CC BY
193. Грамматикаи забони адабии дозираи точик. Чумладои мураккаб. -Душанбе: Дониш, 1989. Ч,.
3-220с.
4. Fафуров Б. Точикон. Таърихи кадимтарин, кадим, асри миёна ва давраи нав. -Душанбе:
Ирфон, 1998. - 700с.
5. Камолиддинов Б. Масъаладои бадсноки надви забони точикй. -Душанбе, 2003-132с.
6. Маъсумй Н. Очеркдо оид ба инкишофи забони адабии точик. -Сталинобод, 1959. -294с.
7. Таджиев Д. Т. Способы связи определения с определямим в современном таджикском
литературном языке. Сталинобод, 1955
8. Шиблии Нуъмонй. Шеър-ул-Ачам Ч,. 3. -Душанбе, 2016.
9. Хдлимов С. Таърихи забони адабии точик ( асрдои XI - XII) - Душанбе, 2002. - 95 с.
НЕКОТОРЫЕ СИНТАКСИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ «АХЛОКИ МУХСИНИ»
ХУСАЙНА ВОИЗА КОШИФИ
В статье раскрываются некоторые синтаксические особенности работы писателя и мыслителя XV века «Ахлоки Мухсини» Хусайна Воиза Кошифи. Выявлено, что в данной работе употребление сложноподчиненных предложений, в частности, употребление сложных предложений усложненного типа, имеет преимущество по сравнению с простыми предложениями. Исследования показали, что в этом классическом произведение употребление синтаксических единиц соответствует синтаксическим нормам современного таджикского литературного языка.
Ключевые слова: синтаксис, слово, словосочетание, предложение, сложносочиненные предложения, сложноподчиненные предложения, текст, способы связи, однородные члены предложения.
SOME SYNTACTIC FEATURES OF "AKHLOKI MUHSINI" OF HUSAYN VOIZA
KOSHIFI
The article reveals some syntactical features of the work of the writer and thinker of the XV century "Akhloki Muhsini" by Husayn Voiza Koshifi. It was revealed that in this work the use of complex sentences, in particular, the use of complex sentences of complicated type has an advantage over simple sentences. Studies have shown that the use of syntactic units in the classic work corresponds to the syntactic rules of the modern Tajik language.
Key words: syntax, word, phrase, sentence, compound sentences, complex sentences, text, methods of communication, the homogeneous parts of the sentence.
Сведения об авторе:
Давлатбек Ходжаев профессор, кафедры истории языка и типологии Таджикского национального университета, e-mail:sattori1990@,mail.ru
About the author:
Davlatbek Khodjaev Professor of the department of Language History and Typologies of the Tajik National University, e-mail. : sattori1990@mail.ru
НАЗАРИ С. АЙНЙ БА ШЕЪРУ ШОИРЙ (ДАР МИСОЛИ МАКТУБ^О БА А.
ЛО^УТЙ)
Наимова Ф.
Донишго^и миллии Тоцикистон
Нома ва номанигорй яке аз кисматх,ои таркибии фаъолияти эчодии устод Айнй ба шумор меравад, ки дорои мавзуъ ва масъалах,ои гуногунмебошад. Нома як жанри хурди насрй низ ба х,исоб меравад. Ба акидаи устод Айнй дар гузашта «Мух,имтарин асари насрй мактубот ва иншоот буд. Насрнависи хуб он вакт ба шумор мерафт, ки мактубро хуб нависад» [2, 54]. Устод дар идомаи матлаби худ хдмин таъкидро каме равшанй андохта мегуяд: «Дар замонх,ои охир насрнависй гуфта мешавад, ба тах,рири иншои мактубот махсус шуда монда буд. Бех,тарин муншй ва мактубнавис хдмон кас х,исоб
меёфт, ки муддаоеро, ки бо як чумла ифода карданаш мумкин аст, дар ду сахифа бо калимахои кофиядор печонад» [2, 54].
Устод Айнй дар номахояш доир ба хама гуна мавзуъхои адабию фархангй бо шогирдону дустонаш изгори акида менамуд. Акидахои С. Айнй доир ба шеъру шоирй дар мукотибот бо шоири инкилобй А. Лохутй бештар ба назар мерасанд. Аз ин чост, ки фаъолияти ахли адаб, шогирдони устод ва хусусан А. Лохутйба фаъолият ва захматхои устод Айнй иртиботи ногусастанй пайдо кардаанд. «Садриддин Айнй, - хотиррасон кардааст Ш. Хусейнзода, - нисбат ба нависанда ва арбоби санъати мо бо як мехрубонии махсус рафтор мекунад. Вай муваффакияти эчодии хар як нависандаро муваффакияти тамоми адабиёти советй мешуморад. Х,ар гох ягон норасой дар кори эчодии ин ё он нависанда содир гардад, онро хамчун рахнае дар фронти адабиёти советй медонад» [11, 136].
Устод Айнй дар мактубхояш ба А. Лохутй доир ба масъалахои мухимми шеъру шоирй, мундарича ва шакл, забону услубва навоварихои y суханронда, намунахои бехтарини адабиро интихоб намуда, барои сайкали майорат ва такмили хунари шоирии дyсташ хизмати шоистаеро анчом додааст.
Мулохизахои устод Айнй доир ба хунари нигорандагй, мундаричаи FOявй, забону услуб, шеъру шоирй ва умуман оид ба бадеиёти ашъориА. Лохутй низ хеле чиддиву пурвусъат ва аз х,ар чихат арзишманд мебошанд. Вакте ки сухан дар бораи шеъру шоирй меравад, фикру акидахои донишмандону суханварони гузашта ва хозираро оид ба чигунагии шеър ва кй будани шоир зикр кардан бамаврид аст. Ин масъала дар тули таърихи дуру дарози адабиёти точику форс ва халкхои дигар хдма вакт дар мадди назаридонишмандон будааст. Аз чумла дар «Ал - муъчам»- и Шамси ^айси Розй доир ба шеър, мохият ва чигунагии он андешаи зерин баён шудааст: «Бидон, ки шеър дар асли лyFат дониш аст ва идроки маъной ба хадаси соиб ва андешаю истидлолрост (бурхонрост) ва аз руйи истилох суханест андешида, мураттиби маънавии мавзун, мутакаррири (такрорёбандаи)мутасовй (ба хам баробар), хуруфи охирини он ба якдигар монанда. Ва дар хад гуфтаанд сухани мураттаби маънавй, то фарк бошад миёни шеър ва хазаёну (сухани бемазаю) каломи номураттаби бемаънй» [9, 161].
Ибни Сино шеъри комилро, ки пешравандаи хаёлот ва дорои вазну сохиби кофияи муносиббошад, таъсирбахши нафсхо гуфтааст:
«Шеър онгох шеъри комил мешавад, ки агар бо мукаддимоти мухайила буда, дорои вазне, ки сохиби кофияи муносиб бошад. Дар ин дам шеър дар нафсхо таъсироти тезтарин медорад. Зеро ки нафсхо бар он чи ки таркибашон мунтазам ва охангдор бошад, майл мекунад» [1, 243].
Ба акидаи адабиётшинос Худой Шарифов « Шеър хамчун баёни шавки одамй бояд руй бар осмони маънавй дошта бошад » [12, 97].
Ба андешаи устод Айнй бошад, шеъри хакикй шеърест, ки ба хонанда ва шунаванда хаячони хакикй бахшад. С. Айнй нахустин бор бо шеърхои худ ба арсаи адабиёт кадам нихода ва махсули адабии y пеш аз инкилоб асосан аз назм иборат аст. Фаъолияти шоирии устод Айнй ба айёми тахсил дар Бухоро иртибот мегирад. У аввалхо бо тахаллусхои «Сифлй», «Мухточй» ва «Чунунй» шеърхо навишта бошад хам, азбаски он шеърхо шогирдона буда, аз чихатишакл ва мазмуннорасоихо доштанд, худи шоир онхоро сухта нобуд кардааст. Аз ин сабаб, бо чунин тахаллусхо ягон шеъри вай то замони мо омада нарасидааст. Адиб аз соли 1895 бо тахаллуси «Айнй» шеър гуфтан гирифт ва хамин ном дар адабиёт маълуму маъруф гардид.
Агар дар шуури устод Айнйхисси шеъру шоириро дар хурдиаш Хдбиба, Тутапошо ва Х,айрат бедор карда бошанд, нахустин шахсе, ки рохи уро дар ин чода равшантар намуд, падараш Сайид Муродхоча мебошад, ки устод Айнй дар «Ёддоштхо» - яш суханиуро чунин зикр намудааст: «Шоир шуданат мумкин аст, лекин барои ин шеърхои шоирони калонро бисёртар хонданат, ёд карданат ва навишта гирифтанат ва бо шоирхои калон хамсухбат шуда, аз онхо омухтанат лозим аст. Х,оло ки ту хурдсол
хастй, вазифаи ту дарс хондан, шеър хондан, шеър ёд кардан ва шеър навишта гирифтан аст. Х,оло ба фикри шеъргуйй худро овора накун» [3, 97].
Дар хусуси шеъру шоирй сухан ба миён оварда, андешахои С. Айниро дар мукотиботаш баА. Лохутй аз назар гузаронидан ахаммияти калони илмию амалиро молик мебошад. А. Лохутйхар як шеъри тозаэчоди худро аввал ба тарики нома ба устод Айнй мефиристод ва устод аввалин мунаккиди бисёр шеърхои Лохутй ба хисоб меравадС. Айнй шеърхои эчодкардаи А. Лохутиро хонда, хам муваффакият, хам камбудихои онхоро ба назар гирифта, таъбироту мазмунхои муносиброба матни ашъори шоир пешниход менамуд.
Андешахои С. Айнй чун адиби борикфахм барои А. Лохутй арзиши баланд доштанд. Аз ин чост, ки вай агар баъзан банавиштани шеъре шуруъ кунад, онро ба анчом нарасонида, аввало ба устод мефиристод ва агар аз назариустоддуруст мебуданд, барои идомаи шеъраш мепардохт.
Боре А. Дехотй бо илтимоси як бастакор азА. Лохутйхохиш кардааст, ки ба газали:
«Ёр аз дили ман хабар надорад, Ё сузи дилам асар надорад» -
се байт илова кунад. А. Лохутй байтхои зеринро навишта ба тарики нома, аввало ба устод Айнй фиристодааст, ки он шеър чунин аст:
«Ё васли ту кисмати башар нест, Ё толеи ман хунар надорад. Ё ишк хатти амон ба y дод, Ё дил зи шарар хазар надорад. Ё мавсими сабри ман хазон шуд, Ё нахли умед бар надорад»[7, 64].
А. Лохутй дар номааш ба С. Айнй дар хусуси ин байтхочунин навиштааст: «Намедонам меписандед ё на... Агар инхоро лоик донед, он вакт мумкин аст хавсала пайдо шавад, ки як газал кунам»[7, 64].
Устод Айнй ба ин шеъри А. Лохутй бахои баланд додааст ва уро барои идома додани шеъраш илхом бахшидааст. А. Лохутй ин шеърро пурра карда боз ба устод фиристодааст. Устод Айнй дар чавоби ин мактубоид ба махорати баланд ва сехру эъчози А. лох,утй дар чодаи суханварй чунин изгори андеша кардааст:«Мо дар шеърх,ои Шумо газал^ои равони ^аячонбахшро бисёр хондаем. Аммо ахдммияти хусусии ин газал дар он аст, ки бо таклид кардани вазн, кофия ва услуби як газал тамоман мазмунхои бикр суруда шудааст. Ин газали содаи равонбахшро чуз«сахли мумтанеъ» гуфтан дигар таъбире намеёбам. Аммо ман аз бахо додан ба ду байти охирини ин газал:
Ё чашми ту бар дилам рафик аст, Ё шери сиях хатар надорад. Ё бо дили хаста мехрубон бош, Ё чон биситон, зарар надорад, -
очиз хастам. Инро хам бояд бигуям, ки
Ё бар рухи ман намешавад боз, Ё калъаи бахт дар надорад.
харчанд аз чихати шеърият мисли хамкаторони худ дар пояи аълост ва харчанд мутолаакунандагони холис мефахманд, ки гап дар бораи ишк меравад, дар ин газал мувофик нест. Ин бояд дар катори он байтхое, ки барои газали чудогона мондаед, дароварда шавад, ё ки дар чойи калимаи "бахт" калимаи"васл" дароварда ба ин тарика:
Ё ба рухи ман намешавад боз,
Ё калъаи васл дар надорад.
хонда шавад. Ва инчунин ба хотири ман чунин мегузарад, ки агар байти
« Ё тири ту бигзарад нихонй,
Ё синаи дил сипар надорад»
«Ё тири ту бигзарад нихонй,
Ё синаи ман сипар надорад».
мебуд, бо байтхои болоии худ (бо таъбири точикй)бе ширеш мечаспид»[7, 68].
Устод Айнй дар ин шеъри А. Лохутй ислоху иловахои зиёд надорад, танхо дар ду байти А. Лохутй ду калимаро иваз намуда, дар чойи калимаи" бахт"калимаи"васл"ва дар чойи калимаи "дил" калимаи"ман" - ро гузоштааст.
Устод Айнй дар мактубхояш ба А. Лохутй рочеъ ба масъалахои шеъру шоирй суханронда, оид ба масъалахои гуногуни эчоди бадей мулохизахои чолиби диктат баён мекунад. «Шоир, -мегуяд С. Айнй дар як мактуби ба А. Дехотй фиристодааш, - бояд дар иншо кардани шеъре на танхо робитаи сар то пои шеърро, на танхо хар банд ё байт ва ё мисраъро мулохиза намояд ва дар болояш кор кунад, дар айни замон бояд хар калимаи чудогонаро чудо -чудо аз назар гузаронад ва робитаи маънавй ва оханги лафзии онро ба мулохиза гирад, на танхо як бор, балки борхо ин корро такрор намояд. Дар он сурат шеър нагз мешавад, шоир пеш меравад, кобилияти шоириаш ба камол мерасад, дар охир малакаи шеърия пайдо карда, мисли Лохутй бе хеч душворй сехрхо, эъчозхо ба вучуд оварда метавонад» [4, 187].
Андешахои С. Айнй ба мавзуву мундаричаи ашъори А. Лохутй хелечолиби диккатанд. С. Айнйхар як шеъри эчодкардаи дусташро бо камоли мамнуният пазирой карда, бо шавку завк мутолиа мекард ва бо суханони ширину обдораш дусташро дар чодаи шоирй барои баркамол шуданаш хавасманд мегардонд. А. Лохутй кушиш мекард, ки бо ёрии бевоситаи С. Айнй шеърхои худро такмил дода, аз хар чихат барчаста гардонад. С. Айнйхангоми баррасии шеъру достонхои А. Лохутй муваффакият ва норасоихои онхоро низ нишон додааст. У дар бораи мавзуъ ва максади асосии шеърхои А. Лохутй сухан ронда, барои исботи фикр баъзе порчахои шеърй низ оварда, онхоро тахлил намудааст. Масалан, пас аз овардани мисраъхои зерин:
«Чй гам аз синфи тавонгар дорад,
Х,ар кй шаш чун ту бародар дорад.
Х,ама гамхору тавонои туанд,
Решаи муфтхуронро баркан.
Аз тани душманиШуросар кан » [5, 7]
чунин менависад: «Х,ар мехнаткаше, ки ин мисраъхои содаи равшани оммафахмро мехонад, бе хеч дагдага аз чояш хеста ба кандани решаи муфтхурон ва чудо кардани сари душманони советй аз танашон медаромад, зеро у дида истодааст, ки дар паси худ ёридихандагон, бародарони иттифокдор дорад» [5, 7].
Бешубха максади шоир аз он иборат аст, ки чашми мазлумонро кушояд ва онхоро ба мукобили душманон бархезонад. С. Айнйкайд мекунад, ки шеърхои А. Лохутй аз чихати гоя кобили таваччухва бартарй мебошанд. Барои мисол байте аз Хусрави Дехлавй:
«Киштии сабрам ба дарё гарк шуд эй нохудо,
Ман Худои хеш дорам нохудо даркор нест» [5, 7]-
ро оварда, бо байти А. Лохутй, ки дар чавоби Хусрави Дехлавй гуфтааст, мукоиса мекунад:
«Киштии фатхам ба сохил мерасад бо инкилоб,
Нохудои хеш дорам ман, Худо даркор нест» [5, 7]
Дар ин мисраъхо шоир ба ояндаи нек менигарад ва боварй дорад, ки ба нияту максади худ мерасад. Бояд гуфт, ки ин Fазали А. Лохутй аз чихати мазмун ва FOя акси Fазали ХусравиДехлавй аст. «С. Айнй, - кайд кардааст Ш. Рахмонов, - шеърихакикиро дар таъсири ба омма, ахаммияти ичтимоиашро кайд ва хотиррасон мекард» [8, 47].
Номахои устод Айнйба А. Лохутй ва дигар адибони чавон ахаммияти мухимми таърихй ва адабй доранд. Ба шоирони точик на танхо осори С. Айнй, балки шахсияти y таъсири амик мерасонад. Чунончй, таъсире, ки осор ва шахсияти С. Айнй ба устоди назми инкилобии Шарк А. Лохутй бахшидааст, хамин гуна мебошад. Ин классикони адабиёти шуравии точик на танхо дустони кадрдону кадршинос, балки устоду шогирди хамдигар низ буданд. Ба кавли Рахим Хршим: «Яке аз хусусиятхои барчастаи устод Айнй ин буд, ки ба мукотиба ахаммияти калон медод. Ман бо услубу мактубнависии устод сараввал FOибона хануз дар айёми мактаббачагии худ шинос шуда будам. Мактубхое, ки дар китоби дарсии «Тахзибу-с-сибён»-иу аз номи Мухаммадфарид, бародари вай ва падару модараш навишта шудаанд, хамчун порчахои насри бадеии дилчасп бо шавку pаFбат хонда мешавандва дар хотирахо накш бастаанд. Дар ин мактубхо бехтарин хиссиёти инсонй, мехри пурчуши падару модар ба фарзанд, дилбастагии фарзандон ба падару модари мехрубон, тавсифу таpFиби бародарй, дустй, мехнат, омузиши илму хунар ва некукорй ифода ёфта буданд...
Аз хар як чавобе, ки устод Айнй ба мактубхои ман ё рафикони наздики ман менавишт, равшан хис карда мешуд, ки y ба мурочиати хаттй дар вакташ ва бояду шояд чавоб гардонданро як кисми мухимми кори нависандагй ва педагогии худ мешуморид, дар ин кор ба танбалй, бехавсалагй ва мусохилакорй рох намедихад. Дар натича чавобхои y дар сари вакт бе таъхир, муфассал ва сарех мебаромаданд» [10, 14].
Бояд гуфт, ки аввалин шеъри ба услуби нав гуфтаи А. Лохутй «Таронаи синфй» мебошад. Дар ин шеъри устод Лохутйхолонавпардозихои шоир шакли муайяне ба худ нагирифта буд. УстодЛохутй бо ин конеъ нашуда, чустучуйи худро идомадод ва метавон гуфт, ки ба муваффакиятхои Лохутй устод Айнй дар шеъри «Чамани сухта» мароки зиёд зохир кардааст. У навоварихои А. Лохутиро хам дар мазмун ва хам дар шакли ин шеър кайд мекунад: «Чамани сухта» хам шаклан ва хам мазмунан чадид аст: «Бародар А. Лохутй ба ин шеъри худ навчавонони хаваскори адабиёти навро сармашки хубе додааст» (6, 134). Ин шеър дар бораи Fоpатгаpии импералистони англис дар Миср навишта шудааст. Шеъри «Чамани сухта» аз хафт банд иборат аст ва дар шакли мусаммати мураббаъ эчод шудааст. Дар хар як банд шоир як лахзаи чолибро бо камоли махорат тасвир намуда, дар айни хол робитаи умумии маъноии шеърро комилан нигох медорад. Дар шеъри номбурда таркибхо, тарзи баён, санъату воситахои тасвири бадей нихоят тозаанд. «Дар афкори адабию танкидии устод Лохутй, - менависад Ш. Рахмонов, - масъалаи мубориза барои мазмуну FOяи олй, шакли барчастаи бадей, муваффакияти мазмуну шакл, тарбияи кадрхои адабй ташвики чавонон ба кори эчодй, таpFиби адабиёти инкилобии точик, хамкадамии адиб ба руйдодхои зиндагй, инъикоси реалистона ва образнокии вокей, чахонбинии нависанда, мохияти ичтимой ва тарбиявииасари бадей, робитаи адабиёт бо хаёти халк, омузиш ва такмили махорати адабй ва монанди инхо, ки дар шароити солхои 20 арзиши амалй доштанд, ахаммияти хосса касб кардаанд» [8, 149].
Аз мактубхои ба якдигар ирсолкардаи Садриддин Айнй ва Абул^осим Лохутй хамчун шахсоне ба назар мерасанд, ки дустй ва рафок;ати хамдигарро барои худ бисёр азиз медонанд. Бояд гуфт, ки мактубхои онхо маводест, ки дар он аз боби ин ё он руйдод изхори ак;ида намуда ва дар айни замон нук;таи назари худро ба нук;таи назари
чамъият мувофик мегардонанд. Бо боварии комил гуфтан мумкин аст, ки мукотибаи С. Айнй ва А. Лохутй як навъ хисоботи эчодии ин ду шохсутуни адабиёт ба хонандагон мебошад. Дар мактубхои С. Айнй ва А Лохутй андешахои онхо доир ба адабиёт, накши он дар тарбияи завки эстетикии одамон ифода ёфтааст, ки наслхои нави адабиётшиносон аз мулохизаои судманди онхо дар тахкики масъала ва муаммохои гуногун чун дастури рохнамои адабиёт истифода мебаранд.
АДАБИЁТ
1. Абуалй ибни Сино. Осори мунтахаб. - Душанбе: Ирфон, 1983. -560 с.
2. Айнй С. Мухтасари тарчумаи холи худам // Куллиёт. Ч,илди 1. (Ба чоп тайёркунандагон: К. Айнй ва Р. Х,одизода). -Сталинобод: Нашрдавточик. , 1958. - 99 с.
3. Айнй С. Ёддоштхо. Дар ду чилд. (Ба чоп тайёркунандагон К. Айнй ва М. Шукуров. -Душанбе:Адиб, 1990. - 352 с.
4. Айнй С. Мунтахаби асархои илмй. Ч,илди аввал ( Мураттиб: А. Абдурахмонов). -Душанбе, 2008. - 256 с.
5. Лохутй А. Шеърхои точикистонй. - Сталинобод: Нашрдавточик. , 1940. - 160 с.
6. Махмадаминов. А. Мухаккики адабиёти советй // Садои Шарк, - 1985. - №12. - С. 99 -103.
7. Мукотибаи Садриддин Айнй ва Абулкосим Лохутй. Бо (Ба чоптайёркунанда ва муаллифи тавзехот Х. Отахонова). - Душанбе:Деваштич, 2003. -140 с.
8. Рахмонов Ш. Шеър ва Айнй. Душанбе: Маориф, 1994. -192 с.
9. Розй Ш. К;. Ал- муъчам(Муаллифи сарсухану тавзехот ва хозиркунандаи чоп: У. Тоиров). -Душанбе: Адиб, 1991. -464 с.
10. Х,ошимР. Тачрибаи омухтани як шеър // Ч,ашнномаи Айнй. - Ч,узъи щ. - Душанбе: Дониш, 1966. - С. 21.
11. Хусейнзода Ш. Бахс ва андеша. - Душанбе: Ирфон, 1964. -164 с.
12. Шарифов. Х. Шоир ва шеър. - Душанбе: Адиб, 1998. - 128 с.
ЛИТЕРАТУРНЫЕ ВОЗЗРЕНИЯ АЙНИ О ПОЭТАХ И ПОЭЗИИ (НА ОСНОВЕ ЕГО ПИСЕМ К А. ЛАХУТИ)
Литературоведческие мысли Садриддина Айни о поэзии составляют основу литературно-эстетических воззрений патриарха таджикской литературы. Важнейшие критические мысли Айни о поэтическом мастерстве одного из основоположников революционной таджикской поэзии устода Лахути выражены в его письмах. В этих письмах излагаются литературно - критические мысли Айни о содержании и формах поэзии, художественном мастерстве, языке и стиле, традициях и новаторстве стихотворений Абулкасыма Лахути.
Автор статьи приходит к выводу, что критические замечания и литературоведческие рассуждения Айни о поэзии Лахути, отраженные в его письмах к Лахути, имеют научно - практическую ценность и значимость для общего развития литературного процесса.
Ключевые слова: С. Айни, А. Лохути, письма, поэзия, критические замечания, поэтическое мастерство, язык и стиль, содержание и форма, традиция и новаторство.
LITERARY POINTS OF VIEWS OF AYNI ABOUTPOET AND POEMS( ON THE BASE OF HIS LETTTER TO A. LOHUTI)
Sadriddin Ayni's literary ideas about poetry form the basis of the literary and aesthetic views of the patriarch of Tajik literature. The most important critical thoughts of Ayni about the poetic skill of one of the founders of the Tajik revolutionary poetry of the Lahuti institution are expressed in his letters. These letters set forth the literary and critical thoughts of Ayni about the content and forms of poetry, artistic skill, language and style, tradition and innovation of the poems of Abulkasym Lahuti.
The author of the article concludes that Ayni's criticisms and literary arguments about Lahuti's poetry reflected in his letters to Lahuti have a scientific and practical value and significance for the overall development of the literary process.
Keywords: S. Ayni, A. Lohuti, letters, poet and poem, introduction and form, language and style, wondeful speaker.
Сведения об авторе:
Наимова Фарзона, аспирант кафедра теория и литература новый персидско-таджикский литературы Таджикский национальный университет, e-mail: naimzoda89@mail. ru
About the author:
Naimova Farzona, post-graduate student of the theory and literature of the new Persian-Tajik literature Tajik National University, e-mail: naimzoda89@mail.ru
УДК 82. 1+801. 66
РАДИФ ДАР ЕАЗАЛХ,ОИ ЧОМИ
БохрулоН.
Академияи илмуои Цум^урии Тоцикистон
Аксари мухаккикон радифро хоси шеъри форсй дониста, таъкид хам кардаанд, ки дар шеъри арабй танхо дар кадимтарин намунахое аз сурудаи шоирони эронитабор радиф омадааст [1, 123].
Аз чумла муаллифи «Дадоик-ус-сехр» Рашидаддини Ватвот бар ин назар аст, ки «... арабро радиф нест магар мухаддисон, ки бархе ба такаллуф бигуянд» [1, 79]. Шамси Кайси Розй радифро «ба форсиён махсус» [2, 176] дониста, Абдурахмони Ч,омй низ радифро «хоссаи шуарои Ачам» [7, 142] таъбир кардааст.
Аз мухаккикони назарияи шеъри гузашта Шамсиддин Мухаммад ибни Кайси Розй дар «Ал-муъчам» аввалинбор маънии истилохй ва хунарии онро шарх дода, аз чумла навиштааст: «Ва радифи кофия калимае бошад мустаким мунфасил аз кофия, ки баъд аз иштоми он дар лафз ояд, бар вачхе, ки шеърро дар вазну маъни бад-он хочат бошад ва ба хамон маънй дар охири чумлаи абёт мутакаррар шавад...» [3, 210].
Радиф дар шеъри форсии точикй кофияро мукаммал сохта, таносуби комилеро дар сохтори шеър ба вучуд меоварад. Корбурди огохонаи он майдоне густурдаро барои хунарнамоии шоир мухайё месозад. Агар дар корбурди радиф эътидол риоя шавад, «хам чафту басти абётро махкамтар ва мутмаинтар месозад ва хам хунари шоирро менамоёнад ва аз ин тарик шеърро инсичом ва халовати бештаре мебахшад» [2, 35]. Ба ин далел, шоирон низ бакоргирии радифро мояи ифтихор дониста, ба чанбаи хунарии он таъкид варзидаанд. Аз чумла, Хоконй «радиф шеъри маро омадй ба кор» гуён накши онро дар устуворй ва таносуби сохтории шеър таъкид кардааст. Ду аср аз у пештар Лукарй низ аз шеъри мураддафи хеш ифтихор карда гуфтааст:
Сокй, бидех он гулгун каркафро,
Наёфта аз оташи газ тафро.
Наздики амир Ахмади Мансур
Бар кушк бар ин шеъри мураддафро [2, 210].
Вокеан хам радиф яке аз неъматхои шеъри форсии точикй буда, аз чихати мусикй, маъонй ва аз назари таркибот ва мачозхои бадеъ ба шеър зебой ва ахамият мебахшад ва мояи бедории афкору андешахо ва ангезиши завки солим мешавад.
Абдурахмони Ч,омй дар «Рисолаи кофия» «бар сабили истиклол»-и [7, 142] радиф «дар охири хама абёт» [7, 142] таъкид варзида, худ дар тачрибаи шоириаш дилнишинтарин ашъор, ба вижа мусикиёттарин газалиёташро дар шакли мураддаф сурудааст. Радифи газалхои Ч,омй бо содагй ва бепироягй ба шеъри у хусн бахшида, ба аносири дигари байт дархам омехтаанд ва таносуби сохтори газалро кавй сохтаанд. Дар тарзи нигориши шоир такрори вожагон, хамовой ва таносуби калимот ё худ тазоди байни онхо гуши чони сохибони завкро менавозад ва хотири ононро ба нишот меоварад. Аз ин назар, тахкику тахлил ва шинохти накш ва чойгохи радиф дар
