CC BY
19Университета имени Садриддина Айни тел: (+992) 8844488 Электронный почта: zebunisso1312@gmail. com
About the auther:
Rahimjonova Zebunisso Karimjonovna - Assistant in Chair of Oriental Languages, English Department of the Tajik state pedagogical University named after Sadriddin Ayni Tel: (+992) 88 444 88 66E-mail: zebunisso1312@gmail.com.
КАЛИМАСОЗЙ ВА РОХХОИ ИФОДАЁБИИ ОН ДАР ТАШАКУЛИ КАЛИМАХОИ МУРАККАБИ ЗАБОНИ АНГЛИСЙ
Нурова О.
Донишгощ давлатии Кулоб ба номи А. Рудаки
Ч,араёни калимасозй дар забони англисй ин якчояшавии ду решай омонимй ба хисоб меравад. Масалан, headache - дарди сар, blackboard - тахтаи синф, makepeace - сулховар ва f.. Чи тавре, ки маълум аст, аз руи коидаи умумии забони англисй якчояшавии калимахои дорои як намуд характери луFавй ва грамматикй имконпазир буда, дар ин мавриди муаян намудани мафхуми онхо хело мушкил аст. Масалан: "running watef' 'чумаки об' ва running water оби равон, dancing-girl "раккоса" ва "dancing girl" духтаре, ки ракс карда исгодаасг' ва f [1, с.20].
Бинобар ин дар холати муян намудани чои задда мушахас намудани ибора аз калимахои мураккаб имконразир мегардад.Масалан, laughing boys 'кудакони хандонак "ибора, a laughing gas" гази хушхолкунанда' калимаи мураккаб.
Якчояшавии чузъхои калимахои мураккабе, ки як чузъи томро ифода мекунанд, дорои як парадигма мебошанд. (чадвали тасрифи ягон калима). Ба таври дигар гуем суффиксхои ивазкунандаи калимахо дар холати сохтани шаклхои гуногуни калимахо на ба чузъхои алохида, балки ба комплекси пураи калима илова карда мешаванд. Масалан- shipwreck ^акшавии киштй' -shipwrecks; weekend 'охири хафта' ва f.). Шакли том ва чудонашавандааш калимаи мураккабро аз ибора чудо мекунад, ки хар як чузъхои он мустакилии худро нигох медоранд. Нишонаи калимаи мураккаб нисбат ба ибора дар таFЙирдиx,андаx,ои чузъхояш мебошад Калимаи мураккаб дар холати нигох, доштани яклухтй ва ягонагии чузъхояш ба зарф мутобикат намекунад. Масалан, "grass-green" сабз мисли алаф, бо зарф мутобикат намекунад.
Яклухтии калимаи мураккаб хамчун ягонагии луFавй инъикоси худро дар мустахкамии каму беш, алокаи семантикии доимии чузъхои он меёбад, ки барои меъёри семантики махдудкунии калимахои мураккаб ва иборахо бо шафофии маъно асос мегардад [2, с.94].
Вобаста ба ин критерия (меъёр) калимахои railway «рохи охан», slow-coach «одами кундзехн», know-all «хозирчавоб» ва f., калимахои мураккаб ба хисоб мераванд.
Вактхои охир дар забон боз як критерияи орфографй (имло) истифода мешавад, ки ин критерия калимахои мураккабе, ки якчоя ё ин ки бо дефис навишта шудаанд ва иборахои мустакилро назорат менамояд. ^исми дуюми мушкилии хаммонандкунй ва муаян намудани меъёри калимахои мураккаб дар забони муосири англисй фарккунонии калимахои мураккаб ва таркибиро зери суол карор медихад.
Ба калимахои мураккаб инчунин калимахои таркибие, ки дар чараёни омехта кардани ду чузъи ягона пайдо шуданд, дохил мешаванд. (ин чараён бо ягон амалиёти дериватсионй алокамандй надорад). Ин калимахо инхоянд mailbag 'почтовая сумка', pillow-case 'наволочка', gunpowder 'черный порох', fishing-net 'рыболовная сеть' ва f. Инчунин калимахои таркибие, ки дар холати сохтор ба ягон чараёни дериватсионй вобастагй доранд, онхо ба гурухи калимахои мураккаб дохил мешаванд (ба воситаи афиксхо ва конверсия). Ин калимахо чунин шакл доранд: blue-eyed 'голубоглазый', three-decker 'трехпалубное судно, three-incher 'величиной в три дюйма', four-wheeler 'извозничья карета' ва
F.
Алокаи байни чузъхои калимаи мураккаби характери номй дошта гуногуншакланд. Ин алокахо метавонанд агентивй (watchdog саги посбонй), инструментативй (air-brake тормози бо хаво), локативй (garden-party ' кабули мехмонон дар боF') ва f. бошанд. Барои баркарор намудани онхо сарчашмахои мувофикро мариди тачдид карор додан лозим аст, инчунин хабари чумларо, ки ифодагари ду исм мебошад бояд муаян кард. Типологияи махсуси калимахои мураккаб дар тансифоти онхо аз руи мураккаб ва таркибй буданашон мебошад.
Калимаихои мураккаб, дар умум хамчун калима - вохидхои бисёрчабха мебошанд. Вобаста ба хусусиятхои гуногуни калимахои мураккаб тансифоти гуногуни онхо имкон дорад [3, с.112].
Сохти чузъхои калимахои мураккабро ба назар шрифта онхоро аз руи сохт ва таркибашон ба гуруххои зерин чудо кардан мункин аст:
а) калимахои мураккаби аз як решай содда ташкилёфта (heartache ' дарди дил ', blackbird ' дурроч ' и др.);
б) калимахои мураккаби аз як решаи содда ва таркиби ташкилёфта maid-servant 'хизматгор', mill-owner 'фабрикант'.
в) калимаи соддае, ки як чузъаш ихтисоршуда мебошад (V-day Рузи Галаба ', A-bomb 'бомбаи атоми);
г) калимахои мураккаби аз як решаи мураккаб ташкилёфта (postmaster-general ' вазири алока ').
Тансифоти калимахои муракаб ба чунин шакланд:
Исм
1) мураккаб:
n + n - seashore, dressmaker;
1. а + n - bluebell, sleepyhead; 14.n + part II - tongue-tied, frost-bitten;
2. v + n - flywheel, callgirl; 15.prt + part II - bygone;
3. adv + n - outpatient; 16.adv + part II - newly-born, freshly-lit;
4. prt + v - outcome, upkeep; 17.adv + a - upright;
5. prt + n - onlooker, upbringing; 18.prt + part I - outstanding;
6. num + n - twostep, twelvemonth; 19.a + a - red-hot, white-hot;
7. v + v - dropkick, hearsay; 20.a + adv - nearby;
8. v + adv - standstill, speakeasy. 21.n + (v + -ing) - peace-loving;
2) таркиби: 22.v + n - hangdog;
9. (v + prt)+ prt- hold-up, lay-off; 23. adv +(v + -ing) - far-seeing.
10.(v + -er) + prt - looker-on, passerby; 2) таркиби:
11.(v + -ing) + prt - summing-up, warming- 24.( а + n ) + -ed - simple-minded; up; 25.( n + n ) + -ed - life-sized;
12.(num + n) + -er - four-wheeler. 26.( num + n ) + -ed -four-footed;
Сифат: 27.( v + prt) + о - knockabout;
1) мураккаб: 28.(v + -en) + prt - worn-out;
13.n + a - pea-green, milk-white; 29.( adv + n ) + -ed - down-hearted.
Бояд кайд намуд, ки тансифоти семантикии калимахои мураккаб, ки ифодагари маъно мебошанд, алокаи тахчои онхоро бо дигар чузъхое нишон медиханд, мавриди тавачух карор доранд. Дар холати тахкики калимахои муракккаб алокаи маъноии онхо бо дигар чузъхо, ки базаи семантики ба хисоб мераванд, ба руйхати зерин чудо карда мешаванд:
• Cause (hay fever, disease germ);
• have (sand beach);
• use (handwriting, footstep, handmill);
• be (oaktree, fighter-bomber, king-emperor);
• in (waterhorse, garden-party, headache);
• for (gunpowder, birdcage, raincoat, battleship);
• from (country boy);
• about (tax law);
• resemble (goldfish, bellflower, silver-seed, wiregrass) [4,91].
Мафхум ва меъёрх,ои калимаи мураккаб
Калмаи мураккаб - ин калимае мебошад, ки дар чараёни калимасозии морфологи аз дув а зиёда реша сохта шудааст [5, с.90]. Масалан, toothache- дарди дандон, snowman- барфгард.
"Масъалаи хаммонанд кардани калимахои мураккаби забони англисИ хело мушкил буда, хатто дар забоншиносИ мушкилтарин масъала этироф шудааст. Мушкилли ин масъала бисёрчихата ва сернакша мебошад» [6, с.75].
Дар навбати аввал, омузиши масъалаи калимаи мураккаб аз хар гунна чихат ба назар мерасад. Масалан аз чихати морфологи ва аз чихати калимасози, ки боз моро ба дигар масхала ру ба ру месозад: агар вохиди лексики калимаи мураккабро аз чихати морфологи кабул намоем онгох ин калимаи мураккаб ба хисоб намеравад, аммо агар тахлили калимасозиро ба рох монем бар акси хол мешавад.
Дар мавриди дуюм, дар забонхои аналитики пайдо намудани нишонахои расмИ, ки барои бемахдуд кардани решаи як калима аз калимаи дигар истифода мешаванд гайри имкон аст ва инчунин истифодабарии ин нишонахо меъёрии расми надорад. Дар холати истифода бурдани яке аз ин нишонахо барои тахлил намудани материали конкрети моро ба мушкили дучор месозад.
Дар мавриди сеюм, бисёри вакт дар холати мукоиса намудани калимахои мураккаб бо вохидхои лексики забоншиносон онхоро ба хусусиятхои гуногун чудо мекунанд, ки ин холат барои муаян намудани калимаи мураккаб мушкили халк менамояд
Дар мавриди чорум, шаклхои зиеди чудо намудани калимахои мураккаб мавчуд аст: калимаи мураккаб - калимаи содда; калимаи мураккабшакл; калимаи мураккаби таркиби; калимаи мураккабе, ки дар лугат хамчун воходи лексики дарч ёфтааст.
Максади мушаххас намудани калимаи мураккаб бисёр вакт барои мукаммалтар омухтани масъалаи омухташаванда, ба хисоб меравад. Дар баъзе мавридхо мавриди тахкикот ба натичаи хуб ноил намегардем, аммо бояд инро гуфт, ки дар холати тадкик намудан маълумотхои зиёдеро доир ба калимаи мураккаб ба даст меорем.
Мухолифи калимаи мураккабро мавриди омузиш карор медихем - калимаи содда. Чи тавре маълум аст бисёри калимахо аз руи сохти морфологиашон мураккаб буда, дар гузашта дучори сода шудан гардиданд ва айни хол аз руи сохти морфологи калимахои содда мебошанд. (woman => wif+man).
Х,амин тарик ин масъала асосан этимологи мебошад.
Мухолифи пайвасткунандаи шаклхои калимаи мураккабро мавриди омузиш карор медихем. Шаклхои пайвасткунанда - инхо дар забони муосир хамчун шаклхои номустакили забони истифода мешаванд, аммо онхо дар забонхои греки ва лотини, ки аз ин забонхо иктибосшудаанд хамчун шаклхои мустакили забони истифода мешуданд.
Масалан, Astron 'star' - astronomy, autos 'self' - automatic; bios 'life' - biology, electron 'amber' -electronics;1 ge 'earth' - geology, graph-ein 'to write' - typography.
Саволе ба миён меояд, ки оё онхо хамчун аффиксхо муоина карда шаванд ва ба калимахои таркиби таалук дошта бошанд ё ин ки онхо ба чузъхои калимасози наздиканд, зеро онхо дар он забоне, ки аз он иктибос шудаанд, арзиши калимаро даштанд. Лугатнависон нисбат ба онхо акидахои гуногун доштанд ва акнун кариб дар хама чо эътироф шудаанд ва ба худ вохидхои навъи махсуси забонро ифода мекунанд. Шаклхои мухолифро одатан дар лугатх,ои махсуси илми ва терминалогияи санат мушохида кардан мумкин аст. Бисёри аз онхо дар нутки гуфтугуи истифода бурда мешаванд. Масалан калимаи забони греки bios- хаёт, хамчун калимаи интернатсионализм маълум буда, вай ба гурухи калимахои зиёд ворид гашта, шохахои гуногуни омузишро, ки ба организми занда таалук доранд, ифода менамояд: bio-astronautics био-космонавтика, biochemistry. биохимия, bio-ecology био-экология, biology биология, bionics бионика biophysics биофизика [7, с.64].
Калимахои зерин bio-astronautics,bio-ecology ва bionics калимахои нав ба хисоб мераванд аз ин ру, ба тадкикот наёз даранд. Био-космонавтика - кобилиятхои физикии инсонро ва дигар талаботх,оро дар фазои кайхони меомузад. Bioecology Биоэкология ин мисоли хело чолиб аст, чунки кисми дуюми ин калима logos'-'logy' дар шохахои гуногуни илмистифода мешавад. Масалан, geology геология, lexicology лексикология, phonology фонология.
Шакли eco низ хело чолиб аст, чунки ин холати дублети мебошад. ^исми якумаш дар сохаи иктисодиёт - economics, economist, economise ва кисми дуюмаш бошад дар мухити зизт истифода мешавад: eco-climate, eco-activist, ecotype, eco-catastrophe, eco-development 'development which balances economicand ecologicalfactors'.
Мухолифоти байни калимахои мураккаб ва иборахо яке аз мушкилтарин масъалаи забони англиси ба хисоб меравад. Ин масъала дар маркази диккати забоншиносон карор дорад. Барои муоинаи масъалаи махдудияти калимахои мураккаб ва иборахо ду равиши омузиш мавчуд аст: глобали ва инфроди. Масълаи глобалиро В.И.Шадрина чунин шарх додааст: «Мушкилии масъала бо хусусиятхои сохти забони англиси шарх дода мешавад, ки имконият доштани вазифаи муайякунандаи исмхоро дар падежи умуми бидуни пешоянд, инчунин муратабии парадигматикии сифатхоро дар назар дорад» [8, с.96].
Барои боз хам хубтару бехтар муян намудани калимахои мураккаб як чанд меъёр фарк мекунанд, ки аз тарафи як зумра забоншиносон муоина гардиданд: Арнольд, Р.С. Гинзбург, З.А. Харитончик [9, с. 108].
Меъёри якум ин меъёри фонетики мебошад, яъне калимахои мураккабе, ки харду чузъашон зери як зада карор доранд бо як асос буданашон онхоро аз ибора фарк мекунонад.
Калимахои мураккабро ба се намуд таксим кардан мумкин аст:
1) як заддадор дар чузъи якуми калима ба монанди 'honeymoon, 'doorway;
2) ду заддадоре, ки заддаи асоси дар чузъи якуми калима ва заддаи дигар дар чузъи дуюми калима меояд масалан: .'blood- vessel, 'mad-doctor- 'apsychiatrist', 'washing-machine.
Ин ду намуди задда барои фарк кунонидани калимахои мураккаб аз иборахо истифода мешавад. Масалан калимахои зерин 'greenhouse- 'a glass house for cultivating delicate plants мухолифи иборщои 'green house - 'a house that is painted green'; 'dancing girl - 'a dancer' ва dancing 'girl - 'a girl who isdancing'; a 'mad- doctor - 'apsychiatrist 'ва 'mad 'doctor - 'a doctor who is mad'.
3) калимахои мураккабе, ки харду чузъашон зери як зада карор дошта бошанд хело кам ба назар мерасанд.,'arm-'chair, 'icy-cold, 'grass-green.
Омузиши морфологии чузъхои калимасоз ифодагари як чузъи томи аз руи шакл якхела мебошанд. Яъне суфиксхои калимасоз ба мафхуми пурраи калима илова карда мешаванд, на ба чузъхои алохидаи калима. Масалан: (шумораи чамъи исмхо - shipwreck 'гаркшавии киштй' -shipwrecks;).
Сохтори мукамал, якчояшавй ва шакли чудонашавандаи калимахои мураккаб онхоро аз иборахое, ки хар як чузъашон алохида навишта мешавад ва манои худро гум намекунад, чудо менамоянд. (age-long кухансол, бисьёр пир, кадимй ' ва ages ago як вакто, кадом як вакте). Дар забони англисй ба кор бурдани ин мушахасот ба маварид нест, чунки бисёри хисахои нутки забони англиси аз хисоби аломатхои морфологй ва шаклхои морфологй танкисй доранд.
Хусусияти фарккунандаи калимахои муракккаб аз ибора боз дар он мебошад, ки чузъхои калимаи мураккаб чудонашаванда мебошанд. Дар ин чо як чанд тартиби табдилёбиро ба кор бурдан ба маварид аст. Максади асосии онхо аз ин иборат аст: ибораи a stone wall метавонад табдил ёбад ба ибораи a wall of stone , аммо ибораи a toothpick -ро ба ибораи a pick for teeth табдил додан гайри имкон аст. Калимахои мураккаб аз ибора бо ин холат фарк мекунанд.
Инчунин формулхои сохтори калимахои мураккаб мавчуд аст, ки фаркияти калимаро аз ибора возех нишон медихад.
Масалан калимаи Starlit ибора шуда наметавонад, чунки кисми дуюми ин калима сифати феълй мебошад ва сим наметавонад аз чихати синтаксиси сифати феълро тагйир дихад.
Аз сабабе, ки чузъи якуми калима маънои плюрализмро ифода мекунад, вай эквиваленти ибора шуда метавонад.
Параметрхои синтаксисй (имконияти доштан/ имконият надоштани якчояшавй бо калимахои муайяни хисахои нутк ва пайдарпаии мушаххаси чузъхои он) на хама вакт барои халли масъалаи бемахдуд сохтани калимахои мураккаб ва иборахо равона карда мешавад, чунки доираи мутобикати чузъхои ибора васеъ набуда, вале дар баъзе холатхо бо чузъхои калимаи мураккаб алокаманди пайдо мекунад. (масалан: blue-stocking 'синий чулок, педантка' и blue stocking 'синий чулок', педант).
Максади лексикии калимахои таркибй ва алокамандии семантикии чузъхои он барои бесархад сохтани мафхуми калимахо ва иборахо равона карда шудааст. Вобаста ба ин акида калимахои, slowcoach 'копуша, медлительный человек', know-all 'всезнайка' ва гайра . калимахои таркибй ба хисоб мераванд. Тарзи алохидагй ва мафхуми муйяне, ки дар чарайни якчояшавии чузъхои онхо ба даст оварда шудааст, хоси онхо мебошад.
Аммо меъёрхои семантикй нисбат ба синтаксисй мустахкамтар аст, барои хамин тахияи принсипхо ва дарачаи чудокунй барои сохтани калимаи таркибй хело мушкил мебошад. Х,атто гайри имкон низ гуфтан бамаврид аст.
Албатта чудо намудани калимахои таркибй аз иборахои фразеологие, ки бисёри аз онхо бо компонетхои худашон алокаи семантикй ва максади ягонаи лексикй доранд хело мушкил аст.
Дар вактхои охир боз критерияи (меъёр) морфологй низ истифода бурда мешавад, ки максади асосиаш омузиши тамоми гурухи калимахои чудогона ё ин ки бо дефис нависташаванда мебошад. Алокамандии калимахои таркибии мукамал ва омехташуда, фарк мекунанд. Комплексхои кисми якуми калима well-, ill- масалан, ill-bred бадахлок, ill-informed 'бедарак', well-arranged 'хуб тахия намуда', well- chosen 'бо мувафакият интихобшуда) дар 34% холат чудо навишта мешаванд ва 66% -бо дефис навишта мешаванд.
Чудо намудани калимахое, ки бо дефис навишта мешаванд мушкилтар аст, чунки онхо ба гурухи калимахое дохил мешаванд, ки характери фразеологии калимаро ифода менамоянд. Масалан, mother-in-law, merrygo-round . Ин ду шакли навишташуда шаклхои махсус ба шумор мераванд, аммо байни навишти муккамал ва навишти бо дефис мушкилй вучуд дорад. Аз як тараф мушкилии чузъхои аз руи имло чудонашиташуда аз тарафи дигар пайвастшавии номиналй ба монанди (N+N). Ин пайвастшавй аз руи акидаи забоншиносон гуногун мебошад, чунки як лугат аз лугати дигар фарк мекунад.
Масалан, калимаи war-path, war-time хам бо дефис навишта мешавад ва хам омехта, blood-poisonong, money order - хам бо дефис навишта мешавад ва хам омехта, underfoot, underhand -омехта ва чудогона. Дар забони муосири англисй сохтори калимахои мураккаб аз ду решаи субстантивй иборат аст. Масалан: air piracy, chat show, coin change. Чунин таъсисхо "block compounds" номида мешаванд [10, с.32].
АДАБИЁТ
1. Авдеев, А.А. Проблемы широкозначности и её соотношение с полисемией и дейксисом: автореф. дис. к. ф. н.Воронеж, 2002. - 20 с.
2. Алексеева Л.С. Древнеанглийский язык: Учеб. Пособие для студ-тов ,1963. - 94 с.
3. Амосова Н.Н. Основы английской фразеологии. ЛГУ, 1963. - 28 стр.
4. Амосова Н.Н. Этимологические основы словарного состава современного английского языка. М., 1956. - 91 с.
5. Андреев В.Л. история английского языка.- Киев: Победа, 1985.-289 с.
6. Андросова М.А. «История языка часть 1: Английский» язык Ульянове: Наука, 210.-125 с.
7. Антрушина С.Ф. История английского языка: Учебное пособие для студ. пед. ин-тов по спец-ти «Иностранные языки». - М.: Просвещение, 1985. - 321 с.
8. Антрушина, Г.Б., Афанасьева, О.В., Морозова, Н.Н. Лексикология английского языка: учебное пособие для студентов - М.: Дрофа, 2001. - 288 с. -78-128 с.
9. Аракин В.Д. История английского языка.Учебное пособие. - 2. изд.- М.: Физматлит, 2001. - 272 с.
10. Аралов, А.М. О широкозначности как лексико-грамматической категории // Функциональный и методический аспекты изучения иностранных языков. - М., 1993. - С. 24-35
11. Арбеков Т. Д. Очерки по истории английского языка. - М.: Высшая школа, 1955.-432 с.
СЛОВООБРАЗОВАНИЕ И СПОСОБЫ ЕГО ВЫРАЖЕНИЯ ПРИ ОБРАЗОВАНИИ АНГЛИЙСКИХ СЛОЖНЫХ СЛОВ
В сопосталяемых языках морфологический тип словообразования эффективен и описателен. В лексико-семантической системе таджикского и английского языков много антонимов, омонимов и синонимов. В сопоставимых языках существует большая группа цитат сразными словообразовательными аффиксами.
Анализ показал сходство между двумя языками с точки зрения преобразования слов.
Также показано, что составные глаголы английского языка переводятся на таджикский язык составными глаголами от частей существительных и вспомогательных глаголов типа «до» или «до», построенных аналитически.
Кроме того, в таджикском языке прилагательные можно субстантивировать без артикля: «Пациент выздоровел».
В английском, в отличие от таджикского, основным средством обоснования других частей речи является статья: "молодые быгли очень непрактичными ".
Кроме того, в обоих языках есть другие типы словообразования, такие как имитация голоса, изменение и построение фразы посредством имитации: "доход-доход-настоящее-настоящее ".
Система словообразования и словообразования в сопоставимых языках показывает сохранение флективных элементов в аналитической линии.
Теоретическая ценность работы состоит в постановке и изучении таких неизученных теоретических вопросов, как установление зависимости выбора содержания корня от их структурных форм, взаимосвязи преобразования с другими формами словообразования.
Ключевые слова: процесс словообразования, общие правила английского языка, составные слова, отдельные компоненты, критерии правописания, составные слова, глобальные проблемы, морфологические, семантические, инструментальные, классификация.
WORD FORMATION AND WAYS OF ITS EXPRESSION IN THE FORMATION OF ENGLISH COMPLEX WORDS
In the comparative languages, the morphological type of word formation is effective and descriptive. There are many antonyms, homonyms and synonyms in the lexico-semantic system of the Tajik and English languages. In comparable languages, there is a large group of quotations with different derivational affixes.
The analysis showed similarities between the two languages in terms of word conversion.
It is also shown that compound verbs of the English language are translated into the Tajik language by compound verbs from parts of nouns and auxiliary verbs like "to" or "to", constructed analytically. In addition, in the Tajik language, adjectives can be substantiated without the article: "The patient has recovered."
In English, in contrast to Tajik, the main means ofjustifying other parts of speech is the article: "the young were very impractical."
In addition, both languages have other types of word formation, such as imitation of voice, changing and constructing a phrase through imitation: "income-income-present-present".
The system of word formation and word formation in comparable languages shows the preservation of inflectional elements in the analytical line.
The theoretical value of the work lies in the formulation and study of such unexplored theoretical issues as the establishment of the dependence of the choice of the content of the root on their structural forms, the relationship of transformation with other forms of word formation.
Key words: word formation process, general rules of the English language, compound words, individual components, spelling criteria, compound words, global problems, morphological, semantic, instrumental, classification.
Сведения об авторе:
Нурова Озода - ассистентка кафедры иностранных языков Кулябского Государственного Университета имени Абуабдуллох Рудаки. Адрес: 735360, РТ, г.Куляб, ул. С.Сафарова 16. Тел: (+992) 989121291
About the author:
Nurova Ozoda -English teacher of the department of foreign languages of Kulob State University named after Abuabdulloh Rudaki. Address: 735360, RT, Kulob, S.Safarov St.-16. Phone: (+992) 989121291
МОХИЯТИ ЭТНОЛИНГВИСТИКА ДАР СОХАИ ЗАБОНШИНОСЙ
Мирзоева 3.F.
Донишгощ давлатии Кулоб ба номи А. Рудаки
Этнолингвистика (аз юнонй. Ethnos - мардум, кабила), як сохаи забоншиносй, ки забонро дар робита бо фарханг меомузад. Ду проблемаи бо хам алокаманди зерини ба хам алокаманд марказй мебошанд, ки онхоро «маърифатй» (аз лот. Cognitio - маърифат) ва «коммуникативй» (аз лат. Communicatio - муошират) номидан мумкин аст.
1.Чй гуна, бо кадом восита ва дар кадом шакл забон гояхои фархангии (хамаруза, динй, ичтимой ва гайра) -и одамоне, ки бо ин забон гап мезананд, дар бораи чахони атроф ва дар бораи чойгохи шахс дар ин чахон инъикос меёбад?
2.Кадом шаклхо ва воситахои муошират - пеш аз хама, алокаи забонй - барои як гурухи этникй ё ичтимой хосанд?
Этнолингвистика дар асри XIX ва XX дар Америка ба вучуд омадааст ва он муносибати забону маданияти халкро меомузад. Ин гуна тадкикот кобили таваччух ва дастгирист. Намояндагони ин чараён маводи фаровон ва чолиби диккат чамъ карда бошанд хам, онро аз нуктаи назари идеалистй тахлил намудаанд. Тезиси асосии ин чараён он аст, гуё сабабгори забон, дин, хукук, санъат, илм, маишат ва ахлок психологияи одамон бошад, на шароити моддии зиндагии онхо. Ба фикри онхо, забон тамоми тачрибаи зиндагии одамонро муайян намуда, тафаккуру чахонбинй ва ахлоки онхоро ба шакл медарорад. Гуногунии забонхо гуногунии тафаккури халкхо дониста мешавад [1, с.26-31].
Агар Лрисютел ягон халки Африка мебуд, гуё таълимоти фалсафии у хам дигар мешуд. Яке аз намояндагони барчастаи ин чараён олими америкой Бенчамен Уорф дар ин хусус чунин мегуяд: Грамматика фикрро ба шакл медарорад ва рохнишондехи фаолияти фикри фард мебошад. Шаклгирии фикр протсесси мустакил набуда, чузьи грамматикаи ин ё он забон мебошад ва дар халк, гуногун мешавад, зеро сохти грамматикии забонхогуногун аст. Мo табиатро мувофики нишондоди забонамон ба кисмхо чудо мекунем» [4, с.36-42].
Дар доираи ба истилох "антропологияи фархангй" (ё тибки анъанаи амрикой, вокеан "антропология", аз юнонй.
Аз ин ру, дар асархое, ки ба суннати амрикой нигаронида шудаанд, ба чои истилохи "этнолингвистика" (ё дар баробари он), мафхуми "забоншиносии антропологй" аксар вакт - барои тахкикоти асосан ба масъалахои маърифатй бахшидашуда ё истилохи "антропология" - барои тахкикоте, ки асосан ба масъалахои коммуникатсионй бахшида шудаанд, истифода мешаванд.
Истифодаи истилохи "антропология" -ро дар суннати илмии Амрико набояд бо истифодаи ин истилох дар Русия ва бисёре аз кишвархои Аврупо, ки антропология асосан хамчун "антропологияи чисмонй" - илми пайдоиш ва эволютсияи инсон, омузиши вариантхои сохтори чисмонии шахс бо истифода аз тавсифй ва ченкунй дарк кунанд, омехта кардан мумкин нест. Аксари мушкилоте, ки тибки анъанаи амрикой, "антропологияи фархангй" хал мекунанд, анъанаи русй ва кисман аврупой марбут ба "этнография" мебошад [5, с.112-119].
Гарчанде ки фаркияти забоншиносии антропологй (этнолингвистика бо "гарази маърифатй") ва антропологияи лингвистй (этнолингвистика бо "гарази коммуникатсионй") баъзан нисбатан худсарона аст, аммо дар мачмуъ мохияти онро намунаи дар китоби дарсй овардашуда ба забоншиносони амрикой Вилям хуб нишон додааст.
Маълум аст, ки дар забони англисй хотимаи шакли иштироки феъли -ing, масалан, дар калимаи давидан 'давидан', метавонад хам бо кафо-забон [ng] ва хам бо забони пеш [n] талаффуз карда шавад. Варианти дуввум (бо истилохи "гумшудаи g") гайримукаррарй буда, бештар дар нутки мардон, дар нутки одамони сатхи маърифаташон паст, одамони оилахое, ки даромади кам доранд ва f.
Мутахассиси сохаи антропологияи забоншиносй пеш аз хама манфиатдор аст, ки ба кадом гуруххои ичтимой ва кавмй хусусияти хоси талаффуз хос аст, дар холе ки коршиноси забоншиносии антропологй саволи дигаре медихад - аз чихати маърифатй - савол медихад: агар харду варианти талаффуз дар сухани як шахс пайдо шаванд, интихоби яке аз ин имконот чй маъно дорад? Яке аз чавобхои имконпазир ин аст, ки интихоби варианти Fайримеъёрй бо "тарки g" дар нутки мардон хамчун усули таъкид кардани наздикии онхо ба "мардуми оддй" истифода мешавад [6, с.66-69].
