Научная статья на тему 'НАқШАКАШИИ СТРАТЕГИИ МАРКЕТИНГЙ: НАЗАРИЯ ВА ХУСУСИЯТҲОИ МЕТОДОЛОГӢ'

НАқШАКАШИИ СТРАТЕГИИ МАРКЕТИНГЙ: НАЗАРИЯ ВА ХУСУСИЯТҲОИ МЕТОДОЛОГӢ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
831
53
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
НАқШАКАШИИ СТРАТЕГӢ / БАРНОМАИ МАРКЕТИНГӢ / қИСМҲОИ НАқША / МАРҲИЛА / КОНСЕПСИЯ / АСОСНОКУНИИ НАқША / МОДЕЛИ НАқШАИ СТРАТЕГӢ / НИШОНДИҲАНДАҲОИ ТАФТИШИ / SWOT- ТАҲЛИЛ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Бойматов Алиҷон Азизович

Назарияи нақшакашии стратегии маркетингӣ баррасӣ гардида, хусусиятҳои методологие, ки ба ташакули низомӣ иқтисоди бозории минтақавӣ хос аст ва унсурҳои он ошкор карда шудаанд. Барои ноил гардидан ба комёбӣ дар бизнес фаъолият ба истеҳсолкунандагон зарур аст, ки бо маркетинг машғул шаванд. Ба мафҳуми «нақшакашии стратегӣ» таърифи замонавӣ дода, ҷои он дар низоми давлатии идоракунии стратегӣ муайян карда шудааст, зарурати истифодаи маркетинг барои ба даст овардани муваффақият мудаллал сохта шудааст. Дар раванди нақшакашии стратегии маркетингӣ ба нақшаи миёнамуҳлат афзалият дода мешавад, зеро дар он омилҳои асосии таъсиррасон ба вазъи бозор, ки мавқеи дар низоми иқтисодии минтақа ишғолкардаи ширкатҳо аз он вобастаанд, арзёбӣ мегарданд. Схемаи модели “нақшакашии маркетингӣ-ташкили кор ва назорат ” пешниҳод шудааст, ки маҷмӯи унсурҳои стратегияи рушди иқтисодиёти минтақавиро дар бар мегирад. Методологияи тартиб додани нақшаи стратегии маркетингӣ риояи талаботи хосаро ба таҳияи он пешбинӣ мекунад, ки ба гузаронидани SWOT- таҳлили иттилоот ва вазъу имкониятҳои воқеӣ такя менамояд, ҳамчунин афзалиятҳои рақобатии истифодаи технологияҳои муосири истеҳсоли молҳое, ки нисбат ба рақобатпазирии онҳо бартарият доранд ва муҳлати истифодаи фондҳои асосӣ, мавқеи ҷугрофии ҷойгиршавии ширкат ва низоми инфрасохторро бо ҷойгиронии натиҷаҳои онҳо дар чоркунҷаба эътибор мегирад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MARKETING STRATEGIC PLANNING: THEORY AND METHODOLOGICAL FEATURES

The article dwells on the theory of marketing strategic planning, the author has elicited methodological features inherent in the formation of regional market economy system and its elements. In order to achieve success in business-activity producers must deal with marketing. There is given a modern treatment of the notion “strategic planning” and determined its place in the statal system of strategic administering, the necessity of using marketing for achievement of success is well-grounded. Under elaboration of a marketing plan priority is in preference towards average growth as assessment offactors affecting the state of the market is given in it, positions occupied by the firms included into the economy system of the region make these factors dependable. The author proposes a scheme of the model “marketing planning as organization of work and control” presenting a complex of elements constituting a strategy of regional economy development. The methodology of elaboration of a marketing strategic plan envisages observation of the requirements in reference to the principles of its composition founded on conducting SWOT-analysis of information with real situation and opportunities being taken into account...The article dwells on the theory of marketing strategic planning, the author has elicited methodological features inherent in the formation of regional market economy system and its elements. In order to achieve success in business-activity producers must deal with marketing. There is given a modern treatment of the notion “strategic planning” and determined its place in the statal system of strategic administering, the necessity of using marketing for achievement of success is well-grounded. Under elaboration of a marketing plan priority is in preference towards average growth as assessment offactors affecting the state of the market is given in it, positions occupied by the firms included into the economy system of the region make these factors dependable. The author proposes a scheme of the model “marketing planning as organization of work and control” presenting a complex of elements constituting a strategy of regional economy development. The methodology of elaboration of a marketing strategic plan envisages observation of the requirements in reference to the principles of its composition founded on conducting SWOT-analysis of information with real situation and opportunities being taken into account. Here refer also such considerations as competitive advantages in utilization of modern technologies of goods production rising commodity competitiveness, terms of usage of major funds, geographical location of a firm, infrastructure, placement of results in a quadrangle.

Текст научной работы на тему «НАқШАКАШИИ СТРАТЕГИИ МАРКЕТИНГЙ: НАЗАРИЯ ВА ХУСУСИЯТҲОИ МЕТОДОЛОГӢ»

08 00 05 ЭКОНОМИКА И УПРАВЛЕНИЕ НАРОДНЫМ ХОЗЯЙСТВОМ (РЕГИОНАЛЬНАЯ ЭКОНОМИКА)

08 00 05 ECONOMICS AND MANAGEMENT WITH NATIONAL ECONOMY

(REGIONAL ECONOMY)

УДК 339.1 ББК 65.291.31

НАКЩАКАШИИСТРАТЕГИИ БойматовАлицон Азизович, д.и.и., МАРКЕТИНГЙ: НАЗАРИЯ профессори кафедраи ицтисодиёти ВА ХУСУСИЯТХРИ корхона ва минтацаи ДДХрСТ МЕТОДОЛОГЙ (Тоцикистон, Хуцанд)

МАРКЕТИНГОВОЕ Байматов Алиджон Азизович, д-р экон.

СТРАТЕГИЧЕСКОЕ наук, профессор кафедры экономики

ПЛАНИРОВАНИЕ: ТЕОРИЯ И предприятий и региона ТГУПБП

МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ (Таджикистан, Худжанд) ОСОБЕННОСТИ

MARKETING STRATEGIC Boymatov Alijon Azizovich, Dr. of Economics,

PLANNING: THEORY Professor of the department of the economy of

AND METHODOLOGICAL enterprises and regions under TSULBP

FEA TURES (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: alijon45@mail. ru

Калидвожа^о: нацшакашии стратеги, барномаи маркетинга, цисмуои нацша, маруила, консепсия, стратегия, асоснокунии нацша, модели нацшаи стратеги, нишондиуандауои тафтиши, SWOT- тащил

Назарияи нацшакашии стратегии маркетинга барраса гардида, хусусиятуои методологие, ки ба ташакули низома ицтисоди бозории минтацави хос аст ва унсуруои он ошкор карда шудаанд. Барои ноил гардидан ба комёба дар бизнес фаъолият ба истеусолкунандагон зарур аст, ки бо маркетингмашгул шаванд. Ба мафууми «нацшакашии стратеги» таърифи замонава дода, цои он дар низоми давлатии идоракунии стратеги муайян карда шудааст, зарурати истифодаи маркетинг барои ба даст овардани муваффацият мудаллал сохта шудааст. Дар раванди нацшакашии стратегии маркетинга ба нацшаи миёнамуулат афзалият дода мешавад, зеро дар он омилуои асосии таъсиррасон ба вазъи бозор, ки мавцеи дар низоми ицтисодии минтаца ишголкардаи ширкатуо аз он вобастаанд, арзёба мегарданд. Схемаи модели "нацшакашии маркетинги-ташкили кор ва назорат " пешниуод шудааст, ки мацмуи унсуруои стратегияи рушди ицтисодиёти минтацавиро дар бар мегирад. Методологияи тартиб додани нацшаи стратегии маркетинга риояи талаботи хосаро ба тауияи он пешбина мекунад, ки ба гузаронидани SWOT- таулили иттилоот ва вазъу имкониятуои воцеа такя менамояд, уамчунин афзалиятуои рацобатии истифодаи технологияуои муосири истеусоли молуое, ки нисбат ба рацобатпазирии онуо бартарият доранд ва муулати истифодаи фондуои асоса, мавцеи цугрофии цойгиршавии ширкат ва низоми инфрасохторро бо цойгиронии натицауои онуо дар чоркунцаба эътибор мегирад.

Ключевые слова: стратегическое планирование, маркетинговые программы, разделы плана, концепция, стратегия, обоснование плана, модель маркетингового плана, проверочные показатели, SWOT- анализ

Рассмотрена теория маркетингового стратегического планирования и выявлены методологические особенности, присущие формированию региональной рыночной экономической системы и её элементов. Для достижения успеха в бизнес-деятельности производителям необходимо заниматься маркетингом. Дается современная трактовка понятия "стратегическое планирование" и определяется его место в государственной системе стратегического управления, обосновывается необходимость использования маркетинга для достижения успеха. При разработке маркетингового плана приоритет отдается среднему сроку, ибо в нем дается оценка факторов, влияющих на состояние рынка, от которых зависят позиции, занимаемые фирмами в экономической системе региона. Предлагается схема модели "маркетинговое планирование-организация работы -контроль ", представляющая собой комплекс элементов стратегии развития региональной экономики. Методология разработки маркетингового стратегического плана предусматривает соблюдение требований к принципам его составления, основывающимся на проведении SWOT-анализа информации и учитывающим реальную ситуацию и возможности, а также конкурентные преимущества в использовании современных технологий производства товаров, повышающих их конкурентоспособность, и сроки использования основных фондов, географическое расположение фирмы, инфраструктуру, с размещением его результатов в четырехугольнике.

Key-words: strategic planning, marketing programs, sections of plan, conception, strategy,

grounding ofplan, marketing plan model, checked indices, SWOT-analysis

The article dwells on the theory of marketing strategic planning, the author has elicited methodological features inherent in the formation of regional market economy system and its elements. In order to achieve success in business-activity producers must deal with marketing. There is given a modern treatment of the notion "strategic planning" and determined its place in the statal system of strategic administering, the necessity of using marketing for achievement of success is well-grounded. Under elaboration of a marketing plan priority is in preference towards average growth as assessment offactors affecting the state of the market is given in it, positions occupied by the firms included into the economy system of the region make these factors dependable. The author proposes a scheme of the model "marketing planning as organization of work and control" presenting a complex of elements constituting a strategy of regional economy development. The methodology of elaboration of a marketing strategic plan envisages observation of the requirements in reference to the principles of its composition founded on conducting SWOT-analysis of information with real situation and opportunities being taken into account. Here refer also such considerations as competitive advantages in utilization of modern technologies of goods production rising commodity competitiveness, terms of usage of major funds, geographical location of a firm, infrastructure, placement of results in a quadrangle.

Дар натичаи амалй гардонидани сиёсати хирадмандонаи пешвои миллат, Президента кишвар Эмомалй Рахмон дар рохи бунёди щтисодиёти бозории мамлакат тагйироти куллй ба назар мерасад. Ч,орй намудани асъори миллй - сомонй (соли 2000), ки ходисаи мухимми щтисодии давраи гузариш махсуб мегардад, ба ташкили низоми пулии кишвар ва ба рох мондани фаъолияти устувори бонкй ва молиявию ;арзй имконият фарохам овард. Масъалаи инкишофи щтисодиёти миллй бо таъмини ;увваи бар; ало;аманд мебошад, бинобар ин "то соли 2030 щтидори энергетикии мамлакат то ба 10000 мегаватт расонида мешавад."(1,с.22) Fайр аз ин рушди щтисодиёт аз боздоштани тамоюли болоравии нарх дар бозори дохилй ва

беrçypбшaвии acъopи миллй вoбacтa acr. Хдлли о^о бо иcтифoдaи вacеи cтpaтегияи вopидoтивaзкyнaндaи иcтеxcoлoти pyщци и^-^од^ ки бapтapиaшpo дap мaмлaкaтxoи ИДМ, Хитой Ba Авpyпoи Шapкй иcбoт кapдaacт, инчунин зaминapo бapoи aфзoищи щтидopи coдиpoтии cyбъектxoи щтдаодии миmaкaвй эчод менaмoяд, ëфтaн 3apyp acт. Дap мapxилaи мyocиp 6a тyфaйли aмaлигapдoнии caмapaнoки як «arop cтpaтегияxoи pyщди ycтyвopи кищвap, вacеъ щyдaни дoиpaи xycycaн бизнеcи xypд, бapoи то arç^aae пacт нaмyдaни caтxи

бекopй дap мaмлaкaт, 6a эътидол oвapдaни бoзopи иcтеъмoлй щapoит мyxaйë гapдид. Бояд к^Ц кapд, ки дap ин дaвpa, дapaчaи иcтифoдaи щrидopxoи мaвчyдaи иcтеxcoлй бaлaнд шуд Ba фaъoлгapдoнии coxaxoи молиявию к;apзй бо cypъaт дaвoм нaмyд. Зaминaи xy^y^™ мyнocибaтxoи бoзopй Ba дacтгox,и нaзopaти дaвлaт 6a pиoяи «rçoидaxoи бозй» тaкмил ëфт Ba дap coxaxoи acocии и^-^од^ти миллй - иcтеxcoли мол Ba xизмaтpacoнй, paкoбaт дap 6o3op пypщидцaт гapдид, ки тaxлили мacъaлaxoи мapкетинги бaйнaлxaлкиpo тaлaб менaмoяд. Дap зaмoни xo3Mpa xaмaи бон^ои ra^opara 6a мapкетинг мaщFyл шyдa, poбитaxoи бонк бо мшо^о^о тaшкил нaмyдa, вaзифaи xизмaтpacoнии бoнкиpo бо cифaт, дap Ba^iy чои зapypй и^о мекyнaнд. Бoнкxo мaблaFxopo бa pyщди иcтеxcoлoти вaтaнй чудо мекущнд Ba бa ин вacилa бa тaщaккyли capмoяи мoлиявии кищвap зaминa мегyзopaнд. Дap и^^од^т вaзъияти rnB бa миëн меояд, ки бо тaшaккyли низоми coзгopи мyaccиcaxoи rç^pa^râ Ba пcиxoлoгияи бoзopии poxбapoни кopxoнaxoю щиpкaтxoи coxибкopй, xo^araxo Ba кдами бещтapи axoлй aлorçaмaнд мебoщaд. Дap rnra^a тaнзими дaвлaтии щтиcoдиëти дaвpaи гyзapищ бещтap зaмoнaвй щyдa, мyнocибaти cyбъектxoи xo^at^op бa тaxaввyлoти бoзop некбинoнa гapдид.

Рarçoбaти щиддaтëфтaиcтoдaи бaйни иcтеxcoлкyнaндaгoни вaтaнй Ba xopичй бодаи бaлaнд щyдaни cифaт Ba ист^^ли нaмyдxoи нaви мaxcyлoт гapдидa, зapypaти мaщFyл щyдaн бa мapкетингy pеклaмa Ba тaxrçиrçи бoзopxopo бa мдан oвapд.

Бapoи и^ои чунин мacъaлaxoи pyщди и^титодии минтarça пpинcип Ba тapзy ycyлxoи мapкетингиpo иcтифoдa бypдa бapнoмaxoи мyщaxxacи чopaбиниxopo тapтиб дoдa, aз pyи oнxo coxтopxoи xaдaмoти мapкетингиpo тaщкил мекyнaнд то, ки шapoити бoзoppo бapoи иcтифoдaи пyppaи имкoниятxoи мapкетингии щиpкaт мутоби^ шмоянд.

Дap чaxoни мyocиp мapкетинг дoмaнa гycтypдa, мaвrçеи xещpo ycтyвop меcoзaд. Тapзy ycyлxoи тaщaккyли бoзopи элекфонй бо иcтифoдa aз щaбaкaxoи кoмпyтеpй, ки бо paвaнди тез cypaт гиpифтa иcтoдaacт, бa caмapaнoкии и^^од^ти минтarçaвй тaъcиpи мycбaт меpacoнaд. Дap фaъoлияти cyбъектxoи xoчaгидopй Ba кopxoнaxoи coxибкopии миш-arça иcтифoдaи тapзy ycyлxoи мaзкyp pyз aз pyз гycтapиш меëбaд.

1. Тaxaввyли нaзapияи нarçшaкaшии cтpaтегии мapкетингй

Мaфxyми «нarçщaкaщии cтpaтегй» дap нaзapияи и^^од^ти минтarçaвй yнcypи мapкaзии низоми идopaкyнии cтpaтегии дaвлaтpo тaщкил медиxaд. Аз ин лиxoз, мarçoмoти и^оияи xoкимияти дaвлaтии вилoят Ba щaxpy нoxияxoи он, инчунин кopxoнaю щиpкaтxoи вaтaнй дap фaъoлияти xyд бa иcтифoдaи тapзy ycyлxoи нarçщaкaщии cтpaтегии мapкетингй ниëз дopaнд. Ин мyлoxизa бa дaлелxoи зеpин acocнoк кapдa мещaвaд:

• Дap щapoити пypщиддaт гapдидaни parçoбaт дap бoзopй дoxилa, coxaxoю дoиpaxoи и^и^д^ти миш-arça, xycycaн дap coлxoи ox^, тaвaччyx бa фaъoлияти cтpaтегии мapкетингии идopaxoи дaвлaтй Ba кopxoнaю шиpкaтxoи вaтaнй меaфзoяд Ba бa омили acocии xaллy фacли мacъaлaxoи pyшдy paBrn^ ycтyвop тaбдил меëбaд.

• Дap мapxилaи xoтимaвии гyзapищ бa и^-^од^ти бoзopй мaнбaи acocии дacтpacиpo бa мyвaффaкияти xap як кopxoнaю щиpкaти coxибкopй Ba ë и^^од^ти минтarçaвй дap умум,

дар мухити берунй бояд чуст. Дар ин чода нацшакашии стратегии маркетингй ба зухури омилуои номуайянй ва таваккалй вокуниши саривацтй ба хисоб меравад.

• Имконияти пешгуии ояндаи дури фаъолияти корхонаю ширкатхои сохибкорй, ки ба онхо хиссаи асосии мачмуи махсулоти минтацавй рост меояд, махдуд аст. Аз ин лихоз, дар раванди нацшакашии стратегии маркетингй тарзхои баёни пешакии вазъи ицтисодиёту бозор, факту рацамхои дурнамо ва тасвири паихами цуввахои амалкунанда дар «сахна» бештар мавриди истифода царор мегирад.

Аз нуцтаи назарияи ицтисодиёти бозории минтацавии муосир мафхуми "нацшакашии стратегии маркетингй"-ро хамчун раванди фаъолияти хочагихо ва ширкатхои сохибкорй фахмидан лозим аст, ки рохбарон ва кормандони онхоро ба мустацилона фикр кардан ва сарфахм рафтан ба мацсади инкишоф додани ицтисодиёти минтацавй тибци технологияхои муосир ва инноватсия омода месозад. Раванди нацшакашии стратегии маркетингй мутобицати фаъолияти субъектхои минтацавиро дар рохи фарохам овардани шароит ва захирахо осон менамояд ва назоратро оид ба натичабардорй самарабахш мегардонад. Тарафи мусбати нацшакашии стратегии маркетингй дар нигох доштани идораи устувори равандхо ва ходисахое, ки дар ицтисодиёти минтацавй ба амал омада истодаанд, зохир мегардад, инчунин дар самти ташкили назорат аз болои чабхахои гуногуни фаъолияти субъектхои хочагидорй имконият пайдо мешавад.

Дар мархилаи хотимавии гузариш ба ицтисодиёти бозорй, ки ба рушди сохибкорию менечменти мукаммал асос меёбад, маркетинг ахамияти махсус касб мекунад. Алалхусус маркетинг масъулият барои дарёфти комёбиро дорад ва чалб намудани харидор ба бозори дохила аз нигохдории он гаронтар аст. (3, с 56) Аз ин лихоз халли онро тавассути нацшакашии стратегии маркетингй меёбанд.

Нацшакашии маркетингй аз таъйини мацсади стратегияи инкишофи ицтисодиёти минтацавй ва ба рох мондани чорибинихои маркетингй тавассути ба назари эътибор гирифтани шароитхои эхтимолие, ки дар оянда имконпазир хастанд, огоз меёбад. Пас аз ин, бо назардошти чорабинихои мушаххас, ба тахия ва амалй гардонидани нацшаи маркетингй машгул мешаванд. Маблаггузории чорабинихои мазкур бояд бо воситахои бучетй таъмин карда шавад.

Дар стратегияи миллии рушди (СМР) Точикистон, ки нацшаи дарозмуддат мебошад, нишондихандахои макроицтисодй то соли 2030 хисоб ва пешбинй шудааст.(2,с.4) Дар СМР бо назардошти омилхои асосии таъсиррасон ба рушди ицтисодиёти мамлакат ва минтацахои он вазъи бозор ва мавцеи он дар низоми ицтисодй тахлил гардидаст. Дар раванди коркарди СМР ба принсипхои кам кардани дарачаи вобастагии ицтисодиёти минтацавй аз хавфхои беруна, дарёфти механизмхои самараноки истифодаи захирахои табиию ицтисодй ва манбаъхои рушди устувор, шугли ахолии серхаракат, дастрасии захирахои обию энергетикй, ташкили мухити сохибкорй ва сармоягузорй такя карда шудааст.

Бояд цайд кард, ки холо коркарди стратегияи дурнамои рушди ицтисодиёти минтацавй то соли 2030 ба охир нарасидааст ва аз ин лихоз хочагихо ва ширкатхои сохибкорй хам онро надоранд. Дар айни хол мацсади асосие, ки дар стратегияи дурнамои рушд гузошта мешавад, на танхо дастрасй ба фоида ва мустахкам намудани мавцеи он дар бозор, балки тарзхои ишгол кардани бозори дохила ё бандхои дилхохи бозори чахонй мебошад. Аз ин лихоз дар мархилаи нацшакашии стратегии дарозмуддат ба харочот диццати махсус медиханд, ки барои гузаронидани фаъолияти хочагихо ва ширкатхои сохибкорй ва гирифтани фоидаи матлуб замина мегузорад.

- 5G -

Дap paвaнди нaкшaкaшии cтpaтeгии мapкeтингй дap щтиcодиëти мит^к^й 6a нaкшaи миëнaмyxдaт, ки то 6 cолpо дap 6ap мeгиpaд, ди^к^т мeдихaид. Дap вилояти Сугд бapномaи пaнчcолa aмaл мeнaмояд, холо 6ошад, коpкapди он бapои гол^ои 2021- 2025 6a итмом pac44a, бapои таодщ шшниход шyдaacт. Дap он омилхои acоcии тaъcиppacон 6a вгзъи бозоp apзëбй Ba мaвrçeи коpхонaю ш^^т^ои cох,ибкоpй дap низоми и^тжодии минтак^ мyaйян кapдa шyдaacт.

Дap aмaлияи мarçомоти идоpaкyнaндa Ba хотгихрю ш^татхри cох,ибкоpй нarçшaкaшии ^p^ ки 1-2 cолpо фapо мeгиpaд, вaceъ тх,н шyдaacт. Ин гут нarçшapо дap шaкли бapномaи cолонa тapтиб мeдих,aнд Ba дap он вaзъи имpyзaи бозоp Ba имкониятх,ои мapкeтингии онpо 6a эътибоp гиpифтa, pохх,ои ^лли мacьaлaх,ои pyзмappaи фaъолияти идоpaх,ои дaвлaтй Ba cyбъeктх,ои хочaгидоpию ш^татхри cох,ибкоpии минтarçaвиpо нишон мeдих,aнд. Faйp aз ин, хдчми иетехролу raspara мол ë хизмaтpо дap минтае aниrç нaмyдa, мaблaFи пeшбинй шyдapо бapои гyзapонидaни фaъолияти мapкeтингии онх,о Ba иcтифодaи мaблaFpо тaхти нaзоpaт мeгиpaнд.

Нarçшaкaшии мapкeтингй якe aз caмтх,ои нarçшaкaшии cтpaтeгии идоpaкyнии дaвлaтй 6a х,иш6 paфтa, бapои дacтpacй 6a мarçcaди cтpaтeгия инкишофи и^-^од^ти минтarçaвй тaвaccyти 6a pох, мондaни чоpaбиних,ои мyшaххacи Map^ra^^ ки 6о воcитaх,ои 6y^erâ тaъмин кapдa мeшaвaнд, зaминa мeгyзоpaд.

Бояд ^йд кapд, ки aкcapияти cyбъeктх,ои хочaгидоpй Ba ш^нят^и cох,ибкоpии минтarçaвй aз х,иш6и тaшкил Ba иcтифодaи низоми доимоaмaлкyнaндaи нarçшaкaшии мapкeтингй Ba тapтиб додaни бapномaх,ои aмaл, ки дap и^ои онх,о х,aмaи œxTOpx^ онхо иштиpок мeнaмоянд, 6a комëбй œx^6 гapдидaнд.

Ч,оли6и дикдат acr, ки онх,о тapзи «мarçcaд aз 6оло 6a поëн Ba rn^a aз поëн 6a 6оло»-pо, ки вaceъ тх,н шyдaacт, иcтифодa мeбapaнд. Сaмapaнокии чунин тapз дap модeли "нarçшaкaшии мapкeтингй, тaшкили rnp Ba нaзоpaт", ки мaчмyи yœypx^ acоcии cтpaтeгияи pyшди и^и^д^ти минтarçaвй 6a х,иш6 мepaвaд, тacвиp шуд^ст.

Нацшаи 1. Модели накшакашии маркетинги, ташкили кор ва назорат

Рaвaнди тapтиб додaни модeли нaкшaкaшии мapкeтингй, тaшкили коp Ba нaзоpaт мypaккaб бyдa, и^ои шмудх,ои коp ë чоpaбиних,ои мaхcycpо тaлaб мeнaмояд. Бa дacт овapдaни иттилооти лозимй, мyaйян нaмyдaни мухдоти нarçшaкaшии мapкeтингй, мaблaF бapои 6a pох, моидaни чоpaчyих,о оид 6a тaкмили низоми идоpaкyнии шиpкaт, инчунин

ташкил кардани хадамоти махсус барои ичрои вазифахои маркетингй ва назорат (мониторинг) ба фаъолияти онхо аз он чумла мебошанд.

2. Методологияи тартиб додани барномаи маркетингй дар низоми нацшакашии стратегй

Дар замони инкишофи низоми ицтисодиёти бозорй талабот ба тахияи нацшаи стратегии маркетингй меафзояд ва субъектхои хочагидорию ширкатхои сохибкории минтацавиро водор месозад, ки тарзу усулхо ва технологияхои иттиолотии гузаронидани методологияи такмилёфтаи муосирро истифода баранд.

Нацшаи бо истифодаи стратегии маркетингй дар асоси тахлили маълумоти ицтисодию ичтимой, оморй ва бозорй тахия шуда ба воцеият асос меёбад ва дар он шароити мавчуда ва хусусиятхои минтаца ба эътибор гирифта мешавад, матни он бояд сахех, мучаз ва барои хониш сабук бошад. Аз ин лихоз, риоя намудани талаботи зерин ба тахияи нацшаи маркетингй, ки дар методологияи нацшакашии стратегй чои мухимро ишгол менамояд, хатмист:

* Сахифахои нацшаи маркетингй набояд бо аснод ва рацамхои зиёд пур карда шаванд. Албатта аз истифодаи онхо пурра сарфи назар кардан имконнопазир аст, вале ба хар хол бояд танхо санад ва рацамхои аницу дациц ва боварбахш истифода шавад.

* Ихтисорахоро бояд камтар истифода шаванд. Намуди пурраи нацша бояд танхо ихтисорхои умумй ва махсусро дарбар гирад.

* Калима ва иборахои мураккабу печдарпечро камтар, танхо тибци зарурат истифода бурдан лозим аст. Баъзан фикр мекунанд, ки истифодаи аз хад зиёди калимахо ахамият ва мухиммияти хуччатро нишон медихад. Fоя, мацсад ва вазифахои барномаи маркетингиро мухтасару мучаз ва одию фахмо навиштан лозим аст. Бояд дар назар дошт, ки сармоягузорон, хусусан сармоягузорони хоричй, нацшаи маркетингии аз хад дарозро намеписанданд.

Дар раванди тартиб додани цисмхои таркибии алохидаи нацшаи маркетингй методологияи гузаронидани SWOT'-тахлилро истифода бурда, ба натичаи он такя менамоянд.

Тарзи кор аз ин иборат аст, ки мураттибон дар аввали нацшаи стратегии маркетингй чамъбасти нишондихандаи назоратиро чойгир намуда, оид ба мацсад ва роххои бехтар намудани фаъолияти маркетингии ширкат маслихат медиханд. Вазъи чорй ва хусусиятхои бозори дилхох, ба мацсад мувофиц будани мавцеи ширкат дар он дар цисми асосии нацша тахлил ва нишон дода мешавад. Лозим ба таъкид аст, ки рохбарияти ширкат ва алалхусус маркетологхо бояд имконият ва хавфе, ки дар ояндаи наздик имкони пайдо шудан дорад, ба назар гиранд ва фоидаю зарари онро дар нацша муайян намоянд. Аз ин лихоз фаъолияти ширкат бояд ба бозор нигаронида шуда, имконияти маркетингии нав назар ба рацибон сари вацт мавриди истифода царор гирад (4, с.8).

Дар раванди тартиб додани нацшаи стратегии маркетингй ба бартарихои рацобатии ширкат, аз чумла ба истеъмолгар пешниход намудани моли арзиши баланддошта диццат медиханд. Дарачаи навоварй дар раванди истехсоли мол бо истифодаи технологияи замонавй, нархи мол, ихтисоси кормандон, арзиши захирахои истехсолй муайян карда мешавад. Дар ин чода тахлили мухлати истифодаи фондхои истехсолй, мавцеи чугрофии чойгиршавии ширкат ва низоми инфрасохтори идоракунии ширкат ахамияти хоса пайдо мекунад. Мацсад тавассути

:SWOT - аз харфхои аввали калимахои англисй, ки мазмуни асосии тахлилро ташкил медиханд: Strength - шаъну шараф, цувват; Weakness - камбудй, сустй; Opportunity - имконият; Threat - хавф, тахдид гирифта шудааст.

SWOT-тахлил санчидани рацобатпазирии молхои истехсолгар мебошад.(чадвали 1)

Цадвали 1. Тасвири натицаи «swot - таулил» дар чоркунца

Имконият (о) (1 ва 3) Хавф (т) (2 ва 4)

Кувва (s) 1 - навоварй, нархи мол, ихтисоси кормандон, арзиши захирахои истехсолй. 2 - мавцеи чугрофии чойгиршавии ширкат ва инфратаркиби он. 1. Майдони кувва ва имконият 2. Майдони цувва ва хавф

Сустй (w) 3 - нишондихандаи рацобатии мол дар бозор 4 - фоидаи умумй, харочот, сифати мол ва рацобатпазирии он 3. Майдони сустй ва имконият 4.Майдони сустй ва хавф

Аз тахлили нишондихандахо бармеояд, ки майдони чоркунчаи «цувва ва имконият»-тарафхои пурцуввати фаъолияти ширкатро бо имкониятхое, ки дар натицаи амалиёти омилхои макромухит пайдо мешаванд, пайваст мегардонанд. Масалан, дар вацти коркард ва ба бозор пешкаш намудани моли нав ширкат ба фарци сегментхои он ахамият намедихад ва як пешниходро ба аксарияти харидорони моли нав манзур менамояд, ки он дар барномаи маркетинги татбици стратегияи цабулшуда аз хама босарфа аст. (5, с.19)

Дар майдони чоркунчаи «сустй ва имконият» стратегияи истифодаи имкониятхо барои пурцувват намудани тарафхои сусти фаъолияти ширкат чолиби диццат аст. Барои чуфте, ки дар майдони чоркунчаи «цувва ва хавф» чой гирифтаанд, бояд стратегияи истифодаи цувваи ширкат бахри рафъи хавф пешбинй шавад. Барои чуфте, ки дар майдони чоркунчаи «сустй ва хавф» чой гирифтаанд, ширкат бояд чунин стратегияи коркард ва истифодаи афзалиятеро, ки хам аз тарафхои сусти фаъолият ва хам аз хавфи ширкат бармеояд, пешбинй ва дар амал тасдиц намояд.

Дар раванди нацшакашии стратегии маркетингй натичаи SWOT- тахлилро истифода бурда, ба афзалиятхои он эътибор медиханд.

• SWOT- тахлил имкон медихад, ки чихатхои цавй ва сусти фаъолияти маркетингии ширкат арзёбй гарданд, хатархое муайян карда шаванд, ки ба паст шудани имконияти бомуваффацият анчом додани фаъолияти бозаргонй дар шароити сахту шадид шудани рацобат таъсир мерасонанд, инчунин ба цабули тасмимхои стратегии асоснок барои ноил шудан ба мацсад - мустахкам намудани мавцеи худ дар бозор асос мегузоранд.

• Аз хама чизи чолиб дар истифодаи усули SWOT - тахлил матритсаи он мебошад, ки ба рохбарон ва мутахассисони хадамоти маркетингии ширкат майдони сохтории иттилоотро фарохам меорад, ки дар он чо дар асоси чамъбаст ва хамохангсозии тачрибаи шахсии худ ва назарандозй ба вазъият, бо назардошти арзёбии коршиносони бозор (тахлилгарон), ба барномахои фаъолияти маркетингии ширкат тасхеххо ворид карда мешаванд.

Хусусияти методологияи мавриди бахс пайваст намудани вазифа, доираи масъала ва роххои халли он дар таносуби дилхох байни онхо мебошад. Дар бозорхои рацобатй зарурати нигахдории он тавассути саривацт ва бо назардошти харочоти кам ва дигар имконияте, ки барои рушди дарозмуддати фаъолияти ширкат замина мегузоранд, меафзояд.

Ha^rnau 2. EapnoMau MupKam ea Mapyunayou Na^MaKaMU

flap Mapxunau aBBanu HarçmaKamuu CTpaTerHH MapKeTHHrâ guiara acocnpo 6a TapTu6 gogaHH 6apHoMau MapKeTHHrue MeguxaHg, kh 6a Ba3tH HMpy3au 6030p Ba gapxocTxou Mymaxxacu MyTaxaccucoH ^KcnepTxo) acoc ë^Taacr. Ba3H$aro Marçcagxou Mymaxxac Ba Tap3y ycynxou OMopñ Ba H^THcoguro MaTeMaTHKupo ucra^oga 6ypga, xonaT Ba HHKumo^H «nopT^enu» xo^aruu mupKaTpo Taxnun MeKyHaHg. flap cTpaTeruau HHKumo^H mupKaT 6a coxaxou ^atonuaT Ba ^uggy ^axg gap ucTexconu Monu oaHgagop Ba ucTexconam ^ougaoBap TaBa^yx goga, xaga^po gap 3uëg HaMygaHH HoMryu hh ryHa Monxo gap «nopT^enu» xo^arñ Me6uHaHg.

nac a3 hh 6o Ma^cagu naMgo KapgaHH 6oBapuu KoMun 6a Ha^mau MapKeTHHrâ Ba H^pou nopa6uHHxo gap hh 3aMHHa Ta^Tumu 6axmxo Ba Ba3H$axou acocuu Harçma 6a pox MoHga MemaBag. HaxycT, 6a HumoHguxaHgau xa^MH $ypym, xapo^oT, 3axupaxo, xucca gap 6o3op, 3uëguH $ouga 6axo goga MemaBag. (^agBanu 2)

Цадвали 2. Нишондиуандауои тафтиши нацшаи маркетингии ширкат

№ Нишондиханда Пурсишхо барои тафтиши нацша

1. Ба мацсад мувофиц Нацша бартарии хацицй ва устувор дорад?

2. Асоснокй Далелхо барои асоснокии нацшаи хацицй кадоманд ва сифати маълумоти мавриди истифода дар чй сатх аст?

3. Ч,оришавй Захирахои зарурй ва таваччух ба комёбй чой дорад?

4. Мувофицат Оё унсурхои нацша ба хам созгоранд ва бо мухити маркетингй тавсиф дода шудаанд?

5. Тарафи суст, хавф Дарачаи хавф ва омилхои комёбй ё нокомиро чи гуна муайян мекунанд?

6. Чандир То чй андоза царорхо оид ба тагйири мухлати ичрои ухдадорй ба мацсаду стратегия таъсир мерасонанд?

7. Самарабахшй То чй андоза нацша афзалияти ицтисодию молиявй дорад ва бо самтхои фаъолият ва мацсадхои он созгор аст?

М уаллиф тахия кардааст.

Ч,араёни тахлили иловагии нишондихандаи бозор баъзан ба ташкили фуруши тачрибавй ва чорабинихои дигарзарурат дорад.

Хулосабарорй мархилаи мухимми раванди хотимавии нацшакашии стратегии маркетингй буда, дар он истилохи асосй ва тавсифи бахшхои он нишон дода мешавад. Дар сарсухан бояд асоснокии нацшаи маркетингй ва сабабхои тартиб додани он, мацсаду вазифа ва самти кор сабт гардад. Дар хулоса мухимтарин нуктахои нацша, эхтимолият, мацсад ва мухлати ба даст даровардани он ба таври сахеху кутох баррасй мешавад.

Хулоса ва пешниходот

1. Дар бозори дохила тамоюли шиддат ёфтани рацобат амал менамояд ва он истехсолкунандагони ватаниро водор месозад, ки ба маркетингу реклама ва тахцици бозор машгул шаванд; ин бошад рохи самараноки баланд бардоштани сифати мол ва истехсоли намудхои нави он ба шумор меравад.

2. Инкишоф додани ицтисодиёти минтацавй тибци технологияхои муосир ва инноватсия хочагихо ва ширкатхои сохибкориро водор месозад ба нацшакашии стратегии маркетингй диццат диханд ва таввасути он роххои мутобиц намудани шароит ва захирахоро ба фаъолияти субъектхои минтацавй дарёбанд.

3. Коркард ва цабули стратегияи дурнамои рушди ицтисодиёти минтацавиро, ки дар он нацшаи маркетингй мавцеи мухимро мебозад, тезонидан лозим аст, ин бошад имконияти истифодаи тарзхои забт намудани бозори дохила ё бандхои дилхохи бозори чахонй, инчунин бо харочоти кам гузаронидани фаъолият ва гирифтани фоидаи дилхохро фарохам меорад.

4. Дap зaмони инкишофи низоми и^^од^ти бозоpй тaлaбот 6a тaxияи нarçшaи cтpaтeгии мapкeтингй 6о иcтифодaи мeтодологияи мyоcиp мeaфзояд Ba cyбъeктxои хочaгидоpию ш^татхои cоxибкоpии минтarçaвиpо водоp мecозaд, ки тapзy ycyлxо Ba тeхнологияxои иттилоотй, aa чyмлa SWOT-тaxлилpо иcтифодa бypдa, бapтapиxои parçобaтии шиpкaт дap доиpaи фaъолияти он, дapaчaи нaвовapй дap иcтexcоли мол Ba caнчидaни parçобaтпaзиpии он, мaвrçeи чyFpофии чойгиpшaвй Ba низоми инфpacохтоpи идоpaи онpо, ки ax^^ra хоca пaйдо мeкyнaнд, мyaйян нaмоeм.

Пайнавишт:

1. Ицтисодиёти Тоцикистон дар солуои истицлолият: таърих, хусусият ва дурнамои рушд. - Хуцанд: Дабир, 2021. - 364 с.

2. Стратегияи миллии рушди Цумуурии Тоцикистон. - Душанбе, 2016. - 127 с.

3. Котлер Ф. Маркетинг и менеджмент.- СПб., 1997. - 867 с.

4. Дэй, Джордж. Стратегический маркетинг.- М.: ЭКСМО-Пресс, 2002.-640 с. (перевод с английского).

5. Байматов A.A. Инновационный маркетинг: стратегия создания новой потребительской ценности // Вестник ТГУПБП. Серия общественных наук.-Худжанд, 2018.- №1(74). - С.13-21.

Reference Literature:

1. Tajikistan Economy in the Years of Independence: History, Features and Perspective of Development: - Khujand: Dabir (Preceptor), 2021. - 364pp.

2. National Strategy of the Development of Tajikistan Republic. - Dushanbe, 2016. - 127 pp.

3. Kotler F. Marketing Management. - SPb., 1997. - 876pp.

4. DAY, George. Strategic Marketing. - M.: ECSMO Press, 2002. - 640 pp. (translation from English).

5. Baymatov A.A. Innovational Marketing: Strategy of Creation of new Consumers ' Value // Bulletin of TSULBP. Series of Social Sciences. - Khujand, 2018, №1 (74). - pp. 13 - 21.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.