CC BY
21Cilt: 2,Sayt: 2, 2019
Vol: 2, Issue: 2, 2019
Sayfa — Page: 66-79
E-ISSN: 2667-4262
iThenticate*
X. Professional Plagiarism Prevention
HALiDE EDiB ADIVAR'IN "HANDAN" ADLI ROMANIVE "iDEAL KADIN"
ANLAYI$I
THE NOVEL "HANDAN" BY HALIDE EDIB ADIVAR AND HER UNDERSTANDING OF
"IDEAL WOMAN'
Nesrin KAYMAKCI*
MAKALE BÍLGÍSÍ ÓZET
£t>| Geliy. 24.08.2019 \/Kabul: 11.10.2019 Halide Edib'in yazarlik Qizgisini belirleyen romanlanndan biri oían Handan, mutsuz evlilik ve a§k konularina getirdigi cesur baki§ afilanyla yazildigi donemde uzun uzun tarti§ilmig bir eserdir. Meseleyi ele ali§ §ekli ile yazildigi donemde var oían kadrn algismm gizgisi di§ina fikmis oían román, pek $ok kaynakta da belirtildigi üzere yazann kendi ya§am oyküsünden izler ta$imakla birlikte, Halide Edib'in zihninde yer alan "ideal kadrn" imgesinin de temsili olmu§tur. Handan, yazilrm§ oldugu dónem ve yazarm dü§ünce yapisi goz onüne almdigmda bir tür ideolojik tutumla kadinm psikolojik ozelliklerini gozler onüne sermi§tir. Romanda yer alan ideolojik tutumu incelemek üzere ele alinacak yóntem ise John B. Thompson'in ideoloji analiz yontemi olacaktir. Bu yontem, ideolojinin metne yansimasi dü§üncesinden yola Qikar, sembolik bipimler yoluyla baskm birey ve gruplara hizmet ederek bu dogrultuda bir anlam in§a eder. Bu ?alomada John B. Thompson'in ideoloji analiz yonteminden hareketle Halide Edib'in Handan adli romani incelenerek yazann zihninde yer alan "ideal kadin" anlayi§inin romanda hangi ySntemlerle yer edindigi gozlemlenecektir. Qalijmanin sonucunda John B. Thompson'in ideoloji analiz yónteminden hareketle romanda yer alan ideolojik tutumun fózümlenmesi mümkün olm^^hir.
Anahtar Kelimeler: Handan, Halide Edib, Ideoloji analizi, Thompson, Mistifikasyon.
Arapirma Makalesi
ARTICLE INFO ABSTRACT
^ Received: 08.24.2019 V Accepted: 10.11.2019 Handan, which is one of the novels of Halide Edib that designated her style as a writer, was discussed a lot as it brought brave perspectives to unhappy marriages and love. Due to the fact that it went out of the perspective of woman at the time it was written, the novel became the figuration of "ideal woman" in Halide Edib's mind and as stated in many sources it carried marks of the writer's own life story. Handan, when considered the time it was written and the frame of mind of the writer, displayed the psychological characteristics of women with a kind of ideologic manner. The method that will be used to analyse the ideological manner will be John B. Thompson's ideology analysis method. This method starts with the thought of ideology's reflection to the text and by symbolic figurations it serves dominant individuals and builds meanings in this direction. In this study how the "ideal woman" perception is established in the writer's mind in the novel Handan by Halide Edib will be studied and observed using John B. Thompson's ideology analysis method. The ideological manner in the novel was able to be analysed at the end of this study by using John B. Thompson's ideology analysis method.
Keywords: Handan, Halide Edib, Ideology analysis, Thompson, Mystification.
Research Article
* Yüksek lisans Sgrencisi, Ankara Yildirim Beyazit Üniversitesi, Tiirk Dili ve Edebiyati BSlümü, Ankara I Tiirkiye, E-mail:
nesrin_kaymakci (aihotmail.com.
ORCID https://orcid.org/ 0000-0002-8746-737X.
Bu makaleyi §u jekilde kaynak gosterebilirsiniz (APA):
Kaymakci, Nesrin (2019). "Halide Edib Adivar'in "Handan" Adli Romani ve "Ideal Kadin" Anlayigi". Uluslararasi Dil, Edebiyat ve Kültür Ara$tirmalan Dergisi (UDEKAD), 2 (2): 66-79.
Extended Abstract
Halide Edib, one of the "National Struggle Period' authors, studied at American College, joined the "National Struggle Front Line" in person. With the invitation of Isabel Fry, who had important ideas and studies about women rights, she went to England and met some intellectuals like Bertrand Russell and gained some ideas about equality of women and men. As she believed that women had significant role on development and improving of society, in her books she searched the answer of "How should be an ideal woman?" Handan was one of the novels in which she mentioned about women, love and unhappy marriages. In this novel, she went off the accepted women profile of that time by her unique way. As mentioned, many reviews of this novel "Handan" showed some traces of her own life and reflected the symbol of "ideal woman" in her mind.
In this study, John B. Thompson's method of ideology analysis, which is considered to be appropriate for this novel, will be implemented. This method starts from the concept of reflecting ideology to the text, then serves to the dominant individuals and groups by means of symbolic forms and builds a meaning.
According to Thompson, there are five functioning modules. These are: "legitimation, dissimulation, unification, reification, fragmentation". The functioning modules also have some different strategies in them.
Author used the first functioning module as a form of giving the module a logical meaning. Handan's desire to establish a competitive environment with men, asking for equality, demanding to choose the man to marry by herself went off the line of the excepted profile of the women (both in the time of the novel took place and the time of being written). In spite of that, it was seen that Handan was accepted, affirmed, glorified by the characters in the novel. The attributes of Handan were portrayed as the attributes of all women should have. As the clues in the novel followed, we can reach the idea of Handan.
The second module of functioning, dissimulation, took place in the novel as "the perfection of the ideal woman. Thanks to this method, attention was directed to the desired direction and the issues that served the ideology was shown to be tolerated, while other issues was obscured and ignored. Handan was justified with every positive or negative behaviour. Even if she was not a physically beautiful woman, she had a charm even in her ugliness and became a centre of attraction with more of her inner beauty.
In the third module of functioning, it was aimed to meet on the common denominator by ignoring the interpersonal differences. Based on the question "How should an ideal woman be?" The characters presented in
the novel were designed to serve this idea. The author wanted to convey a new understanding of women through the text, objecting to the traditional perception of women.
In fragmentation, the fourth module of functioning, the typical strategy was differentiation. In this strategy he used to mediate the ideology to operate, the author differentiated the characters in the novel into those who were with the ideology and others. While the expressions of the characters who stood by the ideology (eg Refik Cemal) had love, affection and positive qualities, it was seen that the characters who were opposed to the ideology (such as Husnti Pa§a) were portrayed as humiliating women and having no respect for issues such as marriage and love.
In the reification which is the fifth module of functioning, the characters (Neriman, Nazim), who
supported the ideology of the author, took part in the novel as an individual, while the characters that conflicted with the ideology of the author (Htisnu Pa§a) were shown as objects in the novel.
Another concept, which was not among the methods of analysis of ideology existed in the novel was mystification. Mystification took place in the novel as Handan had features, which will make her to be loved and deeply influence the people around her and was perfect in every aspect. Handan was a glorified character in every aspect in the novel.
At the end of this study, it was understood that it was possible to examine the novel based on John B. Thompson's ideology analysis method and mystification strategy. As a result of the findings, it can be said that the novel Handan was instrumental in conveying the author's ideology to the readers, and that Handan was a character with the qualities to represent Halide Edib's ideas and the characteristics that should be found in an ideal woman.
Giri§
Her edebi metnin farkli seviyelerde olmakla birlikte yazilmi§ oldugu donemin ve metin yazarinin zihniyetinden izler ta§imasi kabul gormu§ bir gerfektir. "Milli Miicadele Donemi" yazari olarak taninmi§ olan Halide Edib'in romanlarinda, i9erisinde bulundugu donemin zihniyetinden ve kendi egilimlerinden izler bulmak pek tabiidir. Zira yazar, cephelerde bizzat bulunmu§ birisi olarak i^erisinde bulunulan donemin zorluklanm a§manin bir yolunun da halki bilin^lendirmek oldugu kanaatindedir. Halide Edib, Amerikan Koleji'nde egitim gormii§, Milli Miicadele cephesine bizzat katilmi§, ikinci bir e§ almak isteyen e§i Salih Zeki'den bo§anmi§, Ingiliz dostu, kadin haklari konusunda onemli fikirleri ve 5ali§malari olan Isabel Fry'in daveti iizerine Ingiltere'ye gitmi§ ve Bertrand Russell gibi fikir adamlari ile tani§arak kadin-erkek e§itligi iizerine pek 90k bilgi edinmi§tir (Durakba§a 2017:191). Bir kadin yazar olarak Halide Edib, eserlerinde toplumun egitilmesi ve geli§tirilmesinde onemli bir yen olduguna inandigi kadinlara ayricalik tammi§, pek 90k romanmin ba§ karakteri olarak kadinlari one 9ikarmi§ ve onlar uzerinden "ideal kadin"in portresini 9izmi§tir. Bu bulgulardan yola 9ikildiginda, Handan romanmin ttiriiniin niteligi "monolojik soylem" bi9imi olarak ele alinabilir. Mutsuz evlilik, a§k, kadin ve kadin algisi konularinda Handan'in, Halide Edib'in kendi ideolojisinin savunucusu ve ta§iyicisi olarak romanda yer edindigi goriilmii§tur.
Oncelikle John B. Thompson'in ideoloji analiz yontemine deginmek gerekirse, Thompson'a gore "ideolojinin metne yansimasi, belirli bir ziimreye toplumun diger kisimlarindan daha fazla yarar saglayacak sosyal ili$kilerin, ozel durumlar gergevesinde sembolik bigimler yoluyla baskin birey ve gruplara hizmet etmek iizere harekete gegirilmesi ve bu dogrultuda bir anlam in§a etme surecidir" (2013: 72-73). Soz konusu hususta, anlam sembolik bi9imler araciligi ile harekete ge9ecektir. "Sembolik bigimler, kasitli, geleneksel (orf ve adetlerle baglantili), yapisal nitelikli olabildikleri gibi, telmih ve kinaye yoluyla gagri§tmlara elveri§li ve baglamsal unsurlar ta§ir" (2013: 59). Soz konusu "sembolik bigimler" metinlerde ideolojinin yansiticisi olarak ortaya 9ikmaktadir. Boylelikle metin "anlam in§a etme surecFnde ideolojinin yansiticisi olmasi a9isindan onem kazanmaktadir.
ideoloji kavramina dair onerdigi formiilasyonu geli§tirebilmek i9in iizerinde durulmasi gereken hususlann ideolojinin bazi "geneI i§leyi§ kipleri" ve "sembolik in§a stratejilerF oldugunu soyleyen Thompson'a gore ideolojinin faaliyet gosterebilecegi be§ genel i§leyi§ kipi vardir. Bunlar:
1. Me§rula§tirma: "ussalla§tirma, evrensellegtirme, oykuleme(hikdyele§tirme)"
2.Taslama: "yerinden etme, husnutabirle§tirme, mecaz"
3.Birle§tirme: ilstandardizasyon, butiiniin simgele§tirilmesi"
4.Par9alama:''farklila§tirma, dtekinin sansure ugramasi"
5.§eyle§tirme: "Dogalla§tirma, ebedile§tirme, adlandirma/edilgenle§tirme" (2013: 78)'dir.
Thompson'in ifadesiyle, "anlam ve gücün toplumdaki ya§ami iizerinde etkili" (2013: 85) oldugu dü§ünülen bu in§a stratejilerinin, söz konusu romanda nasil yer bulduguna ba§liklar üzerinden deginelim.
l.Me§rula§tirma: tdeolojinin Makul Hale Getiriligi
Me§rula§tirmayi ele alarak ba§lamak gerekirse, ele alinan hususun makul hale getirilmesi olarak tanimlanabilecek bu yöntem üq temel zemine yaslanir.
Birincisi Thompson'a göre, "Sembolik bir bigimin iireticisi" (2013:79) olan yazarin, kendi ideolojisini savunan, "böylelikle belirli bir hedef kitlesini bunun desteklenmeye deger oldugu konusunda ikna etmeye gali§an bir akil yürütme zinciri, ussallapirma adini verebilecegimiz §eydir" (2013: 79). Ussalla§tirma, söz konusu hedef kitlesini savunulan görü§ün makul ve kiymetli oldugu konusunda ikna etme süreci olarak tanimlanabilir.
Me§rula§tirma bi^mlerinden ikinci tipik strateji evrenselle§tirmedir. Bu strateji araciligiyla, yazarin eserde yer alan ideolojisinin genel ge?er ve me§ru oldugunun gösterilmesi amaglanmaktadir.
Ügüncü me§rula§tirma bigimi hikäyele§tirmedir. "Me§ruiyet iddialari ayni zamanda öyküleme stratejisi araciligiyla da ifade edilebilir: bu iddialar, gegmi§i anlatan hikayelere gömülüdür ve gimdiki zamani ebedi ve iizerine titrenen bir gelenegin pargasi olarak ele ahr" (Thompson 2013: 79). Thompson'in burada bahsettigi §ey, "idealize ettigi karakterlerin dünyasini hikayele$tirmektir" (2013: 79). Edebi metinlerin kurgu ile olu§turuldugu göz önüne alindiginda, bahsedilen "hikayele§tirme" stratejisi araciligiyla yazarin karakterler ve onlarin dünyasim kendi idealleri ile donattigi söylenebilir. Böylelikle, metinde yer alan karakterler, yazarin "idealize ettigi" karakterler olarak yansitilacak, metin bu kurgu dogrultusunda hikayele§tirilecektir.
Me§rula§tirma yönteminin analizine ussalla§tirma stratejisi ile ba§lamak gerekirse, geleneksel kadin anlayi§inin di§inda olan Handan'in erkeklerden ka5mamasi, babasimn dostlanyla sohbet etmesi, erkeklerle rekabet kurmasi ve e§itlik istemesi, evlenecegi ki§iyi kendisinin se?mesi gibi hususlar ile romanin hem i^erisinde ge^tigi zaman dilimi hem de yazildigi zaman diliminde yer alan kadin algisimn di§ina ?iktigi görülecektir. Fakat diger yandan Handan'in romanda yer alan ki§ilerce olumlanmasi, yiiceltilmesi ve ondan haz etmeyen ki§ilerin olumsuzlanmasi göz önüne alindiginda, yazar okuyucuyu Handan'a hak vermeye, yaptiklanm gerek9elere dayandirarak dogru oldugunu dü§ünmeye, ideal bir kadinin Handan gibi olmasi gerektigi izlenimine yönlendirmektedir denilebilir. Yani Handan, her ne yaparsa makul sebebi olan, yaptiklanyla etrafindaki ki§ilerce örnek alinan bir kadin olarak yansitilmi§tir. Halide Edib'in kadin hakkindaki fikirleri, kadimn sosyal ve Qali§ma hayatindaki yeri hakkinda var olan dü§ünce ve yazilan göz önüne alindiginda, Handan'in onun ideal kadin portresinin temsili oldugu görülecektir.
ikinci me§rula§tirma stratejisi olan evrenselle$tirmenin romanda nasil yer edindigine deginmek gerekirse, romanda Handan'm "Hawa imgesi" olarak yer almasini bu stratejiye örnek verebiliriz. Zira Handan, ideal bir kadinda olmasi gereken tüm meziyetlere sahip, ahlakli, bilgili ve örnek alinabilecek bir karakter olarak mistifikasyona
ugratilmi§/yucele§tirilmi§tir denilebilir. Handan'a ait olan ozellikler butun kadinlarda olmasi gereken ozellikler olarak g6sterilmi§tir.
Me§rula§tirma yonteminin analizine u?uncu ve en 50k kullanilan me§rula§tirma yontemi hikayele§tirme ile devam etmek gerekirse, "Yakup Kadri'nin bir otobiyografi olarak nitelendirdigi" (Enginun 2013: 397) Handan, Halide Edib'in zihninde yer alan "kadin" figuruniin hikayele§tirilmi§ §eklidir. Yazar, "Kadin egitimi, egitilen kadinin yeri, kadin ve erkek gevrenin baki§i, kadinin kendi verdigi kararlarin sonucuna katlanmasi" (Enginun 2013: 397) gibi sorunlari ele almakla birlikte, "kadinin aslinda dunyanin higbir yerinde mutlulugu bulamadigi izlenimini uyandirir" (Enginun 2013: 397). Bu gibi bulgular neticesinde Halide Edib, Handan adli romanda "kadin" konusunu odak noktasi olarak alarak bu konuda var olan du§uncelerini okura yansitmak amaciyla idealize ettigi karakterlerin diinyasim hikayele§tirmi§tir denilebilir.
Romanin ba§ ki§isi Handan uzerinden "ideal kadin" portresini Qizmekte olan yazar, karakterlerin Handan ile ilgili konu§malari uzerinden onun mukemmelligini, egitimli ve kiiltiirlu olu§unu vurgular. Soz konusu romanda karakterlerin soylemleri, yazarin kendi fikirlerini okuyucuya aktarma §eklidir. Romanin merkezinde oldugu gibi, romanda yer alan karakterlerin hayatlarinin merkezinde de Handan yer alir. I9erisinde bulundugu toplum tarafindan her ne kadar yadirgansa, onu ilk defa gorenler hakkinda olumsuz ve onyargili fikirlere sahip olsalar da nihayetinde hepsinin vardigi sonu? §u(yiiceltme) olacaktir: Handan, diger kadinlardan farkli olarak felsefe, sosyoloji, psikoloji, iktisat ve daha bir9ok konuda bilgili bir kadindir. Handan, her ne kadar di§ g6runu§ii ile cazibe kaynagi olmasa da fikirleri ile onu dinleyenlerin ilgisini fekmeyi ba§armaktadir.
Handan'in olumlanmasi hususu, romanda yer alan mektupla§malar uzerinden gozlemlenebilir. Ornegin Refik Cemal, Neriman'in ovgiiyle bahsettigi Handan'1 gordugu ilk anda, tavirlari kar§isinda §a§irmi§ ve bu §a§kinligim §u sozlerle ifade etmi§tir:
"Handan, Handan'1 gordiim (...) Vakur, kibar ve pek iyi giyiniyor (...) Sonra adeta verilmek istemeyen elimi galdi, bir erkek gibi sikti (...) ttiraf ederim ki senin Handan 'in insani §a§irtiyor Neriman (...) Kibar, zarif, zeki, her §ey" (Adivar 2018: 36-40).
Handan, donemin kadinlarinda olmayan, fakat erkeklerin de kadinlarda olmadiginin eksikliginden yakindigi bir meziyete sahiptir:
"Handan 'la her §eyi konu$tuk Neriman. Senin uykunu getiren igtimaiyat, felsefe, hatta politika, her §ey konu§tuk. Yava§ yava§ gozumun oniinden onun ziyadar gozlerinin, ziyadar saglarinin nisviyeti ugtu, narin, beyaz gogsiinii gormez oldum" (Adivar 2018: 42).
Benzer §ekilde Refik Cemal'in sozlerinden de anla§ilacagi iizere, Handan tipki Halide Edib gibi pek 50k alanda bilgisi olan, kulturlu ve birikimli bir kadindir. Bu gibi ozellikleri neticesinde erkeklerin zihnindeki kadm algisinin bedensel alandan ziyade, zihinsel alana odaklanmasini saglami§tir.
Handan'da, bir kadinda olmasi gereken ogrenme a§ki hat safhadadir. Bu husus, Neriman'in Refik Cemal'e yazmi§ oldugu mektuptan ogrenilmektedir:
"Biz dort gocuk hep aym hocadan aym tahsili görüyorduk, fakat Handan hepimizi arkada birakti (...) Onda ögrenmekbir ihtirasti. Bilmek, daima bilmek (...) Onda bildigi §eyleri seven, derayu§ eden bir §efkat, bir kadin kalbi vardir" (Adivar 2018:47).
"Bu cemiyette окитщ, kafaca geli§mi§ kadinin yeri ne olacaktir? " (Enginün 2013: 396) sorusu tnci Enginün'e göre Handan olu§turulurken yola fikilan temel husustur. Halide Edib, ideal kadin figürü olarak Handan'i yalnizca olumlamakla kalmami§, Handan üzerinden "Bir kadin nasil olmamalidir?" sorusuna da cevap vermi§tir. Zira romanin sonlarina dogru Handan, Hüsnü Pa§a kar§isinda kadinlik onurunu hige saydigi andan itibaren hizla bunalima sürüklenmi§, bu husus onun hastalanmasina sebep olmu§tur. Handan, karde§i Neriman'in e§ine a§ik olmu§, bu durum kendisini suflu hissetmesine yol a?mi§tir:
"Беи artik zelil ve sefil bir günähkar oldum. Ben artik tarihin en mel'un gehresi Yehuda'ya nazire oldum (...) Karde§imin kocasim sevdim! Yehuda, Isa'ya sattigi paralari, feda ettigi §eyin bahasi diye nasil igrenerek iade etti ve kendini astiysai ben de bu büyük habis hiyanetin temin ettigi a§ki firlatip bir kögede gebermek istiyorum. Ben ve Yehuda, Handan ve hiyanet birbirine ne kadar uzak §eylerdi" (Adivar 2018: 228-229).
Sadakatsizligini Yehuda'nin tsa'ya olan ihanetiyle benzer gören Handan kendisi hakkinda §u sözleri söylemektedir:
"Ben о kadar коктщ, о kadar tefessüh еШц bir leke, bir et pargasiyim, ba§ka bir §ey degil.
Degil cennet, hatta cehennem, cehennemin en yakici, en цкепсе edici derinlikleri bile beni kusup atmali" (Adivar 2018: 235).
Handan, bu yanli§inin bedelini kendisini cezalandirarak, tedavilere yanit vermeyerek, ölüme sürüklenerek öder.
Yazann olumsuzladigi karakterlere bakilacak olursa, bunlar genelde kadim kü?ük gören, onun toplumda iyi bir konuma gelmesini dogru bulmayan ki§iler ve kadinlik onurunu hife sayarak romandaki ifadesiyle bir "metresten" öte gidemeyen kadinlar olarak yansitilir. Bu karakterlerin romandaki yeri hi?e indirgenerek, onlara hemen hemen hi? söz hakki verilmemesi de dikkat Qeken bir diger husustur. Yazann Handan'l romanin merkezine ali§i romanda yer alan erkek karakterler üzerinden de gözlemlenebilir. Zira romanda erkek simflandirmasi dahi Handan üzerinden yapilmakta, romanda yer alan erkek karakterler Handan'l sevenler ve sevmeyenler olarak iki cinse ayrilmaktadir.
Romanda, Handan'in e§i Hüsnü Pa§a'nin Handan'l aldattigi, görü§tügü diger kadinlar da romanda §uhme§rep kadinlar olarak yer edinmekte ve kendileri para avcisi, ahläksiz ve Handan'l taklit eden tipler olarak hep ba§kalanmn dilinden aktarilmaktadir. Böylelikle yazar, kendi kadin ideolojisine hizmet etmeyen ki§i ve durumlari degersizle§tirerek, kendi savundugu dü§üncenin me§ruiyetini peki§tirir. Handan ve Hüsnü Pa§a'nin görü§tügü diger kadinlar, romanda onlan gören ve taniyan ki§iler agzmdan sik?a kar§ila§tirilarak ideal olanin Handan olduguna vurgu yapilirken, diger kadinlarin ötekile§tirildigi görülmektedir. Yazar, böylelikle ele almi§ oldugu mektuplan ve yazilarinda bahsettigi ideal kadin portresini fizerek, her ne kadar i9erisinde bulunulan dönemle örtü§mese de onun hal ve tavirlarim
me§rula§tirmi§, aksi olan kadinlan ve kadini açagilayan zihniyeti olumsuzlayarak kendi ideolojisini hakli çikarmaya çaliçmiçtir.
2.Taslama: Ideal Kadinin Miikemmeliyeti
Thompson'a gore ideoloji analiz yontemlerinden bir digeri taslamadn. "Tahakkiim iliçkilerinin gizlenmesi, ôrtbas edilmesi ya da dikkatler mevcut iliçki veya sureçlerden baçka yône çevrilerek ya da bunlar gôz ardi edilerek kurulabilir ve surdurulebilir" (2013: 81). îfadeleri ile taslama yôntemini açiklayan Thompson'a gôre bu yôntem, dikkatleri istenilen yône çekerek ideolojiye hizmet eden hususlari giizel ve hoç gôstermek, diger hususlari ise gôlgeleyerek gôz ardi etmek biçiminde okurun karçisina çikmaktadir. Bu yôntemde "yerinden etme", "husnùtabirleçtirme" ve "mecaz" stratejileri kullanilmaktadir. Bu stratejilerden biri olan "yerinden etme", "pozitif ya da négatif çagriçimlar arasinda birini digerine transfer ederek anlam in§a eder" ken; "hùsniitabirleçtirme bir olay ya da durumu ideolojiye hizmet eder çekilde yeniden tarif etmek çeklinde karçimiza çikmaktadir. Mecaz ise, "dilin ya da daha genel olarak sembolik biçimlerin temsili bir biçimde hâlanilmasidif (2013: 81). Yerinden etme stratejisi baçka bir deyi§le gerçegin çarpitilmasi çeklinde tanimlanabilir. Hùsnutabirleçtirme stratejisinde ise bahsedilen olay ya da durumun sûbjektif bir biçimde de aktarilmasi, bu çekilde ideolojiye hizmet etmesi amaçlanmaktadir. Mecaz stratejisinde aslolan ise temsil yoluyla ideolojinin metin içerisinde yer edinmesidir.
Yerinden etme yani gerçegin çarpitilmasi stratejisinin romanda yogun olarak kullanildigini gôriilmektedir. Daha once de belirtildigi iizere, romanda ideal kadin olan Handan'i seven ve yaptiklarini dogru bulan karakterler olumlu çekilde anlatilirken, Handan'i sevmeyen, onun karakterini ve dolayisiyla onun iizerinden ideal kadini eleçtiren insanlar olumsuz ôzellikleriyle on plana çikarilmaktadir:
"Bence iki nevi erkek vardir: Handan 'i fevkalade bulanlar ve sevenler; bunlar akilli
ve fevkalade adamlar (Husnù Pa§a mustesna). Handan'i çirkin ve alelade bulanlar;
bunlar basit ve alelade adamlardir!" (Adivar 2018: 44).
Romanda Husnu Paça'mn gôruçtugu diger kadinlar olarak yer alan çuhmeçrep kadinlarin, her ne kadar Husnii Paça tarafindan giizel bulunuyor olsa da Refik Cemal tarafindan çirkin ve itici olarak mektuplarinda bahsi geçmesi ise bir yerinden etme hususudur. Ayni çekilde, romanda idealize edilmiç bir kadin fïgiirii olarak yer alan Handan'm, diç gôrunuç olarak giizel bir kadin olmasa da onun çirkinliginde dahi bir çekicilik bulunmasi ve daha çok iç giizelligi ile on plEina çikarak cazibe merkezi olmasi ise bir diger husustur.
Bir diger husus ise Handan'in olumsuz tiim davraniçlarinin hiisniitabirleçtirilerek verilmesidir. Ôrnegin, Handan'in kiz karde§inin e§i olan Refik Celai ile olan açki ve yakinla§masinin her ne kadar toplumsal normlara kar§i yanli§ bir durum olsa da Âdem ve Hawa benzetmesi yapilarak ho§ bir biçimde gôsterilmesi ve Handan'in bu hususta dahi hakli bir sebep olarak o dônemler hasta oldugu için bôyle bir yanliça diïçmesi olarak gôsterilebilir. Hiisnutabirleçtirmeye verilebilecek bir diger ôrnek ise, Handan'in eçi Hiisnii Paça'ya olan sadakatini koruyamamasinin suçlusu olarak yine eçi Hiisnii Paça olarak gôsterilmesidir. Bu hususta Refik Cemal'in Server'e yazdigi mektupta yer alan §u ifadeler dikkat çekicidir:
"Meger bir kadinin ruhunu üryan görmek ne fena, ne fena imi§! Kim derdi ki o sakit
ve vakur kadin kocasinin hiyanetlerinden bu kadar kxvraniyor, bu kadar aci çekiyor"
(Adivar 2018: 181).
Romanda dikkat çeken bir diger husus ise içerisinde yer alan mecaz ve kinâyelerdir. Romanin ve ba§ karakteri olan Handan'in, diger kadinlardan farkli olarak fazla neçeli olmasi, babasi ve onun ihtiyar dostlari ile bir araya gelerek uzun sohbetler etmesi, at binmesi, gece yanlanna kadar ders çaliçtigi halde dinmeyen enerjisi ve toplumsal alanlara rahatlikla girip çikabilmesi adimn hakkini vererek "neçeli" bir yapiya sahip oldugunu göstermektedir. Halide Edib'in "ilk e$i Salih Zeki'nin üzerine evlenmek istemesinden sonra yazarin bu romani yazdigi" (Kudret 2004: 739) bilgisinden yola çikildiginda, Handan'in çokeçlilige karçi çikmasi, kendini kültürel anlamda geliçtirmesi, romanin yazarin hayatindan otobiyografik izler taçidigini göstermektedir. Mecaz stratejisinde temsilin kullanildigi bilgisinden yola çikarak bir degerlendirme yapmak gerekirse, Handan adli karakterin kiçisel özellikleri ve ya§adiklanyla yazarin ideolojisinin temsili oldugu sonucuna vanlabilir.
3.Birle$tirme: Biz ve Öteki
"Kolektif kimlik oluçturma" çeklinde açiklanabilecek bu yöntem, kiçiler arasi farkliliklarin göz ardí edilerek onlan bir arada bulunduran bir çati, kimlik in§a etme sürecidir. Bu yöntemin tipik stratejilerinden biri olan standardardizasyon, ortak bir paydada buluçturma, standart bir çerçeve içine alma biçiminde tarif edilebilir. Birleçtirmenin bir diger stratejisi ise "bütünün simgele$tirilmesi"à\x. "Bu strateji, bir ya da birden çok gruba yayilmi§ birlik, kolektif kimlik ve özde§le§tirme sembollerinin inçasim içerir. Bütünün simgeleçtirilmesi belirli hallerde, kiçisel farkliliklari ve bölünmeleri hükümsüz birakacak ¡¡ekilde kayna§tirarak taha^wm ili^Mleri kurmaya ve sürdürmeye hizmet edebilir" (Thompson 2013: 81-82). Bu stratejide aslolan, bir ya da birden çok grup arasinda var olan farkliliklari ortadan kaldirarak bu gruplari belirli bir amaç çevresinde birleçtirebilmektir.
Monolojik söyleme en çok hizmet eden yöntemlerden biri oldugu söylenebilecek birleçtirme yöntemi, Handan'da farkli çekillerde ortaya çikmaktadir. "Bir kadin nasil olmall?" sorusunu temele alarak yazilmiç olan romanda karakterlerin konuçmalanmn da bu dü§ünce çerçevesinde ilerledigini görülmektedir. Kahramanlarin da bu dü§ünceye hizmet eder nitelikte kurgulanmiç oldugu gözlemlenen bu romanda yazar, metin üzerinden okuyucusunun zihninde "ideal kadin" portresini oluçturmayi ve geleneksel kadin algisini belli ôlçûlerde itiraz ederek, millî, fakat kültürel anlamda donanimli olan, hayatin her alamnda yer edinmiç, ögrenmeye istekli, fiziksel özelliklerinden ziyade dü§ünsel ve ruhsal özellikleri ile ön plana çikan bir kadin anlayiçi açilamak ister.
Yazann bu yöntemi, bu çali§mada siklikla tekrar edilen sözlerden hareketle "biz" ve "öteki" ayrimini keskinle§tiren niteliktedir. Romanda yer alan kadin karakterlere bakildiginda, biz ve öteki aynmim net bir çekilde gözlemlenebilir. Örnegin, Handan'in e§i Hüsnü Paça'mn görü§tügü kadinlar Handan'in aksi çekilde meziyetsiz, güzellikleri diçinda hiçbir özellikleri bulunmayan, "diger eins" kadinlar olarak romanda yer almakta ve birçogu Handan'i taklit etmekten öte gidemeyen kadinlar olarak tasvir edilmektedir.
Romanda erkekleri siniflandirirken bu ayrimin dahi Handan üzerinden yapildigindan, Handan'1 sevenler ve sevmeyenler olarak bahsedildiginden 5ali§mada daha önce söz edilmi§ti. Handan'1 sevmekle birlikte ona ve fikirlerine deger vermeyerek bir müstesna olarak bahsedilen, kadinlara deger vermeyen, onlari bir obje olarak gören ve bu dü§üncesine uymadigi i?in Handan'in canini yakmak isteyen Hüsnü Pa§a'nin e§i Handan'a yazdigi mektup §u §ekildedir:
"Sende öteden beri bir fikri sabit var. Izdivaglari, a§Mari, rabitalari ebedi zannediyorsun. Indimde izdivagtan daha manasiz bir kelime, bir bagyoktur (...) Sana tahammül edemiyorum, ne kadar mazlum, ne kadar mü§rik, ne kadar halim olsan senin etrafinda o kadar benden ba§ka bir hava, bir §ey var ki(...) Seni sürükleyip yerlere yatirmak, seni ayaklarimla ezmek, senin ba§ini gamurlara sürmek hevesiyle yaniyorum " (Adivar 2018: 159-160).
Romanda Hüsnü Pa§a'mn aksine, Handan'i seven ve dü§üncelerine deger veren erkek karakterlerin ba§inda yer alan ki§i ise Refik Cemal'dir. Halide Edib'in ideolojisini romanda okura en fazla aktaran karakterlerden bin olan Refik Cemal, evlilik ve e§ hakkinda §u sözleri söylemektedir:
"Ben karimi Ädem Aleyhisseäm 'in Havva 'yi sevdigi gibi severim. Fakat yine onun gibi cennette ve cennetin haricinde kadina bir hayat arkada§i, dünyada beni ve kendisini ebedile§tirmek igin gocuklar yeti§tirecek bir hayat arkada§i diye bakarim. Fakat sevgili arkada§im bir gün sihhatini, keyfini kaybetse ve hatta sakat olsa yine artik kendime ikinci bir kadin dü§ünmem. Yine o sevgili ve muhterem kalir" (Adivar 2018: 25-26).
Görüldügü üzere yazar, kadin, a§k ve evlilik konularmda belli bir söylemi tekrarlami§, roman araciligiyla okurun zihninde ideal bir a§k, evlilik ve kadin algisi olu§turmayi hedeflemi§tir. Halide Edib'in ideal kadim hayatin her alamnda aktif, gerektiginde tek ba§ina seyahate Qikabilen, okuyan ögrenen, sorgulayan, güzel sanatlarla yakindan ilgili bir kadindir. Fakat bu hususta dikkat edilmesi gereken nokta §udur: Halide Edib'in ideal kadim ?agda§ olmakla birlikte, milli hususiyetlerini kaybetmemi§; ahläkli, sadakat sahibi ve agirba§li bir kadindir. Romanda Handan olarak canlandirilan bu ideal kadin portresine bakildigmda §u bulgular elde edilmektedir: Handan her ne kadar erkeklerle sohbet ederek di§a dönük bir yapi sergilese de ahlaki yapi £i9isindan i?erisinde bulundugu toplumun benimsemi§ oldugu degerleri ifselle^tirmi? bir karakterdir.
4. Par^alama: tdeolojinin Yanindakiler ve Digerleri
Bir diger yöntem olan parQalama, ideolojinin faaliyet göstermesine aracilik etmektedir. Buradaki tipik strateji "farklila^tirma"dir. "Farklila§tirma, ki§i ve gruplar arasindaki ayrilmalari vurgulamak; bir araya gelmelerini engelleyen ve mevcut ili§kilere etkin bir §ekilde meydan okumaktan ya da gücün uygulanmasina etkin bir §ekilde katilmaktan onlari alikoyan nitelikleri ön plana gikarmalC (Thompson 2013: 83). Farkhlagtirma stratejisinde ama? "ideolojinin yaninda olanlar ve digerleri" §eklinde bir aynm yaparak iki taraf arasindaki
farkliliklan belirginleçtirmektir. Bu stratejide ki§i ve gruplarin nitelikleri, temsil ettikleri ideolojinin ôzelligine gôre belirlenmektedir.
Bir ônceki baçlikta ele alinan Hüsnü Pa§a ve Refik Cemal'in karakterlerinden yola çikildiginda, Refik Cemal'in sarf ettigi sôzler sevgi, çefkat ve olumlu nitelikler taçirken, Hüsnü Pa§a tipki romanda da belirtildigi üzere, kadim açagilayan, evlilik ve a§k gibi hususlara saygisi olmayan biri olarak yansitilmaktadir. Esasen, Hüsnü Paça'mn romanda hemen hemen hiçbir zaman kendi oz bilinci ile yer almadigi gorülür, hep baçkalari onu anlatir ve bu anlatiçlar taraflidir. Hüsnü Pa§a sürekli olumsuzlanarak nitelenir. Hüsnü Paça'mn kendi agzindan aktanlan ifadeler ise simrli olmakla beraber, Handan'i destekleyen karakterlerin kendisi hakkinda sôylemiç oldugu sôzleri destekler niteliktedir. Thompson'in ele aldigi bu stratejide, "Ala.ka.li bir diger strateji ôtekinin sansürlenmesi" (2013: 83) çeklinde savunulan ideolojiye karçi oían karakterler daima olumsuz yanlanyla romanda yer edinmiç, iyi olabilecek tüm nitelikleri sansürlenerek yalnizca kotü yonleri üzerine odaklamlmiçtir. Bu hususta, íngiliz terbiyesi ile büyütülmesi, toplumsal normlann diçina çikmasi, yurtdiçmda uzun yillar kalmasi ve e§i Hüsnü Paça'dan ayrilarak Refik Cemal ile yakinla§masi gibi durumlar sebebiyle, babasi Cemal Bey'in evinin muhitindeki yakinlari ve imam cenazeye dahi katilmamiçtir. Bahsi geçen durumda, imam Murat Efendi, oglu ve eçinin konuçmalari §u çekildedir:
"-Nereye gotürdüler?
-Çamlica'ya. Cenaze oraya gelince birçok aglayan bir ihtiyar daha peyda oldu. Zaten cenazede o kadar çok aglayan vardi ki. En tuhaf §ey tabutu mezara indirdikleri zaman oldu. Üstüne toprak atarlarken ayakta sakin ve dalgin duran Refik Cemal Bey 'e Hüsnü Pa§a hücum etti.
(...)
-Cemal Bey'in alafranga kizlannin büyügü degil mi? ïmansizligin sonu budur, efendi. Allah ona ahirette yatacak yer verecek mi saniyorsun? Bir omrü gavur memleketlerinde geçti.
(...)
-Allah taksiratim affetsin (...)" (Adivar 2018: 244-245).
Gorüldügü üzere, Handan'in olümü hakkinda dahi acimasizca konu§tuklari gôzlenen bu karakterler, romanda olumsuzlanarak aktanlmiçtir. Burada sôz konusu oían, imam ve ailesinin degil, geleneksel kaliplarin diçina çikamamiç ve kadimn çagdaçlaçmasini hazmedemeyen zihniyetler ol^^ ^^sitilmaktadir.
5. Çeyleçtirme: Ôz Bilinç Meselesi yahut Hiç Sayilma
ídeolojinin be§inci i§leyi§ usulü oían §eyle§tirmede içleyen sûreç ise §u çekildedir:
"Tahakküm ili§kileri, geçici, tarihsel bir durumu sanki kahci, dogal ve zamandi§iymi§ gibi gôstererek kurulabilir ve sürdürülebilir. Sûreçler, toplumsal ve tarihsel nitelikleri karanlikta kalacak §ekilde yari-dogal §eyler ya da olaylar gibi resmedilir. §eyle§tirme olarak ideoloji bu nedenle sosyo-tarihsel gorüngelerin
toplumsal ve tarihsel niteliginin tasfiyesini ya da gizlenmesini içerir. Bu kip sembolik bicilerde dogallaçtirma stratejisi aracihgiyla ifade edilebilir. Benzer bir strateji ebedileçtirme olarak tarif edebilecegimiz §eydir: sosyal-tarihsel gorunguler, kalici, degiçmez ve siirekli tekerriir ediyormuç gibi resmedilerek tarihsel niteliklerinden mahrum birakilirlar" (Thompson 2013:84-85).
Halide Edib, toplumsal kurumlarda ve aile yapisinda var olan ki§i ya da durumlari nesneleçtirmiç, ideolojisini destekler nitelikte ôzellikler taçiyan bireyler olarak okura sunmuçtur. Romamnda yer alan kiçiler, anne, baba, kardeç, aile dostu, hoca, âçik, damat, imam, hizmetçi, bakici gibi tiplemelerden oluçmaktadir. Yazann ideolojisini destekler nitelikte olan karakterler (Neriman, Refîk Cemal, Nâzim) romanda birer birey olarak karçimiza çikmaktayken, yazarin ideolojisi ile çatiçan karakterler (Hiisnii Pa§a, metresler, hizmetçiler, imam ve e§i) romanda birer nesne olmaktan ôteye gidememiçlerdir. Bu hususta romanda en çok nesneleçtirilen Hiisnii Pa§a'nin gôriiçtiigti diger kadinlardir. Diger kadinlar, romanda bir nesne vazifesi olmaktan ôteye gidememiç, kendilerinin ifadelerine romanda hemen hiç ôz bilinçleriyle yer verilmemiçtir. "Ôtekiler" çeklinde romanda yer alan diger kadinlar, Handan'in basit bir kopyasi olmaktan ileri gidememiçler, giyiniçleri, hal ve tavirlan Refîk Cemal ve Server tarafindan basit olarak nitelendirilmiçlerdir. Hiisnii Paça dahi, Handan'a yazmiç oldugu mektupta bu hususta §u sôzleri sarf etmektedir:
"Gelelim yeni metresim hakkindaki faraziyatina: Sokakta buldugun kiz, bir kadin diyorsun, §unu ister bunu ister diye birtakim nazariyat yapiyorsun; yeni metresim, seni meraktan kurtarmak için sôyleyeyim, senin bir haftalik femme de chambre 'in 'Mod'dur. Hatirlar misin, ben Paris 'ten ilk Londra 'ya geldigim zaman onu almiçtin? Ihtimal bu kizi sevebilecegim hatirina gelmemiçtir. Filhakika pek guzel bir §ey degil seni taniyanlara onu Handan'a tercih edilen kadin diye gôsterseler gulerler (...) senden biraz daha ufak olmasina ragmen en bùyùk fazileti de giydirince sana benzemesi, hayir seni hatirlatmasidir (...) yuruyu§unu bile zararsiz taklit ediyor, içte o mùphem ve içkence eden hirsi vermek için kokularla, e§ tuvaletlerle seni kâfi derecede hatirlatiyor" (Adivar 2018: 160).
Hiisnu Paça'nin ifadelerinde de gôriildiigii iizere, bu kadinlarin varlik sebepleri dahi Htisnii Paça'nin Handan'da bulamadigi itaatkâr nitelikleri bir baçka kadin iizerinden gôrmek istemesidir. Handan'in basit birer kopyasi olan bu kadinlar romanda "nesne" olmaktan ôteye gidememiç, hiçbir zaman onlara sôz hakki verilmemiçtir.
6. Mistifîkasyon: tdeolojiye Hizmetin Ulvîleçtirilmcsi
Thompson'in ideoloji analiz yôntemleri arasinda olmamasina ragmen romanda var olan ve deginilmesi gereken bir diger kavram ise mistifikasyondur. Mistifikasyon, "toplumsal gerçekligi uygun yollarla çarpiklaçtirarak gizemli bir §ekilde sunma yôntemi" dir (Eagleton 1996: 23). Mistifikasyonun en belirgin ôzelligi metinde yer alan ideolojiyi yahut ideolojinin taçiyicisini yuceltmesidir. Bu sayede savunulan ideolojinin etkisi ve degeri artinlmakta, okuyucunun dikkati istenilen noktaya çevrilmekte ve merakimn artinlmasi amaçlanmaktadir.
Handan, tarnyan herkesi §a§irtacak ve kendisini sevdirecek ozelliklere sahip, bakanlarda gozlerinin derinligi ve ne oldugu 96zulemeyen bir fekicilikle etki birakan ozelliklere sahip bir kadindir. Handan'da turn meziyetler vardir: piyano 9almayi bilir, tarih, sanat, edebiyat, iftimaiyat, felsefe, politika hakkinda bilgisi vardir, at binmeyi dahi becerebilir. £ah§manin onceki a§amalarinda da belirtildigi iizere, ya§itlarindan farkli olarak dersleri 50k ?abuk ogrenir, saatler siirse de derste yorulmaz, sikilmaz, uyumaz. Yeni evlenecek olan Neriman kendisine her konuda dani§ir. Neriman'da Handan'1 mistifikasyona ugratma/ ulvile§tirme о kadar yogundur ki, odasinda onun fotografi durur, Refik Cemal ile evlendiginde dahi onu kaldirmak istemez. Herkesin Handan'1 sevmesi gerektigini du§iinur:
"Handan'in sende рек fevkalade tesir etmemesine azicik kirildim (...) Sen herhdlde alelade degilsin, benim iqin diinyanin en buyuk adami! Ne yapayim, Handan'i begenmeyi§ine katlanmali!" (Adivar 2018: 44)
"Neriman'in hayatinda bu kadar kati bir hiikumle ущауап bir dostu azicik laskaniyordum (...) her §ey Handan'in fikriyle oluyor (...) yalniz, evlendigimiz ak§am о beni ellerimden tuttu. Aynanin online goturdii. Masanin uzerinde zarif gtirnu$ bir gergevede aym tuller iginde bir kadin resmi elindeki bir izdivag yuzugunu, mutebessim uzatiyordu. Onun da boynu, kollari agikti (...) biraz sonra yatagimizin kar§isinda da butun butiin Ъафх bir vaziyette mutefekkir ve gergin gehresiyle Handan'i gorunce azicik sikildim.
-Handan hayatimizi ebediyyen seyrediyor gibi, Neriman, dedim" (Adivar 2018: 2122).
Roman'in sonlarina dogru, Handan'in uziintuden hastalanmasi ve §uurunu kismen kaybetmesi ile mistifikasyona ugratilmasi daha da artmi§tir. Refik Cemal, Server'e yazmi§ oldugu mektuplarda bu hususta sarf etmi§tir:
"Butiin gehresi ve ruhu gibi yuruyu§unde ve etvarinda da bir досик sadeligi var. Bu halinde de ne kadar guzel! (...) Di§ari giktigimiz vakit ba§ina sadece beyaz bir till, arkasina da beyaz ince bir manto giydiriyoruz. Bu sade kiyafeti, pembe guzel yiiziX ile limon, portakal agaglari arasindan gikan eski bir hikdye kahramani gibi goriinuyor. Italyanlar bile bu ecnebi sinyoraya рек ate§li gozlerle bakxyorlaf (Adivar 2018: 192204).
Handan'in safligi, focuksulugu ve beyazlar iferisinde anlatilirken Refik Cemal'in sarf ettigi §u sozler dikkat 9ekicidir:
"Odaya girince §a§irdim. Odanin kar gibi bekaret ve sadegisi iginde beyazli, sade orguleri ba§ina sarilmi§ sakit ve sakin Handan (...) " (Adivar 2018: 224)
Refik Cemal Handan'in masumiyetinden bahsederek "bekaret", "kar gibi", "sadegisi" sozlerini sarf etmi§tir. Halide Edib'in ahlak, sadakat hakkindaki goru§leri goz oniine alindiginda, bu kavramlarla paralellik gosterdigi gorulecektir. Handan'in asil mistifikasyona ugrayi§i, masumiyeti tamamen elde ettigi anda ortaya 9ikmi§, romanin sonuna dogru "Handan'in Tahassusleri" adli boliimde reel dunyadan tamamen kopmu§, i? monologlar
§eklinde "Ädem, Hawa, Isa, Yehuda" gibi metinlerarasi göndermelerle bu strateji derinle§tirilmi§tir.
Sonu?
Halide Edib'in ideal kadin figürü olarak Handan, etrafinda yer alan kadinlardan farkli olarak iyi yeti§mi§, kültürlü; siyaset, iktisat, edebiyat, müzik gibi alanlarda erkeklerle sohbet edebilen, dönemine göre Qagda§, fakat ?evresince yadirganan bir §ahsiyettir. Sahip oldugu özelliklerin Handan'in kendi agzindan degil de ba§kalarinin agzindan anlatilmasi, olayin tek bir §ahis tarafindan algilanmi§ olmayarak, bahsi gegen hususlarda hakliligim kamtlar niteliktedir.
£ali§manin ba§inda, Handan'in otobiyografik özellikler ta§iyan bir roman oldugu, Halide Edib'in kendi ya§am öyküsünden izler ta§idigindan bahsedilmi§ti. Halide Edib, ya§ami§ oldugu dönem ve toplum i9erisinde, kendisi de Handan gibi belli öl9ülerde yadirganan aym zamanda öncü özelliklere sahip bir §ahsiyettir. Halide Edib, yazmi§ oldugu yazilarinda da belirttigi üzere kadinlarin giyim-ku§^, egitim-ö^etim, evlilik, toplumsal hayat, Qali§ma hayati, kültürel aktiviteler ve güzel sanatlar gibi alanlarda aktif olmasi gerektigi fikrini savunmu§tur. Ona göre, milletin kurtulu§u, erkeklerin «jaba göstermesi ile oldugu kadar kadinlarin ?aba göstermesi ile de alakalidir.
Bu fali^mada, Halide Edib'in Handan adli romamnda odaklandigi kavram oldugu dü§ünülen "ideal kadin" kavrami üzerinde durularak, Handan'in "monolojik" bir metin oldugu ve Halide Edib'in ideolojik söylemlerini i9erdigi belirtilmi§tir. Bu ama9la, ideolojik bir metin oldugu dü§ünülen romana, John B. Thompson'in ideoloji analiz yönteminin uygun olacagina karar verilmi§tir.
1. Ideoloji analiz yöntemine me§rula§tirma yöntemi ile ba§lanmi§, böylelikle yazarin ele aldigi hususu ne §ekilde makul häle getirdigini incelenmi§tir. Yazar, romanda yer alan Handan karakteri üzerinden ideal bir kadirnn nasil olmasi gerektigini ussaüa^tirma, evrenselle§tirme ve öyküleme stratejileriyle okura aktarmi§tir. Handan, sahip oldugu meziyetlerle sürekli olumlanarak romanda yer edinmi§, yine bu özelliklerle "Ideal bir kadin nasil olmalidir?" sorusuna cevap vererek evrenselle§tirilmi§ ve romanda ideal bir kadinin canlandirilarak hikäyele§tirilmi§tir.
2. Ikinci yöntem olein taslama ise romanda yerinden etme, mecaz ve hüsnütabirle§tirme olarak yer edinmi§tir. Romanda, Handan'i sevmeyen karakterler haksiz görülerek olumsuz özellikleriyle ön plana 9ikanlmi§, bu durumlar yerinden etme stratejisine örnek görülmü§tür. Hüsnütabirlegtirme stratejisi ise Handan'in yapmi§ oldugu hatalarda dahi hakli bir gerek9esinin olmasi ve hemen hemen kusursuz bir karakter olarak yansitilmasi §eklinde romanda yer edinmi§tir. Romanin Halide Edib'in hayatindan izler ta§idigim, otobiyografik nitelikleri oldugu 9ali§mada belirtilmi§tir. Halide Edib'in otobiyografik unsurlan romanda mecazla§tirarak okura aktardigi, bu stratejiyi romanda ideoloji aktarma araci olarak kullandigi sonucuna ula§ilmi§tir.
3. Ü9Ü11CÜ yöntem olan birlegtirme yönteminde yazann biz ve öteki ayrimini Handan üzerinden yaptigi, ideolojiyi destekleyen karakterleri olumlarken diger karakterleri olumsuzladigi gözlemlenmi§ir.
4. Dördüncü yöntem olan pargalamada, yazann ideolojisini desteklemeyen karakterlerin öz bilin^leriyle romanda yer edinmesine izin verilmeyerek ayn§tinldigim gözlemlenmi§tir.
5. Be§inci yöntem olan §eyle§tirmede, yazann ideal kadin anlayi§ina uymayan kadinlara romanda özbilin^leriyle yer vermeyerek onlan nesnele§tirdigi gözlemlenmi§tir.
6. Romanda geni§ bir yer verilen mistifikasyon stratejisi ile Handan'in idealize edilmi§, bunun da ötesine ge?erek ulvi bir karakter olarak okuyucuya aktanldigi sonucuna vanlmi§tir.
Tüm bunlardan yola gikildiginda, Handan'in, adeta Halide Edib'in fikirlerinin temsil edilmi§ häli oldugu söylenebilir. Handan, ideal bir kadinda bulunmasi gereken meziyetleri bünyesinde banndirir. Qevresinin ne dü§ündügünü önemsemeden ilimle ve güzel sanatlarla alakadar olur. Ya§itlarindan farkli olarak evlilik hayalleri kurmaz. Fakat, onu idealle§tiren özelliklerini yitirdigi anda maglup olur ve yokluga dogru sürüklenir.
Bu Qali§manin sonucunda, John B. Thompson'in ideoloji analiz yöntemi ve mistifikasyon stratejisi ile romanda yer alan ideolojik tutumun Qözümlenmesi mümkün olmu§tur. Eide edilen bulgular neticesinde Handan adli romamn, yazann ideal kadin anlayi§inin yansiticisi oldugu sonucuna vanlmi§tir.
Kaynak^a
Adivar, H. Edib (2018). Handan. Istanbul: Can Sanat Yayinlan.
Durakba§a, Ay§e (2000). Halide Edip Türk Modernle§mesi ve Feminizm. Istanbul: ileti§im Yayinlan.
Eagleton, Terry (1996). Ideoloji. ?ev. Muttalip Özcan. Istanbul: Aynnti Yayinlan.
Enginün, Inci (2007). Halide Edip Adivar'in Eserlerinde Dogu ve Bati Meselesi. Istanbul: Dergäh Yayinlan.
Enginün, Inci (2013). Yeni TürkEdebiyati Tanzimat'tan Cumhuriyet'e (1839-1923). istanbul: Dergäh Yayinlan.
Thompson, John B. (2013). Ideoloji ve Modern Kültür. ?ev. Id.il Qetin. istanbul: Dipnot Yayinlan.
Kudret, Cevdet (2004). Türk Edebiyatinda Hikaye ve Roman II: 1911-1922 Me§rutiyetten Cumhuriyete Kadar. istanbul: Dünya Yayincilik.
Oktay, Ahmet (1993). Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyati 1923-1950. Ankara: Kültür Bakanligi Yayinlan.
