ТАКМИЛИ МЕХАНИЗМИ АМАЛИШАВИИ ЛОИҳАҳОИ ИНВЕСТИТСИОНЙ ДАР ИқТИСОДИЁТИ МИНТАқА Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

08 00 05 ЭКОНОМИКА И УПРАВЛЕНИЕ НАРОДНЫМ ХОЗЯЙСТВОМ (РЕГИОНАЛЬНАЯ ЭКОНОМИКА)

08 00 05 ECONOMICS AND MANAGEMENT WITH NATIONAL ECONOMY

(REGIONAL ECONOMY)

УДК 336.7 ББК 65 - 561

ТАКМИЛИМЕХАНИЗМЫ БобоцоновДаврон Дадоцонович, д.и.и., АМАЛИШАВИИЛОИХАХОИ профессори ДДХрСТ; Рахимова Нигора

ИНВЕСТИТСИОНЙ ДАР Шарифцоновна, муаллими калони кафедраи ИЦТИСОДИЁТИ МИНТАЦА молия ва царзи ДДХБСТ(Тоцикистон, Хуцанд)

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ Бабаджанов Даврон Дадоджанович,

МЕХАНИЗМА РЕАЛИЗАЦИИ профессор ТГУПБП; Рахимова Нигора

ИНВЕСТИЦИОННЫХ Шарифджановна, ст. преподаватель

ПРОЕКТОВ В РЕГИОНАЛЬНОЙ кафедры финансов и кредита ТГУПБП

ЭКОНОМИКЕ (Таджикистан, Худжанд)

PERFECTION OF THE Babadzhanov Davron Dadajohnovich, Dr. of MECHANISM OF REALIZATION economics, Professor of TSULBP; Rahimova Nigora OF INVESTMENT PROJECTS IN Sharifdjanovna, senior lecturer of the department of THE REGIONAL ECONOMY finances and credit of TSULBP, (Tajikistan, Khujand),

E-MAIL: bobojonovd@rambler.ru

Вожах,ои калиди: ицтисодиёти минтаца, лощауои инвеститсионй, рушди минтаца, сиёсати инвеститсионй, механизми амалишавй, цозибанокии инвеститсионй, самаранокии мултипликатсионй

Самтуои такмили механизми амалишавии лощауои инвеститсионй дар ицтисодиёти минтацаи Сугд муайян карда шудаанд. Сиёсати сармоягугорй ва унсуруои он щмчун омили мущмми механизми амалишавии лощауои инвеститсионй дар ицтисодиёти минтаца мавриди тащиц царор гирифтааст. Муайян карда шудааст, ки дар такомули механизми амлигардонии лощауои инвеститсионй самаранокии мултипликатсионии лощауои инвеститсионй ауамияти хоса дорад. Дар самти такмили механизми амалигардонии лощахои инвеститсионй ва щвасмандгардонии иштирокдорони цараёни инвеститсионй тавсияуо пешнщод шудаанд.

Ключевые слова: региональная экономика, инвестиционный проект, региональное развитие, инвестиционная политика, механизм реализации, инвестиционная привлекательность, мультипликационный эффект

Анализируются проблемы совершенствования механизма реализации региональных инвестиционных проектов в Согдийской области Республики Таджикистан. В этом контексте исследуется инвестиционная политика и её элементы как основной фактор механизма реализации инвестиционных проектов в экономике региона. Отмечено, что в совершенствовании механизма реализации инвестиционных проектов особое место занимает мультипликационный эффект от инвестиционных проектов, и в этом направлении даются рекомендации по совершенствованию механизма реализации инвестиционных проектов и выполнения задачи стимулирования участников инвестиционного процесса.

Key-words: regional economy, investment project, regional development, investment policy,

implementation mechanism, investment attractiveness, multiplied effect

The authors analyze the problems of perfection aimed at a mechanism of implementation of regional investitive projects in Sughd viloyat of Tajikistan Republic. In this context they explore an investitive policy and its elements as a principal factor referring to the mechanism in question bound to function in the economy of the region. It is underscored that in a perfection of this mechanism special place is occupied by a multiplied effect of investitive projects; so, following this direction the authors give recommendations on perfection targeted at the mechanism in question and at implementation of the goal which would stimulate the participants in investitive process.

Татби;и лоидаи инвеститсионй дар рушди и;тисодиву ичтимоии минтаца на;ши мудимро ишгол менамояд. Барои дамин дар на;шадо ва барномадои рушди минтаца ба татби;и лоидадои инвеститсионй адамияти махсус зодир карда мешавад.

Тад;и;оти гузаронидашуда дар самти татби;и лоидадои инвеститсионй дар сатди вилояти Сугд нишон медидад, ки дар ин раванд якчанд муаммодо ва омилдо чой доранд.

Тадлил нишон медидад, ки самаранокии механизми амалишавии лоидадои инвеститсионии минта;авй, пеш аз дама, аз сиёсати инвеститсионй вобаста мебошад. Аз ин ру, дар такомули механизми амалишавии лоидадои инвеститсионй баррасии самтдои сиёсати сармоягузорй адамияти калон пайдо менамояд.

Дар шароити муосир сиёсати инвеститсионии минтаца бояд аз чунин унсурдои мудим таркиб ёфта бошад:

- ташаккулёбии инфрасохтори бозори молиявй. Тадлили вазъи кунунии бозори молиявй дар вилояти Сугд нишон медидад, ки дар самти инкишофёбии он якчанд омилдо чой доранд. Дар натичаи таъсири манфии ин омилдо таркиби бозори молиявй пурра намегардад.

Дар минтаца бозори ;огаздои ;имматнок ;ариб, ки фаъолият намекунад. Ин гуна вазъият мавчуд набудани ра;обатро дар бозори ;арзй исбот мекунад. Бевосита дар чараёни сармоягузорй низ ин омил ба механизми амалишавии лоидадои инвеститсионй таъсири худро расонида, боиси паст шудани самаранокии ондо гардидааст.

Унсурдои мудимми инфрасохтори бозори молиявй чун биржаи фондй, низоми ахбори ягона дар самти муносибатдои молиявию ;арзй, фонддои инвеститсионй дар минтаца дар сатди хеле паст ;арор дошта, дар татбщи лоида аз чониби инвесторони дохилию берунй монеа шуда истодааст.

Албатта, ин масъала бояд дар ояндаи наздик далли худро ёбад, зеро аз ин унсурдои бозори молиявй муносибатдои молиявию ;арзии субъектони бозори инвеститсионй вобаста мебошад;

- асосноккунии роууои оптималии татбици лощауои инвеститсиони. Асосноккунии и;тисодию техникии лоидадои инвеститсионй яке аз шартдои мудимми чараёни сармоягузорй мебошад. Барои амалй намудани ин фаъолият бояд дисобу китобдои мутоби; аз руи усулдои маъмули бадодидии лоидадои инвеститсионй гузаронида шавад.

Бо ёрии амалй намудани дисобу китобдои коэффитсиентию дисконтй дуччате омода мегардад, ки дар он хулосаи тадлили лоидаи инвеститсионй оварда мешавад ва ин хуччатро дар тачрибаи мудосибй асоси и;тисодию техникии лоида меноманд. Тавре муда;;и; Мудамедова Г. таъкид менамояд, асоси и;тисодию техникии лоида бояд доир ба лоидаи инвеститсионй маълумоти пурра дошта бошад, зеро дар заминаи он ;арори сармоягузорй ;абул карда мешавад. Инчунин, дар он ба ма;сад мувофи; будан ё набудани сармоягузорй, сатди хавфу хатар, даромаднокии он, фар;и он нисбат ба амалиётдои ;арзии

бонкдо ва ;огаздои ;имматнок оварда мешавад[1]. Аммо тачриба нишон медидад, ки на дама ва;т ин ;оидадо риоя карда мешаванд, хусусан, дар тачрибаи Чумдурии Точикистон. Омузиши механизми маблаггузорй ва амалишавии лоидадои инвеститсионй дар сатди вилояти Сугд собит месозад, ки лоидадои инвеститсионй намоиш дода мешаванд ва дар умум сатди даромаднокии ондо аз руи на;ша эълон мегардад. Аммо тадлилдои му;оисавй дар бобати амалишавии лоидадои инвеститсионии дигар, ё ин ки нисбати бозори ;арзй ва ;огаздои ;имматнок гузаронида намешавад. Ин бошад, самаранок будани лоидаи инвеститсиониро ба пуррагй исбот намекунад, ки яке аз омили манфии асосноккунии и;тисодии лоидадои инвеститсионй ба шумор меравад;

- таъмини кафолати сармоягузорй дар минтаца. Ин самти сиёсати сармоягузории минтаца бо роди коркарди олоти хоси танзим ва татби;и чараёни инвеститсионй чараён мегирад. Дар ин самт минта;а бояд чорадо андешад, ки барои сармоягузорони дохилй ва берунй кафолати баргаштани маблагдои гузошташударо дидад.

Бояд ;айд намуд, ки таъмини кафолати сармоягузорй дар минтаца бо чаззобияти инвеститсионии он вобастагии калон дорад. Ч,аззобияти инвеститсионй бошад, дар навбати худ, бо омилдои худ маълум аст. Мехостем баъзеи ондоро боз як бор ;айд намоем. Ба а;идаи муда;;и;и рус Маколов В.И., меъёри мудимми чаззобияти инвеститсионии минта;а мавчуд будани мутахассисони баландихтисос ва кормандони дурусткор мебошад [2, с. 23]. Мо бо авдцаи муаллиф пурра розй мебошем, зеро ин омил дар чараёни тадлили фаъолияти сармоягузории минта;а бешубда ба назар гирифта мешавад. Тадлили Маколов В.И. нишон медидад, ки дар он минта;адое, ки диссаи мутахассисони баландихтисос ва кормандони меднатдусту поквичдон зиёд аст, дар он чо фаъолнокии сармоягузорй хеле баланд аст (масалан, дар минта;адои кишвардои Чин, Ч,опон, Кореяи Ч,анубй, Олмон, Ветнам, Мексика).

Тадлили мо дар ин самт нишон медидад, ки дар ми;ёси минта;аи Сугд дар самти мавчудияти мутахассисони баландихтисос норасой мушодида мегардад. Мутахассисони баландихтисос маъмулан ба чараёни мудочирот ворид мешаванд, яъне, ондо ба он минта;адо ё давлатдое, ки дар он чо сатди зиндагй баланд аст, мераванд. Хусусан, дар мардилаи муосири рушди и;тисодиву ичтимой дар минта;а, мутахасисон ё ба самти пойтахт мудочир мешавад, ё ин ки тамоман аз мамлакат берун мераванд.

Яке аз меъёри мудимми чаззобияти инвеститсионии минта;а мавчудияти минта;адои махсуси и;тисодй аст, ки дар он чо меъёри имтиёзноки сармоягузорй таъмин мешавад. Аз тадлили муда;;и;и ватанй Бобоев ХС. бармеояд, ки дар самти фаъолияти минта;аи озоди и;тисодии Сугд якчанд муаммодо чой доранд ва ондо бевосита ба фаъолнокии инвеститсионии минта;а таъсири худро мерасонанд [3, с. 24]. Дар да;и;ат, мавчудияти монеадо дар самти инфрасохтори истедсолй, татби;и низоми андозбандй, та;симоти мол ва механизми ташкили фаъолияти истедсолй то дол самаранокии фаъолияти минта;аи озоди и;тисодии Сугдро таъмин накарда истодааст.

Аз муаммодои чойдошта дар самти рушди фаъолияти инвеститсионии минта;а бармеояд, ки имруздо зарурати такмили сиёсати инвеститсионии минта;а, хусусан, такомули механизми татби; ва амалишавии лоидадои инвеститсионй ба миён меояд. Аз ин ру, ба мо зарур аст, ки ин самтдоро баррасй ва роддои татби;и ондоро муайян намоем бароем.

Такомули механизми татби;и лоидадои инвеститсиониро дар якчанд самт мушодида намудан мумкин аст. Ондоро дар намуди схема нишон медидем (расми 1)1.

Яке аз шарти мудимми рушди фаъолияти инвеститсионй чараёни ташкил ва идоракунии он

1 Сарчашма: аз тарафи муаллифон тадия шудааст

28

мебошaд. Тaшкил Ba ^^paKyKrn фaъолияти инвеcтигcионй махз бо тихии, татбид Ba aмaдикyнии лоихахои инвеcтигcионй чapaëн мегиpaд. Бapои хамин хам, такомули меxaнизми aмaдишaвии лоихахои мнвеcтигcионй дap мдracодиëти минтада ба мадди аввал гузошта мешавад.

Ч,apaëни ташкил ва идоpaкyнии фаъолияти инвеcтитcионй ба хадаи яке аз низомхои вacеи ^^гад^ти минтада бapомaд менамояд. Дap ин низом ниходхои ^^гад^ ичтимой ва cиëcии минтада фаъолона ишт^ок намуда, мaдcaднокии мaблaFгyзоpихоpо дap отхахои гуногуни хочагии халд ашоток мекунанд

Мacъaдaи ташкил ва идоpaкyнии лоихахои инвеcтитcионй дap минтада бояд ба ^даи^ои идтиcоди бозоpй aœc ëбaд. Новобacтa аз он ки дap мамлакат гyзapиш ба ^га^д^ти бозоpй ба итмом меpacaд, дap caмти capмоягyзоpй ва молиякунонии тохахои идтиcодиëт баъзан олоти мaъмypию фapмонфapмой иcтифодa мегapдaд. Ин бошад, caмapaнокии амалишавии лоихахои инвеcтитcиониpо пacт намуда, бевоетта ба кохиш ëфтaни хaвacмaндии инвеcтоpон овapдa меpacонaд.

Расми 1. CaMmyou acocuu maKMrnu MexaHU3MU aмaлишaвии лои^уои UHeecmumcuoHû

dap MUHmaщ

Гуфтахои боло дap caтхи паст дapоp доштани дacтгиpии давлатии чapaëни инвеcтитcиониpо инъикоc менамояд. Аз ин py, мо чунин мехиcобем, ки минбаъд дap мидëcи вилояти СyFд дacтгиpии давлатии фаъолияти инвеcтитcионй баланд бapдоштa шавад ва он ба туфайли татбиди чунин пpинcипхо ба pох монда мешавад:

- мyдappap намудани тapтиботи мaxcyc дap тахлил ва интихоби лоихахои инвеcтитcионй ва мaблaFгyзоpии онхо;

- KopKapgu MexaHH3MH KagaM 6a KagaM aManumaBHH nouxaxo Ba xaTMaH unoBa mygaHH xy^ara MaxcycH 3aMHMaBH 6a nouxaxou HHBecrHTcHOHH, kh cxeMau Ma6narry3opuxo Ba Ta^CHMOTH HaTH^au MonuaBupo hhbhkoc MeHaMOHHg;

- ^opn HaMygaHH HH3OMH MOHHropuHra nouxaxou uHBecTHTCuoHuu TaT6uKmaBaHga 60 MaKcagu Ma6narry3opuH MHH6atgau ohxo.

flacrrHpuH gaBnaTHH ^atonuaTH HHBecrHTcHOHH, xycycaH, gap BaKTH ^ygo mygaHH Ma6narxo 6apou aManumaBHH nouxau HHBecrHTcuoHHH MyafiaH 6aptano HaMoeH Merapgag. flap hh caMT Kafig KapgaH 3apyp acT, kh gaBnaT xaHroMH TaT6uKH nouxau HHBecrHTcHOHHH a3 6y^eT Ma6narry3opmaBaHga 6oag 6a 6axmu xycycn HaMyHa 6omag.

flap mapoHTH raT6HKH xaga^H naxopyMH HKTHcogHeTH MunnH- TaTSu^u caHoaTUKyHOHUH 6ocyptaT - gap ^atonHHTH MaKOMOTH gaBnaTHH MaxannH ramaKKynu $a3OH Mycougu HHBecTHrcHOHH MaB^eu xoca nafigo MeHaMoag. Eo 6apo6apu hh, 6a MaKOMOTH H^pouau xokhmhhth gaBnaTH 3apyp acr, kh ^apaeHH HHBecTHrcHOHH Ba pymgu HHHOBarcHaxopo TatMHH Kapga TaBOHag. CyxaH gap 6opau raT6HKH nouxaxou HHBecrHrcHOHHH HHHOBarcHOHH MepaBag. AfiHaH raT6HK Ba aManumaBHH hh ryHa nouxaxou HHBecrHTcHOHH 6eBocura 6a pymgu 6anaHgu HKTHcogHBy h^thmoh OBapga MepacoHag.

flacTrupuH gaBnaTHH ^atonHHTH HHBecrHTcHOHH a3 HyKTau Ha3apu Ha3apuaH HKTHcogH 6a MHHTaKa caMapau MynTHnnuKaTCHOHupo TatMHH MeHaMoag. An6arra, capMoary3opH HKe a3 yHcypu MyxuMMH ^apaeHH TaKpopucrexcon acT, aMMO TatMHHH MynTHnnHKaTcua gap mapoHTH Myocupu Tar6HKmaBH Ba aManumaBHH nouxaxou HHBecrHTcHOHH KaMe Mactanau MymKHn acT, 3epo gap MexaHH3MH oh KaM6yguxo Ba OMunxou MaH^HH 3ueg MaB^yg acT.

Ea $HKpu mo, caMapau MynTHnnHKaTCHOHHpo 6o aManH HaMygaHH nouxaxou HHBecrHrcHOHHH hhthmohw HKTHcogH TatMHH KapgaH MyMKHH acT. ^tHe, gap afiHH xon nouxaxou HHBecrHrcHOHHH xa^MaH KanoHH h^thmoh ^oh gopaHg, (khcmh ohxo annaKafi aMann myga ucrogaaHg), kh aManumaBHH ohxo 6eBoc»ra caMapau MynrannHKaTCHOHHpo TatMHH xoxag HaMyg.

MexaHH3MH aManumaBHH nouxaxou HHBecrHTcHOHH, kh 6a rapu^TaHH caMapau MynTHnnHKaTcuoHH OBapga MepacoHaHg, gap pacMH 22 gugaH MyMKHH acT (pacMH 2.).

CapM0Hry30pHH ^on\a\on HHBecTHTCHOHHe, kh gap MHHTaka "HykTau pymg"-po rabMHH MeHaMOiiH.g

XOpHHH s

/ N t

A4)30HHIH 6a3an aH^03 OapMOHmH HnoBarn

PymgH HKTHCogHBy h^THMOHH MHHTaKa, a3 6anH pa^TaHH Ba3tH g0TaTCH0HHH MHHTaKaxoH

anoxugaH BH^OHT

CaMapaH MynTHnnHKaTCHOHHH capMoary3op0 a3 xhco6H pymgH HcrexconoT

PymgH coxaxoH Hcrexconn

PacMU 2. CaMapau MynmumuKamcuonuu capMomy3opu dap u^mucoduemu MUhma^a

'' CapnamMa: a3 Tapa^H Myanm^OH Ta^HH mygaacT

Аз механизми пешнидодшудаи мо бармеояд, ки яке аз вазифаи ояндаи ма^омоти ичроияи докимияти давлатй дар вилояти СyFд бояд барои далли вазифаи калидй дар самти сдасати инвеститсионй, яъне, ташаккулдидии сохтори самараноки фаъолияти инвеститсионй равона карда шавад. Ин имконият медидад, ки лоидадо ва барномадои инвеститсионии дaëтaн мудим дар самти рушди щтисодиву ичтимоии минтаца татби^ карда шаванд ва дар натича самараи мултипликатсионй дар самти амалишавии лоидадои инвеститсионй таъмин гардад.

Дар самти такмили механизми таъминоти инвеститсионии лоидадо ва таъмини давасмандии иштирокдорони чaрaëни инвеститсионй низ якчанд вазифадоро даллу фасл намудан зарур аст. Якум, мувофи^и а^идадои олими рус Бетин А.В. дар ин самт, пеш аз дама, сафарбаркунии воситадои худии корхонаю ташкилотдоро таъмин намудан зарур аст, ки чунин мебошад[4, с. 116]:

- баландбардории самаранокии истифодаи воситадои худии корхонаю ташкилотдо, ки барои мaблaFгyзории лоидадои инвеститсионй равона мегарданд (фоидаи соф, фонди истедлок ва фонди aндyхти ондо);

- чорй намудани низоми бучетикунонй ва дигар технологиядои бедтаргардонии мафкураи молиявии субъектони и^тисодй. Ин амалдо, пеш аз дама, барои паст намудани сатди коррупсия дар самти фаъолияти инвеститсионй равона карда мешаванд.

Дуюм, фаъолгардонии истифодаи имкониятдои чалби сармоя тавассути бозори ^OFaздои ^имматноки дохилй ва хоричй. Аммо дар ин самт мавчуд набудани сатди дуюми бозори ^OFaздои ^имматнок дар дохили Чумдурии Точикистон монеадоро пайдо менамояд. Зарур аст, ки минбаъд айнан ба тaшaккyлëбии пурраи бозори rçоFaздои ^имматнок дар мамлакат ва минтаца адамияти хоса зодир карда шавад, зеро мавчудияти ин сегменти бозори молиявй барои субъектони и^тисодй имкониятдои иловагии молиявиро таъмин менамояд ва мувофи^ан самаранокии фаъолияти ондо боло меравад.

Сеюм, таъмини самаранокии истифодаи захирадои молиявии минтаца. Дар ин самт зарур аст, ки механизмдои махсуси татби^ ва амалишавии лоидадои инвеститсионй истифода шаванд, то ки захирадои молиявии мавчуда самаранок истифода гарданд. Дар ин чо, асосноккунии мудавдщи ватанй Исвалиев С.^. дар доираи бодамтаъсирй ва бо дам ало^амандии сармоягузории субъектони и^тисодй тавассути механизми кластерии ташкили истедсолот добили ^абул аст[5, с. 12]. Дар да^и^ат, дар долати ташкили истедсолот тари^и механизми кластерй бо бо дам мaблaFгyзории субъектони кластер дар доираи он, истифодаи самараноки захирадои молиявии ондоро таъмин менамояд.

Чадорум, дар шароити нокифоягии захирадои молиявии дохилй бояд механизми чалби инвеститсиядои хоричй такмил дода шавад. Ба фикри мо, бештар ба воситадои ^арзие, ки аз чониби муассисадои молиявии Faрб пешкаш мегардад, адамияти мудим зодир намудан лозим аст, зеро ондо шарти ^улайи ^арздоро пешкаш кунанд.

Инчунин, дар ин самт истифодаи тачрибаи бонкдои исломй низ мудим аст. Амалй намудани лоидадои инвеститсионй тари^и низоми бонки исломй, аз як тараф, хавфи молиявии лоидаро паст менамояд, аз тарафи дигар бошад, имконияти таъмини давасмандии тамоми иштирокдорони чaрaëни инвеститсиониро медидад.

Панчум, бояд, ки дар сатди минтаца низоми идорасозии хавфдои молиявию инвеститсионй ташаккул дода шавад. Ин бошад, дар навбати худ далли чунин вазифадоро талаб менамояд:

- ташаккул додани фонди захиравии минтаца бо чалби фонддои захиравии корхонаю ташкилотдо;

- васеъ намудани усулдои идорасозии хавфдои инвеститсионй;

- такмили механизми таъмини кафолати сармоягузорй.

Халли ин вазифадо дар навбати худ дар сатди минтака имконияти ташаккули механизми сугуртаи лоидадои инвеститсиониро медидад, ки яке аз шарти мудими рушди фаъолияти инвеститсионй ва фаъолнокии он дар минтака мебошад.

Вазъи чобачогузории куввадои истедсолй дар иктисодиёти минтака яке аз омилдои мудимме ба шумор меравад, ки ба самаранокии амалишавии лоидадои инвеститсионй таъсири худро мерасонад. Яке аз принсипдои сармоягузорй низ бо мавчудияти захирадои иктисодй дар самти ташкили фаъолияти хочагидорию истедсолй баромад менамояд. Тавре ки мудаккикон кайд менамоянд, чобачогузории оптималии куввадои истедсолй дар минтака асоси сиёсати инвеститсионии онро ташкил медидад, инчунин, ин омил ба дарача ва таносубдои чараёни такрористедсол, истифодаи бошиддати (интенсивии) захирадои иктисодй дар минтака таъсири мусбат мерасонад [6, с. 151]. Аз ин ру, дар татбики лоидадои инвеститсионй дар минтакадои алодида бояд ба чобачогузории куввадои истедсолй адамияти аввалиндарача дода шавад.

Чобачогузории куввадои истедсолй дар иктисодиёти минтака яке аз вазифадои иктисодии мамлакат ба шумор меравад. Барои расидан ба сатди оптималии чобачогузории куввадои ичстедсолй дар минтакадо бояд инфрасохтори ичтимой, истедсолй ва бозорй инкишоф ёфта бошад. Тадлил дар минтакадои алодидаи вилояти Сугд нишон дод, ки дар баъзе минтакадое, ки инфрасохтор дар сатди паст карор дорад (нодиядои Ашт, Зафарабод, Шадристон, Айнй) фаъолнокии сармоягузорй низ хеле суст мебошад. Вобаста дар самти ташаккули инфрасохтор зарурати амалишавии лоидадои инвеститсионй ба мадди аввал гузошта мешавад.

Мувофики барномадои давлатии рушд дар ин гуна минтакадо, умуман, дар сатди вилояти Сугд, аллакай, якчанд лоидадои инвеститсионии бузург амалй карда шудааст. Аммо, то дол сатди рушди инфрасохтор барои чобачогузории оптималии куввадои истедсокунанда кофй нест. Мавчудияти микдори зиёди захирадои меднатй, ашёи хом дар минтакадои алодидаи вилояти Сугд ташаккулёбии бештари инфрасохтори истедсолй, дар ин замина бунёди корхонадои истедсолию саноатй, содадои хизматрасонандаи ондоро талаб менамояд. Дар ин долат, якчанд муаммодои иктисодиву ичтимоии минтака далли худро меёбанд, ки бо амалишавии дадафи чоруми иктисодиёти миллй вобаста мебошад.

Дар самти баланд бардоштани самаранокии лоидадои инвеститсионй, инчунин, дар паст намудани хавфдои молиявй дар чараёни амалишавии лоидадои инвеститсионй адамияти мудимро татбики механизми маблаггузории шарикии давлатй ва бахши хусусй дорад. Хамкории давлатию хусусй дар татбики лоидадои инвеститсионии венчурй адамияти калон дорад, зеро, аз як тараф, давлат дар асоси конундои амалкунанда кафолат медидад, дар долати ба вучуд омадани касодии лоида, маблагдои сафарбаршудаи бахши хусусй баргардонида мешавад. Аз тарафи дигар, дар долати амалишавии бомувоффакияти лоидаи инвеститсионй, дам давлат ва дам бахши хусусй ба натичадои бузург ноил мегарданд.

Хамин тавр, дар хулоса чунин масъаладоро махсусан кайд намудан лозим аст:

Дар доираи ташкил ва идоракунии фаъолияти инвеститсионй дар вилояти Сугд, инчунин, дар самти татбики лоидадои инвеститсионй дар минтака якчанд муаммодо чой доранд, ки такмили худро талаб менамоянд. Мо самтдои такмили механизми идоракунй ва татбики лоидадои инвеститсиониро бо дал намудани чунин масъаладо пешнидод менамоем:

- такмили механизми дастгирии давлатии лоидадои инвеститсионй, ки бевосита барои фаъолгардонии инвеститсионй дар минтака равона карда мешавад. Дар доираи ин, аз

чониби мо, махсусан, таъмини самараи мултипликатсионй дар татбиди лоихахои инвеститсионй асоснок карда шуд, ки мувофиди он намояндагии мадомоти ичроияй хокимияти давлатй бояд дар самти сармоягузорй хамчун тарафи хаммаблаггузор иштирок намуда, барои ташаккули фазои солими инвеститсионй тамоми чорахои заруриро амалй намояд. Самараи мултипликатсионие, ки дар натичаи татбиди лоихахои махсусан калон ноил мегардад, ба самаранокии тамоми агентхои идтисодй таъсири худро мерасонад;

- дар самти идорасозии хафхои инвеститсионй бояд ниходи махсуси он дар сатхи вилоят ташаккул дода шавад. Вазифахои асосии ин мадомот бояд аз инхо иборат бошад:

• сиёсати устуворсозии инвеститсиониро дар минтада амалй намояд;

• захирахои молиявии вилоятро хамоханг намуда, истифодашавии мадсадноки онхоро дар самти татбиди лоихахои инвеститсионй назорат намояд;

• меъёрхои интихоби лоихахои инвеститсиониро дар сатхи вилоят мударрар намуда, лоихахоро аз руи мухимияташон барои дастгирии давлатй пешниход намояд;

• мурочати инвесторони ватанй ва хоричиро дар асоси донунгузории амалкунанда халлу фасл намояд, дар холати ба вучуд омадани донуншиканихо дар ин самт барои музочот ба мадомоти хифзи худуд дархост ирсол намояд.

Инчунин, омузишхо дар самти татбиди лоихахои инвеститсионй нишон доданд, ки ба самаранокии амалишавии онхо сатхи баланди коррупсия таъсири худро мерасонад. Барои пешгирй ва аз байн рафтани коррупсия, назорати механизми амалишавии лоихахои инвеститсиониро на танхо тариди мадомоти давлатии назорати молиявй, балки тавассути механизми аудит ба рох мондан ба мадсад мувофид аст. Ин механизм, хусусан, дар холати маблаггузории лоихахои инвеститсионй аз чониби ШДБХ мухим мебошад, зеро дар ин механизм бахши хусусй кушиш менамояд, ки самараи баландро ба даст дарорад ва азхудкунии маблагхои лоиха аз чониби шахсони масъули мадомотхои давлатй аз байн рафта бошад. Бо ибораи дигар, татбиди механизми амалишавии лоихахо тавассути ШДБХ паст шудани сатхи коррупсияро таъмин менамояд, ки ин яке аз омили мухими рушди фаъолияти инвеститсионй на танхо дар сатхи минтада, балки дар сатхи мамлакат баромад менамояд.

Пайнавишт.

1. Мухаммедова Г.А. Экономическое обоснование инвестиционных проектов в АПК // Актуальные проблемы современной науки. -2006. - №3 / http://naukarus.com/ekonomicheskoe-obosnovanie-investitsionnyh-proektov-v-apk (санаи муроциат: 12.09.2020).

2. Маколов В.И. Доминанты инвестиционной политики региона в посткрисизный период //Экономический анализ: теория и практика.-2010. - №36 (201). - С. 19-24.

3. Бабаев Х.С. Свободные экономические зоны в системе факторов развития интеграционных процессов в национальной экономике Республики Таджикистан: автореф. дисс. канд.экон.наук. -Худжанд, 2015. - 24 с.

4. Бетин О.И. Некоторые аспекты региональной социально-экономической политики // Федеративные отношения и региональная социально-экономическая политика.-2003.-№ 1. - С. 109-117.

5. Исвалиев С.Д. Формирование аграрных кластеров как основа активизации инвестиционной деятельности региона (на материалах Республики Таджикистан): автор. дисс. канд.экон.наук. - Душанбе, 2017. - 24 с.

6. Смирнова Л.Н. Размещение производительных сил в регионе с учетом экологических факторов // Записки горного университета. Т.167.Часть 1. - С. 150-152.

Reference Literature

1. Mukhammedova G.A. Economic Substantiation of Investitive Projects in AIC // Actual Problems of Modern Science, 2006, No. 3 / http://naukarus.com/ekonomicheskoe-obosnovanie-investitsionnyh-proektov-v-apk (Date of request: 12.09.2020).

2. Makolov V.I. Dominants of Investitive Policy of the Region in the Post-Crisis Period // Economic Policy: Theory and Practice. 2010, No. 36 (201). - pp. 23. (pp. 19-24)

3. Babaev Kh.S. Free Economy Zones in the System of the Development of Integrational Processes in the National Economy of Tajikistan Republic. Synopsis of candidate dissertation in economics. - Khujand, 2015. - 24 pp.

4. Betin O.I. Some Aspects of Regional Socio-Economic Policy // Federative Relations and Regional Socio-Economic Policy. 2003. No. 1. - pp. 109 - 117.

5. Isvaliyev S.D. Formation of Agrarian Clusters as a Ground of Enhancing Investitive Activity in the Region (on the materials of Tajikistan Republic). Synopsis of candidate dissertation in economics. - Dushanbe, 2017. -p. 12. (24 pp.)

6. Smirnova L.N. Location of Productive Forces in the Region with Environmental Factors Being Taken into Account // Scientific Notes of Mining University, - V. 167, Part 1. - pp. 150 - 152.