CC BY
11Cilt: 4,Sayi: 2, 2021
Vol: 4, Issue: 2, 2021
Sayfa — Page: 366-371
E-ISSN: 2667-4262
iThenticate*
3L Professional Plagiarism Prevention
RÍTA FELSKi'NiN MODERNÍTENÍN CÍNSÍYETÍ ADLIESERÍNÍN ANALiZl
ANALYZING OF THE GENDER OF MODERNITY BY RITA FELSKI
Veysel LÍDAR*
MAKALE BiLGiSi ÓZET
^Gelis: 09.06.2021 s/Kabul: 07.09.2021 Günümüz edebiyat teorisinin onemli isimlerinden Rita Felski'nin Modernitenin Cinsiyeti adli eseri y azar tarafindan 1995 yilinda yazilmi§ olmasma ragmen dilimize ancak 2020 yilinda sevrilmi§tir. Felski'nin tanitilmasi amallarían eseriyle ilgili bugüne dek bir tanitim yazisi/falijmasi yapilmamijtir. Modernitenin Cinsiyeti adli eser, Sanayi Devrimi'yle birlikte geli§mekte oían Batí toplumlannda kadinm konumunu inceleyen ve kadmin konumunu edebiyat eserlerinden hareketle irdeleyen bir metindir. S5z konusu eserde Felski, moderníceme faaliyetleri boyunca geri planda kalan kadinin, erkek egemen dünyadaki konumuna deginmi? ve kamusal alan yerine ozel alanda kalmasi tercih edilen tüketim kültürüne bagli olarak degijen durumunu ele almijtir. Felski'nin Modernitenin Cinsiyeti adli eseri, ozü itibariyle kadin 9ali§malari, feminist edebiyat ve edebiyat tarihi okumalanna farkli bir baki§ a9isi sunabilecek bir eser oldugu igin tanitilmaya 9ali§ilmi§tir.
Anahtar Kelimeler: Modernite, Kadm, Tiiketim Kültürü, Edebiyat, Roman.
Kitap incelemesi
ARTICLE INFO
(§| Received: 09.06.2021 s/Accepted: 07.09.2021
Keywords:
Modernity, Woman,
Consumption Culture,
Literature,
Novel.
Book Review
ABSTRACT
One of the important names of today's literary theory, Rita Felski's 'Gender of Modernity' was written by the author in 1995, but was translated into our language
only in 2020. There has been no introductory article/study on Felski's work, which is intended to be promoted, so far. The 'Gender of Modernity' is a text that
examines the position of women in the developing Western societies with the Industrial Revolution and examines the position of women based on literary works. In the work in question, Felski touched on the position of women, who remained in the background during the modernization activities, in the male-dominated world and discussed the changing situation depending on the consumption culture, which is preferred to stay in the private space instead of the public space. It is aimed to introduce Felski's The Gender of Modernity as a work that can offer a different perspective to women's studies, feminist literature and literary history readings.
* Ar§. Gör. Dr., Eski§ehir Osmangazi Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Kar§ila§tirmali Edebiyat Bölümü, Eski§ehir/
Türkiye, E-mail: veysellidar@hotmail.com.
ORCID https://orcid.org/0000-0002-5279-7440.
Bu makaleyi §u jekilde kaynak gösterebilirsiniz / To cite this article (APA):
Lidar, Veysel (2021). "Rita Felski'nin Modernitenin Cinsiyeti Adh Eserinin Analizi". Uluslararasi Dil, Edebiyat ve Kültiir Aragtirmalari Dergisi (UDEKAD), 4 (2): 366-371.
Felski, Rita (2020). Modernitenin Cinsiyeti. £ev. Atalay Gündüz. Istanbul: Dergäh Yayinlari, 325 s.
Edebiyat kuram ve ele§tirisinin önemli isimlerinden bin olan Rita Felski'nin Qali§ma alanlari arasinda estetik, yorumbilim, edebiyat teorisi ve metodolojisi yer almaktadir. Felski'nin "Literature after Feminism"(2003), "Rethinking Tragedy" (2008), "Doing Time" (2000) ve "Beyond Feminist Aesthetics" (1989) ba§likli telif kitaplanyla birlikte, editörlügünü yaptigi "Comparison: Theories, Approaches, Uses" (2008), "Critique and Postcritique" (2017) adli eserleri de mevcuttur. Yazann dilimize fevrilen eserleriyse "Ele§tirinin Simrlan", "Edebiyat Ne I§e Yarar?" ve bu fali§mada tamtilacak olan "Modernitenin Cinsiyeti"dir. "Modernitenin Cinsiyeti" (Gender of Modernity) 1995 yilinda yazilmi§ olmasina kar§in dilimize 2020 yilinda Atalay Gündüz tarafindan ?evrilmi§ ve Dergäh Yayinlari tarafindan yayimlanmi§tir.
Felski bu eserinde Bati uygarliklanna yön veren sosyolojik olgularin ba§inda gelen modernite olgusu ve cinsiyet tizerinde durmu§tur. Eserinin giri§ bölümünde kadin ve erkek cinsiyet rollerini ve bu cinsiyet rollerinin Bati dü§üncesinde mitik dönemden itibaren nasil olu§turuldugunu kisaca özetlemi§tir.
Eserin birinci bölümünün ba§ligi 'Modernite ve Feminizm"dir. Bu bölümde ilk olarak modernite olgusuna deginen Felski, modernite kavramimn felsefe, ekonomi, din ve zaman gibi farkli alanlarda farkli anlamlara geldigini belirtmi§tir. Aym bölümün devaminda 'modernin ?agda§ teorilerinin 90gunun erkek merkezli oldugu iddiasi'm ortaya atar. Felski'ye göre erkek tarafindan yönetilen ve kamu ve kurumsal yapilardan ibaret görülen modernite, kadinlarin ya§amina, sorun ve baki§ a9ilanna gerekli yen vermemi§tir. Bu duruma örneklemek i9in savundugu argümansa; 19. yüzyili tammlamak i?in kullanilan pek 90k anahtar sembolün -kamusal alan, kalabaliklann adami, yabanci, züppe, flanör- a9ik9a eril cinsiyete vurgu yapmasidir. Flanörün yaptigi eylemi, sokaklarda dola§arak aylaklik yapmasi Felski'ye göre hayat kadinligiyla e§ tutulacagindan, modernitenin faillerinin ve tanimlayici unsurlanmn erkek olarak dü§iinülmesi söz konusudur. Modernle§menin en önemli dönemlerinden olan 19. Yüzyil, kamusal benlikle özel benlik arasinda kesin bir sinir 9izmi§ ve bu simr günbegün cinsiyet farkliliklanni somutla§tirmi§tir. Erkek 9abalayan, rekabete giren bireyken; kadin sevecen ve evcil olarak fizilmii-itir. Yine bu yüzyil Felski'nin iddiasina göre Avrupa'da cinsiyet e§itsizliginin keskinle§tigi dönem olmu§tur. Kadin, kapitalist mücadeleye girmedigi i9in
UDEKAD
Cilt / / Issue: 2, 2021
modern olamami§tir. Ancak erkege ait özelliklerle modern olmak mümkündür. 20. Yüzyilsa kadinlarin da modern/kamusal alana girmesiyle cinsiyet rollen arasindaki farkin azaldigi bir dönem olarak degerlendirilmektedir. Fakat kadinin rolü, daima 'erkek fantazisinin takintilanyla yogrulmu§tur'.
Feiski eserinin birinci bölümünün devaminda modern kavramiyla birlikte ele alinan bir diger kavram olan modernist edebiyat üzerinde de durmu§tur. Modernist edebiyatin ba§lica ayirt edici özelliklerini; estetik özbilin?, e§zamanlilik, yan yana getirme ve montaj, paradoks, 50k anlamlilik ve belirsizlik, öznenin insani niteliklerinden yoksun birakilmasi olarak siralami§tir. Modernist edebiyat metinlerinin a?ik bir §ekilde modernitenin 9eli§kilerini dile getirdigini savunan Feiski, bu edebiyatta agirlikli olarak aristokrat kadinin ki§isel ve sinifsal problemlerini aktardigina da deginir. Fakat bu eserlerde modernitenin kadinlara bi?tigi rolden fazla bahsedilmemektedir.
Felski'nin "Modernitenin Cinsiyeti" ba§likli eserinin ikinci bölümü 'Nostalji Üzerine: Tarih Öncesi Kadin"dir. Nostaljinin kadinlarla birlikte amlan bir duygu durumu oldugundan bahseden Feiski, Alman sosyolog Simmel'in yazilannda kadinin nostaljik arzunun agik nesnesi olarak konumlandigim belirtir. Kadin, modernite baglaminda, kadin, sanayi öncesi organik toplumla özde§le§tirilmi§ ve bir siginak olarak görülmü§tür. Feiski eserinin bu bölümünde Simmel'm görü§lerinden gokga yararlanmi§tir ve yine Simmel'e göre kültür erildir Qünkü sanati, siyaseti, bilimi ve ticareti erkekler olu§turmu§tur. Sanayi öncesi döneme duyulan özlemde kadin, modernitenin tersini simgelemektedir ve §ehirli erkegin kar§isinda konumlanmi§tir. Kadinlar, metropollerin huzur suz/mutsuz edici ortamindan uzak durduklan ve toplumsal dönü§ümlerden etkilenmedikleri i?in modernin ifindeki gelenek olarak, nostalji unsuru olarak görülmü§tür.
Feiski eserinin ü9üncü böltimüne 'Hayali Zevkler: Tüketimin Erotigi ve Estetigi' adim vermi§tir. Bu bölümde kadinin tüketici olarak rolünden bahseden Feiski, 19. Yüzyilda tüketicinin siklikla kadin olarak resmedildigini vurgulami§tir. Kadinin tüketici olarak yeni kimligi, özel alan/kamusal alan aynmini a§mi§tir. Bu dönemde kadin tüketiciyle muhatap olan erilin de di§ile§mesine neden olmu§tur. Kapitalizmin güflenmesi, kendisi tüketim nesnesi olarak görülen kadimn tüketen nesneye dönü§mü§tür. Tüketen kadin, kapitalizmin üretici erkegi i9in hem otoritesini gÜ9lendiren hem de i9ten i9e onu tehdit eden bir varliga evrilir. Feiski, kadimn tüketim nesnesi haline gelmesiyle birlikte degi§en/gerginle§en kadin-ili§kilerini Emile Zola'mn Nana adli romamndan hareketle a9ikladigi bu bölümde, tüketen birey olarak kadimn hem geleneksel kadin-erkek ili§kilerini hem de Nana romamndan hareketle ahlaki ve toplumsal zorunluluklan tersyüz edi§ini örneklemi§tir. Yine bu bölümde edebiyatin da kadinlar i9in tüketilecek bir olgu olduguna, bazi edebi metinlerin kadinlar tarafindan 'yenilip yutulduguna' yönelik tespitler yer almaktadir. Özetle, tüketim kültürünün geli§mesi kadina hem yeni bir kamusal alan sunmu§ hem de kadinin kamusal alandaki yerini/rolünü ele§tirmesini saglami§tir.
Feiski "Modernitenin Cinsiyeti" adli eserinin dördüncü bölümü olan 'Erilligi Maskelemek: Yazinin Di§ile§tirilmesi'nde erkegin sanata yönelmesiyle birlikte 'di§ile§mesi'nden bahsetmektedir. Erkek sanat9i; dogu§tan gelen erilligiyle rasyonalite ve
Cilt / Volume: 4 / Issue: 2, 2021
sanayiyle ozde§le§mi§ken ayni zamanda estetik alana ilgi duydugu i?in de di§il ozellikler ta§ir. Bu anlamda sanatfi artik ?ift cinsiyetlidir. Kadin, ba§indan beri modernite ve onun tahakkum alanlarinin di§inda konumlandirildigi ifin estetik alamn temsilcisidir. Erkek sanat9inin bu ^ift cinsiyetli hali, 19. Yiizyilin idealleri olan ilerleme, kahramanlik ve ulusal kimlikle bir tutulan saglikli erkek bedeni normuyla Qeli§mektedir. Yine erkek sanat?inm bu Qifit cinsiyetliligi; kamusal alan yerine ozel alanda, di§ilige atfedilen ki§ilik ozelliklerine sahip, iireten degil tuketen birey olarak ?e§itli tiplerle agiklanmi^tir. Bu tiplerin en onemlisi zuppedir. Zlippe 'giyimin ve davrani§m en ince ayrintilarinin bile gostergesel oneminin farkinda' olan, 'modanin en yuksek temsilcisi'dir ve 'kadinlar ve sanat eserleri gibi, artik tamamen faydasiz' (s.153) bir birey olarak algilanmi§tir. Bu anlamda Felski, Wilde'in, Huysmans'in ve Masoch'un edebi metinlerini zuppenin, di§ile§mi§ erkegin tasarimi olarak gostermektedir. Ama ziippe yine Felski'nin tespitlerine gore kadini siradan, basmakalip olu§uyla, mantiksizligi ve duygusal a§mliklariyla ele§tirmektedir.
Eserin be§inci boliimii 'A§k, Tanri ve §ark: Popiiler Yticeyi Okumak' ba§ligini ta§imaktadir. Felski bu boliimde 1870'lerden itibaren edebiyat Qevrelerinde kullamlmaya ba§lanan 'kitsch' kavramina deginir. Duygu ve hassasiyetin popiiler kiilturler ili§kilendirilmesi sonucunda degersizle§tirilmesine dayanan bir edebiyat anlayi§i olan kitsch, bu ozelliklerine ek olarak estetik muhafazakarlik, gelenekgi yapi ve gergeklikten kafi? gibi niteliklere de sahiptir. Yine bu donemde yukselen melodram, a§inliklar, mubalagalar ve heyecan uyandirmaya dayali yapisiyla kitleler i9in uretilen edebiyat formlaridir. Felski bu bolumde Ingiliz yazar Marie Corelli'nin doneminin en 50k satan ve en 50k kazanan yazar olmasmdan hareketle donem edebiyatim ve donemin edebiyat anlayi§inin kadin penceresinden nasil ele alindiginin degerlendirmesini yapmi§tir denebilir. Yine bu boliimde Batimn kuralciligindan ka?an yazarlar i?in 'egzotik yiice' mertebesindeki Dogunun ele alim§i da irdelenmi§tir.
"Modernitenin Cinsiyeti" adli eserin altinci boliimii 'Yeninin Tasawurlari: Evrim ve Devrimin Feminist Soylemleri' dir. Bu boliimde bilhassa 19. yiizyil sonunda ingiltere'de ortaya 9ikan ve modemligin kadin uzerinden tammlanmasina neden olan 'Yeni Kadin' kavraminin iizerinde durulmu§tur. Bu donemde ger£ekle§en Fransiz Devrimi ve Evrim Teorisi'ne dayanarak kadinin konumu yeniden tarti§ilmi§tir. Soz konusu geli§melerle birlikte feministler kadimn yerini ve konumu yeniden tanimlami§larsa da baskin dii§iince yine toplumun ilerlemesi 19m kadinin geri kalmi§ durumuna ihtiya9 duyuldugu yoniindedir. Yine ayni donemde ortaya 9ikan 'Siifrajet'(a9lik grevi, gosteri gibi eylemlerle kadinlarin se9me ve se9ilme hakkini savunan kadin olu§umu), geleneksel olarak erkeklere ait alanlari kadin bedenleri tarafindan toplu bir §ekilde i§gal ederek yerle§ik uzamsal hiyerar§ileri yikmi§tir. Kadinin modemitede egemen bir figiir haline gelmeye ba§ladigi 19. Yiizyil sonu ve 20. Yiizyil ba§inda yine Bati merkezli bir kadin anlayi§i on plandadir. Ba§ka bir deyi§le; kadinlarin modernitenin merkezinde yer aldigi dii§iincesi yine Bati merkezlidir. Beyaz olmayan kadin irksal hiyerar§inin yine en alt kademesindedir.
Rita Felski eserinin 'Sapkinlik Sanati: Di§i Sadistler ve Erkek Sayborglar' adini ta§iyan yedinci boliimiinde 'sapkinlik' iizerinde durmu§ ve 'sapkin' anlayi§i edebiyat metinleri iizerinden a9iklami§tir. Sapkinlik Felski'ye gore hem modern, hem de modern oncesi donemin izlerine ta§ir ve aklin egemenligini ele§tiren avangard sanat9ilar i9in malzeme saglar. Sapkinlik,
Cilt / Volume; / Issue: 2, 2021
dekadan yazarlar tarafindan benimsenmi§ ve desteklenmi§tir. Sapkinlik, ara9salligin ve i§levin boyunduruguna giren bireyin kurtulu§u olarak g6sterilmi§tir. Felski'nin burada verdigi ornekse ilgin9tir. Fransiz yazar Rachilde tarafindan kaleme alinan Monsieur Veniis adli romanda, erkek kiyafetleri giyen ve i§?i simfindan bir adami sevgi dolu ve itaatkar bir 'metrese' d6nii§turen kadin sanatfimn hikayesi anlatilmi§tir. Yine Felski'ye gore yazildigi donemde Qok^a tarti§ilan ve Belgika'da yayimlanmasi yasaklanan bu eser, feminist edebiyat tarihinin yeniden yaziminda mutlaka birincil oneme sahip roman olarak kayda gefirilmelidir.
Felski 5ali§masinin sonu? boliimii olan 'Moderni Yeniden Yazmak'da Nietzsche'nin tarih algisindan hareketle modern dii§uncede, tarihin ayncalikli oznesi olan beyaz burjuva erkeginin tahtindan indirilmi§ oldugunu soyler. Kendisinin tanitilan 9ah§madaki amacini ise; 'kadinlarin nasil goriindiigunu ve modern ozneler olarak kendilerini nasil gordugiinii soru§turan feminist teori baglaminda basitge tanimlanan donemle§tirici kategoriyi sarsma' giri§imi olarak a9iklar ve belli bir yazin turiinun -romanin- kadin modernitesinin belli donemlerini aydinlatabilecegini ve yine aym edebi tiirden bir ba§ka eserin bunun tersine kadinin donemsel konumunu karartabilecegini gostermeyi de arzuladigim belirtmi§tir. Eserin ilk boliimlerinde modernin gormezden geldigi, otekilige siirukledigi, insani bir vasif yuklemedigi kadin anlayi§ina deginirken, son boliimlerse bu gorii§e ve gormezden gelinen kadin algisina bir ele§tirel cevap niteligindedir ve kadinlarin modernite tarihindeki onemine deginir.
I9erigi kisaca verilen Rita Felski'nin "Modernitenin Cinsiyeti" adli eseri, ozellikle son yillarla birlikte yukseli§e ge9en kadin ara§tirmalarina ilgi duyanlar ve modernle§me dii§uncesiyle birlikte kadinin evdeki, toplumdaki ve edebiyattaki rolu uzerinde ara§tirmalar yapanlarin mutlaka yararlanmasi gereken, olduk9a bilgilendirici bir eserdir. Ozellikle eser, Turk edebiyati ve sinemasi uzerine 9ali§malar yapanlara yeni bir perspektif kazandiracaktir. Ulkemizin en onemli toplumsal olgulanndan biri olan go9le birlikte degi§en yapi ve bu yapi izleginde kadinin roliiniin a9iklanmasinda "Modernitenin Cinsiyeti" adli eser yararli bir okuma olacaktir.
Felski'nin "Modernitenin Cinsiyeti" adli eserine, kadinin moderniteyle birlikte §ekillenen konumunu ele alirken, Bati felsefesinin cinsiyet uzerine one surdugu dayanaklardan yeterince yararlanmadigi yonunde bir ele§tiri getirmek de mumkiindur. Ornegin yazarin eserini yayimladigi 1995 yilindan once filozof Genevieve Lloyd tarafindan kaleme alinan ve dilimize "Erkek Akil" adiyla aktarilan "The Man of Reason: 'Male' and 'Female' in Western Philosophy" eserinde aktarilan bilgiler yazeinn yakla§imina felsefi baglamda ba§ka bir dayanak sunabilir niteliktedir. Amlan eserinde Lloyd, antik donemden 20. Ytizyilin ortalanna kadar olan tarihsel siire9te Bati felsefesinin erkek egemen olu§undan ve kadinin pek 90k onemli filozof tarafindan erkekten daha a§agi bir konumda ele alim§indan bahsetmi§ ve bunu yine soz konusu filozoflanndan eserlerinden orneklerle a9iklami§tir (Lloyd 1989). Bu anlamda Felski'nin modernitenin kadina baki§inda moderniteye yon veren filozoflann kadina baki§indan da yararlanmasi eseri daha da doyurucu bir yapiya buriindurebilirdi.
Felski eserinde moderniteyi bitmi§, tamamlanmi§ bir stire9 olarak ele almi§tir denebilir. Fakat modernite ve postmodernite arasindaki ili§kinin sorgulandigi ve modernitenin halen devam etmekte oldugunu iddia eden goru§ler de mevcuttur. Ornegin 20. ytizyilin onemli
Cilt / Volume: / Issue: 2, 2021
filozoflanndan bin olan Lyotard'a gore postmodern durum 9e§itli farkliliklanna ragmen modern durumun devami niteligindedir (1994: 53). Bu afidan dü§ünüldügünde halen devam etmekte olan bir siirefte kadimn konumunun ne oldugu, 20. Yüzyilin ikinci yansindan itibaren kadimn konumunda ne gibi degi§meler ve geli§meler ya§andigi sorulannin yamtsiz kaldigi soylenebilir.
Rita Felski'nin "Modernitenin Cinsiyeti" adli eseri yukarda da deginildigi üzere kadm ara§tirmalan alaninda degerli bir kaynakken, daha farkli baki§ aQilanyla birlikte ele alinmasi gereken bir ba§vuru metnidir.
Kaynak^a
Lloyd, Genevieve (1989). The Man of Reason "Male" and "Female" in Western Philosophy. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Lyotard, Jean-Fr^9ois (1994). "Postmodern Nedir Sorusuna Cevap". Postmodernizm. Ed. Necmi Zeka. Istanbul: Kiyi Yaymlari. 45-58.
Cilt / 4, ^»jp I Issue: 2, 2021
