Научная статья на тему 'ИНТЕГРАТИВ ДАРСЛАРНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ'

ИНТЕГРАТИВ ДАРСЛАРНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
10
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Компетенция / тафаккур / технология / талаб / ёндашув / билим / тажриба / таълим / тарбия / жараён / дарслик / машғулот.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Турдиев Н.Б.

Бугунги кунда бўлажак ўқитувчиларнинг таҳлилий, мантиқий ва дарсларни интегратив моделлаштириш компетенцияларини шакллантиришнинг педагогик-психологик хусусиятларини аниқлаштириш, уларнинг билим, кўникма, малака ҳамда шахсий сифат ва фазилатларни ривожлантириш алоҳида аҳамиятга эга. Мақолада бўлажак ўқитувчиларни касбий амалиётга тайёрлашнинг ташкилий-педагогик жиҳатларини ўрганиш, битирувчиларнинг зарурий компетенцияларини шакллантириш масалалари ҳақида сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Турдиев Н.Б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНТЕГРАТИВ ДАРСЛАРНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ»

Турдиев Н.Б.

Жиззах давлат педагогика университети педагогика-психология ва мусица йуналишларида масофавий

таълим кафедраси уцитувчиси

ИНТЕГРАТИВ ДАРСЛАРНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ПЕДАГОГИК

ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ

Аннотация. Бугунги кунда булажак уцитувчиларнинг таулилий, мантиций ва дарсларни интегратив моделлаштириш компетенцияларини шакллантиришнинг педагогик-психологик хусусиятларини аницлаштириш, уларнинг билим, куникма, малака уамда шахсий сифат ва фазилатларни ривожлантириш алоуида ауамиятга эга.

Мацолада булажак уцитувчиларни касбий амалиётга тайёрлашнинг ташкилий-педагогик жиуатларини урганиш, битирувчиларнинг зарурий компетенцияларини шакллантириш масалалари уацида суз юритилади.

Калит сузлар. Компетенция, тафаккур, технология, талаб, ёндашув, билим, тажриба, таълим, тарбия, жараён, дарслик, машгулот.

Turdiev N.B. teacher

department of education distance learning in the fields ofpedagogy-psychology and music

Jizzakh State Pedagogical University

PEDAGOGICAL CONDITIONS OF ORGANIZING INTEGRATIVE

LESSONS

Abstract. Today, it is of particular importance to clarify the pedagogical-psychological features of the formation of analytical, logical and integrative modeling competencies of future teachers, to develop their knowledge, skills, competences and personal qualities.

The article deals with the study of organizational-pedagogical aspects of training future teachers for professional practice, formation of necessary competencies of graduates.

Keywords. Competence, mindset, technology, demand, approach, knowledge, experience, education, training, process, tutorial, training.

Жах,онда етакчи илмий марказлар ва олий таълим муассасаларида булажак бошлаетич синф укитувчиларининг касбий-инновацион ривожлантириш моделларини ишлаб чикиш, ахборот-коммуникация технологиялари воситасида шахсга йуналтирилган укитиш тизимларини яратиш ва уларни амалга оширишнинг инновацион механизларини татбик

этишга оид илмий тадкикотлар олиб борилмокда. Айникса булажак бошланFич синф укитувчиларининг методик компетенцияларини ривожлантиришнинг самарали механизмларини ривожлантириш, интегратив дастурий таъминотини такомиллаштириш алохида ахамият касб этади. Шу билан бирга, замонавий мактаб шароитида дарсларни инновацион ёндашувлар асосида ташкил этишга устворлик бериш алохида долзарблик касб этади.

Мамлакатимизда умумий урта таълим тизими педагог кадрларини сифат жихатдан жахон стандартлари асосида тайёрлаш буйича тадкикотлар Ш.Абдуллаева, Ф.Р.Кодирова ва бошкалар томонидан амалга оширилган.

Мамлакатимизнинг таълим тизимдаги тараккиёти, иктисодий юксалишининг устувор йуналишлари, фундаментал боскичларидан бири сифатида бошланFич таълимдаги фан, таълим ва нновациялар интеграциясини олиш мумкин. Хусусан, Узбекистон Республика Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси туFрисида"ги 84 Фармонининг "Ижтимоий сохани ривожлантириш" деб номланган туртинчи йуналиши, таълим-тарбия жараёнларини янги сифат боскичига олиб чикиш, шунингдек, 2022-2026 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг еттита устувор йуналиши буйича Тараккиёт стратегиясида "Инсон кадрини юксалтириш ва эркин фукаролик жамиятини янада ривожлантириш оркали халкпарвар давлат барпо этиш" устувор вазифа этиб белгиланган85. Бу эса, булажак укувчиларнинг компетенциясини интегратив дарсларни моделлаштириш асосида шакллантириш, мантикий тафаккурни ривожлантиришнинг инновационон педагогик технологияларини оптималлаштириш масалаларига алохида эътибор берилишини такоза этади. Бу борада булажак укитувчиларнинг тахлилий, мантикий ва дарсларни интегратив моделлаштириш компетенцияларини шакллантиришнинг педагогик-психологик

хусусиятларини аниклаштириш, булажак бошлаетич синф укитувчиларининг билим, куникма, малака хамда шахсий сифат ва фазилатларни ривожлантириш алохида ахамиятга эга. Шу боис булажак укитувчиларни касбий амалиётга тайёрлашнинг ташкилий-педагогик аспектларини урганиш, битирувчиларнинг зарурий компетенцияларини шакллантириш методикасини такомиллаштириш зарурияти пайдо булади.

Ривожланган мамлакатларда инсон капитали сифатини оширишда ижтимоий-иктисодий ва маданий узгаришлар интеграцияси алохида ахамият касб этиб, ЮНЕСКО таълим сиёсатини юритиш сектори

84 Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони. Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси туFрисида. Тошкент ш., 2017 йил 7 февраль, ПФ-4947-сон

85 Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони. Янги Узбекистоннинг Тараккиёт стратегияси туFрисида. // Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари туплами. -Т., 2022. -Б.39. www.лех.уз

(Едусатион Сестор)нинг 2030 йилгача белгилаган халкаро таълим концепциясида «хаёт давомида сифатли таълим олиш имкониятини яратиш (Лифе леарнине)»га алохида эътибор каратилган86. Унда умумий урта таълимни сифат жихатдан янги даражага кутариш максадида ракобатбардош ва профессионал кадрларни тайёрлаш долзарб вазифа этиб белгиланган.

Мазкур заруратдан келиб чиккан холда, укувчиларнинг билимли ва акл заковатли, етук кадрлар сифатида тайёрлаш масаласи давлат сиёсатининг демократик мохиятида яккол намоён булиб, етук авлод тарбиясида таълим ва тарбия тушунчалари бир бири билан доимо уЙFун тарзда ишлатилади. Таълим тушунчаси - шахснинг маърифий ва тарбиявий даражасини ошириш оркали унинг аклан ривожланишини таъминлаш максадида таълим субъектлари орасидаги дидактик фаолият булса, тарбия тушунчаси эса - янги авлоднинг ижтимоий тарихий тажрибасини бериш туфайли ривожланишини таъминловчи ижтимоий функция, ижтимоий таъсир остида инсон шахсий ва маънавий дунёсини шакллантириш, бойитиш ва такомиллаштиришнинг аник максадга йуналтирилган, системалаштирилган онгли жараён сифатида каралади. Тарбия-таълим билан узаро боFланган ижтимоийлашнинг асосий буFини хисобланиб, таълим тизимининг таркибий кисми хисобланади. Таълим-тарбия жараёни таълим субъекти ва объекти, умуман атроф-мухитнинг барча типологик хусусиятларига, узлуксиз даражадаги таълим ва тарбияга куйилган максадларни амалга ошириш хамда таълимнинг киймат йуналишлари векторини аниклаш, ижтимоий, предметли ва психодидактик компонентларнинг диалектик узаро таъсирини хам хисобга олишни такозо этади. Демак, таълим узлуксизлиги таълим субъектлари хамда уларнинг самарали интеграцияси билан белгиланади.

Республикамизда узлуксиз таълим тизимининг ислох килиниши, оптималлаштирилган таълим стандартлари асосида таълим ва тарбия жараёнини кайта ташкил этишга йуналтирилган. Шу маънода таълим ва тарбия муассасаларининг замонавий ёндашуви, булажак мутахассисларнинг касбий фаолиятидаги мобиллиги, уз касбининг амалий жихатларига эрта мослашиш, ахборотлаштирилган жамиятнинг ХХИ асрида ахборот технологияларнинг роли ва урни хар бир жабханинг ажралмас кисмига айланиб бормокда.

Педагогика сохасидаги олий таълим муассасаларида булажак укитувчиларни интеллектуал салохиятини ошириш, дунёкарашларини бойитишда уларни инновацион таълим технологиялари, укитишнинг янги, инновацион шакл, услуб ва воситалари билан таништириш, педагогларда

86 Асадемис ресеарч ин едусатионал ссиенсес волуме 2 | иссуе 4 | 2021 иссн: 2181-1385 Ссиентифис Жоурнал Импаст Фастор (СЖИФ) 2021: 5.723 ДОИ: 10.24411/2181-1385-2021-00668 Асадемис Ресеарч, Узбекистан 817 www.арес.уз

касбий компетентлик сифатлари ва креатив кобилият мохияти билан якиндан таништириш мухим ауамиятга эга. Бундай ёндашувлар сифатида педагогика сохасида узлуксиз таълим кластерини таъминланишини алоуида таъкидлаб утиш жоиз. Бу сохадаги илмий тадкикот ишларини урганиш эса, мазкур масаланинг амалий жиуатларини очиш имкоятини оширади.

Республикамизда таълим сохдсида ижтимоий- педагогик, акмеологик хамда компетенциявий масалаларга доир биркатор илмий тадкикотлар олиб борилган. Масалан, Н.Муслимов, Ш.Шарипов ва бошкаларнинг тадкикотларда бевосита муайян йуналишлардаги мутахассисларнинг касбий компетенцияларини такомиллаштириш масалалари келтириб утилган.

Бу тажрибалардан булажак укитувчиларининг таълим-тарбия жараёнларида интернет тармоFидан кенг фойдаланишда, укитувчилар, тарбиячилар томонидан яратилаётган укув электрон дарсликлар, ноанъанавий дарс ва машFулотлар ишланмалари мазкур wеб-сайтларга жойлаштирилиб барча кулай имкониятлар яратилади.

Таълим фаолиятининг тахлили, педагогик диагностикани кулланишини талаб этувчи асосий муаммолар сифатида куйидагиларни санаб утиш мумкин:

1. Педагогик жараёнда диагностика. Укитувчи таълим жараёнини доимий равишда режалаштириши, амалга ошириши ва бахолаши лозим. Бу вазифа узлаштиришнинг диагностик назорати ёрдамида бажарилиши мумкин.

2. Индивидуал узига хосликларини диагностика килиш.

3. Ривожланишда колокликнинг турли шаклларини диагностикаси ва уларнинг тузатилиши.

4. Таълим жараёнининг самарадорлигини диагностик таккослаш.

Юкоридаги муаммолар булажак педагоглардан маълум бир ишни

бажариш учун зарур булган шахсга каратилган, стандартлаштирилган талабларидан иборат булган- касбий компетенцияларга эга булишни талаб килади. Компетентли ёндашув давлат, жамият ва инсоннинг уз манфаати учун хаётнинг мухим сохаларида муваффакиятли ишлаш учун билим ва амалий фаолият усулларини комплекс узлаштиришга каратилган. Компетентли ёндашувнинг максади замонавий таълим нуктаи назаридан келиб чикган холда, укувчининг назарий билимлари ва уни амалий куллаш уртасидаги узилишни енгишга интилишдир.

Шунинг учун замонавий таълим жараёни амалиётда кулланилиши кийин булган билимларни талабаларга беришдан иборат эмас, аксинча шу билимларни долзарб касбий муаммоларни хал килишга намойиш этиш, шунингдек укув жараёнида бу каби муаммоларни укувчиларнинг узлари мустакил равишда хал килишлари учун шароит яратишдан иборат булиши керак.

Тахлилларга кура, педагогик шарт-шароитларни учта катта гурухга булиш мумкин: ташкилий-педагогик, педагогик-психологик, дидактик.

Ташкилий педагогик шарт-шароитларни таъминлашда асосан фан дастурлари, укув режалар, талабларни ишлаб чикиш, ривожлантириш, укув-услубий таъминотни мазмунан ривожлантириш назарда тутилади.

Педагогик-психологик шарт шароитларга турли методикалар ишлаб чикиш ва таълим тарбия жараёнига тадбик этиш, психологик уйинларни куллаш, укувчиларнинг хиссий-эмоционал ва аклий харакатларини шаклланишига хизмат килувчи ишланмалар ва технологиялар ишлаб чикиш назарда тутилади.

Дидактик шарт-шароитларга умумтаълим мактаблари укувчилари учун тегишли фанлардан укув кулланма ва дарсликлар, электрон усулубий кулланмалар хамда дидактик уйинларнинг электрон вариантларини ишлаб чикиш назарда тутилади.

Таълим муассасаларида самарадорликни таъминлаш учун таълим жараёнида ижодий мухит яратилмоFи, узлуксиз методик хизматни ташкил этиш, укитувчиларнинг уз устида ишлашини таъминлашда ижодий ёндошувнинг таълим-тарбия самарадорлигига таъсири, аввало мавжуд муаммоларни аниклаштириб олиш билан белгиланади. Шу нуктаи назардан таълим муассасаларида булажак педагогларини касбий компетенциясини шакллантиришда мухитини яратиш баркарорлигини таъминлашга халакит берувчи омиллар:

1. Таълим муассасаси педогогларининг самарали ишлашлари учун ижтимоий психологик холатлар ва хусусиятлар шакллананишида сусткашлик холатининг юзага келиши, сохадаги узвийликнинг тулик натижаларга йуналтирилганлиги уз исботини топишида муаммаоларнинг юзага келиши.

2. Педогогик фаолиятини самарали ташкил этишида амалий куникмаларнинг етишмаслиги;

3. Узлуксиз методик хизмат курсатишнинг куйи буFинлари, фан кафедралари, методик кенгашларнинг фаоллиги самарали натижа курсатмаслиги.

Хулоса урнида шу айтиш мумкинки таълим -тарбия мухити мутахассисларни тайёрлаш учун факатгина буюртмачи сифатидагина эмас, балки укув жараёнининг фаол иштирокчисига айланади, талабалар билан мулокот килиш учун янги имкониятлар яратиш, касбий хамжамият ва педагогик муаммоларни хал килишда фаол иштирок этиш, фир мулохазаларини билдиришга масъул хисобланадилар. Интеграциялашган "мактаб-ОТМ-оила" мухитида ташкилий, услубий, дастурий таъминот, уларнинг техник воситалари асосида самарали шароитлар яратиш талабаларнинг ижодий фаолиятини ривожлантириш, талабаларнинг таълим эхтиёжларини хам хисобга олишлари лозим. Интеграциялашган таълимга ривожланаётган ижтимоий хамжамият сифатида каралади, талабанинг

профессор-укитувчилари билан узаро муносабати, мактаб укитувчиси ва укувчилари билан кенг ижтимоий-маданий хамда мафкуравий контекстда инсонни аклли жамиятда хаётга тайёрлаш ва мослаштириш категориялари деб каралади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони. Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси туFрисида. Тошкент ш., 2017 йил 7 февраль, ПФ-4947-сон

2. Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони. Янги Узбекистоннинг Тараккиёт стратегияси туFрисида. // Узбекистон Республикаси К,онун хужжатлари туплами. -Т., 2022. -Б.39. www.лех.уз

3. Асадемис ресеарч ин едусатионал ссиенсес волуме 2 | иссуе 4 | 2021 иссн: 2181-1385 Ссиентифис Жоурнал Импаст Фастор (СЖИФ) 2021: 5.723 ДОИ: 10.24411/2181-1385-2021-00668 Асадемис Ресеарч, Узбекистан 817 www.арес.уз

4. Муслимов Н.А. Булажак касб таълими укитувчиларини касбий шакллантириш. Монография. - Т.: Фан, 2004. - 128 б.

5. ЮНЕСКО халкаро меъёрий хужжатлари. / масъул мухаррир: Л.Саидова. - Т.: Адолат, 2004. -Б. 19-62.

6. Десигнинг еффестиве мониторинг анд евалуатион оф едусатион сйстемс фор 2030: А глобал сйшЬесисс оф полисиес анд прастисес (УНЕССО Едусатион Сестор Дивисион фор Полисиес анд Лифелонг Леарнинг Сйстемс, Жануарй 2016), п 38,52,77

7. Усмоналиев, И. (2022). Булажак укитувчилар касбий компетенсиясини тарихий тафаккур асосида такомиллаштириш зарурати ва муаммонинг амалиётдаги холати. Общество и инновации, 3(5/S), 132-141.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.