарф барои андохтани карасин-1, 26; 10, ч. 1, 590) аз кабили хамин гуна вохидхои лугавй аст.
Тавре ки дида мешавад, баъзан чунин морфемахои калимасоз, ки дар асл аз вожахои мустакилмаъно ба вучуд омадаанд, то андозае семантикаи худро нигох доштаанд. Масалан, пасванди -дон дар забони форсии миёна дар шакли -odan, форсии кадим ба гунаи *-dana-чойгох, "макон" (хиндуаврупой *dhe-no-) ба кор рафта, аз решаи da- "ниходан, карор додан" сарчашма гирифтааст. Х,ануз дар даврони кадим бо -дон сохташавии вожаи daiva-dana-мушохида мешавад, ки маънои "чойгохи девон, маъбади девон, буткада"-ро дошт.
-Бон, ки шакли форсии миёнаи он -ban, гунаи кадимаш *pana- ё *pavan- аст, низ ба катори хамин гуна унсурхо мансуб аст. Х,оло дар забони точикй хамрохгардии пасванди мазкур ба вожаи англисии лифт ва бунёдшавии калимаи лифтбон (он ки мутасаддии кори лифт мебошад-10, ч. 1,723) ба назар мерасад.
Х,амин тарик, имруз дар забони точикй бо ёрии баъзе пасвандхои дигар ва вожахои англисиасл низ ба вучуд омадани калимахои сохта дида мешаванд. Ба катори чунин унсурхои калимасоз метавон -они (дар калимаи стандартони "ба меъёр даровардан, ба навъи махсуси чавобгуи меъёри муайян чудо кардан"-10, ч. 2, 266), -нок (дар вожаи каучукнок-1, 26) ва м. инхоро дохил намуд, ки бо онхо ахён-ахён вохидхои лугавии нав сохта шудаанд.
Накши калимахои англисй дар ташаккули калимахои мураккаби точикй низ гох барчаста ва гох хира ба назар мерасад. Дар забони точикй калимахои мураккаби аз ду исм ё исму сифат сохташудае, ки яке аз чузъхояшон вожахои англисй хастанд, хеле кам мушохида мешаванд. Дар чунин колабхо мо аз фархангномахои тафсирии точикй бунёдгардии унсурхои лугавии карасинлампа "чароги карасинй" (10, ч. 1, 590) ва футболдуст (1, 85)-ро пайдо намудем. Маълум мешавад, ки вожахои англисй дар колабхои номбурда имкони басо махдуди васлшавй доранд. Баръакс, чунин калимахо дар колаби исм+асоси замони хозираи
феъл имкони нисбатан васеи бахамой доранд. Дар колаби мазкур одатан вожахои англисй ба сифати чузъи аввал ба кор рафта, хамчун чузъи дуюм бештар асоси замони хозираи феълхои бозидан, рондан истифода мешаванд. Калимахои мураккаби баскетболбоз «бозигари баскетбол» (1, 64; 10, ч. 1, 150), волейболбоз «бозигари волейбол» (1, 65; 10, ч. 1, 282), гандболбоз «бозигари гандбол» (10, ч. 1, 298), теннисбоз "бозигари теннис" (1, 84; 10, ч. 2, 339), футболбоз (1, 85; 10, ч. 2, 413), хоккейбоз "иштирокчй дар бозии хоккей" (10, ч. 2, 443), комбайнрон «ронандаи комбайн" (10, ч. 1, 619), танкрон «ронандаи танк» (10, ч. 2, 308), троллейбусрон «ронандаи троллейбус» (10, ч. 2, 354) аз чумлаи хамин гуна мисолхо мебошанд.
Ба дигар феълхои точикй пайвастгардии унсурхои лугавии англисй хел кам ба назар мерасад. Дар чунин мавридхо баъзан истифодашавии асоси замони хозираи феълхои кашидан, задан, шикастан, шинохтан мавриди истифода карор гирифтаанд: контейнеркаш "мошини махсуси контейнеркашй" (10, ч. 1, 622), танкзан «бо танк задан, аслихаи танкзанй" (10, ч. 2, 308), танксоз «созандаи танк, мутахассиси сохаи танксозй» (10, ч. 2, 308), танкшикан "нобудкунандаи танк" (10, ч. 2, 308), фолклоршинос «мутахассиси эчодиёти дахонии халк» (1, 85; 10, ч. 2, 406) дида мешаванд.
Ба чуз калимахои мураккаб дар забони точикй навъи махсуси вожахое ба назар мерасанд, ки онро мухаккикон "усули омехтаи калимасозй" ном бурдаанд (2, 125). Сабаби чунин ном гирифтани ин гурухи унсурхои лугавй аз он иборат аст, ки дар онхо дар як вакт валгардии асосхо ва ширкати пасвандхо ба амал меояд. Ин гуна калимахо одатан аз чихати мансубияташон ба хиссахои нутк исм буда, хусусияташон аз он иборат аст, ки ба ду ё зиёда асос ва вандхои калимасоз чудо мешаванд. Дар чунин калимахои точикй ба сифати чузъи дуюм факат асоси замони хозираи феълхо иштирок намуда, хамчун чузъи нахуст корбурди исм, чонишини нафсии худ, истифодаи якчояи пешоянду исм ба мушохида мерасад. Дар колаби шумораву исм ва пасвандхои алохида бунёдгардии ин гуна вохидхои лугавй низ дида мешаванд. Агарчи дар вазифаи вандхои калимасози чунин вожахо пасвандхои -и, -ак, -а, -чй ба кор мераванд (2, 125-126), вале аз хама бештар дар чунин мавридхо пасванди -й накши шоиста дорад.
Тахлил ва мукоисаи ташаккули чунин вохидхои лугавй аз вожахои англисиву точикй моро ба чунин натича овард, ки онхо асосан дар колаби исм+асоси замони хозираи феъл-+-й ба вучуд омадаанд. Сарчашмаи ин гуна унсурхои лугавй одатан таркиб ё ибора хастанд. Барои ба калима табдилёбии чунин колбахои нахвй накши пасванди -й басо калон аст. Ин аст, ки Л. С. Пейсиков пасвандхое чун "-й"-ро «пасвандхои ибораро ба калима табдилдиханда» номидааст (6, 90).
Дар колаби ишорагардида дар забони точикй калимахои омехтасохти теннисбозй (1, 84; 10, ч. 2, 339), футболбозй (1, 85; 10, ч. 2, 413), хоккейбозй-чавгонбозии руи ях (11, ч 2, 443), танкронй (10, 308), тракторронй (10, ч. 2, 354), тунелсозй (10, ч. 2, 356), фолклоршиносй (1, 85; 10, ч. 2, 406) ташаккул ёфтаанд.
Бояд гуфт, ки кариб хамаи чунин калимахо дар забони точикй танхо ба як маънои мушаххас ба кор мераванд, вале баъзан дар ифодаи ду маъно истифодагардии чунин вожахо низ ба мушохида мерасанд. Вохидхои лугавии баскетболбозй (1.бозии баскетбол; 2.машгулияти баскетболбозон-1, 64; 10, ч. 1, 150), волейболбозй (1.бозии волейбол; 2.мансуб ба волейбол;майдончаи волейболбозй-1, 65; 10, ч. 1, 282) аз чумлаи хамин гуна калимахо хастанд.
Х,амин тавр, иктибосхои англисии дар забони точикй мавчуда на танхо барои ифодаи маънохои мухталиф ба кор рафтаанд, балки онхо боз дар сохташавии калимахои сохтаву мураккаб ва вожахои омехтасохт низ накши сазовор дошта, ба ин восита таркиби лугавии забони точикиро бой гардонидаанд.
Аз байни пасвандхои калимасози точикй ба вожахои англисй пасвандхои -чй, -дон, -й, -бон, -они, -нок ва гайрахо хамрох шуда, гурухи муайяни вохидхои лугавиро сохтаанд.
Калимахои мураккаб бошанд, асосан дар колаби исм+исм, исм+сифат, исм+асоси замони хозираи бархе аз феълхо, мисли бозидан, задан, рондан, шикастан, шинохтан ва м. инхо сохта шудаанд.
Аз байни колабхои вожахои омехтасохт калимахои англисй асосан дар колаби исм+асоси замони хозираи феъл+-й бо феълхои алохидаи точикй ба хам омада, якчанд вохиди лугавии нав ба вучуд овардаанд.
ПАЙНАВИШТ:
1.Бобомуродов, Ш., Муъминов А. Лугати мухтасари калимасозии забони адабии точи/ Бобомуродов. -Душанбе: Маориф, 1983. - 116с.
2. Ш Грамматикаи забони адабии хозираи точик. Ч,илди 1. -Душанбе: Дониш, 1985. - 355 с.
3. Касимов, О. Лексика и словообразование в «Шахнаме» Абулкасима Фирдоуси/ О. Касимов,. -Душанбе: Дониш, 2016. -346 с.
4.Мачидов, X,. Забони адабии муосири точик. Ч,илди 1. Лугатшиносй/ Х,.Мачидов.--Душанбе: Деваштич, 2007.
5.Мачидов, X. Сехри сухани форсии точикй/ X. Мачидов,. -Душанбе: Дакикй, 2014. - 351с.
6.Пейсиков, Л. С. Очерки по словообразованию персидского языка/ Л.Пейсиков. -М.: Изд-во Московского ун-та, 1973. -198 с.
7.Саймиддинов, Д. Корбурди пасванди -чй дар забони точикй/ Д.Саймиддинов //Пажухишхои забоншиносй/Д.Саймиддинов. -Душанбе: Шарки озод. 2013. -С.114-126.
8.Словарь иностранных слов. Под редакцией И. В. Лехина и другие. М.: Русский язык, 1989. -620 с.
9.Султон, М. X. Ташаккул ва такомули истилохоти илмии форсй-точикй/ М. X. Султон. -Душанбе: Дониш, 2008. - 334 с.
10.Фарханги тафсирии забони точикй. Зери тахрири Назарзода С. ва дигарон. - Душанбе, 2008. - 949с - 1ч; 944с - 2ч.
11. Xасанов, А. Тахаввули таърихии вожахои точикй/ А^асанов. -Хучанд: Ношир, 2017. -275 с.
12. Шарифов, В. Лугати тафсирии калимахои русй-интернатсионалй/ В.Шарифов. -Душанбе: Сарредаксияи илмии «Энсиклопедияи советии точик», 1984. - 375с.
13.Швейцар, А. Д. и др. Английский язык/ А.Д.Швейцар// Лингвистческий энциклопедический словарь. -М.: Советская энциклопедия,1990. -С.33-34.
14.Шукуров, М. Часпаки -гар ва -чй / М. Шукуров //Забони мо хастии мост. -Душанбе: Маориф, 1991. -С.167-178.
REFERENCES:
1. Bobomurodov, Sh., Muminov A. The Desk Dictionary of word-forming Tajik literary language. Dushanbe: Enlightenment/ Sh. Bobomurodov.-1983. - 116 p.
2. The Grammar of Modern Tajik Literary Language. Unit 1.- Dushanbe: Knowledge, 1985.-335 p.
3. Qosimov, O. Lexis and word-forming in Abulkasim Firdousi's "Shahname"/ O. Qosimov,.. -Dushanbe: Knowledge, 2016. - 346 p.
4. Majidov, H. Modern Tajik Literary Language. Unit 1. Lexicology/ H.Majidov. - Dushanbe: Devashtich, 2007.
5. Majidov, H. The Magic of Persian - Tajik words/ H. Majidov. - Dushanbe: Daqiqi, 2014. - 351 p.
6. Peisikov, L.S. Features about word-forming of Persian Language./ L.S. Peisikov // M.: Publishing house of Moscow University, 1973. - 198 p.
7. Saimiddinov, D. The usage of suffixes -chi in a Tajik language// Researches of linguistics/ D. Saimiddinov. Dushanbe: Freedom of Orient. 2013. - p. 114-126
8. The dictionary of foreign words. Edited by I.V. Lechin and others. M: Russian language, 1989. -620 p.
9. Sulton, M.H. Development and Improvement of Persian - Tajik's scientific terms/ M.H. Sulton. -Dushanbe: Knowledge, 2008. - 334 p.
10. Glossary of the Tajik Language. Edited by Nazarzoda S. and others. Dushanbe: 2008. - 949p -1unit; 944 - 2 unit.
11. Hasanov, A. Histirical Evolution of the Tajik words/ A.Hasanov. - Khujand: Publisher, 2017. -275 p.
12. Sharifov, V. Glossary of the Russian-International words/ V Sharifov. - Dushanbe: Scientific edition "Encyclopaedia of Soviet- Tajik" , 1984. - 375p.
13. Shweitsar, A,D, and others. English Language // Linguistic Encyclopaedic Dictionary/ A.D. Shweitsar.- M.: Soviet Encyclopedia, 1990. - p. 33-34
14. Shukurov, M. Connective -gar and -chi// Our language is our heritage/ M.Shukurov. -Dushanbe: Knowledge, 1991. - p.167-178
Нщши вомвожахои англиси дар калимасозии забони адабии точикй
Вожахои калидй: вомвожахо, пасвандхои калимасоз, вожахои англисиасл, ицтибос, унсурхои лугавй, калимахои аврупой, фархангномаи тафсирй морфемщои калимсоз, усули омехтаи калимасозй.
Мацола ба тщкщи яке аз проблемахои мухими забоншиносии муосир - вомвожахои англисй дар калимасозии забони адабии тоцикй бахшида шудааст. Таъкид гардидааст, ки ба забони тоцикй аз забонхои Шарцу Гарб як стала калимаву иборахо ворид шуда, дар ташаккули калимахои сохтаву мураккаби зиёде нацши муайяне бозидаанд. Тазаккур меравад, ки ицтибосхои англисии дар таркиби лугавии забони тоцикй мавчуда бо иддае аз пасвандхои калимасоз ва вожахои мустацилмаънои тоцикй хамрох шуда, як силсила калимахои сохтаву мураккаб ва тарзи омехтаро ба вуцуд овардаанд. Муаллиф ба хулоса расидааст, ки ицтибосхои англисии дар забони тоцикй мавчуда на танхо барои ифодаи маънохои мухталиф ба кор рафтаанд, балки онхо боз дар сохташавии калимахои сохтаву мураккаб ва вожахои омехтасохт низ нацши сазовор дошта, ба ин восита таркиби лугавии забони тоцикиро бой гардонидаанд.
Роль взаимствованных английских слов в словообразовании таджикского литературного языка
Ключевые слова: заимствованные слова, словообразовательные суффиксы, слова английского происхождения, лексические элементы, европейские слова, толковый словарь, словообразовательные морфемы, способ смешанных словообразований
В статье рассматривается одна из важнейших проблем современного языкознания -заимствованные английские слова в системе словообразования таджикского литературного языка. Отмечено, что с языков востока и запада ряд слов и словосочетаний войдя в таджикский язык, играет определенную роль в формировании многих производных и сложных слов. Указывается, что заимствованные английские слова существующие в таджикском словарном составе соеденившись с словообразовательными суфиксами и таджикскими полнозначными словами, создали ряд производных, сложных и смешанных слов. Автор приходит к заключению, что английские заимствованные слова существующие в таджикском языке использовались не только для выражения различных значений, а также имея важную роль при образовании производных сложных и смешанных слов, обогатили словарный состав таджикского языка.
The role of English loanwords in word-forming of Tajik literary language
Keywords: loanwords, word-forming suffixes, English origin words, lexical elements, European words, glossary, word-forming morpheme, the way of mixed word-forming
In this article the author deals with one of the most important problem of modern linguistics - English loanwords in word-forming of Tajik literary language. It is underscored that a number of words and word combinations from east and west languages entering to the Tajik language and play an important role in formation in many derivative and compound words. The author points out that English loanwords existing in a Tajik vocabulary linking up with word-building suffixes and Tajik words produced the series of derivative, compound and complex words. The author of the article comes to conclusion that English loanwords being in Tajik language were used not only for expressing different meanings, also having an important role in formation of derivative, compound and complex words enriched vocabulary of Tajik language.
Маълумот дар борам муаллиф:
%икматуллоева Наимахон Анвархоцаевна унвонцуи кафедраи забони тоцикии Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Гафуров (Чумхурии Тоцикистон, ш. Хуцанд), E - mail: naimakhon@bk ru Сведения об авторе:
Хикматуллоева Наимахон Анварходжаевна, соискатель кафедры таджикского языка факультета филологии Худжандского государственного университета имени Б. Гафурова (Республика Таджикистан, Худжанд) E- mail: [email protected] Information about the author:
Hikmatulloeva Naimakhon Anvarkhojaevna, claimant for candidate degree of Tajik language department under the faculty Tajik philology of Khujand State University named after academician B. Gafurov (Tajikistan Republic, Khujand,) E- mail: [email protected]
