CC BY
24
УДК 8Т2 ББК 83,3(2Т)
ЛОИЦ ШЕРАЛИ Рацабов Бо^ир Мукаммилович, номзади илмуои
ВА ВИЖАГИ^ОИ филология, цонишини сардорираёсати илм ва
НАКДИ инноватсияи МДТ "ДДХ ба номи академик Бобоцон
НАВИСАНДАГИИ У Гафуров "(Тоцикистон, Хуцанд)
ЛОИК ШЕрАЛИ Раджабов Бохир Мукаммилович, кандидат
И ОСОБЕННОСТИ ЕГО филологических наук, заместитель начальника
ПИСАТЕЛЬСКОЙ управления по науке и инновации ГОУ «ХГУимени
КРИТИКИ академика Б.Гафурова»(Таджикистан, Худжанд)
LOIK SHERALI Rajabov Bohir Mukammilovich, candidate of philological
AND THE PECULIARITIES OF HIS WRITTEN CRITICISM
sciences, Deputy Head of the Science and Innovation department under the SEI «KSU named after acad. B. Gafurov», (Tajikistan, Khujand) E-mail: [email protected]
Вожа^ои калидй: Лощ Шералй, афкори адабию тащидй, нацди нависандаги, масъала%ои адабиёт, публитсистика
Дар мацола унсур%ои му%им ва вежагщои ниго%и нащодии шоири шауири тоцик Лощ Шерали мавриди барраси царор гирифтааст. Зикр шудааст, ки афкори адабию танцидии нимаи дувуми асри ХХ дар такмили тафаккури бадеии %амзамонон нацши муносиб дорад. Хотирнишон гардидааст, ки новобаста аз ду давраи пурихтилофи таърихи афкори адабию танцидии Л. Шерали хеле рангин ва хондани буда, бо такя ба арзиш%ои суннати ва замонии шинохти мероси адаби сурат гирифтааст. Собит гардидааст, ки принсипи нацди осори адаби аз назари Л. Шерали аз анъана%ои суннатии нацди адаби ва нацди навини нависандагии тоцикии асри ХХ сарчашма мегирад. Муаллиф ба хулоса расидааст, ки анъана%ои нацди нависандагии Лоиц Шерали дар баробари осори интицодии устодони номвари сухан С. Айни, А. Ло%ути, М. Турсунзода, М. Каноат, Б. Собир, Г. Сафиева, Гулназар ва дигарон барои дарки %аматарафаи адабиёт ва вусъати завци гоявию эстетикии замон ба такмили худого%ии насл%о мусоидат хо%анд кард.
Ключевые слова: Лоик Шерали, литературно-критические воззрения, писательская критика, публицистика
Объектом данной статьи являются литературно-критические взгляды Лоика Шерали во второй половине ХХ века, которые оказали существенное влияние на развитие художественного мышления современников. Отмечается, что, несмотря на свое появление в два противоречивых исторических периода литературно-критические воззрения Лоика Шерали, сформированные на основе традиционных и современных критериев осмысления литературных произведений, в силу разнообразия и многогранности вызывают неизменный читательский интерес. Статья посвящена рассмотрению важнейших особенностей литературно-критических воззрений Лоика Шерали. Подчеркивается, что его критические принципы основываются как на традиционных нормах, так и на критериях новейшей таджикской писательской критики ХХ века. Автор статьи приходит к выводу, что традиции писательской критики Лоика Шерали наряду с критическими произведениями других мастеров слова - С. Айни, А. Лахути, М. Турсунзаде, М. Каноата, Б. Собира, Г. Сафиевой, Гулназара и др, способствуют всестороннему познанию литературы, развитию идейно-эстетического мышления и национального самосознания поколений.
Key words: Loiq Sherali, literary-critical views, critique, publicism
Loiq SheralVs literary-critical views exerted essential influence over the development of artistic thoughts of contemporaries referring to the second half of the XX-th century. Despite the emergence in two contradictory historical periods, Loiq SheralVs literary-critical views formed based on traditional and modern norms of comprehension of literary productions cause the readers steady interest. The article is devoted to consideration of the most peculiarities of Loiq SheralVs literary-critical views. It is underscored that his critical principle are based on both traditional norms and modern Tajik critique norms referring to the relevant century. In a nutshell, the author comes to the conclusion that Loiq
Sheralfs critique traditions alongside with the critical productions belonging to the pen of awares of language such as S. Ayni, A. Lahuti, M. Tursunzoda, M. Qanoat, B. Sobir, G. Safieva, Gulnazar and the others promote the comprehensive cognition of literature, development of ideologic-esthetic thoughts, national consciousness of generations, in general.
Тахкики макоми назарраси шоири маъруф Лоик Шералй дар накди адабии нависандагии точикии нимаи дувуми асри ХХ барои муайян кардани сайри умумии тахаввули адабиёти точикии нимаи дувуми асри ХХ ва дарки сахифахои рушди афкори хамзамонон арзиши хос дорад. Накди нависандагй дарбаргирандаи афкори хоси нависанда оид ба ин ва ё он масъалаи адабиёт мебошад. Дар мавриди таърих ва назарияи накди нависандагй ба унвони яке аз шохахои мухими накди адабй ахли тахкики русу точик хеле зиёд изхори назар кардаанд. Аз чумла, адабиётшиноси номии точик Абдухолик Набавй ба ду чанбаи мафхум ва маънии накди нависандагй - яке «интикоди навиштахои худ (ташреху бахо ба онхо, бахс бо нокидон ва химояи завку нияти худ)» ва, дигаре, «мухокимаву баррасии осори эчодкорони дигар, масъалахои адабиёт ва, умуман, чараёни адабй» ишора ва ахамияти онро дар халли масъалахои умдаи адабиёт хеле равшан таъкид кардааст. Аз диди у «эчодкорон дар хамаи давру замонхо нисбат ба эчоди бадеии даври худ бетараф набудаанд. Накди асар, эчодиёти нависанда таърихи дурударозе дорад ва намунахои барчастаи онро дар осори классикони адабиёти форсу точик пайдо кардан мумкин аст» (1,192). Ба ин маънй, анъанаи накди нависандагй дар накдушшеъри форсии точикй хеле пурбору рангин аст. Дар тачрибахои адабиёти халкхои дигар меъёрхои накди нависандагиро адибоне чун А. Пушкин, В. Белинский, Я. Колас, Я. Купала, М. Богданович ва даххои дигар мукаррар кардаанд. Дар давраи навини сухансанчии точикй низ бо намунахои хоса ва мумтози накди нависандагй бармехурем.
Дар мехвари аслии накди нависандагй шоирону носирон карор доранд. Шоири халкии Точикистон Лоик Шералй (1941-2000) аз нимаи дувуми солхои 60-уми асри ХХ дар баробари эчоди осори манзум, ба даст овардани шухрати хос дар офариниши шеър ва касби маком дар шеъри точикии нимаи дувуми асри ХХ ба баён ва нигориши афкори танкидй пардохтааст. Чустучу дар ин замина шаходат медихад, ки аз Лоик Шералй беш аз 150 номгуй асар таълиф ва ба нашр расидааст. Ин гуна таълифот аз жанр ва навъхои макола, такриз, мусохиба, суханронй, пешгуфтор, нома, охирсухан ва гайра иборатанд, ки макому манзалати хоси адибро дар инкишофи накди нависандагй ва публитсистикаи адабию танкидй бозгу мекунанд. Ба назари мо, мероси мансури ин адиби номвар сазовори тахкику баррасии чудогона мебошад. Баъзе аз донишмандони точик ба зарурати чамъоварй ва нашри ин навъи осори Лоик Шералй низ ишора кардаанд(2). Ин асархо ба силсилаи муаммохои моддиву маънавии замон бахшида шуда, онхо дар шинохти хусусиятхои рухиву равонии чомеа арзишро коиланд. Хонанда аз мутолиаи ин осор сабаки фаровон дар рохи вусъати тафаккури эчодй мебардорад.
Муаррифй, тахкик ва накду баррасии макоми Л. Шералй дар рушди афкори адабй ва чустучуи вежагихои мавзуиву сифатй дар насри адабию танкидии у мавриди таваччухи камтаре карор гирифтааст. Ба назари мо, чамъоварй ва баррасии чунин навиштахо макоми суханварро дар рушди афкори адабй муайян ва макоми уро бв хдйси нокиди публитсист мушаххас менамояд.
Дар ин таълифоти Лоик Шералй масъалахои мубрами адабиёт, публитсистика, чигунагии кори эчодй, мохияти асноду хуччатхои хизбй оид ба масъалахои адабиёт, мушаххасоти равандхои адабй, махсусияти шеър ва насри муосир, портретхоии эчодй, тарбияву парвариши насли нави эчодкор ва гайра мавриди гуфтугу карор гирифтаанд.
Дар нигоришоти Лоик мавкеи гоявию эстетикии ашъори саршор аз мавзуоти ватан дар шоирони точик Гаффор Мирзо, Гулчехра Сулаймонй, Гулназар, Убайд Рачаб, Мастон Шералй, Марианна Фофанова, Улмас Ч,амол, Саидалй Маъмур, Мухаммадалишо Х,айдаршо, Салимшо Х,алимшо, Мавчуда Х,акимова, Озод Аминзода, Алй Бобочон, Х,акразар Гоиб, Шохмузаффар Ёдгорй ва дигарон таъйин ва гуногунчанбагии появу сатх ва сабку саликаи эчоди онхо равшан таъкид шудааст. Ба назари нокид ин ашъорро, пеш аз хама, «эхсоси ифтихор ва шукуху чалол» ба хам мепайвандад. Ба таъбири номбурда «Гаффор Мирзо аз обод шудани як гушаи Ватан -Ховалинг шодй мекунад, Гулназар сархади Ватанро сархади дили худ мешиносад, Саидалй Маъмур огози рохи худро ба чахони бекарон аз зодгохи худ мебинад, Х,абибулло Файзулло худро нишони шахидони Ватан медонад, Убайд Рачаб мехри Ватанро рахнамои зиндагии худ
мепиндорад ва амсоли ин аз дафтари ашъори хар шоири мо як сафхаи мухаббатномаи Bатан ёфтан мумкин аст» (4, 37).
Дар ин маънидод тарзи баёни шоирона назар ба ифодаи мунаккидони сохибкасб имтиёзи бештар дорад. Албатта, зухури ин нукта дар афкори танкидии Лои; Шералй табиист, зеро дар накди нависандагй афкори нокид бештар рухи шоирона касб мекунад, аммо афкори олим бештар ба санаду мулохизахои сирф илмй такя дорад. Дар афкори шоири мунаккид бештар шуру шарари шоирона мавкеи мухим дошта, ин равиш ба xонанда таъсир ва эхсосоти xос мебаxшад. Олими мунаккид бо далелхои аклй сару кор дорад, аммо адиби мунаккид бештар зери таъсири зехнй карор мегирад.
Л. Шералй ба шеъри ^мол Насрулло ба унвони «чавони пуртакопу» назар карда, «дар xyсyси барорхои аввалини калами y дар мавридаш ба хар хол сyxани x^» гуфтааст, аммо дар мавриди фавк чунин мисраъхоро интикод мекунад:
Меравам аз кучахои шахр,
Рох бехавф,
Рох хамвор аcm.
Бар мани фарзанди кухштон
Рафтани ин рох душвор аcm.
Бахри ман рах бояд аз куху камар,
Аз канори рудхои пурхатар.
Бахри ман бояд рахи мушкилпжанд
Хамчу рохи куллахои capбaлaнд...
Аз диди завки шеършиносй ва интикодии Л. Шералй «ин чо як тазоди ногуворе хаст. Гуё ягон неруе шоирро ба сипардани роххои пyрxатар монеъ шуда бошад, гуё дар шахр ба рохи х,амвор гаштанро мачбур карда бошад. Х,ол он ки дар шеъри ^мол Насрулло рох ба маънии аслй меояд, агар дар рохи хамвори шахр кадам задан матлуб набошад, дар роххои пурпечутоби кухистон пай сипарданро касе манъ накардааст. Bа умуман паймудани хама роххо - xох рохи дашту кух, xох рохи шахру дех хамеша душвор аст, агар боре ба души кас бошад...» (4, 41).
Л. Шералй кушиш мекунад, ки бурду барор ва боxти хар кадом шеъри шоирро, гарчанде накши мухим дар шеъри муосири точик доштанд, бо диди муйшикоф арзёбй мекунад. Сyxанвари нокид аз нукси дигари шеър ба унвони норасоии тахкики мавзуъ ё предмети тасвир с^ан ронда, кушиш кардааст, ки ба ашъори шоирон бахои танкидй дихад. Ин андешаро дар и;тибосх,ои зерин пайгирй намудан мумкин аст: «Баъзе китъахои Убайд Рачаб, Х,айдаршо, Алй Бобочон, Шохмузаффар Ёдгорй, Х,акразар Fоиб, Саидалй Маъмур аз назари аввал равону сода менамоянд, аммо чун бо чашми дакик бар онхо фуру равед, чизи тозае намеёбед. Масалан, шеърхои Саидалй Маъмур «Кдтори дигарон», «Нони мехнатй», «Ман набудам, гарчи дар майдони чанг», «Kитоби номхо», «Pеxт борон», «С^ани xyш» шеърхои шоирони дигарро ба ёд меоранд. Саидалй ба назари мо, шоири xyб аст, аммо агар дар шеъраш тозагй ва асолат пайдо кунад, аз сабки осону саридастй даст кашад ва каме амиктар ва чиддитар ба кори шеър пардозад, боз шоири xyбтар мешавад. Содабаёнии Саидалй Маъмур дар мукобили печидабофихо ва пургуихои Х,акразар Fоиб, ки дар силсилаи «Тазодхо»-и у мушохида мешавад ва ё шеърхои мубхами Бозор Собир «Шабеха», «Дар офтобшин» гуё xyб менамояд, аммо содабаёнии Саидалй тааммук надошта, баъзан бисёр сода менамояд» (4, 41-42).
Лои; дар афкори адабию танкидии xyд доин ба меъёри тамомияти осори мавзун таваккуф намуда, бар он таъкид менамояд, ки меъёри «камоли шеър» дар хар давру замон «расоии эхсосу афкор, иттиходи аклу дил, забон ва мантики фасеху равшан» махсуб мешуд. Аммо, камбудии умумии шеъри он солхо дар <«аробии забон ва мантики» аст: «Шоиру нависанда посбону парастори забон буда ва олитарин матои шеър забон аст ва фардо аз руи шеъри имруз ба вазъияти забони точикй дар асри XX бахо медиханд, мо адибон дар назди таърта чавобгар мешавем» (4, 42).
Ин масъулият хамеша аз шоир риояи вазну мантики дурустро талаб мекунад. Х,амеша «вазни xароб, мантики ланг, сактахои кабех, сабки заиф, зинахои бепоя, таркибу таъбироти номутаносиб, саноати берангу бор, ифодахои бемаънй, ташбеххои нодилписанд, истиорахои ноxyшоянд, иборапардозихои бебунёд, надонистани табиати калима ва хичо, суннатшиканихои бесуннат, истифодаи бемавриди шева, дуруштй ва «шутургурбахо» дар баён» норохатии сyxанвари нокиду аслбинро ба миён меоварад. Чунин талабот ва риояи хамачонибаи принсипхои гоявию эстетикй дар офариниши шеър барои дуруст кардани сатхи таxассyсии назми точикй аз арзишу ахамияти xоса дорад.
Шоири «суханофарину халлокулмаонй» нафарест, ки «аз назари забон хеч кас набояд ба у нукта гирифта тавонад, зеро шоир беш аз хама ахли замонаш забонро бояд донад, донистан кам аст, онро эхтиёт кунад, ганй созад, ба такозои замон онро сайкал дихад, хуллас сохиби мутлаки забон бошад» (4, 42).
Ин далели кобили таваччух аз боби он ки «дар шеъри шоирони мукаллиди тоинкилобии точик харобии забон ва мантики лангро кам мебинем», барои устувор кардани пояи офариниш ва муносибати шуарои замони нав ба шеър ва шеърнависй накши муассир дорад. «Онхо агар дар офариниши мазмунхои баланд ва образхо дасти тамом надоштанд, лоакал забонро бузург ва покиза доштаанд ва барои сарохату фасохати баён чон кохондаанд» (4, 42).
Арзёбии ашъори шоирони гузашта дар мулохизоти интщодии Л. Шералй мавкеи хос дорад. Аз чумла, ба ин байти шоири номаълуми асри XVIII Носехи Кулобй:
Дукхои охи кампирони зор, Бадтар аст аз дашнахои обдор, -
чунин бахо медихад: «Ин чо хам мазмун, хам пояи сухан то ба чое баланд аст, ки имруз дасти баъзе аз даъвогарони шеър ба у намерасад» (4, 42). Дар ин бахои сара завки шеършиносии муаллиф бо фахмиши шеърдонии гузашта пайванди амик ва устуворе пайдо кардааст.
Дар накди нависандагй ба мисли накди тахассусй ба шинохти руху равони сухан аз лихози адабй ва забонй тавъам таваччух шудааст. Дар ин замина, «масъалаи забон масъалаи хурд нест, балки бузурггарин масъалаи ичтимоист» (4, 42), «масъалаи хусни мантик ва баён» чун «точи хама масъалахои эчодй» аст.
Рузномахои умумии кишвар дар хама давру замон аз ин нуктаи назар танкидшавандаанд, ки дар онхо селаи фаровони шеър чоп мешаванд ва он ашъор махсули калами муташоирон - онхое мебошад, ки аз худ шоир метарошанд. Тарзу оханги ифодаи интикодии суханвари нокид дар ин маврид хеле чолибу чозибанок ва дар хадди баланди шоирона карор дорад: «Дар газали онхо магал бештар, дар шеърашон даъвои шоирй аз худи шеър баландтар, дар сабкашон аз хушзавкй курзавкй зиёдтар мушохида мешавад. Агар касди шеъру шоирй парвариши завку маданияти халк бошад, ин гурухи муташоир ва пуштибонону мададгорони онхо хидмати хирсонае мекунанд» (4,
42).
Л. Шералй тарафдори андешаи онхое нест, ки раванди суст шудани таълими забони точикиро дар мактабу донишкадахои кишвар сабаби аслй ва асосии пастравии парвариши завки шоирй ба шумор меоваранд. Бино ба фахмиши нокидонаи у, ки ба анъанахои фахмиши классикии офаридани шеър, афкори сухансанчони пешина такя мекунад, мактаб чойи парвариши завки шоирй ё ба кавле дукони шеърнависй нест, «забони шоир хам факат забони мактабй нест, зеро забону услуби фардии ин ё он шоир дар зимни китобхои дарсй ташаккул намеёбад, балки забони шеър забони аклу дил аст, бино бар ин, шоир аз пеши худ бояд сабку салика ва забони олами эхсосот ва афкори худро бисозад» (4, 43).
Ин гуна назари эстетикй дар муайян кардани роху равишхои фахмиши муосири шеър бо такя ба арзишхои гузашта ахамият дорад.
Худтанкидкунй дар он мархалаи мухокимаи шеър омили мухиму муассир ба шумор мерафт, ки дар таъкиди берую риёи «забони харобу мантики заифи бисёр шеърхо»-и худ ифода шудааст. Ба ин маънй, муаллиф аз махсули эчоди хеш низ накс мечуяд ва аз баъзе нохамвории шеъраш изхори андешаи танкидй мекунад, ки чунин шеваи рафтор ва муносибати у ба кори эчодй барои насли шоири имруз мактаби камназири бахрамандй ва сабакангезй ба шумор меравад. У аз сари инсоф икрор мешавад, ки «ин камбудй аз мо сар зада ва ба чавонон беш аз пеш сироят мекунад. Вазифаи мо аз ин мараз пешгирй кардан ва дар оянда пайи бехбудии ин кор тадбир андешидан аст. Як нуксони чузъии дигар дар шеъри баъзе шоирони мо ин аст, ки гохо барои муассир ва коргар шудани шеър калимахои гам, андух, дард ва гайраро меоранд, аммо дар матои шеър худи он гаму андух хонда намешавад. Баъзе дардашон мисли бедардй ба назар мерасад. Ба назари мо, гаму андух то заминаи ичтимой надошта бошад, кора намекунад. Гохо аз гамхои «хонагй» барои тасаллои худ шеър мегуянд ва он гами «хонаашон»-ро ба хонанда хам тахмил медиханд, то хамдардй кунад» (4,
43).
Мунаккид шоирони чавони точики солхои 70-уми асри ХХ-ро ба ду гурух дастабандй карда, аз назари тозакории эчодй ба макоми онхо бахои муносиб додааст:
1. Шоирони чавоне, амсоли Камол Насрулло, Рахмат Назрй, Зулфия Атоуллоева, Мариана Некрасова, Султон Шохзода ва дигарон, ки «ба арсаи адабиёт омада, китобхои нахустини худро ба табъ расонда, холо китобхои дувуми худро ба дасти чоп супоридаанд. Инхо чавононе хастанд,
ки чамоати адабии мо аз онхо умедхои (? - Р. Б.) зиёд дорад, аммо харчанд Камол Насрулло фаъолтар аст, дигарон каме кохилона кадам ва камчуръатона калам бармедоранд».
2. Гурухи дигар Ширин Бунёд, Нурмухаммад Ниёзй, Зариф Ибод, Мухаммад Гоиб, Алимад Муродй, Чумъа К^увват, Норй ва дигарон, ки бо чопи китобхои нахустин дар назди адабиёт ва чамоат худро ухдадор карда, «дар шеърашон савгандхо хурданд ва холо аз паи ичрои савганди худ»-анд.
Л. Шералй раванди танкиди адабиро низ интиккод мекунад. Ба назари у махсули адабии «шоирони дастандаркор», чехрахои барчастаи адабиёт, амсоли Нодир Шанбезода, Мухиддин Фархат, Абдучаббор Кдххорй, Бобо Хочй, Бурхон Фаррух, Абдучалил Воситзода, Ашур Сафар ва дигарон, ки «ба кадри химмати худ кор мекунанд, китобу мунтахаботашон интишор мешавад», аз чашмандози танкид нагузаштаанд, «танкиди адабй то хануз ба тарзи хакконй сухани катъии худро перомуни эчодиёти онхо нагуфтааст, хол он ки хар кадоме аз ин шоирон аз панчох гузаштанд ва дар арафаи панчохсолагй, шастсолагй, хафтодсолагй ё бе хеч муносибате хамчун адиб мунтахаботи худро чоп карда, эчодиёти худро як навъ чамъбаст кардаанд. Вакти он аст, ки танкиди адабй хам ба чамъбасти эчодиёти онхо сухани чамъбастй бигуяд. Рафикони хамккалам хам агар ба ин кор химмат гуморанд, чй хуб буд» (4, 43).
Албатта, андешахои доманадори адабию танкидии Лоикк Шералй ба таври умум дар партави мукаррароти расмии анчумани XXVI Хизби коммунисти шуравй ва анчумани XIX Хизби коммуниста Точикистон шакл гирифтааст. Чун ин давра дар танкиди адабй равияи «худшиносии накд» накши мухим ва муассир дошт, афкори танкидии адиби мунаккид низ дар пояи ин чараён баён шудааст. Аз ин ру, дар баёни матлаби нокидии Л. Шералй сиёсатзадагиву сиёсатомезии аз хад беши мафкуравй дар шинохти масъалахои чудогонаи адабй ва баходихй ба шеъру шоирй, ки амалан ба танкиди адабии нависандагии солхои 30-50-уми асри ХХ хос буд, хамзамон унсурхои сатхиандешй, сатхинигарй, урёнии фикру табъи суханшиносй, хушкбаёнй ва гайра ба мушохида намерасад. Дар тамомии равиши накди адабии Л. Шералй истиклоли назари мунаккид бо такя ба суннатхои накди гузашта макоми назаррас дорад. Ин андешаи Л. Шералй дар баробари шиори махсусе дар шинохти вокеии макоми адабиёт ва осори адабй карор дорад: «Асархои мо бояд баробари сатхи вусъати республика бошанд, яъне дар баробари кухи баланд - адабиёти баланд, сухани баланд!» (4, 43).
Маколахои Лоик, Шералй «Четыре стихии стиха» (3) ба накди эчоди бадеии Шоири халк,ии Точикистон Муъмин К^аноат, "Олими пургайрат" (10) ба баррасии чойгохи Атахон Сайфуллоев дар накди адабй, "Озодии инсон ва софии ахлоки он" (11) ба арзёбии маккоми романи "Бандии озод"-и Урун Кухзод дар насри точик бахшида шудааст, ки аз перомуни онхо низ бо мухимтарин нуктаи назари Л. Шералй оид ба кори эчоди адабй ошно мешавем.
Дар мусохибаи "Хамосаи шеър" шоир ба ин карор аст, ки "шеър аз гам ва аз шодй бунёд мешавад". Дар он даъвогарони шеър интикод шудаанд, ки "алифбои шоириро надониста, даъвои шоирй мекунанд, дар сари як кадах май дигаронро нах мезананд, болотар аз устод дукон сохтан мехоханд, бехабар аз он ки адабиёти сехазорсолаи точик ба чунин заифакони сухан эхтиёч надорад" (5, 35).
Афкори Л. Шералй дар мавриди хастии жанрхои шеърии суннатй дар он мархалаи шинохти лирика чолиби таваччуханд. Дар холе, ки бархе аз шеършиносон ва суханварони замон бар зидди газал акидахои номатлуб ва гайримунсифона изхор доштанд (аз чумла F. Мирзо), Л.Шералй дар баробари адабиётшиносони номй А.Афсахзод, А. Абдуллоев («Гунохи жанр чист?») ва дигарон барои исботи човидонии ин жанр раъй дода буд:
"Газал шиносномаи таърихи фарханг, фалсафа, илму фунун ва чахони хасту нести мардуми форсу точик аст. Хар кй алайхи ин навъи шеъри каламрави тамаддуни форсии точикй нуктае биронад, сазовори сангсор аст. Газал дар зоти худ маншаи исёнгарй, инкилобгарй ва созандагию барафрозандагй доштааст, харчанд инкилоби ичтимой махз аз газал сурат нагирифтааст, аммо инкилоби маънавй, равонй ва рухонй аз у сарчашма мегирад. Онхое, ки бар газал хурда мегиранд, бояд як нуктаро дакикк кунанд, ки газал гунахгор аст ё газалсаро? Газали Хофиз, Саъдй, Мавлавии Балхй, Соиб, Калим, Гании Кашмирй, Саййидо, Шохин ва мисли онхо инкилобй буд, харчанд мисли шеъри Ик,бол таъбири мукаррари «Инкилоб» надошт..." (5, 44).
Дар баробари ин, "газали такдидй"-ро хадафи чиддии танкид карор медихад: "Дар замони мо хам баъд аз устод Лохутию Турсунзода газал аввал мизони хунарро аз даст дод ва пас он гохо «арзонак» шуд, яъне, ки каме бори ичтимоияшро аз душ афканд ва бори «худнамоии кофиячанг»-ро ба душ гирифт" (5, 44).
Л. Шералй аз газали классикй забон, саноати шеърй, зарфияти сухан, кофиябандй, радифсозй, мантикк, кутахбаёнй, таносуби сухан, маъниофарй ва гайра омухтааст. Бо ин хама худро
"газалгуи кодирсухан" нахондааст. Баръакс мегуяд, ки "агар ба дасти худ газалхоямро сара кунам, шояд чанд газале беш бароям писанд наояд, хатто шояд аз баъзе газалхо байте боки намонад..." (5, 44). Чунин назар кардан ба шеъри худ дар тачрибахои кори шоирй зиёд ба чашм мерасад. Аз чумла, Б. Собир низ ба шеъри худ чунин муносибатро раво дида, аз байни ашъори чандсолааш танхо 72 ё 73 шеърро чун махсули хуб дониста, кисми бокимондаи онро барканор кардааст. Ва ин нуктаро Л. Шералй бо нихояти маънирасй гуфтааст: "Шоире, ки аз шеъраш конеъ бошад, вай шоир нест. Х,ар як шоир орзу мекунад, ки то охири умрш шеъри хуб бигуяд. Ва ман хам... аз он чи ки гуфтам, то хол розй нестам. Шеърхое, ки гуфтаам, аз бисёраш пушаймон хастам" (9). Ин амр ба таъбири шоир "саракорихоро бо озмуни таърих" вогузоштан аст.
Ба ин тарик, афкори адабию танкидии Лоик Шералй дар талотум ва чушиши вокеаву хаводиси нимаи дувуми асри ХХ шакл гирифта, дар ду мархала - мархалаи шуравй ва истиклолияти миллии точикон барои такмил ёфтани тафаккури бадеии хамзамонон накши муносибе бозидааст. Новобаста аз ду давраи пурихтилофи таърихй афкори адабию танкидии Л. Шералй хеле рангин ва хонданй буда, дар бештари маврид дур аз таассуби кавмиву механй, бо такя ба арзишхои суннатй ва замонии шинохти мероси адабй сурат гирифтааст. Принсипи накди осори адабй дар чашмандози Л. Шералй аз анъанахои суннатии накди адабй ва накди навини нависандагии точик дар асри ХХ сарчашма мегирад. Мо дар осори суханвари мунаккид бо унсурхои мухими накд ва вежагихои нигохи наккодони точикии асри ХХ ошной пайдо мекунем. Анъанахои накди нависандагии шоир ва суханвари тавонои точикон устод Лоик Шералй дар баробари осори серпахлу ва доманадори интикодии устодони номвари сухан дар асри ХХ - С. Айнй, А. Лохутй, М. Турсунзода, С. Улугзода, Ч,. Икромй, Ф. Мухаммадиев, М. Кдноат, Б. Собир, Г. Сафиева, Гулназар ва даххои дигар барои дарки комилу хаматарафаи адабиёт ва вусъати завки гоявию зебоишинохтии замон тачрибаи фаровон ба миён оварда, барои такмили худогохии насли хушзавк мусоидат хохад кард.
ПАЙНАВИШТ:
1. Набиев, А. Адабиёт ва накди адабй/ А.Набиев. -Душанбе: Адиб, 1993.-260 с.
2. Х,идоятзода, И. Суханвари мухаккик /И. Х^идоятзода//Адабиёт ва санъат.-2004.-18 июн.-№25(1215).-С. 7.
3. Шерали, Л. Четыре стихии стиха /Л.Шералй//Литературная газета.-1977.-13 июля.-№28.
4. Шералй, Л. Имтизочи эхсосу афкор: Маъруза дар съезди VIII Иттифоки нависандагони Точикистон /Л.Шералй// Садои Шарк.-1981.-№6.-С. 35-43.
5. Шералй, Л. Х,амосаи шеър ё андешахои гусаста ба чои шеъре, ки дар ситоиши шоири махбуб Лоик Шералй дар хоб эчод ва дар хоб гум карда будам...: Мусохиба бо Л. Шералй /Л.Шералй// Комсомоли Точикистон.-1984.-17 июн.
6. Шералй, Л. Дарё равон аст... Чавоб ба маколаи ^утбй Киром "Мавкеъ ва масъулияти суханвар" /Л.Шералй//Адабиёт ва санъат.-1986.-23 апрел.-№17(237).-С. 10-11.
7. Шералй, Л. Сухбати орзухо: саволу чавоби хонандагон бо Л. Шералй /Л.Шералй//Адабиёт ва санъат.-1987.-22-юми январ.-№4(276).-С. 4-5; хамч.: Садои Шарк.-2011.-№5.-С. 50-55.
8. Шералй, Л. Шамъ агар оташ набинад: Мусохиба бо сармухаррири журнали "Садои Шарк" Л. Шералй оид ба сифату барориши маколахои мачалла / Мусохдб X,. Мухаммадиев /Л.Шералй//Адабиёт ва санъат.-1988.-15 сентябр.-С. 13.
9. Шералй, Л. "Мову ту дар шоирй чон медихем" / Мусохибаи X,. Азиз бо Лоик /Л.Шералй// Садои Шарк.-2001.-№1-6.-С. 114-121.
10.Шералй, Л. Олими пургайрат/ Л.Шералй, Ч.Бакозода // Маданияти Точикистон.-1981.-10 март.-№20.-С. 3, 4; х,амч.: Ойина ва ойинадорон.-Хучанд: Меъроч, 2013.-С.145-149.
11.Шералй, Л. ва диг. Озодии инсон ва софии ахлокии он: Оид ба романи "Бандии озод"-и Урун Кухзод /Л.Шералй//Садои мардум.-1996.-17 апрел.
12.Киром, Мавкеъ ва масъулияти суханвар /Кугбй Киром// Адабиёт ва санъат.-1986.-6 март.-№10(230).-С. 8-9.
REFERENCES:
1. Nabiev A. Literature and Critical Literary/ A. Nabiev - Dushanbe: Adib, 1993. 260p.
2. Hidoyatzoda I. A Research Speaker. // I. Hidoyatzoda/ Literary and Art.-2004-June, 18.-#25(1215).-P. 7.
3. Sherali L. Four Aspects of the Poem // L. Sherali/ Literary Newspaper.-1977.- July,13 #28.
4. Sherali L. The Treatment of Sense and Thoughts: The Report in 8th Session of the Soviet of writers of Tajikistan // L. Sherali/ the Sound of the East.-1981.-#6.-P. 35-43.
5. Sherali L. The Epos of the Poem or the separate thought instead of poem that praises Loik Sherali in created and lost dreams...: Dialogue with Loik Sherali// L. Sherali/ The Komsomol of Tajikistan.-1984.-June 17.
6. Sherali L. The River is Going On... The Respond to the article of Qutbi Kirom "The Role and the Responsibility of a Speaker" // L. Sherali/ Literary and Art.-1986.-23rd of April.-#17(237).-P. 10-11.
7. Sherali L. The Talk of Dreams: questions and responds of pupils with Loik Sherali // Literary and Art.-1987.-22nd of January -#4(276).-P. 4-5; The Sound of the East.-2011.-#5.-P. 50-55.
8. Sherali L. If The Candle wouldn't meet the: The dialogue with editor of the magazine "The Sound of the East" Sherali L. about the quality and publications of articles of the magazine. / Corresponder Muhammadiev H. // Literary and Art.-1988.- September 15th -P. 13.
9. Sherali L. "We and You Are The Secrifiers of Poetry" / The Dialogue of H.Aziz with Loik // L. Sherali/ The Sound of the East.-2001.-#1-6.-P. 114-121.
10.Sherali L. A Hardworking Scientist / Sherali L., Bakozoda J. // The Culture of Tajikistan.-1981.-March,10 .-#20.-P. 3, 4 L. Sherali/ -Khujand: Me'roj, 2013.-P.145-149.
11.Sherali L. And Others. The Independence of a Person and His Behaviour: On the novel of Urun Kuhzod "Bandii Ozod" // L. Sherali/ The Sound of the East.-1996.- April, 17.
12.Kirom Q. The Role and the Responsibility of a Speaker // Qutbi Kirom Literary and Art.-1986.-March, 6.-#10(230).-P. 8-9.
