CC BY
0RIVOJLANISH MARKAZLARI- BOLA SHAXSINI RIVOJLANTIRISH OMILI SIFATIDA
Rizayeva.M.M
Katta o'qituvchi, Maktabgacha ta'lim tashkilotlari direktor va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti, Toshkent, O'zbekiston https://doi.org/10.5281/zenodo.11288025
Annotatsiya. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida rivojlantiruvchi muhit va uni tashkil etish. Ushbu maqolada maktabgacha ta'lim rivojlanish markazlaridagi jarayonida shaxsga yo'naltirilgan ta'lim texnologiyalarini qo'llash hamda ularning samaradorligi haqida kerakli ma'lumot va tavsiyalar berilgan.
Kalit so'zlar: rivojlantirish muhiti, rivojlanish markazi, shaxsga yo'naltirilgan ta'lim , modernizatsiya, imkoniyatlar, rivojlantirish.
Аннотация. Развивающая среда и ее организация в дошкольных образовательных организациях. В данной статье представлена необходимая информация и рекомендации по применению личностно-ориентированных образовательных технологий в процессе развития дошкольного образования, а также их эффективности.
Ключевые слова: среда развития, центр развития, личностно-ориентированное образование , модернизация, возможности, развитие.
Abstract. Developing environment in preschool educational organizations and its organization. This article provides the necessary information and recommendations on the application of personality-oriented educational technologies and their effectiveness in the process of preschool education development centers.
Keywords: development Environment, Development Center, personality-oriented education, modernization, opportunities, development.
Mamlakatimizda amalga oshirilgan ta'lim sohasidagi islohotlar, jumladan, maktabgacha ta'lim tizimini rivojlantirish, uning maqsad va vazifalari, ta'lim-tarbiyaviy faoliyatning asosiy g'oyalari, shuningdek, bolani ta'limning keyingi bosqichiga o'tishidagi asosiy kompetensiyalarning tizimli va izchil xarakterga ega bo'lishiga katta e'tibor qaratilmoqda. "Bolalarning har tomonlama intellektual, estetik va jismoniy rivojlanishi uchun shart-sharoitlarni tubdan yaxshilash, bolalarning maktabgacha ta'lim bilan qamrab olinishini jiddiy oshirish va foydalanish imkoniyatlarini ta'minlash, pedagog va mutaxassislarning malaka darajasini yuksaltirish" kabi muhim vazifalar belgilangan.
Rivojlantiruvchi muhit bolalarning yosh imkoniyatlari, jinsiy moyilliklari va qiziqishlarini hisobga olgan holda yaratilishi va kun davomida bola o'ziga yoqadigan narsani topa oladigan tarzda tuzilishi kerak. Materiallarni, didaktik o'yinlarni, qo'llanmalarni, bolalar adabiyotini tanlashda bolalarning turli darajadagi rivojlanish xususiyatlarini hisobga olish va har bir bolaning ijobiy rivojlanishi uchun kerakli tuzatishni amalga oshirishga yordam berish kerak. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida rivojlanish muhiti nafaqat bolalarni keyingi ta'limga tayyorlaydigan alohida mavzuli (tematik) burchaklar va zonalar to'plami, balki bolaning "yashash joyi" bo'lib, u vaqtning muhim qismini u erda o'tkazishi mumkin. g'oyalarini, qiziqishlarini amalga oshirish. Atrof-muhit va qulaylik xavfsizligiga eng yaxshi guruhning ichki qismining uy muhiti bilan o'xshashligi orqali erishiladi. Bu davlat tashkilotlari ta'siri ostida yuzaga keladigan stressdan xalos bo'lishga yordam beradi, xavfsizlik, ishonch hissi yaratadi, bolaning muvaffaqiyatli shaxsiy va intellektual
rivojlanishi uchun asos bo'lgan ijobiy hissiy kayfiyatning paydo bo'lishi va mustahkamlanishi uchun sharoit yaratadi.
Rivojlanish markazi tushunchasi "Bolaning ma'naviy va jismoniy rivojlanishining mazmunini funksional modellashtiradigan bolaning faoliyatining moddiy obyektlari tizimi" deb ta'riflanadi. Ko'pgina taniqli faylasuflar va pedagoglar atrof-muhitni shaxsning optimal o'z-o'zini rivojlantirish sharti sifatida ko'rib chiqishni taklif qiladilar, ular rivojlanish markazlari orqali bolaning o'zi shaxsiy qobiliyatlari va imkoniyatlarini rivojlantirishi mumkinligiga ishonishadiGuruh maydoni maktabgacha yoshdagi bolalarga bir vaqtning o'zida bir-biri bilan aloqa qilmasdan turli xil faoliyat bilan shug'ullanish imkoniyatini berishi kerak. Bu yotoqxona va guruh xonasini rayonlashtirishga yordam beradi. Alohida markazlar bir-biridan bo'limlar, bo'shliqlar bilan ajratilishi mumkin. Alohida markazlar bolaga o'zi uchun qiziqarli mashg'ulotni tanlashga yordam beradi va boshqa mashg'ulotlarga chalg'imasdan, kerakli resurslar, o'yinchoqlar tufayli unga barqaror qiziqishni saqlab qoladi. Alohida markazlarning joylashuvi bir faoliyatdan ikkinchisiga silliq o'tishga hissa qo'shishi yaxshiroqdir. Kognitiv qobiliyatlarni rivojlantirishni rag'batlantiradigan obyektlar turli funksional bo'shliqlarda joylashganligi uchun rayonlashtirish yaxshi o'ylangan va yaratilishi kerak.
"Ilk qadam" davlat o'quv dasturiga muvofiq, mavzuli rejalashtirish maktabgacha yoshdagi bolalar uchun mo'ljallangan rivojlanish markazlarida ta'limiy va tarbiyaviy jarayonni amalga oshirishni ko'zda tutadi. Bu pedagoglarga har bir bolaning o'ziga xosligi va benazirligini hisobga olgan holda o'qitish va tarbiyaga yakka tartibda yondashuvni amalga oshirish, ularning individual qiziqish va ehtiyojlarini qo'llab-quvvatlash imkoniyatini beradi. Maktabgacha ta'lim tashkiloti guruhi xonasida rivojlanish markazlarini tashkil etishda tarbiyalanuvchilarning rivojlanishida o'yin faoliyatini yetakchi rolini inobatga olish kerak. Bu esa, o'z navbatida, har bir bolaning hissiy farovonligini ta'minlaydi, unda ijobiy tuyg'ularni shakllantiradi, dunyoga, insonlarga, o'ziga to'g'ri munosabatda bo'lish, turli hamkorlik shakllariga kirishish ko'nikmalarini rivojlantiradi -bu esa maktabgacha ta'limning asosiy maqsadlari hisoblanadi. Ta'limni modernizatsiyalash jarayonida maktabgacha ta'lim tashkilotlarida rivojlanish markazlaridan foydalangan holda o'quv-tarbiya jarayonini tashkil etish masalasi bugungi kunda juda dolzarbdir. Bu ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish bo'yicha davlat talablari va "Ilk qadam" davlat o'quv dasturi joriy etilishi hamda ta'limning o'quv-intizomiy modelidan shaxsga yo'naltirilgan modeliga o'tish bilan bog'liq . "Ilk qadam" davlat o'quv dasturi asosida shaxsga yo'naltirilgan yondashuv uslubida ta'limiy jarayonni tashkil etish[3].
Shaxsga yo'naltirilgan yondashuv bolalarning real shaxsiy qiziqishlari va ehtiyojlari amalga oshiriladigan, bolalar tomonidan shaxsiy tajriba va bilimlar samarali to'planadigan ta'lim muhitini yaratishni o'z ichiga oladi. Maktabgacha ta'lim tizimi qayta qurila boshladi - avtoritar tizimdan pedagogik jarayonni qurishning shaxsga yo'naltirilgan modeliga o'tilmoqda. Ma'lumki, shaxsiyatning asosiy poydevori hayotning dastlabki yetti yilida qo'yiladi: bolaning maktabgacha yoshida shakllangan fazilatlari va fe'l-atvorlari keyinchalik o'zgarmaydi. Qisman o'zgarib, tashqi ko'rinishi o'zgaradi, xolos. Rivojlanish markazlarida shaxsga yo'naltirilgan yondashuv tamoyillari Shaxsga yo'naltirilgan texnologiyalar har bir bolaning individual xususiyatlariga mos keladigan ta'lim va tarbiya usul va vositalarini aniqlaydi. Shu bilan birga, bolalarning munosabatini va faoliyati tashkil etilishini o'zgartiradi, turli o'quv qo'llanmalardan foydalanadi:
-tadqiqot texnologiyasi orqali bolalarga tajribalar orqali mustaqil izlanib ko'rish, tajriba orqali xulosa chiqarish o'rgatiladi. Bunda bolalarga tayyor bilim berilmaydi. Muammolarni izlash, kashfiyot orqali o'rganish, tajriba o'tkazishga sharoit yaratiladi.
- kommunikativ texnologiyasi orqali bolaga o'z fikrini bayon etish, bahslashish, munozaraga kirishish, tasavvurlarini erkin nutq vositasida ifodalashga o'rgatiladi.
- o'yin texnologiyasi orqali bolalar o'yin orqali o'rganadilar. Bolalarga bilim, malaka, ko'nikmaga o'yin vositasida ega bo'lish uchun sharoit yaratiladi. Ta'limiy o'yinlar, voqeaband o'yinlar va hokazo o'yinlar orqali amalga oshiriladi[4].
- faoliyat texnologiyasi orqali bolalar bilimlarni tayyor holda emas, balki ta'lim-tarbiya jarayonida o'zlari o'rganadilar. Bola bilimlarni ta'lim-tarbiya jarayonida mustaqil o'rganadi, mustaqil izlanadi, bolaga xulosa qilish imkoni beriladi.
- refleksiya texnologiyasi orqali bolalarga savollar orqali fikr yuritish, uni tahlil qilish o'rgatiladi.
Xulosa o'rnida bolalarning shaxsiy o'sishini ta'minlashga qaratilgan atrof-muhit faoliyatining dizayn va estetikasini loyihalash, har bir bolaning shaxsiyatining kuchli va zaif tomonlarini qo'llab-quvvatlashni, kattalarga o'z fazilatlarini ro'yobga chiqarishga yordam berishni va samarali uyg'un xatti-harakatlar va muloqot uslubini shakllantirishni o'z ichiga oladi. Asosiy e'tibor rivojlanishning kognitiv komponentlariga, operatsiyalarni bajarish qobiliyatiga, tasniflash, farqlash va umumlashtirishga qaratilishi kerak. Individual rivojlanish trayektoriyasini ta'minlashga qaratilgan rivojlanish markazlarini loyihalash va yaratish, pedagog doimiy ravishda uning rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga oladi, har bir bolaga nisbatan o'z rolini belgilaydi.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "2022-2026 yillarga mo'ljallangan yangi O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to'g'risida"gi Farmoni // O'zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari to'plami. - Toshkent, 2022. - PF-60.
2. O'zbekiston Respublikasining Maktabgacha ta'lim va tarbiya to'g'risidagi Qonuni 2019-yil 16-dekabr, O'RQ-595-son.
3. O'zbekiston Respublikasi maktabgacha ta'lim tashkilotlari uchun "Ilk qadam" davlat o'quv dasturi- T.:2022
4. Grosheva I.V., Djanpeisova G.E., Mikailova U.T., Ismailova M.A.,Kenjabayeva D.A., Gulyamova N.B., Miftayeva N.A "O'yin orqali ta'lim berish" Uslubiy qo'llanmasi, T - 2020
5. Valiyeva F. R , Abdunazarova N. F, Zakirov A. A. The importance of ensuring the mental, physical, spiritual, spiritual development of educators of pre-school educational organizations. PhD. Valieva Feruza Rashidovna //Bosma //Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry (TOJQI) Volume 12, Issue 8. July. 2021:6919.
6. Olimov Q.T, Mavlonov N.Sh., O'zbekistonda maktabgacha ta'lim tizimini pedagog kadirlar bilan ta'minlash va ularning kompetentsiyasini oshirish jarayonining rivojlanish tendensiyasi va istiqbollari, Glaballashuv davrida yangi avlodni tarbiyalash: undagi qiyinchilik va istiqbollari. mavzusidagi Xalqaro ilmiy konferensiya 2022-yil 1 aprel, 21-23
7. Kalmuratov T.N. Oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarining boshqaruv faoliyatini takomillashtirish. NIZOMIY NOMIDAGI TOShKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI « Maktabgacha ta'lim: xalkaro tajriba va zamonaviy yondashuvlar » mavzusida xalqaro ilmiy konferensiya 27 may 2021 yil. Toshkent shaxri. 5 bet
