Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА ОЛИЙ ТАЪЛИМ ИСЛОҲОТЛАРИНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИ ҲАЛ ЭТИШДА АҚШ ТАЖРИБАСИНИНГ АҲАМИЯТИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА ОЛИЙ ТАЪЛИМ ИСЛОҲОТЛАРИНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИ ҲАЛ ЭТИШДА АҚШ ТАЖРИБАСИНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
868
143
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
олий таълим / таълим босқичлари / таълим дастурлари / аккредитация / таълим методлари / аудитория / меҳнат бозори / рақобат / таълим индустрияси / кутубхона хизматлари / хусусийлаштириш / полицентрик ёндашув / нодавлат ташкилотлар / касбий уюшмалар

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Юнусов Ҳ.М.

Ушбу мақолада АҚШ таълим тизимининг тарихи, бугунги кундаги ҳолати, америка олий таълимининг ўзига хос хусусиятлари, хусусан, юридик таълимнинг эътиборга молик жиҳатлари, ўқув жараёнини ташкил этиш, таълим бериш услублари ҳамда олий таълимдан кейинги касбий фаолият масалалари ҳақида сўз боради. Шунингдек, унда олий таълимда ўқитиш методлари, аудиториядан ташқаридаги фаолият, олийгоҳларнинг халқаро ва миллий рeйтинги, битирувчиларни иш билан таъминлаш, олий таълимдаги рақобат, таълим индустрияси, кутубхоналар фонди, олий таълимни ривожлантиришдаги полицентрик ёндашувлар, нодавлат ноҳукумат ташкилотлар ва уюшмаларнинг олий таълимдаги ўрни ҳақида фикр юритилади. Энг муҳими, мақолада Ўзбекистонда олий таълим ислоҳотларининг долзарб муаммолари ва уларни ҳал этишда АҚШ тажрибасининг аҳамияти хусусида муаллифнинг таҳлилий фикрлари баён этилган ҳамда аниқ таклиф ва тавсиялар илгари сурилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА ОЛИЙ ТАЪЛИМ ИСЛОҲОТЛАРИНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИ ҲАЛ ЭТИШДА АҚШ ТАЖРИБАСИНИНГ АҲАМИЯТИ»

УЗБЕКИСТОНДА ОЛИЙ ТАЪЛИМ ИСЛО^ОТЛАРИНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИ ХДЛ ЭТИШДА АЦШ ТАЖРИБАСИНИНГ АХДМИЯТИ

Юнусов М.

Аннотация: Ушбу маколада А^Ш таълим тизимининг тарихи, бугунги кундаги холати, америка олий таълимининг узига хос хусусиятлари, хусусан, юридик таълимнинг эътиборга молик жихатлари, укув жараёнини ташкил этиш, таълим бериш услублари хамда олий таълимдан кейинги касбий фаолият масалалари хакида суз боради. Шунингдек, унда олий таълимда укитиш методлари, аудиториядан ташкаридаги фаолият, олийгохларнинг халкаро ва миллий рейтинги, битирувчиларни иш билан таъминлаш, олий таълимдаги ракобат, таълим индустрияси, кутубхоналар фонди, олий таълимни ривожлантиришдаги полицентрик ёндашувлар, нодавлат нохукумат ташкилотлар ва уюшмаларнинг олий таълимдаги урни хакида фикр юритилади. Энг мухими, маколада Узбекистонда олий таълим ислохотларининг долзарб муаммолари ва уларни хал этишда АКШ тажрибасининг ахамияти хусусида муаллифнинг тахлилий фикрлари баён этилган хамда аник таклиф ва тавсиялар илгари сурилган.

Калит сузлар: олий таълим, таълим боскичлари, таълим дастурлари, аккредитация, таълим методлари, аудитория, мехнат бозори, ракобат, таълим индустрияси, кутубхона хизматлари, хусусийлаштириш, полицентрик ёндашув, нодавлат ташкилотлар, касбий уюшмалар.

THE CURRENT PROBLEMATIC ISSUES OF HIGHER EDUCATION REFORMS IN UZBEKISTAN AND THE IMPORTANCE OF THE USA EXPERIENCE IN SOLVING THEM

Yunusov Kh.

Abstract: This article deals with the history of the US education system, its current condition, peculiarities of American higher education, especially, noteworthy aspects of the higher education, the organization of the educational process, teaching methods as well as issues on professional activities after higher education.

It also discusses teaching methods in higher education, extracurricular activities, international and national rankings of universities, graduate employment, competition in higher education, the education industry, the library fund, polycentric approaches to higher education, the role of NGOs and professional associations in higher education. Most importantly, the article presents the author's analytical views on current issues of higher education reform in Uzbekistan and the

importance of the US experience in solving them, as well as specific proposals and recommendations elaborated by him.

Keywords: higher education, stages of education, educational programs, accreditation, teaching methods, audience, labor market, competition, education industry, library services, privatization, polycentric approach, non-governmental organizations, professional associations.

Кириш

Таълимнинг давлат ва жамият хаётида тутган роли хакида узок; гапиришнинг хожати йук. Бу хусусда бутун башариятнинг теран фикр сохиблари - давлат ва жамоат арбоблари, илм-фан намояндалари ва, хатто, оддий одамлар хам якдил ва тугал хулосага келиб булишган: таълим нафакат давлат ёки жамият, балки оддий инсондан тортиб бутун бошли миллат ва халклар такдирига бевосита дахлдор булган, уларнинг бугуни ва истикболини белгилайдиган омилга айланиб улгурган. Бугунги кунда келажак, истикбол ва таълим бир маънони англатувчи синоним сузлардир. Истикболни таълимсиз куриб булмайди. Агар у ёки бу мамлакат хозирда ва келгусида бирор иктисодий ва ижтимоий инкироз ёки бошка турдаги таназзулга юз тутса, бу таълимнинг инкирози ёки таълим инкирозининг махсули сифатида каралади. Айни пайтда, таълим таназзули барча турдаги инкирозларни уз ортидан эргаштириб келади. Бунинг мисоли сифатида илгор гарб давлатларида содир булган 2008-2009 йиллардаги халкаро молиявий инкирозни келтириш мумкин. Европа давлатларининг етакчи сиёсатчилари ва жамоат арбоблари мазкур инкирознинг сабабларидан бири сифатида таълим сифатининг сусайганлигини таъкидлашган эди. Тасаввур килиш мумкинки, дунёнинг аксарият мамлакатлари хавас киладиган Европа таълим тизими бугунги тараккиёт талабларига номуносибликда айбланди. Шундай экан, эндигина ривожланиб бораётган давлатларда таълимнинг ахамиятини таъкидлаш, ошикчадир. Барча турдаги ва боскичдаги таълим, айникса, олий таълим такдирига бефарклик миллат истикболининг кушандаси сифатида каралади. Келгуси тараккиёт эса, эндиликда, асосан таълим сифати билан гаровланади.

Маълумотлар ва тадкикот усуллари

Узбекистон ва А^Шда олий таълимнинг ижтимоий-иктисодий ва маданий хаётдаги урни масаласини ёритишда очик маълумотлар тизими ва статистик индикаторлардан фойдаланиш айни муддаодир. Айникса, олий таълимга оид адабиётлар, статистик маълумотлар ва норматив-хукукий хужжатлар мавзуни тулик ёритишга ёрдам беради. ЮНЕСКОнинг Статистика институти ва А^Шнинг Халкаро таълим институти маълумотларига кура,

илгор давлатларда олий таълим муассасалари ижтимоий маънавий-маърифий, сиёсий ва хукукий савияни юксалтирадиган, узининг стартаплари билан, хатто, иктисодни олдинга етаклайдиган локомотив-драйверларга айланиб булган. Айни пайтда, университетларнинг узи хам катта молиявий салохиятга эга хужалик юритувчи субъектлар хисобланади. Мисол урнида, АКШдаги Хдрвард университетининг молиявий активлари карийб 41 миллиард АКШ долларини ташкил килади, йиллик кирими эса 5,2 млрд. долларга тенг [1]. Йел ва Техас университетларининг фонди эса, мос равишда, 30 ва 27 млрд. долларга бахоланади.

Биргина Техас университетинг узида бир вактда 236 мингта талаба тахсил олади. Бундай олийгохларни "давлат ичидаги давлат" деса хам булади. Олий таълим келажакда мана шундай "давлатчалар" ва "акл марказлари" учун макон яратади, айни пайтда, унинг узи халк хужалигидаги етакчи саноат сохаси - таълим индустриясига айланиб боради.

АКЩда хорижлик талабалар мамлакат иктисодиёти ва олийгохлар бюджетини шакллантиришда салмокли роль уйнайди. Халкаро таълим институтининг хар йили чоп этиладиган "Халкаро таълимда талабалар алмашуви" (Open Doors Report on International Educational Exchange) нашри маълумотларига кура, 2018-2019 укув йилида АКШда таълим олаётган хорижлик талабалар сони салкам 1,1 млн.га тенг булган [2]. Бу мамлакат олий таълими тизимидаги талабалар умумий сонининг 5.5 фоизини ташкил килади. АКШ Савдо вазирлиги маълумотларида курсатилишича, хорижлик талабалар мамлакатга йилига салкам 43 млрд. АКШ доллари хажмида фойда олиб киради [3]. Бу фойда хорижлик талабаларнинг олийгохларга тулайдиган туловларида, турар-жой ва яшаш харажатлари учун сарфланадиган маблагларида ифодаланади.

Охирги йилларда мамлакатимизда олий таълим сохасида бир катор ижобий узгаришлар кузатилмокда ва уларни мамлакатимизда амалга оширилаётган куламдор ислохотларнинг бир кисми сифатида талкин этишга асослар бор. Бирок, барча узгаришлар хам ислохотни англатмайди. Ислох килиш айнан ишламай турган мурватни харакатга келтириш, заиф халкани кувватлантириш демакдир. Ва, албатта, мазкур узгаришлар ислохий амалиёт сифатида аник кутиладиган натижага каратилмоги хамда уни такдим этмоги лозим. Акс холда, олий таълим тизими бенатижа тажриба майдонига айланиб колиши мумкин.

Республикамизда таълим сохасидаги ислохотлар анча кеч бошлангани унинг бугунги кундаги долзарблигини кучайтиради. Утган йиллар ичида, бир томондан, олий таълим олиш салохиятига эга салмокли ёшлар авлоди бой берилди, куплаб ёшлар олий таълим илинжида узга юртларда сарсон булди, иккинчи томондан эса, юкори малакали педагог кадрлар олий таълим

сохасини тарк этишди, айримлари эса мамлакатдан доимий ёки вактинча муддатда чикиб кетишди. Афсуски, юкорида таъкидланганидек, олий таълим сохасидаги хар кандай йукотиш миллат келажаги йулидаги катта бой беришдир.

Натижалар

Ислохотларнинг бугунги холатига назар ташласак, ислохотлар ёки ислохотчиликдаги услубий-методологик бушликни янада тулдириш заруратини хис этамиз. Ислохотларни каерда бошлаб, каерда тугатиш керак, ислох килиниши лозим булган участкалар кетма-кетлиги ва уйгунлиги, узгаришларни ислохотларга айлантириш механизми, заиф хужайраларни аникдаш ва керакли малхамни суртиш, узгаришларнинг бумеранг таъсирини бахолаш меъёрлари ва хоказо саволларнинг мавхум жихатлари кузга ташланмокда. Муаммолар орасидан тизимли муаммоларни ажратиб олиш ва уларга тизимли ечимлар такдим этишда хам сустлик борлиги сезилади. Шу уринда, мазкур холатларга жавобан Узбекистонда олий таълим муаммолари ва истикболини тадкик этишга йуналтирилган мустакил давлат ёки нодавлат тузилма - Олий таълим муаммолари тадкикотлари институтини таъсис этишни таклиф килиш мумкин. Мазкур илмий-тадкикот муассасаси, тизимли тадкикотлар натижаси уларок, олий таълимнинг туб муаммоларини ечиш ва истикболини белгилашдек стратегик вазифани бажарган буларди. Тизимли ва стратегик ёндашувсиз, илмий хисоб-китобларсиз Узбекистонда олий таълимни илгор марраларга олиб чикиб булмайди.

Мунозара

Олий таълим ислохотлари хакида гап кетганда олийгохларнинг академик эркинлиги, молиявий мустакиллиги, модул-кредит тизимини жорий этиш, бошкарувни оптималлаштириш, талабалар стипендияси хусусида купрок суз юритилади. Афсуски, буларнинг барчаси пировард максад - олий таълим сифатини оширишнинг ташкилий-маиший масалалари ва воситалари, холос. Фикримизча, олий таълим сифати ва такдири бизнинг шароитимиздаги 80 дакикалик аудитория машгулотининг сифатига боглик. Илм-фан тараккиёти ва миллат истикболи, аслида, мана шу 80 дакикалик аудитория машгулотидан, аудитория остонасидан, узтоз ва шогирд мулокотидан, илм берувчи ва олувчининг маърифий сухбатидан бошланади. Шу боис, аудитория машгулотининг сифати, ёки рамзий маънодаги, "80 дакика" платформаси олий таълим ислохоти марказида туриши лозим. Таълим бериш услуби, стратегияси, тактикаси ва техник жихозлари таъминоти биринчи уринда эътибор остида турмоги шарт. ^иска килиб айтганда, таълим

ислохотларида шакл ва воситаларга эмас, сифатнинг туб марказида ётувчи мазмун ва мохиятга купрок эътибор каратилиши максадга мувофикдир.

Шунингдек, мамлакатимизда укитувчи ва устоз-мураббийларнинг макомини янада ошириб бориш долзард масаладир. Бу жараён бирор муддат тухтамаслиги лозим. Уларнинг олиймаком нуфузи одатий холга айланиши керак. Охирги йилларда, бу сохада, айникса, моддий таъминот ва рагбатлантириш маъносида анча сезиларли ижобий кадамлар ташланди. Бирок, бу кадамлар муаммони хал киладиган даражада эмас. Укитувчининг иш юкламаси билан боглик бошка масалалар хали-замон уз ечимини кутиб турибди.

Хдммага маълумки, бизнинг тафаккуримиздан таълим ва тарбия ажралмасдир, деган гоя чукур жой олган. Шу аснода, укитувчининг иш юкламаси маънавий-тарбиявий соатлар хисобидан хаддан зиёд ошиб кетади. Укитувчи сохаси буйича мутахассис ва, айни пайтда, тарбиячи-мураббий вазифасини бажаради. Унинг салмокли вакти айнан шу сохадаги фаолиятга ва унинг хисоботларини тайёрлашга кетади. Фикримизча, бу холатга бархам бериш ва юкорида эслатилган олижаноб гоянинг ижросини таъминлашда бошка самаралирок мурватларни ишга солиш вакти келган. Лекин, бу таълимдан тарбияни бутунлай ажратиш керак дегани эмас, балки, аксинча, жуда булмаганда, олийгохларда тарбия билан тулик ёки ярим штат бирлигида доимий фаолият юритувчи шу сохага ихтисослашган социолог ва психологлар шугуллангани максадга мувофик, деганидир.

Кутубхоналар фонди ва хизматини ташкил этиш олий таълим ислохотларининг энг эътиборли жабхаларидан бири булиши зарур. Узбекистондаги бир катор нуфузли университетларда замонавий сузиш хавзалари, теннис кортлари ва мажлисхоналар бисёр, лекин укувчини узига ром этадиган мухташам кутубхоналар мавжуд эмас. Бу ерда 24 соат очик, уз-узига хизмат курсатиш тамойилида узлуксиз ишлайдиган хамда ноёб китоблар фондига эга мажмуа назарда тутилмокда. Кутубхона фонди ва хизматини ривожлантиришнинг ахамияти шундаки, келажакдаги олий таълим мустакил таълим олиш тамойили ва шаклига асосланади. Жахон таълим тизими шу йулдан кетмокда. Келажакдаги талаба "узини узи яратадиган" (инглиз тилида "self-made") талабадир. Бунинг учун унга тугри йул курсатадиган устоз хамда замон ва макон стандартларига мос кулай кутубхоналар керак булади. Республикаларимизнинг йирик шахарларида университетлараро интеграциялашган ва очик маълумотлар базаси билан таъминланган кутубхоналар барпо этиш фурсати аллакачон етиб келган.

Юртимизда олий таълим муассасалари (ОТМ) сони ва аудитория хажми (талабалар сони)ни кескин ошириш хам бугунги кун талабидир. Чунки, олий таълим сохасида Узбекистонда жуда катта салохият ва хизматлар бозори

мавжуд. Олий таълимга талабгорлар сони ута юкори булган холда олий таълим муассасалари томонидан ёшларни камраб олиш даражаси жуда паст. Бугунги кунда Узбекистонда мактаб битирувчиларнинг хар 5 тасидан биттасигина олий таълим муассасаларига укишга кабул килинади. АКШ тажрибасига назар ташласак, аксинча, битирувчиларнинг хар 5 тадан биттасигина олий таълимдан четда колади, колган 4 тасини олий таълим камраб олади. Мамлакатимизда эса укишга кира олмай олий таълимдан ташкарида колаётган, лекин таълим олиш илинжида булган салохиятли ёшлар сони кейинги йиллар хисобидан янада купайиб, кумулятив тарзда "калинлашиб" бораётган катламни хосил килмокда. Бу дегани хозирги талаб ва таклифни мувозанатлаштириш учун Узбекистондаги олийгохлар сони ва аудитория хажмини бемалол 5 баробарга ошириш мумкин.

Агар, мавхумликдан аникрок ракамларга кучсак, бугун нуфузи 35 млн.га якинлашаётган Узбекистон учун нечта олий таълим муассасасига зарурат бор, деган савол уртага чикиши табиий.

Тахминимизча, республикамиз буйлаб уртача катталикдаги 500 тача олий таълим муассасалари - университет ва институтлар фаолият курсатиши учун буш майдон мавжуд. Хрзирги кунда (2021 йил ёз холати) Узбекистонда ОТМлар сони - 109 та, хорижий ва миллий ОТМлар филиаллари билан биргаликда жами - 131 та [4] (якин кунларгача бу курсаткич 90 тадан кам эди), талабалар сони эса - 400 минг нафар атрофида (якин кунларгача бу курсаткич 300 мингга етмас эди). Бошка мамлакатлар билан таккослаш учун куйидаги маълумотларни келтириш мумкин: АКШда - таркоклашган 4300 та университет ва коллежлар (талабалар сони - 20 млн. нафар), Германияда -марказлашган 400 та университет (талабалар сони - 2,7 млн. нафар), Буюк Британияда - марказлашган 150 та университет (талабалар сони - 2,4 млн. нафар), Францияда, денгизорти худудлари билан хисоблаганда, -марказлашган 100 та университет (талабалар сони - 2,7 млн. нафар), Россия Федерациясида - аралаш (таркок ва марказлашган) 766 та олийгох (талабалар сони - 4,3 млн. нафар), Украинада - аралаш 800 та олийгох, шундан давлат руйхатидан утганлари 652 та (талабалар сони - 1,6 млн. нафар), Козогистонда - 130 та олий таълим муассасаси (талабалар сони - 600 мингта), Киргизистонда - 56 та олий таълим муассасалари (талабалар сони - 225 мингта) фаолият курсатади [5]. Куриниб турибдики, ахоли сони жихатидан Узбекистонга якинрок булган Украинада нотинчлик булишига карамасдан 800 та атрофида олий таълим муассасаси фаолият юритмокда ва уларнинг 5 таси нуфузли халкаро рейтинг тизимларида кайд этилади, 20 таси Шаркий Европанинг энг яхши университетлари каторига киритилган. Мазкур муассасаларда 1,6 млн. нафар ёшлар ёки мамлакат ахолисининг 4-5 фоизи таълим олади, Узбекистонда эса бу курсаткич базур 1 фоизга тенг.

Хрзирда Марказий Осиёдаги кушни республикаларда тахминан 25 мингта, Россия Федерациясида эса - 23,5 мингта, Украина ва Белорусь билан биргаликда МДХ, олий укув юртларида жами 50-55 минг атрофида Узбекистонлик талаба таълим олмокда (Америка, Европа ва Осиёнинг нуфузли университетларида грант ва узаро алмашинув дастурлари доирасида тахсил олаётган талабалар сони бу хисобга кирмайди). Шунча нуфуздаги талабани укитиш учун уртача катталикдаги (2,5-3 минг уринли) 20 та олий таълим муассасасига хозирги куннинг узида тезкор эхтиёж бор. Зотан, олий таълим олиш ёшидаги (18-22 ёш оралигида) ахоли сонининг узи Узбекистонда салкам 3 миллионни ташкил этади. Масалан, таккослаш учун, бу ракам Россия Федерациясида - 7 млн., Украинада - 2,6 млн., Козогистонда - 1,1 млн., Киргизистонда - 530 мингтадир [6]. Шундан келиб чиккан холда, хозирги холатга кура, Узбекистонда олий таълим ёшидаги кишиларнинг унтадан биттасигина олий таълим муассасаларида тахсил олмокда, холос. Хрлбуки, уларнинг хар бири олий таълим олишга хаклидир. Россия, Украина ва Козогистонда олий таълим олиш ёшидаги кишиларнинг хар учтадан -иккитаси, Киргизистонда эса, хар иккитадан - биттаси олийгох талабасидир. Кушни давлатлардаги ушбу курсаткичга эришиш учун республикамизда талабаларнинг жорий сонини салкам 5 баробар ошириш керак булади, табиийки, олийгохлар сони хам шунга мутаносиб булиши талаб этилади.

Шундан келиб чикиб, таълим сифатини назардан кочирмаган холда мустакил давлат ва, айникса, хусусий олийгохлар сонини муттасил ошириб бориш максадга мувофик. Бу борада полицентрик йул танлангани маъкул. Яъни, янги олийгохлар пойтахтда эмас, балки худудларда купрок унум олгани фойдали, чунки улар вилоятларнинг ижтимоий-иктисодий ривожига кумак беради.

Америка тарихида университетлар йирик шахарларда эмас, аксинча, шахарлар университетлар атрофида пайдо булган. Стенфорд шахри бунинг яккол мисолидир [7]. Хдтто бугунги кунда хам, кайси худудларда кучли университетлар буй курсатса, минглаб компаниялар ва корхоналар уша томонга окиб боради. Сабаби - тараккиётнинг инкор этилмас кучи - аклий салохият ва "кайнок" инсон капиталини кулга киритиш. Бугунги кунда АКШдаги талабаларнинг 26 фоизи ёки хар 4 тадан биттаси хусусий олийгохларда таълим олади. Хусусий олийгохларнинг аудитория сигими кичикрок булгани боис, уларнинг сони давлат университетлари сонидан 3 баробар куп, яъни жами олийгохлар сонига нисбатан хар 4 та олийгохнинг 3 таси хусусийдир. Уз навбатида, хар 3 та хусусий олийгохнинг 2 таси хусусий нотижорат, 1 таси эса - хусусий тижорат олий таълим муассаси хисобланади [8]. Times Higher Education (THE), SQ халкаро нашрлари хамда U.S. News & World Report Америка миллий нашрининг йиллик рейтинг руйхатида доимий

тарзда кучли 10 таликдан жой олувчи Хдрвард университети, Стенфорд университети, Массачусетс технология институти, Калифорния технология институти, Йел университети, Принстон университети, Пенсильвания университети, Корнелл университети, Колумбия университети, Калифорния университети ва бошкалар айнан хусусий олийгохлардир [9].

Ёшларни олий таълим билан тулик камраб олиш сохасида А^Ш тажрибаси алохида эътиборга сазовордир. Мазкур тажрибани Узбекистон шароитида тулик куллаш мумкин. А^Шда олийгох талабалари сони 20 млн. нафарга якин [10]. ЮНЕСКОнинг Статистика институти маълумотлари кура, олий таълим олиш ёши оралигидаги кишилар (яъни, 18-22 ёшдаги ахоли) сони АКШда 21,5 млн.тага тенг. Демак, олий таълим ёшидаги ахолининг карийб 93-94 фоизи мактабдан кейинги олий таълим билан камраб олинган. Алохида таъкидлаш жоизки, олий таълимга бириктирилган ёки интеграциялашган 2 йиллик таълим туфайли А^Шда таълим олиш ёшидаги ахоли катламининг олий таълим билан камраб олиниши даражаси юкоридир. 2 йиллик олий таълим муассасалари махаллий коллежлар (community colleges) номи остида фаолият курсатади. Уларнинг умумий сони - 1,579 та. Шундан 910 таси - давлат, 669 таси - хусусий (562 таси - тижорат, 107 таси -нотижорат) [11]. Махаллий коллежларда 6 млн. нафар талаба тахсил олади. Мазкур 2 йиллик коллежларни битирганлар, 4 йиллик бакалавриат таълимининг 2-боскичини (курсини) битирувчиларига тенглаштирилади. Улар олий таълимни давом эттирмокчи булсалар, мутахассислик йуналиши буйича автоматик тарзда 4 йиллик олийгохларнинг 3-курсига кабул килинади. Шу тарика, махаллий коллежлар аслида куйи олий таълим муассасаларидир. Уларда академик, касб-хунар ва йуналтирувчи таълим берилади. Улар талабаларни малакали кул мехнати талаб этиладиган ва асосий касбдаги олий тоифали мутахассислар (инжинер-мухандис, бухгалтер, тарбиячи, шифокор, архитектор, криминалист)га ёрдамчи вазифани бажарадиган касб эгаларини тайёрлашга йуналтирилади. Битирувчиларга олий таълимга интеграциялашган диплом ва даража (associate degree) берилади. Мазкур диплом билан улар кейинги боскичларда имкон ва ихтиёрига караб олий таълимда тахсилни давом эттира оладилар. Мазкур холат урта-махсус хунар коллежларида таълим олаётган ёшларга мотивация беради, уларни катта келажак сари илхомлантиради.

Республикамизда олийгохларнинг сонини купайтириш ва аудитория хажмини кенгайтириш баробарида сон ва сифат мувозанати карор топтириш олий таълим кун тартибидаги яна бир долзарб масала хисобланади. Х,ар кандай холатда, мамлакатимизда фаолият юритиши мумкин булган олийгохлар сонини чеклаш керак эмас. Уларнинг сони 500 та ёки 700 та ёхуд ундан купрок булиши мумкин. Мухими - уларнинг баркарор сони бозор

иктисодиётидан келиб чикади ва, маълум вактдан сунг, табиий холда мувозанатлашади. Айни пайтда, олий таълим хизматлар бозорида эркин ракобатга йул очиш жуда мухим. Ракобат нафакат олий таълимни, балки бутун мамлакатни инновациялар томон етаклайди.

Ракобат олий таълимда сифат баркарорлигини таъминловчи ишончли мурватдир. Олийгохлар кескин ракобат синовидан утиши зарур. Бу хаммаси осон булмайди, албатта. Бугунги кунда машхурлик супасидан тушмаётган Хдрвард университети бундан салкам 400 йил олдин бор-йуги 9 та талаба ва битта укитувчи билан базур фаолият бошлаган эди [12]. Бугунги кунда унинг талабалари сони 35 мингтага етган. 1891 йилда ташкил этилган Стенфорд университети эса ички молиявий инкирозлар сабаб орадан икки йил утиб уз фаолиятини тухтатишига бир бахя колган эди. Бугун эса унинг молиявий фонди - 26,5 миллиард долларга тенг. Улар огир синовларни енгиб утишди, ракобат курашида голиб чикишди. Зотан, Америка тарихининг дастлабки даврларида олий таълим Англия таъсири остида булган ва, хатто, масалан, хукукшуносларнинг Англияда таълим олишлари ёки малака ошириб келишлари мажбурият саналган [13].

Эркин ракобат барча олийгохлар учун тенг имкониятлар такдим этиш демакдир. Шу боис, турли вазирликлар ва давлат идораларига бириктириб куйилган олийгохларни уларнинг "соясидан" чикариш керак булади. Ихтисослашган ихчам олий мактаблар (бошкарув, дипломатик, харбий, судялар тайёрлаш мактаби ва хк.) ва таълим дастурлари (расмий таржимонлик, расмий гидлик ва х к.) бундан мустасно этилиши мумкин. Вазирликлар кошидаги алохида маком уларда институционал карамликни юзага келтиради, мазкур олийгохларга турдош мукобил янги олийгохларнинг пайдо булишига тускинлик килади хамда эркин ракобат кучини кесади. Олийгохларнинг мустакил булиши ички корпоратив бошкарувнинг ривожланиши ва мустакил фикр сохибларининг камол топишида мухим ахамият касб этади.

Сон жихатдан купайиб борадиган олийгохларда таълимни ташкил этиш ва таълим сифатини назорат килиш жараёнига касбий-профессионал ва жамоат ташкилотларини жалб этиш максадга мувофик. Вазирлар Махкамаси хузуридаги Таълим сифатини назорат килиш инспекциясининг улар билан бахамжихат фаолияти холис ва шаффофликни янада оширади. Масалан, А^Шда олий юридик таълим сифати эркин касбий уюшмалар - Америка юристлар уюшмаси (American Bar Association), Америка юридик олийгохлар уюшмаси (Association of Атепсап Law Schools) ва бошка нодавлат тузилмалар томонидан назорат килинади. Назорат натижаларидан келиб чикиб, юридик таълим муассасалари айнан мана шундай уюшмалар томонидан хар етти йилда бир марта аккредитация синовидан утказилади.

Узбекистонда хам, хусусан, юридик таълим сохасида Республика Адвокатлар палатаси, юридик касбий уюшмалар ва юридик консалтинг фирмаларни ушбу жараёнга жалб этиш мумкин. Таълим сифати назорати натижаларига асосланган рейтинг курсаткичлари кескин ракобат мухитида олийгохларнинг таълим бозоридаги жозибадорлигини оширишга хизмат килади.

Таълим ва тадкикотчилик сохасида энг илгор ва синалган хорижий услублар (методлар)ни мамлакатимиз олий таълим тизимига жорий этиш ислохотларининг яна бир долзарб масаласидир. Чунки, юкорида таъкидланганидек, аудиториядаги таълим сифати ва уни белгиловчи омил -таълим бериш услублари (методлари), бизнинг назаримизда, олий таълим ислохотларида мухим ахамият касб этади.

Бу борада АКЩ тажрибасига назар ташласак, аввало, Америка олий таълим тизимининг бир катор узига хосликлари кузга ташланади. А^Ш олийгохларида маърузалар киска танаффуслар билан 2,5-3 соат давом этади. Талабалар билимини бахолашга каратилган семинар-амалий машгулотлар деярли булмайди ёки амалиёт билан боглик мавзулардагина амалга оширилади. Укитувчи талаба билимини хар бир маъруза машгулотининг узида бахолаб боради.

Америка университетларида дарс беришнинг савол-жавоб мулокотига асосланган Сукрот усули кенг кулланилади. Яъни, маруза машгулотлари талабалар билан мунозара шаклида утади. Шунингдек, юридик таълим муассасаларида Сукрот усули билан биргаликда "кейслар туплами усули" (casebook method) ва "кейс усули" (case method) хам кенг истифода этилади. Мазкур методлар талабага, бир томондан, хукук нормасининг судлар томонидан кандай кулланилишини ургатади, иккинчи томондан эса, мантикий фикрлашга ёки америкаликлар тили билан айтганда, "юрист сифатида фикрлаш"га ургатади. Ушбу укитиш усулларини амалга татбик этишдан асосий максад эса талабаларда танкидий фикрлаш куникмаси (critical thinking skills)ни шакллантиришдир.

Албатта, бу каби методларни Узбекистонда тугридан-тугри куллаш зарурати балки йукдир, лекин уларнинг айримларини ёки маълум унсурлари (элементлари)ни мамлакатимиз олий таълим тизимига татбик этишни тавсия килиш мумкин. Улардан биринчиси - хозирги кунда илгор мамлакатларнинг олий таълим тизимида "аралаш" ёки "омухта" таълим усули (инглиз тилида "blended") кенг таркалган. Бунда, укитиладиган фанларнинг айримлари факат масофавий, айримлари - хам юзма-юз, хам масофавий (онлайн) аралаш шаклда укитилади. Талаба хохиш ва имкониятидан келиб чикиб масофавий ёки юзма-юз таълим олишнинг бирини танлаш хукукига эга. Айрим холларда, айни бир предмет (фан)нинг 70 фоизи - юзма-юз, 30 фоизи эса - масофавий укитилади. Бундан асосий максад, талабани устоз "карамлиги"дан халос

килиш, талабага купрок мустакиллик, фикр эркинлигини бериш, уз устида ишлаши учун имкон яратиш ва, шу оркали, талабада, юкорида айтилганидек, "узини узи шакллантириш" жараёни учун замин яратишдир. Тасаввур килиш мумкинки, олий таълим тизими шу йулдан бардавом тараккий этса, 20-30 йилдан кейин камхаражат ва мослашувчан масофавий машгулотлар таълим тизимининг узагини ташкил этади. Айни кунларда дунё буйлаб авж олган коронавирус пандемияси бу жараённи янада тезлаштириб юбориши аник: хозирданок "деворсиз университетлар ва аудиториялар" тез суръатлар билан кад ростламокда.

АКШнинг бир катор олийгохларида "кликкер-тест" (clicker-test) пультидан фойдаланилади. Бу - катталаштирилган электрон экран оркали жамоа булиб тест ечиш усули булиб, хар бир дарс машгулотида 10-15 дакика давом этади. Дарс машгулотлари шу билан бошланади. Яъни, профессор-укитувчи маъруза машгулотидан аввал олдинги машгулот мавзулари буйича 10 тача тест саволларини электрон таблода бирин-кетин эълон килади. Экрандаги график шаклдаги статистик курсаткичлар ("тугри" ва "нотугри" жавоблар орасидаги нисбат) талабаларнинг узлаштириш даражаси буйича дастлабки индикатор хисобланади. Шунга караб укитувчи талабаларнинг заиф томонларни аниклаб олади, дарс беришнинг узи учун кейинги йуналишларини белгилайди. Шундан сунг, профессор-укитувчи олдинги дарсда берилган топшириклар буйича мунозара боскичига утади, машгулотнинг учинчи кисми купрок маъруза шаклида булади. Кейинги машгулот буйича топшириклар бериш билан дарс якунланади. Навбатдаги машгулот мунозараси учун унинг узи хам пухта тайёрланиши такозо этилади.

Шу уринда, "аудитория мухити" ёки "маданияти" деган атамага эътибор каратиш уринлидир. Бу мухит устоз ва талаба уртасидаги дастлабки ташки маълумотлар алмашувидан тортиб, билим ва малака айирбошлашгача булган мулокотни уз ичига олади. Бу мухитнинг баркарор софлиги, илмийлиги, хассослиги, анъаналарга бойлиги жуда мухимдир. Америка олийгохлари бу масалага катта эътибор билан карайди.

Хулосалар

Мамлакатимизда амалга оширилаётган ислохотларнинг барча жабхасида булгани каби олий таълим сохасида хам давлатнинг иштирокини камайтириб бориш олий таълим истикболидаги мухим ва зарурий кадамдир. Олий таълим тизимини ислох килишда, ривожлантириш ва равнак топтиришда нодавлат нохукумат ташкилотларининг ролини кучайтириш, уларнинг тулаконли иштирокини таъминлаш ислохотлар даври даъвати сифатида тушунилмоги лозим. Айникса, сохалар буйича нодавлат касбий уюшмаларни таълим жараёнига жалб этиш оркали таълим ва мехнат бозори уртасида куприк

ypHaranagu, KacöuH puBo^naHHm Ba y3HHH-y3H 6om;;apHm TaMoHunura acocnaHraH $y;aponHK ^aMHATH tomoh ;agaM TamnaHagu.

ÄKffl Ta^puSacuga, onuHroxnap, MacanaH, xy;y; coxacuga, X,y;y; MaKTaönapnra ;aöyn KeHramu (Law School Admission Council (LSAC)), X,y;y; aMannëTH HHcTHTyTH (Practising Law Institute (PLI)), ÄMepHKa Kpucraap yKmMacu (ÄBÄ) Ba yHHHr HXTucocnamraH MapKa3H (The American Bar Association Center for Continuing Legal Education (ABA-CLE)), ÄMepHKa xy;y; HHcTHTyTH (American Law Institute), ÄMepHKa xysyKH Ba xan;apo xy;y; MapKa3H (The Center for American and International Law), Y3nyKcH3 KpugHK TatnHM yKmMacu (The Association for Continuing Legal Education (ACLEA)), Y3nyKcH3 KpugHK TatnHMHH TapTuöra conyBnunap yKmMacu (Continuing Legal Education Regulators Association (CLEreg)) Ba 6ornK;a xycycuH TH^opaT Ba Hora^opaT ywmManap öunaH akhh xaMKopnHK Kunagu.

ByHgaH xaMKopnuKHHHr axaMuaTH KyHugarunapga HaMoëH Synagu:

BupuHHHgaH, HogaBnaT HoxyKyMaT yrornManap MaMnaKaTga TatnuMHH TamKHn этнm Ba 6om;apHm xaMga onuH TatnHM ch^thhh Ha3opaT Kunumga onuH TatnHM Myaccacanapura KyMaK öepagu. Coxanap SyHuna TatnHM cTaHgapTnapHHH umnaö HHKum Ba MaMnaKaT öyHnaö SupxarnamTHpHmra xapaKaT Kunagu, hhmhh Hampnap ynyH xomhhhhk Kunagu.

By öopaga ynap gaBnaT ugopanapuHHHr BaKonaraapuHH y3 3HMManapura onum öunaH gaBnaTHHHr TatnHM coxacuga KKnaMacuHH eHrunnamTHpagu. ByHHHr эвaзнгa onuH TatnHM MyaccacanapuHHHr gaBnaTra KapaMnuruHH KemupuS Hu;apyBHH oMunnap KaMaagu. HaTH^aga, MacanaH xy;y; coxacuga, xy;y; MaKTaônapuHHHr MycTa^unnuru cyg xoKHMHATHHHHr MycTa^unnuruHH MycTaxKaMnam ynyH xu3MaT Kunagu. ^yHKH, aHHaH MycTaKun xy;y; MaKTaönapuHHHr ÔHTHpyBHHnapu Kena^aKga cyg xokhmhath opraHnapuga ^aonHAT KypcaTagu.

MKKHHHugaH, HogaBnaT KacöuH ywmManap onuH TatnHM Myaccacanapuga TatnuM cu^aTHHH Ha3opaT Kunumga umTupoK этagн. Ynap TatnHM cu^aTH ;oHHK;apcH3 öynraH onuHroxnapHHHr ^aonuaTHHH TyxTaTuö KyHumu MyMKHH. MacanaH, ÄKfflga ÄMepHKa Kpucraap yKmMacu KpuguK TatnHM coxacuga aHa myHgaH BaKonaTra эгa. Ma3Kyp Ba3H$aHH öa^apum op;anu HogaBnaT yKmManap onuHroxnap ^aonuaTH ycTHgaH ^aMoaTnunuK Ha3opaTHHH aManra omupagu.

YHHHHHgaH, HogaBnaT KacöuH yKmManap TanaöanapHHHr TatnHM 6unaH ôofhhk; aygHTopuagaH Tam;apugaru ^aonuaTHHH TamKHn этнmga onuH TatnHM Myaccacanapura KyMaK öepagu. MkmhH Ba MHHTa;aBHH MHKçcga Typnu Myco6a;anap Tammn этнm Ba ynapra xomhhhhk khhhm op;anH TanaöanapHHHr KacÖHH KaMonaTHra ëpgaM öepagu. Ä^fflga xy;y;myHocnHK coxacuga Typnu gapa^agaru yHHBepcuTeTnapapo Myco6a;anap mhhhhh Ba Maxa^nuH MH;ëcga ^aonuaT KypcaTyBHH KpucTnap yKmMacu, agBoKaTnap yKmMacu, xy;y;

мaктaблaри yюшмaси, Амeрикa юристлaр yюшмaси (ЛВЛ) кaби нодaвлaт профeссионaл yюшмaлaр томонидaн тaшкил этилaди, xомийлик килитади вa бошкaрилaди.

Тyртинчидaн, кaсбий фaолиятгa йул олгaн битирyвчилaр, тaбиийки, олий тaълим мyaссaсaлaридaн yзоклaшa бошлaйди. лфсуски, олийгоxлaр yлaрнинг кeйинги кaсбий фaолиятидa уз axaмиятлaрини йyкотa борaди. Мaнa шyндaй шaроитдa, нодaвлaт ноxyкyмaт yюшмaлaр ^тар учун кyмaкчи ролини yйнaйди. Нодaвлaт кaсбий yюшмaлaр битирyвчилaрни кaсбий yюшмaлaргa жaмлaйди, мaлaкa ошириш кyрслaри тaшкил этиш оркaли yлaргa дaстлaбки тасбий кyникмaлaрни ривожлaнтириш учун мaкон ярaтa олaди.

Бeшинчидaн, нодaвлaт yюшмaлaр тaълим соxaсидa xaлкaро xaмкорликни ривожлaнтиришдa мyxим урин тyтaди. Истикболдa тaълим соxaсидa бошкaрyвнинг номaркaзлaшиб бориши, yнивeрситeтлaрнинг yra мyстaкиллиги вa бошкa омиллaр ^нг микёсдaги xaмкорлик учун кyлaйлик тyFдирмaслиги мумкин. Нодaвлaт yюшмaлaр эсa бу борaдa бир кaтор yстyнликлaрни тамоён к;илaди. Бaъзи нодaвлaт yюшмaлaрнинг узи тaбиaтaн xaлкaро xaрaктeргa эгa булиб, yлaрнинг aъзолaри вa кaроргоxлaри дунё мaмлaкaтлaри бyйлaб кeнг ёйилгaнини куриш мумкин. Мaсaлaн, ЛKЩдa 1964 йилдa тaшкил этилгaн Узлуксиз юридик тaълим yюшмaси уз фaолиятини Kaнaдa, Буюк Бритaния, Янги Зeлaндия, Мeксикa вa бир кaтор Африкa дaвлaтлaридa олиб борaди [14].

Шyндaн келиб чиккдн xолдa респyбликaмиздa олий тaълим тизимини ислоx килиш, ривожлaнтириш вa рaвнaк топтиришдa нодaвлaт ноxyкyмaт тaшкилотлaрининг ролини кyчaйтириш, ислоxотлaрнинг бaрчa жaбxa вa боск;ичлaридa yлaрнинг тyлaконли иштирокини тaъминлaш вa олийгоxлaр билaн xaр томонлaмa xaмкорлигини кенгaйтириш мaксaдгa мувофикдир.

Шу билaн бир кaтордa кyйидaги таклиф вa тавсиялар xaм илгaри сyрилмокдa. Узбeкистондa олий тaълим мyaммолaри вa истикболини тaдкик этишгa йyнaлтирилгaн мyстaк;ил дaвлaт ёки нодaвлaт тyзилмa - Олий тaълим мyaммолaри тaдк;икотлaри институтини тaъсис этиш aйни мyддaодир. Мaзкyр илмий-тaдк;икот мyaссaсaси олий тaълимнинг туб мyaммолaрини тaдк;ик этиш, ечимлaр тaкдим килиш вa истикболини бeлгилaшдeк мyxим стрaтeгик вaзифaни бaжaриши лозим. Тизимли илмий вa стрaтeгик ёндaшyвсиз Узбeкистондa олий тaълимни илFор мaррaлaргa олиб чикиб булмвйди.

Хрзирги кyндa Узбeкистондa олий тaълим ёшидaги (18-22 ёш орaлиFидa) кишилaрнинг yнтaдaн биттaсигинa олий тaълим мyaссaсaлaридa тaxсил олмокдa, холос. Олий тaълим томонидaн ёшлaрни кaмрaб олиниш дaрaжaси жyдa пaст. Бу эсa рeспyбликaмиздa олийгоxлaрнинг сонини кутайтириш вa ayдитория xaжмини кенгaйтиришни тaкозо этмокдa. Бу борaдaги мaксaдли ишлaр кyйидaги иккитa тaмойил aсосидa aмaлгa оширилиши лозим: олий

таълим муассасаларини хусусийлаштириш ва полицентрик ёндашув асосида номарказлаштириш. Айникса, иккинчи тамойил - янги олийгохларни пойтахтда эмас, балки купрок худудларда барпо этиш вилоятларнинг ижтимоий-иктисодий ривожига кумак беради.

Таълим индустриясининг таркибий кисми сифатида кутубхоналар фонди ва хизматини ташкил этиш хамда шу максад йулида 24 соат очик, уз-узига хизмат курсатиш тамойили асосида узлуксиз ишлайдиган хамда ноёб китоблар фондига эга кутубхоналар яратиш давр талабидир. Келажакдаги олий таълим мустакил таълим олиш тамойили ва шаклига асосланар экан, республикамизнинг йирик шахарларида университетлараро интеграциялашган ва очик маълумотлар базаси билан таъминланган кутубхоналар барпо этиш айни муддаодир.

Олий таълим сифатини оширишнинг ташкилий-маиший масалалари (академик эркинлик, молиявий мустакиллик, модул-кредит тизими, бошкарувни оптималлаштириш, талабалар стипендияси ва хакозолар)гина Узбекистондаги олий таълим ислохотларининг асосий мавзуси булиб колмаслиги керак. Олий таълим сифати ва такдири, биринчи навбатда, аудитория машгулотининг сифатига боглик. Илм-фан тараккиёти ва миллат истикболи, аслида, 80 дакикалик аудитория машгулотининг сифати билан узвийдир. Шу боис, аудитория машгулотининг сифати, ёки рамзий маънодаги, "80 дакика" платформаси олий таълим ислохоти марказида туриши лозим. Бошкача килиб айтганда, таълим ислохотларида шакл ва воситаларга эмас, сифатнинг туб марказида ётувчи мазмун ва мохиятга купрок эътибор каратилиши максадга мувофикдир.

Куриниб турибдики, А^Ш олий таълим тизимида ибратли тажрибалар жуда куп. Уларнинг муносибларини мамлакатимиз олий таълим тизимига жорий этиш хозирги кунда амалга оширилаётган таълим ислохотларида ижобий натижаларга эришиш учун замин яратиши мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1.https://www.usnews.com/education/best-colleges/the-short-list-college/articles/10-universities-with-the-biggest-endowments; https://www.heraldweekly.com/the-40-wealthiest-universities-in-the-united-states/3?xcmg=1

2. 2019 Open Doors. Fast Facts: https://www.iie.org/Research-and-Insights/Open-Doors/Fact-Sheets-and-Infographics

3. АКЩдаги халкаро талабалар сони бир миллиондан ошди: https://uz.usembassy.gov/uz/number-of-international-students-in-united-states-tops-one-million-uz/

4. Узбекистан Республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлигининг расмий сайти: https://edu.uz/uz

5. Маълумотлар интернет расмий манбалари асосида тайёрланди.

6. ЮНЕСКОнинг Статистика институти маълумотлари: http://uis.unesco.org

7. A History of Stanford: https://www.stanford.edu/about/history/

8. IES/NCES (National Center for Education Statistics): Digest of Education statistics: Table 105.30. Enrollment in elementary, secondary, and degree-granting postsecondary institutions, by level and control of institution: Selected years, 186970 through fall 2028: https://nces.ed.gov/fastfacts/display.asp?id=372# (2020)

9. 2021 Best Law Schools in USA: https://www.usnews.com/best-graduate-schools/top-law-schools/law-rankings

10. А^Шнинг Халкаро таълим институти маълумотлари: https://www.iie.org,

11. Enrollment in elementary, secondary, and degree-granting postsecondary institutions, by level and control of institution: Selected years, 1869-70 through fall 2028: https://nces.ed.gov/fastfacts/display.asp?id=372# (2020)

12. A History of Stanford: https://www.stanford.edu/about/history/

13. Moline, Brian J. Early American Legal Education. Washburn Law Journal 775 (2003), page 801-802: http://washburnlaw.edu/publications/wlj/

14. https: //www. aclea. org/page/about

ОЛИЙ ТАЪЛИМ СОХДСИДАГИ ИСЛОХ^ОТЛАР ДОИРАСИДА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АСОСИДА МАЛАКАЛИ ПЕДАГОГ

КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ

Кучаров А.С., Бобожонов А.Б. , Хошимов Д.З.

Аннотация. Мамлакатимизда амалга оширилган олий таълим сохасидаги ислохотлар доирасида малакали ракобатбардош кадрлар тайёрлаш масалалари, хусусан, олий таълим муассасаларида (ОТМ) кадрлар тайёрлашга алохида эътибор каратилди. Шу билан бирга, бугунги кунда олий таълим сохасида уз ечимини кутаётган муаммолар хам мавжуд булиб, янги укитиш методлари, ахборот технологиялари ва ракамли технологияларидан самарали фойдаланиш, келажак иш уринларига муносиб битирувчиларни тайёрлаш, олий маълумотли кадрлар тайёрлаш тизими бошкарувини самарали ташкил этиш хамда менежментнинг замонавий усулларидан фойдаланиш мухим масалалардан биридир. Шунингдек, Узбекистонда инновацион ва АКТ технологияларни таълимда куллаш буйича тавсиялар шакллантири ва таълим тизимини ракамли авлодга утказиш, таълимни онлайн шаклда самарали ташкил этиш пандемия даврининг асосий максадларидан булиб колмокда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.