CC BY
0
5.9.6 (10 02 22) ЯЗЫКИ НАРОДОВ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН (ИРАНСКИЕ ЯЗЫКИ) 5.9.6 ЗАБОНХРИ ХАЛВДОИ МАМОЛИКИ ХОРИ^Й (ЗАБОНХОИ ЭРОНЙ) 5.9.6 LANGUAGES OF THE PEOPLES OF FOREIGN COUNTRIES (IRANIAN
LANGUAGES)
УДК: 811.21\. 22-3+82
DOI 10.24412/3005-849X-2024-2-95-102
РОЦЕЪ БА БАЪЗЕ Мавлонзода Шухрат Мавлон, н.и. филол, ВИЖАГИХОИ ХУУНАРИ докторанти кафедраи забони адабии муосири НОМАНИГОРИИ тоцикии Донишгоуи миллии Тоцикистон, САДРИДДИНАЙНЙ (Душанбе, Тоцикистон)
О НЕКОТОРЫХ Мавлонзода Шухрат Мавлон, канд. филол. н.,
ОСОБЕННОСТЯХ докторант каф. современного таджикского
ЭПИСТОЛЯРНОГО НАСЛЕДИЯ литературного языка Таджикского национального
САДРИДДИНА АЙНИ университета (Душанбе, Таджикистан)
ON SOME PECULIARITIES Mavlonzoda Shukhrat Mavlon, candidate of
OF SADRIDDIN AYNI'S philology, the doctorant in the department of modern EPISTOLARY SKILL Tajik literary language, Tajik National University,
(Dushanbe, Tajikistan). e-mail: shuhrat_b@mail.ru
Баъзе вижагщои номауои устод Айни мавриди барраси царор гирифтаанд. Зикр шудааст, ки то уол бештар цанбауои адабиётшиносии уунари номанигории устод Айни ба риштаи таулил кашида шудаанд, вале хусусиятуои лингвистии номауои устод Айни аз мадди назари олимон дур мондаанд. Дар асоси таулили номауои устод хулоса шудааст, ки дар номауои Айни воуидуо ё воситауои забони, ба гайр аз вазифаи коммуникативи, инчунин вазифаи эстетикиро низ ифода кардаанд. Хунари номанигории устод Айни дар асоси вижагиуои забони ба ду давра цудо карда шудааст: номауое, ки устод Айни дар «Таузиб-ус-сибён» овардааст; номауое, ки устод ба адибон, шогирдон, ёру дустон ва фарзандон навиштааст. Аз циуати истифодаи воуидуои забони матни номауои давраи якум аз номауои давраи дуюм тафовут дорад. Аз цумла дар номауои давраи якум калимауои ицтибосии араби бештар дида мешавад. Дар номауои давраи дуюм бошад, дар баробари калимауои ицтибосии араби бештар вомвожауои ицтибосии русию байналмилали бештар ба назар мерасад.
Калидвожахо: Садриддин Айни, номанигори, сабки номауо воуиди забон, "Таузиб-ус-сибён " вазифаи эстетикии номауо, вомвожауо
Рассмотрены некоторые особенности писем Садриддина Айни. Отмечается, что на сегодняшний день эпистолярное наследие Айни больше изучено в литературоведческом плане, но его лингвистические особенности остались вне поле зрения исследователей. Анализ писем основоположника современной таджикской литературы показал, что в письмах С. Айни языковые единицы или средства, помимо коммуникативной функции, выполняют также эстетическую функцию. Стиль эпистолярного наследия Садриддина Айни по языковым особенностям разделен на два периода: 1) письма, приведенные С. Айни в книге «Тахзиб-ус-сибьён»; 2) письма, которые Айни писал писателям, ученикам, друзьям и своим детям. По применению языковых единиц тексты писем первого периода отличаются от текстов второго периода. Так, если в письмах первого периода встречается больше арабских заимствований, то в письмах второго периода используются также русско-интернациональные слова.
Ключевые слова: Садриддин Айни, эпистолярное наследие, стиль писем, языковые
единицы, «Тахзиб-ас-сибьян», эстетическая функция,заимствованные слова
The article dwells on some features of Sadriddin Ayni's letters. It is noted that today Ayni 's epistolary heritage has been studied more in literary terms, but its linguistic features have remained outside the field of view of researchers. An analysis of the letters of the founder of modern Tajik literature showed that in the letters of S. Ayni, linguistic units or means, in addition to the communicative function, also perform an aesthetic function. The style of the epistolary heritage of Sadriddin Ayni is divided into two periods according to linguistic features: 1) letters given by S. Ayni in the book "Tahzib-us-sibyon"; 2) letters that Ayni wrote to writers, students, friends and his children. In terms of the use of linguistic units, the texts of letters of the first period differ from the texts of the second period. So, if in the letters of the first period there are more Arabic borrowings, then in the letters of the second period Russian-international words are also used.
Key words: Sadriddin Ayni, epistolary heritage, letter style, language unit, "Takhsib-as-sibyan",
aesthetic function, -Russian-international words
Нома ва номанигорй дар рушд ва инкишофи таърихи илму фарданги точикон на^ши босазо гузоштааст. Ба воситаи номадо мо аз рушд ва инкишофи илму маданият ва фарданги бойи точикон, инчунин аз рузгори гузаштагони хеш огод мешавем. Номадое, ки аз гузаштагони бузурги мо бо^й мондаанд, аз чидати мазмуну мудтаво, фасодат, дусни баён, одобу ахло^, илму таърих бой буда, имруз низ сармаш^и зиндагии дар яки мо мебошанд [8,36].
Дар илми суханшиносй дунари номанигории адибони классику муосир бештар аз тарафи адабиётшиносон мавриди пажудиш ^арор гирифтааст. Доир ба забони номадои адибон чо-чо дар пажудиши адабиётшиносон ишорадо рафтаанду халос. Хрл он ки забони нома аз чидати таркиби лугавй ва дам аз чидати дастурй аз матндои дигар тафовут дорад. Бинобар ин пажудиши лингвистии номадо барои муайян кардани даврабандии забон ва таркиби лугавии давраи муайяни забон маводи фаровон медидад.
Номанигорй дар эчодиёти ^адрамони Точикистон, устод Садриддин Айнй яке аз бахшдои мудимми кори эчодй ба шумор рафта, мавзуъдои мухталифро дар бар мегирад.
Доир ба дунари номанигории устод Айнй мудавдщон фикру андешаашонро баён кардаанд. Аммо дануз масъалаи дунари номанигории устод Айнй мавриди тад^и^и алодида ^арор нагирифтааст. Бештари асару ма^оладое, ки ба дунари номанигории устод Айнй бахшида шудаанд, падлудои адабиётшиносии номадоро баррасй кардаанд. Мо дар ма^олаи мазкур дар асоси маводи номадо баъзе аз вижагидои забонии дунари номанигории устод Айниро мавриди пажудиш ^арор додем.
Мудавдщ Аслонова Н. дар хусуси жанри нома дар эчодиёти устод Айнй чунин андешаронй кардааст: "Жанри нома дар эчодиёти С. Айнй дар баёни сохтани андешадои адабй-эстетикй, таърихй, забоншиносй, ичтимой ва гайра масъаладои бадардхури касби нависандагй хеле босамар истифода мешавад [3, 249].
Х^аминро бояд ^айд намоем, ки насрнависии устод Айнй аз навиштани номадо огоз шудааст.
Устод Айнй дар номадо асару ма^оладои адибону суханшиносонро муфассал мавриди тадлилу баррасй ^арор дода, барои мукаммал шудани ондо пешнидоддои чолиб кардааст. Мадз дамин муфассалии номадо буд, ки баъзеи ондо дар шакли ма^ола ё дастур то дол радномои адибону суханшиносон аст.
Адабиётшинос Анзурати Маликзода дар хусуси номанигории устод чунин андешаронй кардааст: «Аз нависандагону андешамандони дамзамонаш устод Айнй бештар аз дигарон
ба жанри номанигорй таваччуди фавкулода зодир нaмyдaacт, ки мукотибадои зиёди аз y меросмонда инро ба су6от мерасонанд. Годе дар як мод устод Айнй ба шaxcиятдои мaърyфи замон, мисли устод Лодутиву Миршакар, Турсунзодаву Пирмудаммадзода ва дигарон бештар аз 4-5 номаи муфассалу фарогири дорои масоили мудимму гуногуни адабй-фардангй навиштааст, ки ин долат баёнгари содиби неруи пуркуввати эчодй будану нисбат ба масъаладои мубрами замон ва илму фарданг ладзае бетафовут набудани уст. Аз тарафи дигар, бо нома чавоб гуфтан ба масоили гуногуни замон барои устод Айнй роди осон ва фаврии боз кардани гиреддои мавчудаи чомеа ба шумор меомадааст» [6, 140].
Аз пажудишдо анчомшуда маълум гашт, ки доир ба дунари номанигории устод Айнй аввалин маротиба Садри Зиё бадои баланд дода чунин гуфтааст: "Ман дар "Тазкор" шуморо дар назм муктадир, аммо дар наср чандон кувват надорад, гуфта будам. Маълум шуд, ки xaTO карда будаам. Шумо чи дар назм ва чи дар наср муктадир дастед " [11, 86].
Сабаби ба мадорати насрнигории устод Айнй бадои баланд додани Садри Зиё чунин аст: Устод Айнй соли 1912 бо даъвати Шарифчон Мадцум ба Каршй меравад. Козй дар як давлии танг зиндагй мекард ва мурофиа мешунид. Хдвлй ба кадре танг буд, ки ба мирзои козй дам чойи истикомат набуд. Котиби козй Мирзоадмад аз ноилочй дар сари роди бозор дар дуконе зиндагй карда, дуччатдо ва мукотибадои козиро дам дар он чо менавишт.
Рузона, ки козй ба кор мaшFyл буд, Айнй дар ин чо пеши мирзо нишаста равандаву ояндагонро тамошо мекард.
Боре Мирзоадмад аз назди козй Faмгинy пaрешонxотир баргашта омад. Маълум шуд, ки бародари козй Шарифчон аз Б^оро мактубе фиристода, дар он ба дунё омадани фарзанди нави xyд ва чанде кабл вафот кардани як фарзандашро ба бародараш xaбaр додааст. Козй ба дамин мактуб чавоб навиштанро ба котиб супоридааст. Мирзоадмад содиби xaти xеле xyб буда, дар тадрири мукотиботи расмй омил бошад дам, навиштани чунин мактубе, ки ба Шарифчон мадцум писанд ояд, аз кудрати вай xорич буд. Дар ин мактуб дам табрик ва дам таъзияро бо дам тавофук додан лозим меомад, ки ин, албатта, кори осон набуд.
Мирзоадмад мактуб дар даст дайрон ноумед меистод.....
Айнй ба вай гуфт: -Агар чавоби мактубро ман навишта дидам, ба ман чй медидй?
Мирзоадмад ба шарти ба козй маъкул шудани чавоб дар чиз ки Айнй xодaц доданй шуд.....
^алли мушкиле, ки мирзоро caxт ба талвоса aндоxтa буд, ба Айнй чандон мушкил нашуд. У шоир буд ва шоирон барои ин гуна матлабдо воситадои тасвирие зaxирa доранд, ки зиддиятдои аз ин дам зиёдтарро фаро гирифта метавонад.
Айнй фарзанддоро бо нидолдои беxчacт (нидоле, ки аз решаи дaрaxт мебарояд-М.Ш.) ташбед кард. Агар як нидоли беxчacт бурида шавад, нидоли дигаре, ки дар падлуи он руйидааст, кувват гирифта, зудтар нашъунамо меёбад. ^онуни табиат дамин аст. Хдрчанд вафоти фарзанд чойи афсус аст, вале ин сазовори табрик аст, ки шумо ба чои як фарзанди нотавону бемор ба як фарзанди солими ба caxтидои зиндагй устуворе ёфтаед.....
Шарифчон маздум яке аз бедтарин услубшиносони Бyxоро ба шумор мерафт. У дардол фадмида буд, ки тадрири чунин мактуб кори калами Мирзоадмад нест ва дар гирду пеш дам каси дигаре, ки чунин ташбеде офарида тавонад, намедонист.
.... Бечо нагуфтаанд, ки дилагарй - акли адмакон аст. Ман аз беиктидории вай безор шуда, дар вокеъ аз вай xaлоc шудан меxоcтaм, лекин уро начот додед, -гуфт Шарифчон мaдцyм. Ва аз чояш xеcтa аз бyxчa як чомаи нав бароварда ба Айнй пушонд, ки камаш панчод танга меистод ва аз киссааш сад танга (15 сум) пули накд бароварда, ба пеши вай гузошт.
Ин аввалин дакки калам буд, ки Айнй мегирифт. Ачибаш дар ин чост, ки у ин музди калам-гонорарро на барои шеър, ки дар он мадорат ва шудрат пайдо карда буд, балки барои наср гирифта буд [11, 85-86].
Гуфтан ба маврид аст, ки номанигорй дар он давра рушд карда 6уд, аммо услу6и номанигорй аз услуби номанигории муосир тафовут дошт. Чунонки м^аккикон - Р.Фиш ва Р. Хршим зикр кардаанд: "Иншо-мукотиба яке аз жанрxои маълум ва маъмули насри онрyзаи точик буд. Лекин иншонависон бо чумла ё ибораxои возеъ ба таври мyxтасар ба баён кардани матлаб ва тасвир намудани xодиса кушиш накарда, балки баръакс бо Чyмлаxои печ дар печ, сачъ ва кофиядор ифода кардани одитарин мазмyнxоро xyнари олии иншонависй мешумурданд. Расидан ба маънои чунин матнxо, кушодани ин чyмлаxои бештар муаммоомез ба xар кас ба осонй муяссар намешуд. Барои ин мутолиаи зиёд, донистани забонxои точикй ва арабй, бо мачозу истиора ифода карда тавонистани матлаб лозим буд" [11, 86].
Натичаи паж^иш нишон дод, ки устод Айнй дар мактуб навиштан, xyсyсан, чавоб гардонидан ба мактyбxо ниxоят ба интизом ва дакик будааст. ^иддияти одамонро бо дакиккориашон дар як кор месанчидааст. Хдр як мактуби чавобиаш, албатта, бо чумлаи «мактуби дар фалон руз, фалон моx навиштаатон дар фалон руз расид», сар мешавад. Баъзан, xатто таъриxи навишта шудан ва кай ба почта супурда шудани мактуби ба xyдаш фиристодашударо аз руйи мyxри почта санчида, кайд мекард. Агар байни навишта шудан ва ба почта супоридани мактуб фосила зиёд бошад, албатта, дар мактуби чавобиаш аз кайд кардани он ибо намекард. Баъзан, ин кайдxо xеле маломатомез ифода меёфтанд.
Як мактуби чавобиаш ба яке аз дустони наздикаш чунин сар мешавад: «Мактуби 7-уми апрел навиштаатон 22 моxи мазкур расид. Сабаб ин, xато будани адрес аст, ки се пункти почтаро сайр карда, баъд аз он ба xонаи ман омадааст. Ин xол аз мyxрxое, ки дар конверт зада шудаанд, маълум аст» [12, 215].
Дар оxири аксари мактyбxояш, xатман, унвони xонаашро кайд мекард.
Дар як мактубаш ба тарафи мукотиби xyд навишта буд: «Дар мактyбxое, ки ба ман мекунед ё ин адреси маро дуруст ва пурра нависед ва ё ин ки кyтоxакак «Самарканд, писатель Айнй» гуед, дар он сурат xат беxато мерасад. Аммо вакте ки дар конверт адрес xато равад, почта ба он адрес фиреб xyрда, саргардон мешавад ва xат xам дер мемонад. Адреси пурраи ман ин аст... ».
Бемасъулиятй дар бисёр мавридxо касро ба дуруггуйй бурда мерасонад [12, 215].
Яке аз вижагщои мактyбxои шаxсй дар он аст, ки дар вай бештар дуруду салом баррасй мешавад. Ин колабро устод Айнй дар бештар вакт риоя накарда, якбора ба сари максад меояд.
Рочеъ ба ин вижагии номанигории устод Айнй Абдуссалом Деxотй чунин ибрози назар кардааст: «Вай (устод Айнй- М.Ш.) дар мактубот сyxанxои тумтароки барзиёд, аз кабили «саломи муштокона ва паёми билониxоя (аз xад зиёд-М.Ш.) аз чониби як камина» ва xоказоро ниxоят бад медид ва бевосита аз айни максад сар кардани сyxанро дуст медошт, дар шарxи матлаб, барои гирандаи чавоб xар кадар тафсил лозим бошад, дарег намедошт [5, 49].
Дар xакикат, устод Айнй барои шарxи матлаб муфассал фикрашро баён мекард.
Чунончи, А. Деxотй кайд менамояд: «.....Пас ба мадади устод такя карда, бо як мактуби
такрибан якyнимсаxифагй (ба андозаи саxифаxои машинка) ба y (устод Айнй -М.Ш.) мурочиат намуда, эзоxи якчанд байт ва таъбирро xоxиш карда будам. Пас аз як xафта аз y (устод Айнй-М.Ш.) чавоби муфассале гирифтам, ки он ба н^уним саxифа, дар сатрxои зич, бо xyрyфоти арабй дастй навишта шуда буд» [5, 50].
Аз паж^иши мо маълум шуд, ки дар мукотиботи устод Айнй бештар масъалаxои забоншиносй, таъриx ва тарзи навиштани асари бадей дида мешавад. М^аккикон дар номаxояшон бештар аз устод Айнй доир ба масъалаxои илмй маслиxат мепурсиданд.
Хдрчанд навиштани мактyбxои расмй коидаю конуни xyдро дорад, устод Айнй баъзан дар навиштани мактуб коидаро риоя намекардааст. Дар ин xyсyс мyxаккик Брагинский
чунин гуфтааст: « А.А. Фрейман С. Айниро хеле дуст медошт ва эдтиром мекард. С. Айнй дар навбати худ ба А.А. Фреймен эдтироми зиёд дошт. С. Айнй ба ман гуфт: - Шинед, ман телеграммаи табрикиро ба номи Фрейман мегуям, шумо нависед.
Ман нишастам. У гуфт: Нависед «Ба Фреймани хеле мудтарам». «Ман гуфтам дар адрес ин тавр наменависанд, дар адрес фа^ат «Ленинград, ба профессор Фрейман» навиштан лозим аст».
-Не гуфт у, нависед, ба мудтарам Фрейман.
Ман навиштам: Ленинград.
Университети Ленинград ба мудтарам профессор Фрейман
С. Айнй розй нашуд:
-Чй навиштед?
-Ба мудтарам.
- Не, - «Ба хеле мудтарам».
Ман гуфтам, ки «Содибэдтиром» менависам.
-Не, не: «Хеле. Хеле бо эдтиром» нависед, ду бор нависед, ки равшан гардад.
Ман дамин тавр дам навиштам.
Вай (устод Айнй - Ш.М.) намехост, ки оданги телеграммаи ба забони русй навишташуда, монанди телеграммадои му^аррарии табрикй, расмй ва хушку холй бошад. Вай (устод Айнй- М.Ш.) тамоми мудаббат ва эдтироми худро ба одам ба таври табий ва самимй ифода кардан мехост» [4, 176].
Дар номадои устод Айнй водиддо ё воситадои забон ба гайр аз вазифаи коммуникативй инчунин вазифаи эстетикиро низ ичро кардаанд. Ногуфта намонад, ки вазифадои эстетикии забон бештар ба номадое, ки ба наздикон, махсусан, ба падару модар ва бародару ходар менависанд, дида мешавад.
Устод Айнй бештар ин хусусиятдоро дар номадое, ки ба пайвандон ва дусти ^адрдонаш устод Лодутй навиштааст, истифода бурдааст. Чунончи: Аз дамон ва^т то имруз, ки 17 уктабр аст, мунтазири мактуби му^аббатуслуб шудем [1,358]. Рафики шафик, Ло^утии ме^рубон! [1,146]. Рафики шафик ва дустдори ме^рубон Лодутй [1,154]. Хатти 18-уми морт навиштаатонро гирифта хондам ва мисли дамеша аз ме^рубонии шумо шоду мамнун шудам [1,166].
Ин гуна воситадо дар номадое, ки дар "Тадзиб-ус-сибён" оварда шудааст, хеле бамаврид истифода шудааст: Ба хоки пои волидаи мушфикаи ме^рубонам [2,37].Нури чашм, азизфарзанди арчмандам Мудаммадфарид [2,38]. Ба сояи лутфкории Шумо, бародари азизам, аз деч чиз камй надорам [2,42]. Хдмшираи ме^рубони бародарнавозам! [2,43].
Профессор А. Мадмадаминов дар китоби "Садриддин Айнй - олим" на^ши устод Айниро барои рушд ва инкишофи забони точикй чунин арзёбй кардааст: "С. Айнй дамчун шахси гамхору димоятгари забони точикй дамеша ба инкишофи забон дар асоси ^онуну ^оидадои дохилии худ пайваста дивдати чиддй медод. У бар зидди дар як кушиши тадрифкунии грамматикаи забони точикй ва вайронкунандагони асосдои ин забон бо ^атьияти мубориза мебурд..." [7,45].
Устод Айнй дарчанд ба мактубдо сарива^т чавоб дидад дам, баьзан бинобар сабаби беморй ба номадо дертар чавоб медод. Бинобар ин, дар мактубдои устод Айнй чумладои "Мактубатон дар ва^таш расида буд, аммо бинобар бемор буданам, дар сари ва^т чавоб навишта натавонистам. Барои ин маро маьзур доред" [1,535]. "Аммо ман шарманда дастам, ки дар ва^таш чавоб навиштан натавонистам, сабаби ин боз дамон беморй аст" [1,154]. "Мактуби 4-април ба пучта (почта-М.Ш.) супурдаатон дар ва^таш расида буд,
аммо дар чавоб мебахшед, ки бешармона хеле ва бисёр дер мондам. Сабаби ин бемориам буд" [1,112].
Дар номахо ифодахои "дасти шуморо аз самими калб фишор медикам" [1,53], "ба ин васила дастатонро бо эхтиром фишорам" [1,41], "дасти шуморо бо самимият фишорам" [1,73] бештар ба назар расид.
Забони номауои устод Айнй аз чихати адабй сайкалхурда буда, барои рушд ва такомули забони адабии муосири точикй заминаи мусоид мегузорад.
Тарчумони машхур Э. Муллокандов рочеъ ба хунари номанигории устод чунин ибрози андеша кардааст: "Ба гумонам, аввалин мактуби худро ба устод ман соли 1934 навишта будам, ки он вакт дар Нашриёт мудири шуъбаи адабиёти бадей шуда кор мекардам. Се-чор руз нагузашта аз устод чавоб омад. Ман бенихоят хайрон шудам, гумон мекардам, хафтахо, балки моххо мегузарад, то аз он кас чавобе шавад ва ин ба назарам як чизи хорикулода (кори гайриодй-М.Ш.) хам наменамуд, охир, мегуфтам ба худам, бузургон одамони одй нестанд, дер чавоб нависанд ва хатто хеч чавоб надиханд хам, хак доранд ва бояд "нози" онхоро бардошт. Тааччуби худро ба баъзе аз ахли адаб изхор кардам, онхо ба чавобам гуфтанд, ки ин одати домуллост ва хар мактубе, ки гирад, нависандаи мактуб хар кй хам бошад, кашол надода зуд чавобашро медихад ва дар ин бобат бисёр хушхавсала мебошад, ки ин хислати домулло дар байни ахли адаб масал шудааст" [9,149].
Маълум аст, ки услуби нигориши устод Айнй хам дар асархои бадей ва хам илмй муфассал аст. Аммо ба андешаи мо, дар номанигорй услуби устод Айниро ба ду давра чудо намудан мумкин аст. Ба давраи аввал номахоеро мансуб донистан мумкин аст, ки устод Айнй дар «Тахзиб-ус-сибён» овардааст. Дар давраи дуюм номахоеро дарбар мегирад, ки устод ба адибон, шогирдон, ёру дустон ва фарзандон навиштааст.
Сабки номахои давраи аввал ба услуби асархои бадей назик аст. Сабки номахои давраи дуюм бошад, комилан дигар аст. Аксарияти кулли мактубхои давраи дуюм вобаста ба мавзуи мушаххас таълиф ёфтаанд.
Барои мисол ду мактубро мегирем, ки аз номи падар ба писар навишта шудааст.
Масалан, огози номаи «Тахзиб-ус-сибён», ки падар ба писар навиштааст: «Нури чашм, азизфарзанди арчмандам Мухаммадфарид. Хдмеша дар панохи илохй бошед. Мактуби маргубат расида ба мутолиа пайваст...». Намунаи огози номаи давраи дуюм, ки падар ба писар навиштааст: «Нуричашмй Камол! Аз мактубат маълум мешавад, ки мактуби 9/11 маро дар бораи китоби арузи арабй барои шеърхои арабиро дуруст нафахмидй...» Чуниноне ки мебинем номахо хам аз чихати таркиби лугавй ва хам аз чихати услуби нигориш фарк дорад.
Устод Айнй дар номахо калимаю истилоххои сохавии онвактаро бамаврид истифода карда, аз меъёри забони адабй берун нарафтааст. Дар баъзе аз мактубхо тасвири образ, тарзи баён ва кор фармудани вохидхои фразеологию зарбулмасалу маколи узбекй ба назар расид, ки ин бозгуйй махорати баланди адабии устод аст. Чунончи: Ба кавли узбекон: «тайёр ошга баковул» (боварчии оши тайёр) [1,286]. Оне, ки мухим аст, ин аст, ки ин ходиса мувофики зарбулмасал ва маколи узбекон «^орним учун йигламайман, кадрим учун йиглайман» (барои шикам гиря намекунам, аммо барои кадру манзалатам гиря мекунам) шуда баромад... [1,295]. Монанди «усто курмаган шогирд» дар роххои хато йурга карда, агар чизе нависанд хам, ба рохи хато мераванд ва дигаронро хам ба хато медароранд [1,505].
Вижагихои дигари номанигории устод Айнй дар он аст, ки дар огози номахо хатман таърихи рузи гирифтани мактубро меорад. Рафик Ч,алол Икромй! Мактуби 13 ноябр навиштаатон ба ман 21 ноябр, яъне 9 руз расид ва хол он ки мактуби Москва ба ман ба 7
руз мерасад [1,511]. Рафик Мирсаид Миршакаруф! Мактуби 22 - апрел навиштаатон бо телегроммаи Москва 28 мохи мазкур расид[1,448]. Рафик Ч,алол Икромй! Мактуби 10 июл навиштаатон 16 мохи мазкур расид... [1,469]. Рафики азиз Мирзо Турсунзода! Мактуби 31 март навиштаатон 14 апрел расид [1,522].
Устод Айнй харчанд мактубро ба як нафар менавишт, аммо агар мавзуи нома актуалй бошад, онро тарзе менавишт, ки хар як адиб ё мутахассиси сохаи суханшиносй андеша мекард, ки мактуб ба фаъолияти эчодии у мансуб аст.
Устод Айнй агар масъалаи дар мактуб дарчшуда мубрам бошад, хохиш мекард, ки кисматхои мухимми мактубро ба мутахассисони чавон ва, хатто, дар чаласахои сохавй хонда диханд.
Масалан, ба мактуби муфассале, ки ба Абдуссалом Дехотй санаи 24.07.1940 навишта шудааст, чунин мегуяд: ".... Агар ба Шумо ё ба ягон нависанда ва шоири чавони дигар инхо кам хам бошад, фоида диханд, мехнати ман барзиёд намешавад. Шумо метавонед, ки кисми поёнии ин мактубро дар мачлиси нависандагон, махсусан ба нависандагони чавон хонда дихед" [1,259].
Дар мактуби муфассали дигар, ки ба устод Турсунзода (14/XII-48) навиштааст, чунин ибрози андеша кардааст: «... Ин мактуби муфассалро ба ду максад ба шумо навиштам: максади аввалам ин аст, ки шумо чавонед ва кобилияти калон доред, хануз хамаи кобилияти шумо инкишоф наёфтааст. Аз ман, ки пир шудаам ва дароз дар дунё монданам маълум нест, як ёдгорй монад; дуюм ин ки мактубро ба чавонон хонда дщед, то ки рохи фоида бурданашон аз «Ёддоштхо» ва татбик кардани инхо ба асархои дигарам - ба онхо осон шавад» [1,396].
Дар хакикат, профессор Мисбохиддини Нарзикул дуруст кайд менамояд, ки "... имрузхо ба воситаи номахои бокимонда аз рузгорони кухан номхои садхо нависандагонеро мешиносем, ки сохиби хату калам будаву аз худ чизе ба ёдгор монда ва ба ин восита сабаби бакои исмашон гардидаанд" [10, 3].
Тахлилу баррасии номахо нишон дод, ки устод Айнй хунари номанигории хоси худро доштааст. Ин аст, ки мухаккикон ва адибон ба хунари номанигории устод Айнй пайравй карда, аз он васеъ истифода мекунанд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Айни, С. Мактубуо [Матн] /С. Айни. - Душанбе: Меуроц-Граф, 2023. - 664 с.
2. Айни, С. Таузиб-ус-сибён [Матн]: Муаллифи сарсухан ва ба чоп уозиркунанда: Соуиб Табаров / С. Айни. - Душанбе: Маориф, 1994. - 53 с.
3. Аслонова, Н. Андешауои адаби-эстетикии Садриддин Айни [Матн] / Н. Аслонова. -Душанбе: Шуцоиён, 2011. - 352 с.
4. Брагинский, И. Хаёт ва эцодиёти Садриддин Айни [Матн] / И. Брагинский. - Душанбе: Ирфон, 1968. - 196 с.
5. Деуоти, А. Як мактуби пурцимат [Матн] / А. Деуоти // Садои Шарц. - №4. -1958. - С. 49-57.
6. Маликзод, А. Номанигории устод Айни [Матн] / А. Маликзод // Садои Шарц. - № 8. -2021. - С. 140-148.
7. Маумадаминов, А. Садриддини Айни - олим [Матн] / А. Маумадаминов. - Душанбе: Истеъдод, 2010. - 64 с.
8. Мавлонзода, Ш. Вижагиуои услубии уусни огоз ва анцоми номауои устод Айни [Матн] / Ш. Мавлонзода//Паёми Донишгоуи миллии Тоцикистон. Бахши филология. - №8. -2020. - С.36-39.
9. Муллоцандов, Э. Мулоуизае чанд дар бораи сифатуои адабй ва инсонии Айнй [Матн] / Э. Муллоцандов// Шарци сурх. - № 4. - 1965. - С. 141-152.
10. Нарзицул, М. Нома ва номанигорй. [Матн] /М. Нарзицул. - Душанбе: Сино, 2013. - 278 с.
11.Радий Фиш, Рауим Хошим. - Бо амри вицдон [Матн] / Ф. Радий, X Рауим. - Душанбе: Ирфон, 1979. - 288 с.
12.Радий Фиш, Рауим Хошим. Садриддин Айнй [Матн] / Ф. Радий, X. Рауим. - Душанбе, 2018. - 336 с.
REFERENCES:
1. Ayni, S. Letters [Text] /S. Ayni. - Dushanbe: Mehroj Graph, 2023. - 664pp.
2. Ayni, S. Tahzib-us-sibyan [Text]: Author of the introduction and publisher: Sahib Tabarov / S. Ayni. - Dushanbe: Education, 1994. - 53 pp.
3. Aslanova N. Literary and Aesthetic Thoughts of Sadriddin Ayni [Text] / N. Aslonova. -Dushanbe: Shujoiyon,2011.- 352 pp.
4. Braginsky, I. Life and Creativity of Sadriddin Ayni [Text] /1. Braginsky. Dushanbe: Irfan, 1968. - 196pp.
5. Dehoti, A. A Precious Letter [Text] / A. Rural // (Sadoi Sharq) Sound of the East. - No. 4. -1958. - PP. 49-57.
6. Malikzod, A. The Name of Master Ayni [Text] / A. Malikzod // (Sadoi Sharq) Voice of the East. - No. 8. - 2021. - PP. 140-148.
7. Mahmadaminov, A. Sadriddin Ayni - Scientist [Text] / A. Mahmadaminov. Dushanbe: Talent, 2010. - 64 pp.
8. Mavlonzadeh, Sh. Stylistic Features of the Beginning and End of the Letters of Master Ayni [Text] / Sh. Mavlonzoda//Bulletin of the National University of Tajikistan. Series ofphilology. - No. 8. - 2020. PP. 36-39.
9. Mullokandov, E. A few Comments about the Literary and Human Qualities of Ayni [Text] / E. Mullokandov// Red East. - No. 4. -1965.- PP. 141-152.
10. Narzikul, M. Letters and Correspondence. [Text] / M. Narzikul. - Dushanbe: Sino, 2013. - 278pp.
11. Radiy Fish, Rahim Hashim. - By the Command of Conscience [Text] / F. Radi, H. Rahim. -Dushanbe: Irfan, 1979. -288pp.
12. Radi Fish, Rahim Hashim. Sadriddin Ayni [Text] / F. Radi, H. Rahim. Dushanbe, 2018. -336pp.
