Научная статья на тему 'РИВОЖЛАНГАН ДАВЛАТЛАРДА ПЛАТФОРМАЛАРДА ЎҚИТИШНИНГ ИЛҒОР РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ'

РИВОЖЛАНГАН ДАВЛАТЛАРДА ПЛАТФОРМАЛАРДА ЎҚИТИШНИНГ ИЛҒОР РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
сунътй интеллект / масофавий таълим / эксперт тизими / интеллектуал чатбот / рагамли таълим муҳити / электрон таълим / рагамли таълим.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Исаходжаева Зулфия Шухратуллаевна

Мақолада таълимда сунъий интеллектдан фойдаланишнинг мумкин бўлган йўналишлари таҳлили келтирилган. Шунингдек, янги Ўзбекистоннинг асосий стратегияларидан бири сифатида қаралаётган масофавий ўқитишни рақамлаштиришдаги сўнгги йиллар ичида изчил амалга оширилаётган ислоҳотлар натижасида масофавий ўқитиш фаолиятининг тубдан яхшиланишига олиб келинмоқда. Масофавий ўқитиш тизимини тўлиқ рақамлаштириш ҳар томонлама ривожлантириш билан бир қаторда иқтисодиётнинг барқарор ривожланишини таъминлаш, самарали бандлик ва аҳоли турмуш даражасини оширишнинг долзарб масаласи бўлиб ҳисобланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «РИВОЖЛАНГАН ДАВЛАТЛАРДА ПЛАТФОРМАЛАРДА ЎҚИТИШНИНГ ИЛҒОР РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ»

РИВОЖЛАНГАН ДАВЛАТЛАРДА ПЛАТФОРМАЛАРДА УЦИТИШНИНГ ИЛГОР РАЦАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ Исаходжаева Зулфия Шухратуллаевна

Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Статистика агентлиги, Кадрлар малакасини ошириш ва статистик тадкикотлар институти.

Таянч доктарант (PhD) isaxodjaeva1989@bk.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.10990466

Аннотация: Маколада таълимда сунъий интеллектдан фойдаланишнинг мумкин булган йуналишлари тахлили келтирилган. Шунингдек, янги Узбекистоннинг асосий стратегияларидан бири сифатида каралаётган масофавий укитишни ракамлаштиришдаги сунгги йиллар ичида изчил амалга оширилаётган ислохотлар натижасида масофавий укитиш фаолиятининг тубдан яхшиланишига олиб келинмокда. Масофавий укитиш тизимини тулик ракамлаштириш хар томонлама ривожлантириш билан бир каторда иктисодиётнинг баркарор ривожланишини таъминлаш, самарали бандлик ва ахоли турмуш даражасини оширишнинг долзарб масаласи булиб хисобланади.

Калит сузлар: сунътй интеллект, масофавий таълим, эксперт тизими, интеллектуал чатбот, рагамли таълим мухити, электрон таълим, рагамли таълим.

Жахонда олиб борилаётган илмий-назарий карашлар натижасида дунё ахолисини таълим жараёнларига эътибор каратиши ва ахолининг саводхонлик даражаси ошиши сабабли таълим хизматлари курсатишнинг тубдан узгартириб юборилишига олиб келинди. Бугунги кунда дунё буйича Европа таълим тизими алохида андоза килиб олинади. Европа таълим тизимининг мамлакатлар хаётида иктисодий-ижтимоий контекстида мухим рол уйнайди. Бутун китъада жуда куп турли хил таълим тизимлари мавжуд булиб, уларнинг хар бири уз ахолисини укитишга булган муносабати ва ёндашувларига эга. Мамлакатлар келажагининг энг муваффакиятли таълим тизимлари бу шубхасиз янги технологияларга энг тез мослаша оладиган ва укувчиларига ракамли инфратузилмага киришни таклиф киладиган тизимлар булади. Шу билан бир каторда европача таълим тизими ёш кадрларни тайёрлашда давлат стандартига мос модел асосида иш олиб борилади.

Европада Филландия, Эстония, Германия, Голландия, Англия каби мамлакатлар таълим жараёнларини илгор технологиялар асосида тадбик этиши кадрлар тайёрлашнинг узвийлигини боглагани билан намоён булади. Тадкикотимиз давомида натижалар шуни курсатдики, Эстониялик талабалар Европада энг яхши маълумотга эга булган хамда барча уч тоифа (ижтимоий, сиёсий ва табиий фанлар) буйича биринчи уринни эгаллаган. Скандинавиядаги кушнилари билан бир каторда, Эстония мактаблари хам синфларида янги технологиялардан энг яхши фойдаланиш имкониятига эга, уларнинг урта мактабларининг 91 фоизида Wi-Fi тармоги мавжуд булса, Европада уртача 67 фоизни ташкил этади.

Эстонияда ялпи ички махсулотининг юкори кисмини таълимга сарфланади яъни ЯИМнинг 5,8 фоизи, Европа Иттифокида бу уртача

4,6 фоизни ташкил этади. Европада таълимга энг куп харажат килган давлат Швеция булиб, ЯИМнинг 6,8 фоизини ташкил килган булса, таълимга энг куп харажат килган давлат эса, таълим харажатлари хар йили ун фоизга ошган Латвия булди. 2018 йил холатига кура, ёш европаликларнинг тахминан 40 фоизи илмий даражага эга булди, Литвада 30-34 ёшли битирувчиларнинг энг юкори улуши 57,6 фоизни ташкил этди. Европада Оксфорд ва

Кембриж каби дунёдаги энг нуфузли университетлар жойлашган булиб, улар 2020 йилда Европадаги энг юкори рейтингга эга университетлар булган.

Таълим статистикаси миллий маркази (IES NCES) маълумотларини тах,лил киладиган булсак, дунё буйича олий маълумотли ах,оли сони, олий таълим муассасалари битириш даражаси, талабалар сони, профессор-укитувчилар иш хдки микдори, дарс соатлари, ишда, таълимда ёки таълимда булмаган ёшлар тугрисидаги маълумотларни куйидаги диаграммалар оркали куришимиз мумкин булади.

Олиб борилган илмий тадкикотлар натижасида дунё буйича олий маълумотли ах,оли ёши ва уларнинг гурух,лари буйича энг юкори таълим даражасини олиб бораётганлар сифатида белгиланади. Дунё буйича таълим олий маълумотли ах,оли сони буйича етакчи мамлакатлар каторида Жанубий Корея, Канада, Россия, Япония каби мамлакатлар х,исобланса, Жанубий Африка, Х,индистон, Мексика, Колумбия сингари давлатларда олий маълумотли кадрлар курсаткичи паст х,исобланади. Олий маълумотли кадрларни ёш кесимида тах,лил килганимизда 25 дан 34 ёшгача булганлар орасида Жанубий Кореяда 70 фоизни, Канадада 64 фоизни, Россияда

63 фоизни ташкил этган булса, Японияда бу курсаткич 62 фоиз этиб кайд этилган. Шу билан бир каторда энг паст курсаткични Ж.Африка 14 фоиз, Индонезия 18 фоиз, Х,индистон 20 фоизни кайд этган (1.2.1-расм). Бундан шундай хулоса килиш мумкинки ривожланган мамлакатлардаги таълим тизими, ижтимоий мух,офаза ва ах,оли катламининг тенглиги ах,оли саводхонлигига бевосита таъсир этган.

70 1 1 1

60 .......ll

ЬО ........ 1 1 1 1 1 1 1IIIIIIHH ■

40 ■ Mil зо | i i I 1 Ll 1 i 1 1 .ii Uo 10 тиши шип 1 1IM 1 41 1 1 п ......¡i!

11 П ! Н!Ш 1 а í s ; i i ^ í ? ' S. í } í .f 2 s к и „■= Э ® 9 И с I g, S Й - а N l||||,¡|Íl|||Í|l¡|E ?J| ¡1 Н^М i g e к ■ 25-34 ёшлилар ■ 35-64 ёшлнлар S S — = е- o i ¡ a i bs< i e = S. = < E a & i 1R í *

1-расм. Дунё мамлакатлари ахолисининг ёш кесимида олий маълумот даражаси курсаткичлари (2022-2023 йй)1

Глобаллашув жараёнида таълимни давлатлар томонидан урта мактаб, лицей ва коллежларни тамомлаганда уларни тугри макбул сохдларга йуналтириш асосий максад х,исобланиб, бунда уларнинг кизикишлари, яшаш мух,ити х,ам инобатга олинади. Университет боскичига утиш ва уларни олий маълумотли кадрлар килиб тайёрлашда хдмда касбга йуналтиришда махсус дастурлар кабул килинган булиб, мактаб ва университет интеграцияси тизимли йулга куйилган. Жах,он тажрибасидан бизнинг таълим тизимимизда

1 Манба: https://nces.ed.gov/

куллаш мумкин булган асосий йуналишларни алохида белгилаб олишимиз келгусида ривожланган мамлакатлар андозаси асосида таълимни йулга куйиш имконияти яратилади

Шу билан бир каторда аграр таълим муассасаларининг узгача услуб ёндашув асосида ривожланиш стратегиясига эга мамлакат Голландия хам кишлок хужалигини ривожлантиришда кадрларга булган талабни тулик кондириш асосида аграр олий таълим муассасаларини бошкаришга узгача ёндашилган. Голландия таълим тизими хам Европанинг бир катор давлатлари каби стандарт асосида олиб борилади хамда Германия таълимига жуда ухшаш лекин аграр соха буйича кадрлар етказиб беришда европада алохида уринга эга.

Голландия университетлари орасида (аграр таълим муассасаси) етакчи уринларда турувчи Wageningen университети хисобланиб университет йилига 3 000 дан ортик битирувчилар уз мутахассислиги буйича укишни тамомлайди. Университетнинг асосий кучи тадкикот институтлари ва университетнинг узига хос комбинациясидир. Бу оркали илмий фаолиятни ва талабаларни тугридан-тугри боглаш оркали сохалар учун профессионал кадрлар тайёрлаш имконияти яратилади. Турли хил табиий, технологик ва ижтимоий фанлар буйича амалга оширилаётган хамкорлик илмий ютукларнинг амалиёт ва таълимга тез айланишини таъминлайди. Бу ёндашув "Wageningen ёндашуви" деб аталиб, шу оркали хукумат, бизнес хамкорлар ва нодавлат, нотижорат ташкилотлари билан хамкорлик килиш имкониятининг тулик яратилиши энг мухим ажралмас кисм хисобланади. Бу асосий муаммоларни ечимини топиш ва уларни давлат микёсида бартараф этиш имконини беради. Wageningen университети ва тадкикот домени учта асосий йуналишлардан иборат:

1. Биологик асосда озик-овкат махсулотларини ишлаб чикариш;

2. Табиий ресурслар мухити;

3. Жамият фаровонлиги ва ахолини кишлок жойларида яшаш мухитини яхшилаш;

Биологик асосда озик-овкат махсулотларини ишлаб чикариш сохаси буйича:

Озик-овкат, ем-хашак ва биомахсулотлар етиштиришда асосий йуналишларни белгилаб олиш, баркарор ишлаб чикариш ва кайта ишлашни, халкаро озик-овкат занжирлари ва тармокларини, озик-овкат хавфсизлиги ва ахоли соглиги буйича мухим жихатларни уз ичига олади.

Табиий ресурслар мухити сохаси буйича: Асосий худудлар буйича табиий ресурслар мухити ва табиат, ландшафт, ердан фойдаланиш, сув, денгиз ва табиий ресурсларни бошкариш ва биологик хилма-хилликнинг асосий кисмларини уз ичига олади.

Жамият фаровонлиги ва ахолини кишлок жойларида яшаш мухитини яхшилаш сохаси буйича: Жамият фаровонлигини яхшилашда кишлок жойлари инфраструктурасини такомиллаштириш, ахолининг яшаш мухити, турмуш тарзи, шунингдек, институтлар ва ракамлаштириш механизмларини ташкил этиш, бозор ва ижтимоий инновацияларни уз ичига олади.

REFERENCES

1. Р. М. Ламзин Томонидан. Ракамлаштириш шароитида давлат бошкаруви тизимини узгартириш. Автореферат / / Курск. - 2020. 24-сахифа.

1. 2.Б. И. Хейчиев Томонидан. Электрон маъмурият воситаларини ривожлантириш шароитида худудларни оммавий бошкариш тизимида стратегик назорат. // Автореферат. Курск. - 2020-24-сахифа.

2. 3.А. С. Киселёв Томонидан. Электрон давлат гоясини шакллантириш ва уни амалга ошириш хусусиятлари: назарий ва хукукий тадкикотлар. // Автореферат. Белгород шахри. - 2018.: 22-сахифа.

3. 4.Э. Н. Богданов Томонидан. Бизнес жараёнларини роботлаштириш асосида уй-жой коммунал хужалигини бошкариш тизимини ривожлантириш. // Автореферат. Москва шахри. - 2021.: 24-сахифа.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.