Научная статья на тему 'РОҲҲОИ БАЛАНД БАРДОШТАНИ ҶАЗЗОБИЯТИ ИНВЕСТИТСИОНИИ ҚУТБҲО ВА НУҚТАҲОИ РУШДИ ВИЛОЯТИ СУҒДИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН'

РОҲҲОИ БАЛАНД БАРДОШТАНИ ҶАЗЗОБИЯТИ ИНВЕСТИТСИОНИИ ҚУТБҲО ВА НУҚТАҲОИ РУШДИ ВИЛОЯТИ СУҒДИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
66
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Калидвожаҳо: қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон / ҷаззобияти инвеститсионӣ / қутбҳо ва нуқтаҳои рушд / иқлими сармоягузорӣ / методикаҳои арзёбӣ / соҳаҳои хоҷагии халқ / корхонаҳо / Key-words: Tajikistan Republic laws / investitive attractiveness / poles and centres of growth / investitive climate / methodical approaches / national economy branches / enterprises

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Насимова Машҳурахон Абдуллоҷоновна

Маҷмӯи тадбирҳо оид ба беҳтар намудани ҷаззобияти инвеститсионии иқтисодиёти минтақавӣ аз нуқтаи назари маблағгузорӣ ба самтҳои боздеҳашон ҳатталимкон баланд, ки ба сифати онҳо қутбҳою нуқтаҳои рушди минтақавӣ, баромад мекунанд, баррасӣ шудааст. Имрӯзҳо масъалаи арзёбии ҷаззобияти инвеститсионӣ мавриди таваҷҷӯҳи васеи илмӣ қарор гирифтааст. Вобаста ба ин дар мамлакат қонунҳо, барномаҳо ва методикаҳои сершумори арзёбӣ амал карда истодаанд, ки ба мақсадҳои тадқиқот мувофиқат мекунанд. Аз рӯи объекти татбиқ ва меъёрҳои арзёбӣ методикаҳои дар мақола пешниҳод гардида умуман дар мамлакат, минтақа, соҳа ва корхона мавриди таҳлил қарор гирифтааст. Бо мақсади баланд бардоштани мусоидии фазои инвеститсионӣ барои ҷалби инвеститсияҳои хориҷӣ ва дохилӣ ба мамлакат ва минтақаҳои он таҷрибаи якчанд давлатҳои пешқадам таҳлил карда шудааст

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE WAYS OF ELEVATION OF INVESTITIVE ATTRACTIVENESS OF POLES AND CENTRES OF DEVELOPMENT AND PROGRESS LOCATED IN SUGHD VILOYAT OF TAJIKISTAN REPUBLIC

The article dwells on the issue of a complex of measures aimed at an improvement of investitive attractiveness of the economy of Sughd viloyat ( the largest administrativeterritorial unit in Tajikistan) from the point of view of investitures into the priority streamlines with the highest feedback; the latters implying poles and points of growth. For today amelioration of investitive attractiveness is a matter of great scientific interest. Consequently, there function certain laws in the country programmes and methods of assessment in regard to investitive attractiveness responding to exploration requirements. According to an object of application and criteria of evaluation the proposed methods are analyzed over the country upon the whole, over region, branch and enterprises. In order to elevate a favourability of investitive climate for attraction of foreign and home investments into the country and its regions the experience of some developing countries is analyzed.

Текст научной работы на тему «РОҲҲОИ БАЛАНД БАРДОШТАНИ ҶАЗЗОБИЯТИ ИНВЕСТИТСИОНИИ ҚУТБҲО ВА НУҚТАҲОИ РУШДИ ВИЛОЯТИ СУҒДИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН»

УДК 33 m ББК 65,9

РОХ^ОИ БАЛАНД БАРДОШТАНИ Насимова Машхурахон ЦАЗЗОБИЯТИИНВЕСТИТСИОНИИ Абдуллоцоновна, н.и.и., дотсенти ЦУТБХ^О ВА НУК,ТАХ,ОИРУШДИ кафедраи назарияи ицтисодии ВИЛОЯТИ СУГДИ ЦУМХ^УРИИ Донишгоуи давлатии ууцуц, бизнес ва ТОЦИКИСТОН сиёсати (Тоцикистон, Хуцанд)

ПУТИ ПОВЫШЕНИЯ Насимова Машхурахон

ИНВЕСТИЦИОННОЙ Абдуллоджоновна,канд.экон.наук,

ПРИВЛЕКАТЕЛЬНОСТИ ПОЛЮСОВ И доцент кафедры экономической

ТОЧЕК РОСТА СОГДИЙСКОЙ ОБЛАСТИ теории ТГУПБП (Таджикистан,

РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН Худжанд)

THE WA YS OF ELEVATION OF Nasimova, Mashhurakhon

INVESTITIVE ATTRACTIVENESS OF Abdullojonovna, candidate of the sciences

POLES AND CENTRES OF of economics, Associate Professor of the

DEVELOPMENT AND PROGRESS department of the theory of economics

LOCATED INSUGHD VILOYAT OF under TSULBP, (Tajikistan, Khujand)

TAJIKISTAN REPUBLIC E-MAIL: mashkhurakhon@bk.ru.

Калидвожахо: цонунуои Цумуурии Тоцикистон, цаззобияти инвеститсиони, цутбуо ва нуцтауои рушд, ицлими сармоягузори, методикауои арзёби, соуауои хоцагии халц, корхонауо

Мацмуи тадбируо оид ба беутар намудани цаззобияти инвеститсионии ицтисодиёти минтацави аз нуцтаи назари маблаггузори ба самтуои боздеуашон уатталимкон баланд, ки ба сифати онуо цутбуою нуцтауои рушди минтацавй, баромад мекунанд, барраси шудааст. Имрузуо масъалаи арзёбии цаззобияти инвеститсиони мавриди таваццууи васеи илмй царор гирифтааст. Вобаста ба ин дар мамлакат цонунуо, барномауо ва методикауои сершумори арзёбй амал карда истодаанд, ки ба мацсадуои тадцицот мувофицат мекунанд. Аз руи объекти татбиц ва меъёруои арзёбй методикауои дар мацола пешнщод гардида умуман дар мамлакат, минтаца, соуа ва корхона мавриди тащил царор гирифтааст. Бо мацсади баланд бардоштани мусоидии фазои инвеститсиони барои цалби инвеститсияуои хорицй ва дохилй ба мамлакат ва минтацауои он тацрибаи якчанд давлатуои пешцадам таулил карда шудааст.

Ключевые слова: законы Республики Таджикистан, инвестиционная привлекательность, полюсы и точки роста, инвестиционный климат, методические подходы, отрасли народного хозяйства, предприятия

Расматривается комплекс мер по улучшению инвестиционной привлекательности экономики Согдийской области Республики Таджикистан с точки зрения инвестирования в приоритетные направления с наиболее высокой отдачей, в качестве которых выступают полюсы и точки роста. На сегодняшний день вопросы улучшения инвестиционной привлекательности представляют большой научный интерес. В зависимости от этого в стране действуют законы, программы и методики оценки инвестиционной привлекательности, соответствующие требованиям исследования. По объекту применения и критериям оценки предлагаемые методики анализируются по стране в целом, по региону, отрасли и по предприятиям. В целях повышения

благоприятности инвестиционного климата для привлечения иностранных и отечественных инвестиций в страну и её регионы анализируется опыт некоторых развивающихся стран.

Key-words: Tajikistan Republic laws, investitive attractiveness, poles and centres of growth,

investitive climate, methodical approaches, national economy branches, enterprises

The article dwells on the issue of a complex of measures aimed at an improvement of investitive attractiveness of the economy of Sughd viloyat ( the largest administrative- territorial unit in Tajikistan) from the point of view of investitures into the priority streamlines with the highest feedback; the latters implying poles and points of growth. For today amelioration of investitive attractiveness is a matter of great scientific interest. Consequently, there function certain laws in the country programmes and methods of assessment in regard to investitive attractiveness responding to exploration requirements. According to an object of application and criteria of evaluation the proposed methods are analyzed over the country upon the whole, over region, branch and enterprises. In order to elevate a favourability of investitive climate for attraction of foreign and home investments into the country and its regions the experience of some developing countries is analyzed.

Дар айни замон масъалаи бехтар намудани щлими сармоягузорй дар Точикистон ва минта^ахои алохидаи он ва дар натича, баланд бардоштани чаззобияти инвеститсионии мамлакат самти афзалиятноки сиёсати и^тисодии хукумати кишвар, сохторхои и^тисодиёти миллй ва минта^авй ба хисоб меравад. Вобаста ба ин тадбирхои зиёде андешида мешаванд, ки ба бехтар намудани фаъолият дар мамлакат ва минта^ахои он бо ма^сади ноил гаштан ба рушди и^тисодй нигаронида шудаанд. Зери мафхуми фазои инвеститсионй мачмуи заминахои ичтимой, и^тисодй, ташкилй, ху^у^й, сиёсй, ки имконпазирии сармоягузориро ба низоми и^тисодй муайян мекунанд, фахмида мешавад.

Ч,аззобияти инвеститсионии минта^а хамчун мачмуи омилхо, имкониятхо, тахдидхо ва махдудиятхои зиёде, ки дарачаи воридшавии сармоягузориро ба минтак;а муайян мекунанд, маънидод карда мешавад. Ба сифати ну^гахои рушд он корхонахое зухур карда метавонанд, ки истифодаи аз хама самарабахши омилхои истехсолотро аз хисоби тачдид ва тагйири сохтори истехсолот, чорй намудани технологияхои инноватсионй таъмин мекунанд.

Бо ма^сади бехтар кардани и^лими сармоягузорй ва ноил шудан ба рушди и^тисодии мамлакат ва минта^ахои он як ^атор чорабинихо амалй гардонида мешаванд.

Ба роххои асосии химоя ва дастгирии сохибкорон ва сармоягузорон дар мамлакат чорахое амал мекунанд, ки дар ^онунхои Чумхурии Точикистон "Дар бораи чамъиятхои сахомй", "Дар бораи муфлисшавй", "Дар бораи химоя ва дастгирии давлатии сохибкорй" асоснок карда шудаанд. Дар соли 2013 дар кишвар Фонди дастгирии сохибкорй таъсис дода шуд, ки сахмияи назоратии он ба давлат тааллу^ доранд. Маблаггузории фонди мазкур аз хисоби бучети давлатй ва дигар манбаъхо буда, ма^сади асосии он расонидани кумаки молиявй ба сохибкорон ва додани ^арзхои имтиёзнок мебошад.

Fайр аз ин, бо ма^сади фарохам овардани и^лими бештар мусоиди сармоягузорй дар сатхи миллй ^онунхои Чумхурии Точикистон "Дар бораи хусусигардонии моликияти давлатй дар Чумхурии Точикистон", "Дар бораи минта^ахои озоди и^тисодй", "Дар бораи созишномахои инвеститсионй" ^абул карда шудаанд.

Бояд к;айд кард, ки соли 2015 мархилаи дуюми амали Барномаи дастгирии давлатии сохибкорй ба амал бароварда шуд, ки дар доираи он ислохот дар самти бехтар намудани

щлими capмоягyзоpй Ba 6œœc пешбинй гapдидaбyд. Faйp a3 ин, a3 чониби Xyкyмaти Hy^yp™ Точикистон "Бapномaи дacтгиpии дaвлaтии cоxибкоpй бapои шлхои 2012-2020", ки бо Kapоpи ^укушти мaмлaкaт a3 1-уми декaбpи еоли 2014, №740 кдбул гapдидaacт, aмaлй гapдид, ки мaк;caди он бapтapaф нaмyдaни монеaxо дap тaшкили фaъолияти cоxибкоpй буд [1].

Бояд ^йд кapд, ки a3 1 янвapи отли 2013 6a Кодекcи aндози Ч,yмxypии Точикистон тaFЙиpотy иловaxо воpид кapдa шуд, ки тиб;и он номгуйи aндозxо a3 21 то 10 тамуд мaxдyд кapдa шyдaacт [2].

^ез^^нти Ч,yмxypии Точикистон Эмомaлй Рax,мон дap Пaëми xyд, ки caнaи 21.01.2021 6a Мaчлиcи Олй иpоa гapдид, ^йд кapдaнд, ки 6a Кодекет aндоз дap тaxpиpи тав, ки aмaли он a3 якуми янвapи cоли 2022 OFOЗ мегapдaд, бо мa;caди caноaтикyнонии боcypъaти кишвap caбyкиxои зиëд пешниход гapдидa, бap зaмми ин шyмоpaи aндоз a3 10 то 7 номгуй там кapдa мешaвaд [3].

Ин тaдбиpxои мухим бо мa;caди дacтгиpии œx^TOp^ xaвacмaндгapдонии иштиpокдоpони бозоp бapои ноил гaштaн бa pyшди и^т^дй aндешидa шyдaaнд.

Бо мa;caди тaтби;и Кожежияи cиëcaти дaвлaтии чaлб Ba химояи capмоягyзоpй a3 тapaфи Пapлyмони мaмлaкaт caнaи 15 мapти cоли 2016 Крнун мДap боpaи capмоягyзоpйм бо тaFЙиpотy иловaxо ^бул кapдa шуд. Тиб;и ин ;онун мaфxyмxо Ba мy;appapоти нaв, a3 чyмлa шapxи нaви мaфxyми мcapмоягyзоpйм, бо нaзapдошти омузиш Ba тaxлили тaчpибaи ^хонй пешниход гaштaacт [2].

Faйp a3 ин, cолxои оxиp низоми ;онyнгyзоpии мaмлaкaт бa capмоягyзоpон дapaчaи бaлaнди кaфолaт Ba зиëдa a3 240 имтиëз Ba кyмaкпyлиxоpо пешбинй нaмyдaacт, ки боиcи pyшди cоxибкоpй мегapдaнд Ba бa ин Bacraa, бa чaлби capмояxои xоpичй Ba вaтaнй бa и^г^од^ти минтак^ мycоидaт менaмоянд [2].

Faйp a3 ин, бо мa;caди тaшкили шapоити ху;у;й Ba икгдаодй бapои pyшди cоxибкоpй cоли 2012 "Коиун дap боpaи шapикии дaвлaт Ba бaxши xycycйм Ba бо мa;caди тaтби;и caмapaноки он Шypо оид бa шapикии дaвлaт Ba бaxши xycyœ тaъcиc додa шуд [4].

Мохи мapти cоли 2016 "Крнун дap боpaи xочaгиxои дех;онй" дap тaxpиpи нaв ^бул гapдид, ки он бa xочaгиxои дех;онй мa;оми шaxcи ху;у;й Ba бa aъзоëни xочaгиxои дех;онй - коллективй ху;у;и чaмоaвии иcтифодaи зaминpо медиxaд [5]. Бояд ^йд кapд, ки aмaли ;онуни мaзкyp боиcи инкишофи paBa^^ фaъолияти xочaгиxои дех;онй гapдидa, бa ин вacилa метaвонaд, бa aфзоиши xиccaи бaxши aгpapй дap нишондиxaндaxои ММД Ba мaчмyи мaxcyлоти минтa;aвй дap кишвap мycоидaт нaмояд.

Бapои capмоягyзоpоне, ки фaъолияти онхо бо коpкapди пaxтa nyppa aло;aмaнд мебошaд, имтиëзxои мaxcycи aндозй Ba Ty^pyrn пешбинй шyдaacт. Мacaлaн, коpxонaxое, ки бо cикли пyppaи коpкapди нaxи пaxтa бa мaxcyлоти нихой мaшFyлaнд Ba мaxcyлоти онхо бевоcитa бa ;онеъгapдонии эх^дечоги axолй нигapонидa шyдaacт, a3 бочи гyмpyкй Ba a3 apзиши

иловaшyдa озод кapдa мешaвaнд. Инчунин тиб;и ;онyнгyзоpй воpид cоxтaни теxникaи тaъиноти кишовapзй, тaчxизоти иcтеxcолию теxнологй бa мaмлaкaт aз пapдоxти aндоз aз apзиши иловaшyдa озод кapдa шyдaacт.

Тaчpибaи чaxонии фaъолияти инвеcтитcионй нишон медиxaд, ки дap зaмони мyоcиp шyмоpaи здади ycyлxо Ba пpинcипxое aмaл мекушнд, ки ^були онхо метaвонaд бapои бaлaнд бapдоштaни чaззобияти инвеcтитcионии минтa;axо мycоидaт нaмояд.

Бa aндешaи мо, корежили бaлaнд бapдоштaни чaззобияти инвеcтитcионии и^г^од^ти минтa;aвй бояд бa модели capмоягyзоpие acоc ëбaд, ки дap зaминaи он бозтa;cими capмоя бештap бa caмтxои pyшдкyнaндa, ки бa cифaти онхо ;утбхо Ba ну;гаи pyшд бapомaд мекyнaнд, нигapонидa шyдa бошaд.

Дар айни замон дар Чумдурии Точикистон гузариш аз модели интихоби объекти сармоягузорй - корхонадои мушаххас - ба модели тадия ва татбики лоидадои инвеститсионй амалй карда мешавад. Ба адидаи мо, чун ядрои лоидадои инвеститсионй метавонанд кутбдо ва нудтадои рушди идтисодиёти минтакавй баромад кунанд, ки аз маблаггузории самараноки ондо фоидаи зиёд гирифтан мумкин аст.

Тадлили заминаи конунгузорй ва амалияи мавчуда дар ин масъала нишон дод, ки чорадои пешнидодшуда мумкин аст ба ду гуруд таксим карда шаванд: умумй, ки дар мачмуъ дар иктисодиёти минтакавй, содавй амал мекунанд; хусусй (чадв.1), яъне чорадое, ки дар сатди корхонадо амал мекунанд.

Бояд кайд кард, ки дар мщёси сода дар як чораи пешнидодшуда маънои мушаххаси худро дорад. Масалан, чунин тадбирдо, ба монанди паст кардани бочи гумрукй ба тачдизоти воридшаванда ба мамлакат, рушди шарикии давлат ва бахши хусусй - пеш аз дама ба содаи саноат тааллук доранд. Дигар тадбирдо дар сатди содадои алодидаи хочагии халк дар чадвали N° 1 тадлил шудаанд.

Цадвали 1 - Тадбируо оид ба баланд бардоштани цаззобияти инвеститсионии цутбуо ва нуцтауои рушди ицтисодиёти минтацави_

Со^а^ои татбик Таснифи чорадои пешнидодшуда дар сат^и иктисодиёти миллй ва минтакавй

Иктисодиёт и минтакавй дар мачмуъ .1 Маблаггузории корхонадое, ки дутбдои рушдро таъсис медиданд.

.2 Гузаронидани рейтинги чаззобияти инвеститсионии минтакадо

С одаи саноат .1 Тадвияти амали механизми паст кардани бочи гумрукй барои тачдизоти воридшаванда

.2 Рушди сиёсати шарикии давлат ва бахши хусусй

.3 Х^авасмандгардонии мансабдорон ба чалби сармоягузорй бо мадсади баланд бардоштани чаззобияти инвеститсионй

Содаи аграрй .1 Пешнидоди давлатии субсидиядои инвеститсионй бо барномаи давлатии "Агробизнес -2020"

.2 Такмил додани сиёсати давлатй оид ба хариди давлатии мадсулоти корхонадои аграрй бо нархдои мударраршуда

Содаи хизматрасонй .1 Тадияи чорабинидо оид ба пешнидоди субсидиядои давлатй бо мадсади озод кардан аз пардохти фоизи дарзи бонк то 3 сол

.2 Додани имтиёздои давлатии дарозмуддат дар шакли озод намудан аз пардохти ичора

.3 Хдвасмандгардонии сиёсати давлатй оид ба пардохти субсидиядо ба субъектдои алодида аз бучети чумдуриявй барои пардохти дисми чуброни харочоти фоизи дарздо

Муаллиф та^ия кардааст

Мисоли мусбат тачрибаи Русия мебошад, ки дар он бо максади бедтар намудани фазои сармоягузорй рейтинги солонаи чаззобияти сармоягузории минтакадо тибки меъёрдои муайян пешбарй карда мешавад. Ба ин меъёрдо дохил мешаванд [6, с.22]:

• там кapдaни дapaчaи xaвфи capмоягyзоpй;

• caтx Ba caмapaи бaлaнди идоpaкyнии минтaкa;

• беxтapин вaзъи молиявй дap минтaкa;

• шapоити мycоид бapои capмоягyзоpй;

Бaxшxои aBBarn номинaтcияpо бapои мyaйян нaмyдaни pейтинги шaxpy нохияхо Ba вилоятхои H.y^xyp™ Точикиетон иcтифодa бypдaн мумкин acr Hоминaтcияи чоpyм xaмчyн шapоити муеоид бapои еapмоягyзоpй - xycycиятxои дaвлaтй Ba мyнитеипaлии идоpaкyнии минтaкaxои мaмлaкaтpо дap бap мегиpaд. Яке aз pоxxои дигapи бaлaнд бapдоштaни caмapaнокии фaъолияти кутбхо Ba нyктaxои py^ чоpaxои aa тapaфи дaвлaт пacт кapдaни бочи гyмpyкй бapои воpидоти твчхизот мебошaд, ки боиcи кохиши xapочоти иетеxеолй Ba aфзоиши фоцда дap коpxонa мегapдaд.

Чи тaвpе ки мaълyм acт, тaноcyби фоида Ba xapочоти умумй дapомaднокии коpxонapо тaшкил мекyнaд. Кaм кapдaни xиccaи xapочот бa aфзоиши xaчми дapомaд Ba бaлaнд бapдоштaни xоcилнокии мехтат дap иcтеxcолот овapдa меpacонaд. Ин меxaнизмpо бо мaкcaди бaлaнд бapдоштaни чaззобияти инвеcтитcионй Ba чaлби capмояxои xоpичй Ba вaтaнй дap кутбхо Ba нyктaxои pyшди иктиcодиëти минтaкa иcтифодa бypдaн мумкин acт. Бa cифaти чоpaи дигapи чaлби capмояи xоpичй метaвонaд cиëcaти xaвacмaндгapдонии шapикии дaвлaт Ba бaxши xycycй xизмaт нaмояд.

Мaеaлaн, H. H. Кузьмиш вaзъи иктиcодиëти Hyi^yp™ Чyвaшиcтонpо тaxлил кapдa бa xyлоca омaдaaет, ки бa cифaти меxaнизми бaлaнд бapдоштaни чaззобияти инвеcтитcионй иcтифодa бypдaни меxaнизми шapикии дaвлaт Ba бaxши xycyœ бa мaкcaд мувоффи; aет, ки бa беxтap нaмyдaни мухити capмоягyзоpй дap минтaкaxо мycоидaт мекyнaд [7, 20].

Мувофи;и конcепcияи мyaллиф, дap шapоити кунунй, вaкте ки бизнеc Ba дaвлaт иштиpокдоpони бapобapxyкyки бозоp бa xиcоб меpaвaнд, мyноcибaтxои бaйни онхо метaвонaд боиcи pyшди тетех^ло^ бaлaнд бapдоштaни caтxи дapомaднокй, вaзъи paкобaт Ba зиëд нaмyдaни xиccaи коpxонaxо дap бозоp гapдaд.

Бa фикpи мо, имpyзxо шapикии дaвлaт Ba бaxши xycycй дap Ч,yмxypии Точикиcтон бо pоxи xaвacмaндгapдонии мyноcибaтxои бaйни дaвлaт Ba бизнеc Ba иcтифодaи он дap коpxонaxое, ки бa cифaти кутбхои pyшд бapомaд мекyнaнд, метaвонaд бa бехбудии чaззобияти инвеcтитcионии минтaкa тaъcиpи мycбaт pacонaд.

А.А.Бypков xaвacмaндии шaxcони мaнcaбдоppо дap чaлби capмоя бa иктиcодиëти минтaкa чун яке aз меxaнизмxои бaлaнд бapдоштaни чaззобияти инвеcтитcионй пешниход мешмояд [6, 22]. Мyaллиф кaйд мешмояд, ки дap биcëpе aз кишвapxои пешpaфтa мacъaлaи бa мaнcaби ниcбaтaн бaлaндтap гyзaштaни коpмaндони мaкомоти миш^^вй aз xaчми capмояе, ки онх,о бa минтaкa чaлб мекyнaнд, вобacтa acт.

Пешниходи тaxлилшaвaндapо дap вилояти СyFд, aз чyмлa ниcбaт бa кутбхо Ba нyктaxои pyшд бо pоxи xaвacмaндгapдонии иcтеxcолкyнaндaгон бa чaлби мaблaFxои инвеcтитcионй метaвон иcтифодa бypд.

Яке aз чоpaxое, ки бa cоxaи кишовapзй тaaллyк доpaд, тaчpибaи дaвлaти Kaзокиcтон мебошaд. Дap ин кишвap тибки бapномaи дaвлaтии "Агpобизнеc - 2020" бa capмоягyзоpон cyбcидияxои инвеcтитcионй пешниход кapдa мешaвaнд. Дaвлaт бa capмоягyзоpон бapои тaшкил Ba тaтбики иктидоpxои иcтеxcолй дap комплекс aгpоcaноaтй имконияти пapдоxти киcми xapочотpо дap aндозaи aз 20 то 80 % медиxaд.

Бa cифaти меxaнизми дигap метaвонaд cиëcaти озод нaмyдaн as бочхои гyмpyкй бapои воpид cоxтaни теxникaи тaъиноти кишовapзй Ba тaчx,изоти иcтеxcолию теxнологй иcтифодa шaвaд. Пешниходи cyбcидияxои дaвлaтй бa комплекcи aгpоcaноaтии вилояти СyFд метaвонaд бa aфзоиши иcтеxcоли мaxcyлоти кишовapзй Ba пaет нaмyдaни нapxи мaxcyлоти комплекcи

aipapH Mycougar KyHag. AManH iapgoHHgaHH hh rag6upxo 6a nacT HaMygaHH xapo^ora KopxoHaxo Mycougar Kapga 6a 6anaHg 6apgomTaHH gapoMagHoKHH $ypym Tatcup MepacoHag.

Ta^pu6au gaBnaTH Pycua, kh gap hh ^o xapugu gaBnaruu MaxcynoTH HcrexconKyHaHgaioHH MaxcynoTH KumoBap30 6o Hapxxou MyKappapmyga 6a pox, MoHga mygaacT, ^onu6u gHKKaT acT. Ea u6opau guiap gaBnaT a3 aK Tapa$ 6a KoMnneKcu aipocaHoarH gapoMagpo Ba a3 Tapa^H gurap Hapxxou MyBo3HHaTupo 6apou MaxcynoTH эxтнe^oтн aBBanu oMMa Ka^onar Meguxag. Hh Tag6upxo 6a a$3oumu gapoMagHoKHH KopxoHaxo Mycougar MeKyHaHg.

^Ke a3 ycynxou a$3yH HaMygaHH $ouga Ba KaM KapgaHH xapo^oT gap ucrexconoT o3og KapgaHH KopxoHaxou HaBTatcuc a3 napgoxTH $ou3 6apou Kap3H 6ohk 6a MyxnaTH to ce con Me6omag. nemHHxogu Ma3Kyppo 6apou HcrexconKyHaHgaioHH Kyr6xo Ba HyKTaxou pymg MeTaBoH ucra^oga 6ypg, 3epo oh 6a ^atoniapgoHHH paKo6aT gap MHHTaKa MycougaT xoxag Kapg. A3 HyKTau Ha3apu ucrexconKyHaHga, Kap3xou 6ohkhh 6e$ou3 MeTaBoHaHg 6ohch KaM mygaHH xapo^oT gap HcrexconoT, 6anaHg 6apgomTaHH gapoMagHoKHH $ypym, $atonco3HH paKo6aru 6o3opH Ba 3ueg HaMygaHH gapoMagHoKHH KopxoHa iapgaHg.

Hopau gurape, kh gap ^agBanu №1 nemHHxog mygaacT, hh Ta^pu6au OegeparcuaH Pycua Me6omag. flap OegeparcuaH Pycua th6kh 6apHoMau gaBnaTH 6a KopxoHaxou HaBTatcuc hmth£3xoh H^opaBHH gapo3MyxnaT gap HaMygu o3og KapgaH a3 Ma6naru H^opa 6a Myxnaru to 3 con, a3 conu 4-yM napgoxru oh gap xa^MH 15 % a3 Ma6naru conoHa Ba a3 conu 5-yM 20 % -h Ma6naru conoHau My3gu H^opa nem6uHH mygaacT. Hh ycyn aKe a3 poxxou xaBacMaHgiapgoHHH HcrexconoT gap MHHTa^a 6a xuco6 MepaBag. Hcra^ogau MexaHH3MH Ma3Kyp 6ohch nacT KapgaHH xa^MH xapo^ora ucrexconH Ba 6anaHg 6apgomTaHH xa^MH ^ougau KopxoHa Meiapgag.

HaMyHau guiap Ta^pu6au ^yMxypuu Ka6apgHHo-EanKapuaH OegepaTcuau Pycua myga MeTaBoHag, kh gap oh 6a capMoaiy3opoHH BaraHH Ba xopu^H caHagxou Metepuu xyKyKHH aKxena, mapTxou Tar6uK, gacTiupuu gaBnaTH gap maKnu nemHHxogu Kap3H 6y^eTH Ba TpaHc^epTxo nemHHxog Kapga MemaBaHg. H,onu6H gHKKaT oh acT, kh gaBnaT 6a cy6teKTxou anoxuga $atonuaT6apaHga a3 6y^eTH ^yMxypuaBH cy6cugua 6apou ^y6poHH khcmh napgoxTH ^ou3H Kap3xo ^ygo MeKyHag. Hh Tag6upxo hh3 6ohch a^3oumu paKo6ar gap 6o3op Ba xaBacMaHgiapgoHHH HcTexconKyHaHgaioH gap MaMnaKaT myga MeTaBoHaHg.

Ta^pu6au gaBnaTH Hhh oMHnu $aton HaMygaHH Ba3tu paKo6ar gap 6o3op Ba 6anaHg 6apgomTaHH ^a33o6uaTH uHBecTHTcuoHuu coxa Ba MHHTaKa 6yga MeTaBoHag. X^hiomh iy3apoHugaHH cuecaTH caMapaHoK gap gaBnaTH Hhh MHHTaKaxou Maxcycu HKTucogH 6o pe^au Maxcycu aHgo36aHgH Tatcuc goga mygaaHg. Eapou 6exTap HaMygaHH cu^ara Mon Ba a$3yH HaMygaHH xa^MH cogupoT gap gaBnaTH Hhh "ma6aKau cogupoT" Tatcuc goga mygaacT, kh 3uega a3 80 % MaxcynoTH oh 6a cogupoT paBoHa MemaBag.

flap hh MaBpug paBaHgu Houn mygaH 6a pymgu HKrucogH a3 a^3oumu cogupoTH Maxcynor Bo6acra acT. Ka^onaru ^ypymu MaxcynoT aKe a3 HumoHguxaHgaxou acocH 6apou HcrexconKyHaHgaioHH BaraHH Ba xopu^H 6a xuco6 MepaBag. Eoag ratKHg Kapg, kh Max3 cuecaTH gaBnaTH, nopaxou aHgemugamyga 6apou 6exrap HaMygaHH $a3ou capMoary3opH Ba 6anaHg 6apgomraHH ^a33o6H3TH HHBecrHTcHoHH gap gaBnaru Hhh gap pymgu HKTHcogHH MaMnaKaru Ma3Kyp HaKmu MyxHM 6o3HgaacT.

HcTH^ogau Ta^pu6au Ma3Kyp 6a 6exTap HaMygaHH Ba3tu 6o3op, 3ueg KapgaHH xa^MH ucrexcon Ba $ypymH MaxcynoTH MHHTaKaBH, hmkohh 6apoMagaH 6a 6o3opu naxoHH MycougaT MeHaMoag.

flap xynoca 6oag Kang HaMyg, kh 6apou xaBacMaHgco3HH BopugmaBHH capMoau xopu^H Ba hhiox gomraHH capMoau BaTaHH 6oag hk^hmh HHBecTHTcuoHHH Mycoug ^apoxaM oBapga maBag. flap aHHH 3aMoH gap ^yMxypuu to^hkhctoh iy3apum a3 Mogenu hhthxo6h o6teKTH capMoary3opH 6a Mogenu raxua Ba Tar6HKH nouxaxou HHBecTHTcuoHH aManH Kapga mygaacT. Ea xaHcu agpou

лоихахои инвеститсионй метавонанд ^утбхо ва ну^тахои рушди щтисодиёти минта^авй

баромад кунанд, ки аз маблаггузорй ба онхо даромади зиёд гирифтан мумкин аст.

Пайнавишт:

1. Постановление Правительства Республики Таджикистан от 1 декабря 2014 года "О плане мероприятий Правительства Республики Таджикистан по реализации второго периода Программы государственной поддержки предпринимательства в Республике Таджикистан на 2012-2020 годы". г. Душанбе. 1 декабря 2014 года, №740 [электронный ресурс] - Режим доступа: http://www adlia..tj//show_doc. (дата обращения: 26.11.2021).

2. Послание Президента Республики Таджикистан Эмомали Рахмона Маджиси Оли Республики Таджикистан от 21.12.2021 [электронный ресурс]. URL: http://president.tj/ru (дата обращения: 03.01.2022).

3. Закон Республики Таджикистан «Об инвестициях» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 03.08.2018) . г. Душанбе. 15 марта 2016 года, №1299 [электронный ресурс] - Режим доступа: http://ncz.tjY/content (дата обращения: 14.12.2021).

4. Закон Республики Таджикистан "О государственно-частном партнерстве". г. Душанбе. 28.12.2012, № 907 [электронный ресурс] - Режим доступа: http://ncz.tj//content (дата обращения: 10.09.2021).

5. Закон Республики Таджикистан "О дехканском хозяйстве", принятый постановлением МН МОРТ. г. Душанбе. 15.03.2016, №1289 [электронный ресурс] - Режим доступа: http://www.andoz.tj//show_doc (дата обращения: 08.07.2020).

6. Бурков А. А. Государственное регулирование инвестиционного климата в условиях глобализации: автореф. дисс...канд. экон. наук. - Москва, 2012. - 28 с.

7. Кузьмина Н.Н. Инвестиционная привлекательность как фактор социально-экономического развития региона: автореф. дисс... канд. экон. наук. - Чебоксары, 2012. - 26 с.

Reference Literature:

1. Enactment of Tajikistan Republic Government from 1 December 2014 "On the Plan of Arrangements Launched by Tajikistan Republic Government Targeted at Realization of the second Period of the Programme of State Support in Regard to Entrepreneurship in Tajikistan Republic for 2012-2020 ". Dushanbe. 1 December 2014 № 740 [electronic resource].-Regime of availability: http://www adlia..tj//show_doc.(Date of appel: 26.11.2021)

2. The Message of Tajikistan Republic President Emomali Rahmon to Majlisi Oli Of Tajikistan Republic from 21.12.2021 [electronic resource] URL http://president.tj/ru (Date of appel: 03.01.2022)

3. Tajikistan Republic Law "On Investitures " (with alterations and addenda according to the state for 03.08.2018). Dushanbe. 15 March 2016, №1299 (Electronic resource)- Regime of availability: http://ncz.tj//content (Date of appeal: 14.12.2021)

4. Tajikistan Republic Law "On Statal-Private Partnership". Dushanbe. 28.12.2012, №907 ( Electronic resource).-Regime of availability: http://ncz.tj//content (Date of appeal: 08.07.2020)

5. Tajikistan Republic Law "On Dekhans' Household" Adopted by the Enactment of TR Migrational Department. Dushanbe. 15.03.2016, №1289 (Electronic resource)- Regime of availability: http://www.andoz.tj//show_doc (Date of appeal: 08.07.2020)

6. Buzkov A.A. State Regulation of Investitive Climate under Globalization Conditions. Synopsis of candidate dissertation in economics.-Moscow, 2012.-28pp.

7. Kuzmina N.N. Investitive Attractiveness as a Factor of Social-Economic Development of a Region. Synopsis of candidate dissertation in economics.- Cheboksary, 2012.-26pp.

ББК

Ризокулов Туракул Рабимкулович, д-р экон. наук, профессор, проректор по науке и инновационному развитию ТГУПБП; Абдуллоева Адолатджон Толибжоновна, канд. экон. наук, доцент, заведующий отделом управления и мониторинга качества образования ТГУПБП (Таджикистан Худжанд)

Ризокулов Туракул Рабимкулович доктори илмуои ицтисодй, профессор, муовини ректор оид ба илм ва иноватсияи ДДХрСТ; Абдуллоева Адолатчон Толибджоновна

номзади илмуои иктисодй, дотсент, мудири шуъбаи идоракуни ва мониторинги сифати таусилоти ДДХрСТ (Тоцикистон, Хуцанд)

Rizokulov Turakul Rabimkulovich, Dr. of

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Economics, Professor, vice-presinder of the University in charge of science and innovational development of the Tajik State University of Law, Business and Politics; Abdulloeva Adolatjohn Tolibjohnovna, candidate of the sciences of economics, chief of the department of management and monitoring over education quality under TSU LBP, (Tajikistan, Khujand) E-MAIL:t_rizokulov@mail. ru

Ключевые слова: численность населения, трудовые ресурсы, рождаемость, миграция, коэффициент рождаемости, занятость в экономике, продолжительность жизни, репродуктивное поведение населения

Исследованы тренды в изменениях демографических индикаторов развития в экономике Республики Таджикистан. Рассмотрены состояние и содержание демографических явлений в контексте складывающихся условий развития экономики страны, в частности проанализированы: структура населения и трудовых ресурсов, показатели рождаемости, миграции, урбанизации, занятости, репродуктивное поведение населения и другие. Определена роль трудовой миграции с учетом реализуемых реформ в системе экономики и политики. Исследованы некоторые социально-демографические факторы, влияющие на рождаемость, смертность и внешнюю миграцию населения на текущем этапе развития страны. Изучены значения коэффициентов рождаемости, смертности, естественного прироста, продолжительности жизни в современных условиях Таджикистана. Рассмотрены вопросы, связанные с воздействием уровня образования, повышения трудовой квалификации населения, занятости на изменение демографических показателей страны, в частности на уровень рождаемости. В рамках данного подхода определена роль национальных традиций и обычаев в вопросах демографии. Отмечена связь между доходами и рождаемостью

УДК314

ДЕМОГРАФИЧЕСКИЕ ИНДИКАТОРЫ В ЭКОНОМИКЕ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН: СОСТОЯНИЕ И ТРЕНДЫ ИЗМЕНЕНИЙ

НИШОНДИХАНДАХрИ ДЕМОГРА ФИ ДАР ИКТИСОДИЁТИ ЦУМХУРИИ ТОЦИКИСТОН: ВАЗЪИЯТВА ТАМОЮЛИ ТАГЙИРОТ

DEMOGRAFICINDICA TORS IN TAJIKISTAN REPUBLIC ECONOMY: STATE AND TRENDS OF CHANGES

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.