Научная статья на тему 'РИВОЖЛАНТИРУВЧИ ТАЪЛИМНИНГ УМУМИЙ МЕТОДИК ТАМОЙИЛЛАРИ'

РИВОЖЛАНТИРУВЧИ ТАЪЛИМНИНГ УМУМИЙ МЕТОДИК ТАМОЙИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бўлажак мутахасисс / ўқитиш методи / ривожлантириш / билим / кўникма / малака / ўқув фаолият шакллари. / Future specialist / teaching methods / development / knowledge / abilities / skills / forms of educational activity.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Нажмиддинова Ё.Р.

Мақолада бўлажак мутахассисларни ўқитиш назарияси ва амалиётидаги муҳим йўналишлари, ўқув жараёни мазмуни, ўқитиш метод ва шакллари бўлажак мутахасисларни ҳар томонлама ривожлантиришга йўналтирилади. Бўлажак мутахассисларни янги билим, кўникма ва малакаларни эгаллашга эҳтиёж уйғотади, ечимларнинг янги схемаларини яратиш ва фаолиятнинг янги усулларини ишлаб чиқишини. Ўқитувчи бўлажак мутахассисларни турли амалий ўқув фаолиятига жалб этиб, уларнинг билим, кўникма, малака ва компетенцияларини янада ривожлантиради. Ривожлантирувчи таълимда бўлажак мутахассис нафақат муайян билим, кўникма, малака ва компетенцияларини ўзлаштиради, балки ўзининг ўқув фаолиятини бошқариш усулларини ҳам эгаллаши баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

GENERAL METHODOLOGICAL PRINCIPLES OF DEVELOPMENTAL EDUCATION

The article discusses important trends in the theory and practice of training future specialists, the content of the educational process, methods and forms of training for the comprehensive development of future specialists. Future specialists need to acquire new knowledge, skills and abilities, create new decision schemes and develop new methods of activity. The teacher involves future specialists in a variety of practical educational activities and further develops their knowledge, skills, qualifications and competencies. Developmental education states that the future specialist not only acquires certain knowledge, skills, qualifications and competencies, but also masters methods of managing his educational activities.

Текст научной работы на тему «РИВОЖЛАНТИРУВЧИ ТАЪЛИМНИНГ УМУМИЙ МЕТОДИК ТАМОЙИЛЛАРИ»

Нажмиддинова Ё.Р. Наманган му^андислик-курилиш институти "Метрология ва стандартлаштириш" кафедраси доценти

Наманган Узбекистон

РИВОЖЛАНТИРУВЧИ ТАЪЛИМНИНГ УМУМИЙ МЕТОДИК

ТАМОЙИЛЛАРИ

Аннотация. Мацолада булажак мутахассисларни уцитиш назарияси ва амалиётидаги мууим йуналишлари, уцув жараёни мазмуни, уцитиш метод ва шакллари булажак мутахасисларни %ар томонлама ривож-лантиришга йуналтирилади. Булажак мутахассисларни янги билим, куникма ва малакаларни эгаллашга эутиёж уйготади, ечимларнинг янги схемаларини яратиш ва фаолиятнинг янги усулларини ишлаб чицишини. Уцитувчи булажак мутахассисларни турли амалий уцув фаолиятига жалб этиб, уларнинг билим, куникма, малака ва компетенцияларини янада ривожлантиради. Ривожлантирувчи таълимда булажак мутахассис нафацат муайян билим, куникма, малака ва компетенцияларини узлаштиради, балки узининг уцув фаолиятини бошцариш усулларини %ам эгаллаши баён этилган.

Калит сузлар: булажак мутахасисс, уцитиш методи, ривожлантириш, билим, куникма, малака, уцув фаолият шакллари.

Najmiddinova Yo.R. associate professor "Metrology and Standardization " Department Namangan Institute of Engineering and Construction

Uzbekistan, Namangan

GENERAL METHODOLOGICAL PRINCIPLES OF DEVELOPMENTAL EDUCATION

Abstract. The article discusses important trends in the theory and practice of training future specialists, the content of the educational process, methods and forms of training for the comprehensive development of future specialists. Future specialists need to acquire new knowledge, skills and abilities, create new decision schemes and develop new methods of activity. The teacher involves future specialists in a variety of practical educational activities and further develops their knowledge, skills, qualifications and competencies. Developmental education states that the future specialist not only acquires certain knowledge, skills, qualifications and competencies, but also masters methods of managing his educational activities.

Key words: Future specialist, teaching methods, development, knowledge, abilities, skills, forms of educational activity.

Жахон иктисодиётини интеграциялашув ва глобаллашув жараёнларининг кучайиб бориши билан халкаро майдондаги ракобат хам кескинлашади. Бундай шароитда олий таълим муассасаларида ривожлантирувчи таълимнинг урни ва ахамияти бугунги кунда долзарб вазифалардан бири булиб келмокда. Ривожлантирувчи таълим булажак мутахассисларни укитиш назарияси ва амалиётидаги мухим йуналишлардан бири хисобланади. Ривожлантирувчи таълим дейилганида укитишни шундай тарзда ташкил этиш тушуниладики, бунда укув жараёни мазмуни, укитиш метод ва шакллари булажак мутахасисларни хар томонлама ривож -лантиришга йуналтирилади. Энг аввало, ривожлантирувчи таълимнинг мухим фаркли жихатлари хакида тухталиб утмок лозим. Ривожлантирувчи таълим хам ахборот-репродуктив таълимдаги сингари учта асосий педагогик вазифа, яъни укитиш (билим бериш), ривожлантириш ва тарбия -лаш вазифалари оркали амалга оширилади. Бу вазифалар хар бир дарсда мавзуни урганишда жорий этилиши мумкин [1].

Аммо ривожлантирувчи таълим ахборот-репродуктив (факат маълумотлар бериш, курук ёдлаш, тайёр билимларни узлаштиришга асосланган) таълимдан фарк килади.

Ривожлантирувчи таълимда:

а) таълимий вазифа (укитиш, билим бериш вазифаси) ахборот-репродуктив тизимдаги каби тайёр маълумот-материалларни курук ёдлашни эмас, балки назарий тушунчалар (конуниятлар, конунлар, назариялар)ни ва амалий куникмаларни пухта эгаллашни назарда тутади. Улар мухим белгиларига кура укув ахборотидан алохида ажратиб ургани -лади;

б) ривожлантириш вазифаси илмий ижодкорлик методларини узлаштириш учун укув фаолиятининг барча боскичларида булажак мутахассисларнинг ижодий фаолиятига устуворлик беришни назарда тутади;

в) тарбиялаш вазифаси булажак мутахасиссларда ижтимоий ижодкорликнинг асосий технологиялари (ёки уларнинг айрим амаллари)ни мустакил куллаш куникмаларини ривожлантиришни назарда тутади. Бу эса укитувчи ва булажак мутахассисларнинг изчил мулокоти ва хамкорлигини такозо этади.

Ривожлантирувчи таълим тузилмаси кийинлаштирилиб бориладиган предмет масалаларидан иборат булиб, улар булажак мутахассисларда янги билим, куникма ва малакаларни эгаллашга эхтиёж уЙFOтади, ечимларнинг янги схемаларини яратиш ва фаолиятнинг янги усулларини ишлаб чикишни такозо этади. Бунда нафакат илгари узлаштирилган билим ва фаолият усуллари фаоллаштирилади, балки янги фаразлар илгари сурилади, FOялар

излaнaди Ba оригинaл ечимлaр ишлaб чикилaди. Бунинг нaтижaсидa бyлaжaк мутaхaссислaр тaълим жaрaёнидa интеллектуaл Ba шaхсий сифaтлaрини, кaсбий кyникмaлaрини ривожлaнтириш имконигa эта бугади-лaр. Ривожлaнтирувчи тaълим жaрaёнидa УКИТУВЧИНИНГ aсосий вaзифaси бyлaжaк мутaхaссислaрнинг мyстaкил билиши Ba кaсбий мaлaкaлaрини ривожлaнтиришгa кapaтилгaн y^yB Ba aмaлий фaолиятини тaшкил этишдaн иборaт [2].

Тaълимнинг ривожлaнтириш вaзифaси бyлaжaк мyтaхaссислaрни ижодий тaсaввyрлaрини, фикрлaши, хотирaси, нутки, aмaлий кaсбий кyникмaлaрини бойтишгa KaparnnraH турли фaолиятлaргa жaлб этиш op^anH aмaлгa ошиpилaди.

Укитyвчи бyлaжaк мyтaхaссислapни турли aмaлий yKyB фaoлиятигa жaлб этиб, yлapнинг билим, кyникмa, мaлaкa Ba кoмпетенциялapини янaдa pивoжлaнтиpaди. Ривoжлaнтиpyвчи тaълимдaги энг aсoсий мaсaлaлapдaн бири - бу бyлaжaк мyтaхaссиснинг yKyB-билиш фaoлиятини pивoжлaнтиpишдиp. Ривoжлaнтиpyвчи тaълимдa бyлaжaк мyтaхaссис нaфaкaт мyaйян билим, кyникмa, мaлaкa Ba кoмпетенциялapини Узлaштиpaди, бaлки Узининг y^B фaoлиятини бош^риш усулгарини хдм эгaллaйди. Ривoжлaнтиpyвчи тaълимгa ^тор умумий тaлaблap кУйилaди. Улapдaн энг мyх,имлapи кyйидaгилap х,исoблaнaди (1-paсмгa кapaнг): -мaксaдгa йyнaлгaнлик; -мoтивaция; -aмaлий йyнaлгaнлик;

-укитишнинг бoскичмa-бoскич aмaлгa оширилиши; -^^гар aлoкaнинг мaвжyдлиги.

Таълимнинг максадга йуналганлиги укитиш максадини аник тасаввур этишни назарда тутади.

Таълим мотивацияси турлича булиши мумкин:

^ янги билим ва куникмаларни эгаллашга кизикиш;

^ келгусида узи эгаллаган касб буйича ишлашга интилиш;

^ бошкалар билан мулокотга киришиш истаги ва бошкалар.

К,айтар алоканинг мавжудлиги. Бу тамойилнинг мохияти шундан иборатки, таълим натижаси унинг максадларига мувофик келиши лозим. Таълим самарадорлиги укитиш максадига эришиш натижасига караб бахоланади.

Таълимнинг амалий йуналганлиги. Ишлаб чикариш таълими, энг аввало, аник корхона ёки ташкилотда муайян амалий ишларни бажариш учун зарур буладиган билим ва куникмаларни эгаллашга йуналтирилади.

Укитишнинг боскичма-боскич амалга оширилиши дастурнинг изчиллигини ва таълимни комплекс амалга оширишни назарда тутади.

Укиш жараёнида булажак мутахассисларни доимий равишда аклий жихатдан ривожлантириш ва тарбиялаб бориш лозим. Бунинг учун, энг аввало, укитувчи булажак мутахассисларнинг ривожланиш даражасини кайд этишни урганиши зарур. Агар булажак мутахассислар олдига аник максад куйилса ва билимларни мустакил узлаштириш зарурати туFилса, уларнинг аклий жихатдан ривожланиши анча муваффакиятли булади. Булажак мутахассис муайян вазифани амалга ошириш учун фикрлайди, изланади. Бу иш бир неча амалларни уз ичига камраб олади. У кузатади, тахлил килади, укув масалаларини ечиш учун маълум коидаларни куллайди. Шунинг учун, укитувчи булажак мутахассис чукур фикрлашга ургатиши керак. Таълимнинг ривожлантириш вазифаси ана шундан иборат [3]. Таълим хам, тарбия хам булажак мутахассис шахсини ривожлантиришга хизмат килади.

Шу боис, таълимнинг ривожлантириш вазифаси хакида суз юритишга зарурат йукдек туюлади. Аммо бугунги кунда амалиёт курсатадики, укитиш жараёнида таълимнинг ривожлантириш вазифасини муваффакиятли равишда амалга ошириш мумкин. Бунда таълимнинг махсус ривожлан-тирувчи йуналиши шакллантирилади. Булажак мутахассислар сенсор кабул килиш, харакат, интеллектуал, иродавий, эмоционал, мотивацион ва касбий-амалий куникма ва малакарини ривожлантиришга каратилган фаолият турларига жалб этилади. Ана шунга боFлик холда, утган асрнинг олтмишинчи йилларида педагогикада «ривожлантирувчи таълим» атамаси пайдо булди [4].

Ривожлантирувчи таълим булажак мутахассисларда нафакат билим ва махсус амалий куникмаларни, балки шу билан бирга уларни умумий ривожлантиришни ва бу борада махсус чора-тадбирлар ишлаб чикишни назарда тутади.

Педагог олимларимиздан бири Л.В.Занковнинг эътирофича [5], таълим жараёнида булажак мутахассисларни ижодий фикрлашини жадал ривожлантириш учун укитишни кийинлик даражаси ортиб борадиган тартибда ташкил этиш, булажак мутахассисларнинг уз укув-амалий фаолияти мазмунини англаб етишини таъминлаш зарур. Шу билан бирга, булажак мутахассисларда «фикрлаш» ёки «касбий куникмаларни ривожлантириш» тушунчасини "шакллантириш" тушунчаси билан тенглаштириб булмайди.

Хусусан, ривожланиш шахснинг барча сохаларини камраб олади. Ва шунинг учун хам, хозирги замон дидактикасида таълимнинг ривожлантирувчи таъсирини кенгайтириш йуллари изланмокда. Таълимнинг ривожлантириш вазифасининг узига хослиги шундаки, у мустакил равишда мавжуд була олмайди, балки укитиш (билим бериш) ва тарбиялаш вазифаларининг натижаси хисобланади. Булажак мутахасиснинг ривожланиши укитиш жараёнида таълимий ва тарбиявий вазифаларнинг канчалик даражада муваффакиятли жорий этилганлигига боFликдир.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Нажмиддинова Ё.Р. Коллеж талабаларида касбий куникмаларни ривожлантириш методикаси. Монография. - Тошкент.- "Sano-standart" 2018. 128.б.

2. Najmiddinova Yo. R. Conditions of Forming Professional Abilities and Skills on Competence Approach among Colleges Students // Eastern European Scientific Journal. - Germany, 2018. -№4. - P.196-199.

3. Najmiddinova Yo. R., Inamov D. D., Davronova M. U., Inamiddinova D. K. METHODOLOGY OF THE FORMATION OF GENERAL VOCATIONALTRAINING IN STUDENTS OF HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS ON THE BASIS OF COMPETENCY APPROACH // PALARCH'S JOURNAL OF ARCHAEOLOGY OF EGYPT / EGYPTOLOGY, PJAEE, 17 (6) (2020). - 3663-3679 page. http://www.palarch.nl/index.php/jae/article/view/1482

4. Najmiddinova Yo. R., Ibragimov R. Sh., Yigitaliyev J. A. THE CONCEPT OF ICT COMPETENCE OF PERSONNEL. THE IMPORTANCE OF HAVING ICT COMPLEMENT AND INFORMATION CULTURE // INTERNATIONAL ENGINEERING JOURNAL FOR RESEARCH AND DEVELOPMENT - Vol. 5 Issue 2, March 2020... http://www.iejrd.com

5. Занков Л. В. Избр. пед. Труды. -М., 1990. С. 102-115.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.