CC BY
95Cilt: 2,Sayt: 1, 2019
Vol: 2, Issue: 1, 2019
Sayfa — Page: 41-53
E-ISSN: 2667-4262
iThenticate*
X. Professional Plagiarism Prevention
NAMIK KEMAL'iN iNTiBAH ROMANINDA AHLÄKI SÖYLEMiN
CÖZÜMLENMESt
ANALYSIS OF MORAL DISCOURSE IN NAMIK KEMAL'S NOVEL INTiBAH
Fatma Bilge §iM§»EK*
MAKALE BtLGtSi ÖZET
|^Gelis: 29.04.2019 \/Kabul: 13.06.2019 Bu makalenin temel amaci, John B. Thompson'm ideoloji analiz yönteminden hareketle, Namik Kemal'in Intibah romanindaki ahläki söylemi çôztimlemektir. Thompson, Ideoloji Ve Modern Kültür isimli çali§masinda ideolojinin somut veriler üzerinden analiz edilmesini teklif eder. Türk Edebiyati'nda, Tanzimat Dönemi yazarlari kendilerine toplumu egitme misyonu yükledikleri için, Tanzimat Dönemi romanlan Thompson'm ideoloji analiz yöntemini kullanmak için elveriçli görünmektedir. Özellikle bu romarun seçilmesinin nedeni, Intibah'ta ahläki söylemin "iyi" ve "kötü" kahramanlar vasitasiyla somutlaçtirildigimn görülmesidir. "iyi" ve "kötü", ahläki söyleme, Thompson'm bahsettigi me§rula§tirma, taslama, parçalama ve ¡¡eyle§tirme kavramlanyla hizmet eder hâle getirilmiçtir. Sonuç olarak Thompson'm ideoloji analiz yöntemi ile Nâmik Kemal'in intibah romanmdaki ahläki söylemin çôzilmlenmesi mümkün olmuçtur.
Anahtar Kelimeler: Intibah, John B. Thompson, NamikKemal, Söylem çôziimlemesi, Ahlâk.
Araçtirma Makalesi
ARTICLE INFO
Received: 04.29.2019 \/ Accepted:06.13.2019
Keywords: Intibah,
John B. Thompson, NamikKemal,
Discourse analysis, Moral.
Research Article
ABSTRACT
The main aim of this article is to analyze the moral discourse in the novel written by Namik Kemal, Intibah, by using John B. Thompson's ideology analysis method. Thompson proposes to analyze ideology over tangible data in his work, Ideology And Modern Culture. In Turkish Literature, novels written in the Tanzimat period seem practicable to make use Thompson's ideology analysis method, because writers of the Tanzimat period undertook the mission to educate the society. The particular reason for choosing this novel is the observation of embodiment of moral discourse by the "good" and the "bad" characters. The "good" and the "bad" have served to moral discourse with Thompson's legitimation, dissimulation, reification and fragmentation methods. As a conclusion, it has become possible to analyze of moral discourse in the novel written by Namik Kemal, Intibah, by using John B. Thompson's ideology analysis method.
* Yüksek Lisans Ögrencisi, Ankara Yildinm Beyazit Üniversitesi, 1TBF Türk Dili ve Edebiyati Bölümü, Ankara / Türkiye,
E-mail: fatmabilgesimsekta'gmail.com
ORCID https://orcid.org/0000-0002-5874-8009
Bu makaleyi §u §ekilde kaynak gösterebilirsiniz (APA):
§im§ek, Fatma Bilge (2019). "Namik Kemal'in intibah Romaninda Ahläki Söylemin Qözümlenmesi". Uluslararasi Dil, Edebiyat ve Kültür Ara§tirmalari Dergisi (UDEKAD), 2 (1): 41-53.
Extended Abstract
Writers viewed literature as an intermediary to dominate the society in Tanzimat period. While writing up their pieces, writers trained the society by demonstrating the good and the right as a mission on themselves. That is why instead of polyphonic characters, there are generally monotonic types in novels written in Tanzimat period and those types don't digress the roles attached on them.
The main purpose of this work is to analyze the moral discourse in intibah written by Namik Kemal, who is one of the significant writers in the Tanzimat period, by using John B. Thompson's ideology analysis method. Thompson proposes to analyze ideology over tangible data in his work, named Ideology And Modern Culture. Novels written in Tanzimat period are appropriate for applying ideology analysis due to the matters noted in the previous paragraph. Moral discourse becomes prominent in Namik Kemal's Intibah considerably. Kemal used modern story techniques while remaining loyal to traditional narrative principle in the piece, fictionalized over the "good" and the "bad" characters. Since the conflict between the "good" and the "bad" is narrated through a contentious love story, Thompson's ideology analysis method is convenient to analyze this novel.
Thompson states symbols are used to support ideology. Those symbols are not ideological, but they acquire ideological dimension in the same degree they serve for ideology. Symbols confront us in a tangible and objective shape when they start to serve for ideology. In this context, by determining five general concepts, Thompson paved the way to make analysis of ideology through tangible data. He determined five main concepts namely legitimation, dissimulation, unification, reification and fragmentation. At the same time, there are different appearance formats of those five main concepts among themselves. We tried to analyze the ideological structure in the novel by evaluating those concepts over the text.
The presence of legitimation, dissimulation, reification and fragmentation concepts is detected in Intibah while unification is excluded. When the "good" characters are headed to wickedness or make a mistake, those incidents are fitted on legal base via legitimation strategy. Mistakes made by Mr. Ali, who is a character of the novel and stands at the "good" side, are explained in a positive form. In other words, the good's wrong actions
are covered by the writer.
The writer makes use of dissimulation concept over physical appearance of the characters. The "goods" are reflected as beautiful or handsome while the "bads" are depicted as ugly or diseased and are generally from other nations except Turkish nation. Furthermore, the "good" incidents take place in nice and spacious locations while the "bad" occurrences happen in bad and desolate places.
Fragmentation concept leads to monologism and blocks dialogism in intibah inherently. This strategy prevents characters getting out of the ascribed role for them in the novel. For instance, even the "bad" woman
Mehpeyker falls in love with Mr. Ali, the writer censors her feelings and highlights her immoral attitude.
This novel is extremely appropriate for the last concept, reification, due to the object roles of characters. Namik Kemal solely holds the right to speak by using this concept. Particularly, "good" woman Dilajub or "bad" woman Mehpeyker are not able to be a subject since they are serving for "good" moral and "bad" moral,
respectively. Both of them form typical examples of reification concept.
As a result, it has been possible to analyze the moral discourse in the novel written by Namik Kemal, Intibah, by using John B. Thompson's ideology analysis method. The writer established absolute hegemony on his novel characters by using the concepts we mentioned. He fictionalized his text on teaching the "good" moral and indicating the outcomes of the"bad" moral. The "good" and the "bad" characters are rendered to serve for
moral discourse with concepts addressed by Thompson.
Giri§
Namik Kemal (1840-1888), roman, §iir, tiyatro ve diiz yazi tiirlerinde eserler vermi§, Tanzimat Donemi'nin onemli yazarlarindan biridir. Kemal'in yazdigi iki romandan biri olan
£Ut I "Volume: 1, ^nyt I ^Jssue: 1, 2019
Intibah, modern tekniklerle yazilmi§ ilk Turk?e roman olarak kabul edilmektedir. Edebiyatimizda yenile§me hareketinin etkisiyle Intibah romanmda dili olduk9a sade kullanan Kemal, geleneksel hikaye iislubu ile modern hikaye tekniklerini de bir arada kullanmi§tir.
Genelde modern kulturiin onemli bir temsil alani olan medyada, ozelde ise metinde ideoloji analizi 5ali§malariyla bildigimiz John B. Thompson, kendinden onceki yakla§imlardan farkli olarak ideolojinin somut veriler uzerinden analiz edilmesini teklif eder. Yakla§imini ideoloji ve Modern Kiiltiir (2013) isimli eserinde, "ele§tirel bir ideoloji kavrayi§i" olarak niteleyen Thompson'in yonteminin edebi metinlerde de kullanilmaya elveri§li bir yontem oldugu fikrinden hareketle bu ?ali§mamizda Namik Kemal'in Intibah (2012) romaninin soylem gozumlemesini yapacagiz.
Thompson'a gore "(...) ideoloji analizi her §eyden once sembolik bigimlerin gtig ili§kileriyle kesi§me bigimleriyle ilgilenir" (2013: 73). Ona gore bu sembolik bigimler ideolojiyi desteklemek igin kullanilir. Thompson'in dikkat gektigi onemli nokta, soz konusu sembolik bigimlerin ozunde ideolojik olmadigidir; Thompson, bu bigimlerin tahakkum ili§kilerini devam ettirmeye hizmet ettikleri olgiide ideolojik olduklarim vurgulamaktadir. Bu baglamda bir metindeki ideolojik yapiyi analiz edebilmek i?in, ileride bahsedecegimiz sembolik in§a stratejilerimn metindeki tahakkum ili§kilerine, yani taraf olunan ideolojiyi destekler ve siirduriir nitelikte olup olmadigina bakmamiz gerekecektir.
Thompson, sembolik bigimler kavramiyla "ozneler tarafindan iiretilen ve onlar ve bagkalari tarafindan anlamli yapilar olarak kabul edilen geni§ bir eylemler ve sozceler, imgeler ve metinler yelpazesi"ne (2013: 76) i§aret eder. Burada vurgulanan en onemli unsur sembollerin nesnel olarak kar§imiza siktigidir. Bu dii§unceyi metne uygulayabilmek ve ideoloji analizi yapabilmek i£in Thompson ideolojinin genel i§leyi§ kiplerini belirlemi§, bunlari "me$rula$tirma", "taslama", "birle§tirme", "pargalama" ve "§eyle§tirme" olarak be§ ana ba§likta tasnif etmi§tir:
1. Me§rula§tirma: "ussalla§tirma", "evrenselle§tirme", "dykiileme";
2. Taslama: "yerinden etme","hwnutabirle§tirme", ilmecaz"\
3. Birle§tirme: "standardizasyon","butunun simgelegtirilmesi";
4. Pargalama: "farklila§tirma", "dtekinin sansiire ugramasi";
5. §eyle§tirme: "dogalla§tirma", "ebedile§tirme", "adlandirma/edilgenle^tirme" (2013:
78).
Goruldugu iizere her bir kipin fakli goriinu§ bi9imleri soz konusudur. Fakat bu be§ genel kipin nihai ve birbirinden bagimsiz olmadigini vurgulayan Thompson'a gore; bilakis bu kipler 6rtil§ebilir ve birbirlerini peki§tirebilir. Ayrica bu be§ sembolik bi?im ve stratejiler kendi ba§lanna ideolojik degildir; yazarin aktarmak istedigi ideolojiye aracilik ettikleri zaman ideolojik bir anlam kazanmaktadirlar.
Biz bu Qali§mada Namik Kemal'in ilk olarak 1876 yilinda Vakif Matbaasi'nda basilan romani Intibah'i, ahlaki soylem baglaminda, Thompson'in ideoloji analiz yontemi ile inceleyecegiz. Intibah'ta soz konusu be§ ana kipin ve tipik stratejilerin varligini inceleyerek,
romanin ideolojik yonii ve yazarin okura vermek istedigi mesajlari a^iga «¿lkarmaya ?ali§acagiz.
intibah'tn "iyi" ve "Kotii"nun Yansitilma Bi^imi
tntibah, Orhan Okay'in ifadesiyle "eski hikaye gelenegimiz ile Avrupai roman arasindaki ilk edebi metindir" (2011: 120). Bu degerlendirmeden hareketle Intibah romamnda modern unsurlar ile eski edebiyat gelenegimize ait unsurlarin bir arada bulundugunu soylemek mumkundiir. Intibah hakkindaki Okay'in yorumuna benzer §ekilde Ahmet Hamdi Tanpinar'in da degerlendirmeleri soz konusudur: "Filhakika Intibah'ta, modern hikayenin hudutlari i?inde kalmak §artiyla eski hikayenin uslubunu yenile§tirmeye gali§makla beraber belki de bu yiizden lisan 50k sadedir" (2012: 395).
Bu 9ali§mada, Namik Kemal'in Intibah'\ yazmakla edebi kaygimn di§inda ba§ka bir amaci, bir mesaj iletme ve ahlaki ders verme kaygisi oldugu fikrinden hareket edecegiz. Namik Kemal, intibah MukaddimesV nde yer alan, "Bu zat varakasinda 'Zamanimizda yazilan hikayeler mi ahldka hizmet edecek?' diye soruyor! Evet onlar hizmet edecek!... Insan oyle kuru kuruya mev'ize dinlemege kdni olmuyor. Eglenerek istifade etmek istiyor. (...) Insan eglencesinde de fayda gorecek birtakim nasayih bulursa zarar mi etmi§ olur?" (2011: 162) ifadesinde goruldugu uzere, Kemal, edebiyat eserlerinin insanlari eglendirirken ayni zamanda da egitebilecegi, insanlarin kuru kuruya ogut dinlemek istemedigi hususuna a^ikga vurgu yapmaktadir. Nitekim eserde "iyi" ve "kotii" kavramini, trajik olaylar silsilesi vesilesiyle okuyucuya gosterme hedefi belirgin bir §ekilde one fikmi^tir: "iyi" ve "kotii" ahlaki ders ama?li sunulurken, trajik olaylar bu ahlaki dersin daha eglenceli yahut stirukleyici bir §ekilde verilebilmesini saglami§tir. Romandaki mutlak iyi ve kotunun, kendilerine bi5ilmi§ bu roller di§ina fikma imkani olmadigi a5iktir. "Kotii" eylemleriyle oldugu kadar di§ g6riinti§uyle de olumsuzdur. "Iyi" ise daima olumlu niteliklerle, iyi ahlak ve di§ giizellik nitelikleriyle vasiflandmlmi§tir. Oyle ki, yazar daha eserin ba§langicinda, romandaki Mehpeyker ve Abdullah Efendi gibi kotii kahramanlara ili§kin olumsuz tavnni keskin bir §ekilde belirginle§tirir ve okurun da ayni tutum i^ine girmesini bekler. Bu durumu, Mehpeyker'in romanda ortaya konulu§ biijiminde ve metinde Namik Kemal'in soze dahil oldugu kisimlarda afikga gormek mumkiindiir. Namik Kemal'in "kotii kadin" Mehpeyker'e olan bu olumsuz tutumundan Tanpinar §oyle bahseder: "[...] Namik Kemal her defasinda onun sozunu keser, yahut en kat'i hukumlerle ve en agir kelimeleri kullanarak gergeveler. Higbir romanci onun kadar kahramaninin agiktan agiga du§mani degildir" (2012: 396).
Dila§ub, Ali Bey'in annesi Fatma Hanim ve babasi gibi "ahlaka hizmet eden" karakterler gerek dii§iinii§ bifimleri, gerekse di§ goriinu§ betimlemeleri ile iyiligi ve giizelligi yansitirlar. Fakat mutlak iyiler de kendilerine bifilen bu roliin di§ina fikamazlar. Ornegin Dila§ub'u roman boyunca ozbilinciyle goremeyiz. Nitekim "iyi" ve "kotii" arasinda bocalayan ve romanda "griye" en yakin olan Ali Bey ise kotiiliige aldandigi ifin Namik Kemal tarafindan romanin sonunda cezalandirilir.
Bu makaledeki temel amacimiz Namik Kemal'in karakterleri "iyi" ve "kotii" olarak konumlandinrken, hangi teknikleri kullandigini Thompson'in yakla§imlarindan hareketle
tespit etmek ve bunlan metin üzerinden çôziimlemek olacaktir. Bu baglamda çaliçmamizda, IntibaKta öne çikan be§ genel kipin, me§rula§tirma, taslama, parçalama ve §eyle§tirme tekniklerinin eserde nasil kullamldigina ve içlevlerine odaklanacagiz.
întibah'ta Ahlâkî SSylemin inçâ Biçimleri
1. "Íyi"nin Tüm Eylemlerinin Olumlu Anlatimi: Meçrulaçtirma
Thompson, meçrulaçtirmanin ûç çeçidinden söz eder: Ussalla§tirma, evrenselleçtirme ve öyküleme. Ussallaçtirma, "sembolik bir biçimin tireticisinin bir dizi toplumsal iliçki veya kurumu savunmaya ya da hakli çikarmaya, böylelikle belirli bir hedef kitlesini bunun desteklenmeye deger oldugu konusunda ikna etmeye çaliçan bir akil yürütme zinciri"dir (Thompson 2013: 79). Evrenselleçtirme ise bir kesimin çikarlanna hizmet eden durumu, tüm insanliga hizmet ediyormuç gibi göstermeye denir. Meçruiyet saglamanin önemli bir çekli olan öyküleme stratejisi ise, "geçmi§i anlatan hikâyelere gömülüdür ve ¡¡¡imdiki zamani ebedi ve üzerine titrenen bir gelenegin parçasi olarak ele alir" (2013: 79). Thompson, meçruiyet kazandiran bu gelenegin bazen icat bile edilebilecegine dikkat çeker (2013: 79).
Namik Kemal, romamnda "iyi" ve "kötü"yü içaret etmek için me§rula§tirmayi siklikla kullanmiçtir. Örnegin Ali Bey'in Çamlica gezilerine baçlamasi me§rula§tinlir. Ali Bey, iyi aile terbiyesi görmü§, iyi egitimli, çefkatli bir gençtir; neredeyse her türlü erdem onda mevcuttur. Yazar, Ali Bey'i asía kötülüge bulaçmayacak bir insanmiç gibi yansitir. Babasinin ölümünden sonra iyice içine kapanan Ali Bey'in annesi oglunun bu halinden memnun degildir. Oglunu melankoliden kurtarmak için annesi çok israr ederek onu Çamlica'ya gitmeye ikna eder. Ali Bey'in zamanla Çamlica'yi mesken edinmesini Kemal §u çekilde meçrulaçtinr: "Her ne hâl ise Ali Bey iki günde bir Çamlica 'ya gitmeyi, tabiatinda olan açiri dûçkiinlûk sebebiyle, hayatinin zarurî ihtiyaçlarindan sayar olmuçtu " (2012: 28). îyi ahlâkli Ali Bey'in Çamlica'da kötü bir kadina tutulmasini, içini aksatmasini ve annesini üzmesini yazar meçru bir zemine dayandinr: Ali Bey babasi öldügü için üzgiindür, annesinin îsrariyla ve "tabiatindaki dü§künlük" yüzünden Çamlica gezilerine aliçir. Ali Bey'in iyi ahlâkli annesi suçlu durumuna dûçmesin diye yazar, annenin bu tutumunu hakli sebeplere baglar: "Annesi ise oglunun -öyle bir günlük eglencenin sonunda ortaya çikacak felaketleri nereden bilsin-insan içine кагцагак vakit geçirme istegini görünce, cigerparesi yeniden dünyaya gelmi§ kadar memnun olmu§tu" (Kemal 2012: 28).
Bir diger meçrulaçtirma örnegi Ali Bey'in "kötü kadin" Mehpeyker ile taniçmasi ve ona âçik olmasiyla karçimiza çikar. Ali Bey'in Çamlica'da Mehpeyker'in arabasina, tamçmak için el içareti yapmasi §u çekilde meçruiyet kazanir:
Ahbap arasinda kalbin üzüntülerini hâlisâne açiga vurmamak dostluk âdâbindan sayiliyor. Eglence gibi hiç hükümsüz çeylerden bile begenmedigi hâli riya ile begenir görünmek insaniyet vazifelerinden sayiliyor. Bu yiXzden zavalli çocuk, çogunluga uymak ve gönlündeki istirabi ne§e çeklinde göstermeye çaliçmaktan baçka çare bulamadi. O da arkadaçlariyla beraber ötede beride gezinip dururken -hiç içindekilere dikkat etmeden- bir arabaya arkadaçlarindan ögrendigi tarz ile içaret etti (Kemal 2012: 29).
Iyi aile ?ocugu Ali Bey'in kötü kadin Mehpeyker ile tani§masini Namik Kemal böyle masumane bir nedene dayandirir ve Ali Bey'in kötülüge bula§masi sanki kendi iradesiyle olmami§ gibi bu durum me§ruiyet kazanir. Ali Bey, arkada§ ortamina uymak ve kendi derdiyle arkada§larini sikmamak i9in egleniyormu§ gibi yaparken, Mehpeyker'in arabasina el i§areti yapmasim yazar me§ru bir zemine oturtur. Ali Bey'in i§aretine Mehpeyker de bir i§aretle kar§ilik verir ve bu i§aret "etraf tenhäla§madikga haberle§mek mümkün degildir" (2012: 30) anlamina gelmektedir. Ali Bey i§aretle§tigi bu kadimn masum bin oldugunu dü§ünerek hata yapar. Namik Kemal ise hemen araya girerek bu hatayi me§ru kilar: "O kadar tecrübesiz bir gocuk, namuslu bir kadimn böyle i§aretlerden haberdar olamayacagini nereden bilsin?" (2012: 31). Böylelikle Ali Bey'in kötüye yönelmesi bir kere daha safligina, tecrübesizligine ve kötülük bilmezligine dayanmi§ olur. "Iyi"nin "kötü" olana yönelmesini yazar me§ru bir zemine oturtur ve Ali Bey kendi tercihlerini ya§amiyormu§ gibi bir algi yaratilarak yazar tarafindan kollamr; fakat romanin sonunda bu tercihleri yüzünden yazarin Ali Bey'i pi§manlikla ve sevdiklerini kaybetmekle cezalandirmasi da ilgin? bir ?eli§ki olarak kar§imiza Qikar.
2. Ger^egin Gizlenmesi: Taslama
Bir tür ger9egi gizleme yöntemi olan taslama, Thompson'a göre: "tahakküm ili§kileri[nin], gizlenerek, inkär edilerek veya örtbas edilerek ya da dikkatler mevcut ili§ki veya süreglerden ba§ka yöne gevrilerek ya da bunlar göz ardi edilerek kurulabilir ve sürdürülebilir" (2013: 80). Bu yöntem de kendi arasinda Ü9 temel stratejiye ayrilir: yerinden etme, hüsnütabirle§tirme ve mecaz. Ayrica Thompson, taslamanin toplumsal ili§kileri kolayla§tirici yönüne dikkat feker.
Yerinden etme, genel olarak bir ba§ka §eye veya ki§iye atifta bulunmeik i5in kullamlan terimin adidir. Buna yer degigtirme de denir. Bir diger strateji olein hüsnütabirle§tirmede, "eylemler, kurumlar ya da toplumsal ili§kiler olumlu bir degerlendirmeye neden olacak §ekilde tarif edilir." Olumsuz bir durumu veya olayi, olumlu ve yararli bir etki uyandiracak kelimelerle anlatmayi tercih etmek; romanda iyi karakterleri olumlu özellikleri ve di§ görünü§lerindeki güzellikleriyle ön plana fikarmak, kötüleri de firkinlik ve kötü ki§ilik özellikleriyle anlatmak i?in kullamlan bir tekniktir. Son strateji mecazin ise ü? ?e§it bifimi vardir: Kapsamlama, düzdegi§mece ve egretileme. Kapsamlama, p^a ve bütün ili§kisiyle mümkün kilimr: "Bir §eyin parfasini simgeleyen bir terimin bütüne atifta bulunmak ya da bütünü temsil eden bir terimin par?asina atifta bulunmak i5in kullanilir." Thompson burada "Ingilizler", "Amerikalilar" gibi bir bütüne yönelik tabirlerin, ulus-devlet i9inde belirli bir grubu anlatmak i?in kullanilmasini örnek olarak gösterir. Düzdegi§mece "bir §eyin vasfim, yan ögesini ya da baglantili bir özelligini temsil eden bir terimin, terimle atifta bulunulan §ey arasinda zorunlu olarak bir baglanti olmaksizin, o §eyin kendisine atifta bulunmak igin kullanilmasini igerir." (Thompson 2013: 81). Son olarak egretileme ise bir terimin ya da ifadenin, atifta bulundugu §eyi tarn anlamiyla kar§ilamasa da onun ifin kullanilmasidir. Bu kulanim eger ba§anli olursa yeni ve kalici bir anlam alani olu§turabilir (Thompson 2013: 8081).
IntïbaKta yogun bir çekilde hûsnûtabirleçtirme görmekteyiz. Okuyucuya "iyi" ve "kötü"yü daha etkili gösterebilmek için Namik Kemal, "iyi"yi di§ güzellikle, "kötü"yü de çirkinlikle vasiflandirmiçtir. Romanda iyi ve ahlâkli kadini simgeleyen cariye Dilâçub'un di§ güzelligi ve erdemleri abartili bir çekilde siralanmiçtir. Tanpinar'in da, Dilâçub hakkinda "O Mehpeyker'in karpsina çikmak için icat edilmiçtir. Fuhçun karçisinda temiz insan. ï§te bu kadar. " çeklindeki benzer yorumu dikkat çekicidir (2012: 397-398). Namik Kemal, yarattigi bu karakteri kendisi de adeta hayranlikla betimler:
Dilâçub'un saçlari sirma gibi parlak sari; alni, kalbinin temizligini yansitan ayna denilebilecek kadar duru beyaz; kaçlari, zülfüne nispetle biraz kumrala meyilli ve biraz kahn olmakla beraber, biraz da kavisli; gözleri, ne az ne de çok mavi ve sevdayi harekete geçirecek çekilde gayet mahmur; yüzü, âçikâne bir soluk beyaz üzerine gui pembeligine çalan bir renk ile süslü; burnunun rengindeki saflik île uygunlugundaki lâtiflik, açilmasina bir giin kalmiç bir zambak tomurcuguna benzer; dudaklarinm gerek inceligi ve gerek pembeliginin parlakligi, birbirine sarilmiç iki giil yapragini andirarak, aralarindan inci diçleri çebnem gibi görünür; çenesi, daha yapraklari peri§an olmamiç bir beyaz katmer gui zannolunur idi (2012: 92).
Yazann, romanin ahlâkça kötii kadim Mehpeyker'e olan tutumundaki ikircikli tavir dikkati çeker. Mehpeyker, di§ görünü§ olarak ahlâkli birisi olan Ali Bey'i kendine âçik edecek kadar giizeldir. Bir bakima, erkekleri çehvet tuzagina dûçiirdûgû için zaten giizel olmak zorundadir. Fakat dikkat edilirse, yazar, Dilâçub'un giizelligini ne kadar masumane anlatiyorsa, Mehpeyker'in güzelligi tarn tersine masumiyetten uzak, çehvet vurgusuyla olumsuz bir §ekilde anlatir:
Usta elinden çikma putlardan ilham alinmiç (her bakimdan birbirine uygun) yapili, siyaha yakin samurî saçli, incerek düz kaçli, noktali ye$il gözlü, siyah ve uzun kirpikli, hafif sari üzerine dalgali koyu al yanakli, irice çekme burunlu, ufak agizli, (§ehvetini gösterir çekilde) ateçî kirmizi, kalinca dudakli, her karpsina geleni kucaklayacak gibi önüne meyilli yürür, insanin kalbine girecek gibi kendisine haram olana dikkatle bakar bir âfet duruyor (Kemal 2012: 39).
Mehpeyker'in romanda ön plana çikan özelligi daha çok kötü ahlâkli, terbiyeden yoksun bir kadin olmasidir; aynca Mehpeyker yaç olarak da Ali Bey'den büyüktür. Sinan Çitçi, "Intibâh Romaninda Ele Alinan îki Kadin Tipi" isimli makalesinde Mehpeyker üzerindeki olumsuz yargilara §u çekilde deginmektedir:
Romanda Mehpeyker 'in fizikî tasvîri yapildiktan sonra ba§ka bir meseleye geçilmeden hemen ahlakî yapisi üzerinde durulur. Romandaki böyle bir tasarruf, Namik Kemal 'in sîret giizelligini suret güzelliginden ayirmadigini, asil gözden uzak tutulmayacak hususun sîret güzelligi oldugunu yeri gelmiçken hemen ifade etme gayretinden kaynaklanmaktadir. Yazar, Mehpeyker'in kötü ahlakim anlatarak okuyucunun dikkatini suret güzelliginden sîret güzelligine çekmeye çali§ir (2006: 72).
Namik Kemal, kötü kadimn okur gözünde olmnlu bir etki birakmasim istemedigi için Mehpeyker'in güzel bir kadin olmasina karçin ahlâkça ne kadar kötü oldugunu bir bir siralamaya ba§lar, onu melek görünümlü bir çeytana benzetir:
Hanimefendi ki, ismi Mehpeyker 'dir, ahläk ve terbiyece bütün bütün Ali Bey 'in tersine, gayet namussuz, gayet alçak bir ailede yeti$mi§ ve ergenlik çagina ulaçir ula§maz rezaletlerin bütün türlerinde terbiyecilerine üstat olmuçtu. Biraz okuyup yazmakla ugraçtigi ve vaktinin çogunu тефиг açûftelerin görü§tügü yerlerde geçirdigi için tabiî bir kat daha kuvvet bulan hile zekâsi o derece idi ki, péri güzelliginde, Haccâc (zalimligiyle ünlü Ermeni komutani) kuvvetlerinde bir tblis уагаЫтц olsaydi, istedigi adama hükmetmekte bu nazenin kadar merhametya gösterirya gösteremezdi (2012: 40).
Mehpeyker, belki gerçekten de Ali Bey'e âçik olmuçtur fakat onun kötü bir kadin olmasi, ahlâksiz geçmiçi ve ailesi dolayisiyla yazar bu açka meçru bakmaz. Bu yiizden okurun da olaylara Mehpeyker'in penceresinden bakma imkâni bulmasi söz konusu degildir. Mehpeyker açkimn acisindan kötü planlar yapan bir kadindir; fakat a§k vurgusu, intikam vurgusunun gölgesinde kalir. Berna Moran'm ifadesiyle "Mehpeyker (Tanzimat romaninda) ölümcül kadimn prototipi sayilabilir" (2011: 43). Bu yiizden Mehpeyker, Dilâçub'un tarn zit kutbunda yer alir; her ne kadar ikisi de Ali Bey'e âçik olsa da. Dilâçub ne kadar iyiyse, Mehpeyker о kadar kötüdür.
Namik Kemal, bu iki güzel kadini kiyaslama yolunda elbette Dilâçub'dan yani "ahlâktan" y ana taraftir ve bu tavnni: "Yukarida belirttigimiz tariflerden de anla§ilacagi üzere Dilâçub, Mehpeyker 'den hyaslanamayacak derecede güzel oldugu gibi, masumluk ve sadakati güzelliginin kiymetini kat kata arttirdigi için (...)" ifadesinde açikça belirtir (2012:
113).
Romanin olumsuz karakterlerinden, Mehpeyker'in dostu Abdullah Efendi'yi ise yazar her türlü çirkinlik ve olumsuz kiçilik özellikleriyle sunmuçtur. Okurun onu sevmesine veya anlamasina hiçbir çekilde imkân yoktur; yazar onu gerçek bir mutlak kötü olarak sunmuçtur. Ahlâkimn, içinin kötülügü di§ görünü§üne yansimiçtir. îyi ahlâkla yetiçmiç Ali Bey'in aksine yaçlidir ve hastaliklidir:
Abdullah Efendi, Suriye 'nin en kötü ahlâk île vasiflanmiç alçaklarindan olup ticarî iliçki içerisinde oldugu birkaç tüccari hileleriyle batirmasi sayesinde bir hayli servete sahip olmuçtu. (...) Ya§i yetmiçi açtigi hâlde kadinlarla dü§üp kalkma yolundan kendini alamadigi gibi, yüzü, рек fazla çiçek bozugu olmakla beraber rengi, melez sayilacak derecede esmer; birkaç defa çektigi Misir nezlesi sebebiyle hem perdeli hem çipil; burnu, hiçbir vakit izlerinden kurtulamadigi frengi belasiyla çûrûmûç, Frenk inciri gibi hem iri hem çentik; birkaç çwrûk di§ ile çirkinligi igrençlik derecesine ulaçan agzi, gayet geniç; biyigi, sakali ise uyuz hayvan tüyü kadar seyrek olan bir insan olarak ahlâkimn kötülügünün üstat elinden çikma cisimleçmiç bir resmi hükmünde olan о igrenç görünü§üyle, para kuweti dahi kadinlar tarafindan iyi kar§ilanmasina yetmediginden, musallat oldugu ahlâksiz kadinlari altinlara bogmakla beraber her türlü eglencelerinde serbest birakma ve yalniz ara sira birkaç saat iltifatlariylayetinme gidi§atmi rahat görmü§tü (Kemal 2012: 100).
Kemal'in, Abdullah Efendi'nin "Suriyeli" oldugunu belirtmesi de önemli bir aynntidir. Romanda Abdullah Efendi'nin Ali Bey'i öldürmek için görevlendirdigi bir diger kötü adam da "Hirvat" oldugunu ögrendigimiz isimsiz karakterdir. Abdullah Efendi de Suriyeli oldugu için hakkinda yer yer "Arap" ifadesi geçmektedir. Namik Kemal, kötü adamlann milliyetini gözler önüne sermiç fakat Türklerden kötü karakter yaratmaktan imtina etmiçtir. Orhan Okay da íntibah hakkindaki yazisinda bu hususa deginerek, iki olumsuz tipin milliyeti hakkindaki yazarin vurgulu ifadelerine dikkat çeker (2011: 126). Bu tutumun taslamanin, kapsamlama stratejisine denk dü§tügünü söylemek yerinde olacaktir. Bir Arap ve bir Hirvat'in kiçisel olarak degerlendirilebilecek olumsuz tutumlanm yazar neredeyse bir milliyete atfedilecek çekilde yansitmiçtir. Dilâçub aslinda farkli bir milletten olabilecek cariyedir fakat "iyi" tarafta oldugu için milliyeti hakkinda yazar herhangi bir bilgi vermemiçtir.
intibaKta bir diger dikkat çekici hüsnütabirle§tirme örnegi doga ve mekân tasvirlerinde karçimiza çikar. Orhan Okay bu hususu, Namik Kemal'in kahramanlann ruh halleri ve mekân arasinda iliçki kurmak istemesiyle açiklamaktadir: "Olaylarin bahar mevsiminde, güzel bir Çamlica tasviri ile baçlamasi, daha sonra Üsküdar'in izbe bir semtinde soguk bir la§ baçlangicinda sona ermesi Ali Bey'in ruh ballerine uygun seçilmiçtir" (2011: 122).
Biz de bu duruma daha farkli bir çekilde yaklaçarak, doga ve mekân tasvirlerini Namik Kemal'in sirf Ali Bey'in ruh halini yansitmak için degil, okuru iyi ve kötü atmosferine daha etkili bir çekilde dâhil etmek istedigi için yaptigini dûçiinmeyi daha uygun buldugumuzu ifade etmeliyiz. Ali Bey henüz kötülükle tamçmamiçken Çamlica'da bir bahar havasi hâkimdir ve tabiat, güzellikleriyle ön plana çikar. îyilik, bahar ile özde§le§ir ve yazar Çamlica'nin güzelligini över: "Istanbul denilen güzellikler toplulugunun içerdigi her türlü nadir bulunan çeyi bir bakiçta gösterecek nokta ise Çamlica'dir. Bogaz içinde bir biiyük orman veya bir kiiçiik körfez yoktur ki, Çamlica 'nin ayagi altinda görüntüsü olmasin! Ba§kentimizin Beyoglu gibi, Galata gibi, Bâbiâli civarlari gibi, Sultan Bayezid gibi hangi imar edilmiç semti görülür ki, Çamlica'nin bakiçindan kendini saklayabilsin?" (Kemal 2012: 21).
Namik Kemal, kötü durumlann güzel mekânlarda yaçanmasini istemez. Roman sonunda her türlü kötülügün yaçanacagi, Ali Bey'in davet edildigi bag kö§kü ise kasvetli bir hava içinde anlatir. Mekâm Ali Bey de begenmez ve buraya "batakhane" yakiçtirmasini yapar. Hava karanliktir, mekân ise kötülügü çagnçtirmaktadir: "Geldikleri sirada güne§ batmi§ ve etra.fi aglar, matem eder gibi gamli bir karanlik kaplamaya baçlamiçti, Bag Kö§kü ise içki âlemleri ve cinayet için yapildigindan binalari basik, duvarlari yüksek, zindansi bir yaptydi " (Kemal 2012: 156).
3. Çoksesliligin tmkânsizligi: Parçalama
Thompson, parçalamanin iki tipik stratejisinden söz eder: farklila§tirma ve ötekinin sansürlenmesi. Farklila§tirma ile ki§i ve gruplar arasindaki farkliliklar ve ayrimlar ön plana çikarilarak, farkli kutuplar yaratilir ve gruplar arasi kaynaçmamn önüne geçilir. Yani yazar
sinirlan ba§tan fizmektedir. Ötekinin sansüre ugramasi16, tehdit unsuru olarak görülen, örnegin olumsuz bir tipin, metin boyunca hi? söz alamamasidir. Bu ayrica foksesliligi engelleyen ve romam monolojiye sürükleyen bir tutum olarak kar§imiza 9ikar. Böylelikle yazar, okuru kendi baki§ a?isi dogrultusunda yönlendirmeyi hedefler.
Intibah 'in genel olarak bu iki stratejinin bir ürünü oldugunu söylemek mümkündür. Bu strateji gruplan aslinda birbirlerinden 50k farkli olmadiklan ve 19 i?e ge^ebildikleri 19m, daha önce verdigimiz örnekler boyunca farklila§tirma ve ötekinin sansürlenmesi stratejilerine §ahit olduk. Farklila§tirma öncelikle insanlarin "iyi" ve "kötü" olarak gruplandinlmasiyla ba§lar. Bu iki grubun kayna§masi, üyelerinin yer degi§tirmesi söz konusu degildir; bu yüzden bunlara mutlak iyi ve mutlak kötü diyoruz. Iyi ve kötü arasinda "me§ru sebeplerle" bocalamaya egilimli olan ki§i Ali Bey ise kötü kadin Mehpeyker'i tercih ettigi ve onun yalanlarina inandigi i9in roman sonunda annesinin ve sevdigi kadimn ölümleriyle cezalandinlir. Farklila§tirmamn bir diger boyutu da yine daha önce bahsettigimiz milliyetler konusundadir. Kötü tipler, Türk milleti di§indaki milletlerden se9ilmi§tir; ancak bir millet hakkinda bariz bir ötekile§tirme göze 9arpmaz.
intibah, teksesli olarak nitelendirilmeye elveri§li bir roman oldugu i9in ötekinin sansüre ugramasi hususu metnin neredeyse ana dinamiklerinden biridir ve romandaki tüm karakterler i9in ge9erlidir. Dikkat 9ekebilecegimiz önemli bir ba§ka nokta da, romanda ne kötüye ne de iyiye söz verilmemesidir. Mutlak häkimiyet ve söz hakki her daim anlatici-yazara aittir. Kahramanlarin öz bilin9leriyle hareket ettigini, yazara kar§i geldigini, kendilerine bi9ilen rolden siyrildiklanm söylemek imkänsizdir. Tanpinar, romanda en 90k söz hakki isteyen ki§inin Mehpeyker oldugunu söyler. Fakat Mehpeyker ona bi9ilmi§ ahläksiz ve acimasiz kadin rolünün ne zaman di§ina 9ikmak isterse Namik Kemal tarafindan sansüre ugrar: "Her defasinda onun sözünü keser, yahut en kat'i hükümlerle ve en agir kelimeleri kullanarak gergeveler (...) Hakikatte Namik Kemal bu hikayede bir nevi ikilik igindedir. Bu taraftan Mehpeyker 'e ve Ali Bey 'e olan bagliligini bütün kuvvetiyle anlatmak igin lazim gelen her §eyi yapar. Diger taraftan da okuyucuya onu en kötü gizgileriyle takdim eder" (Tanpinar 2012: 396).
Tanpinar'dan da alintiladigimiz gibi Namik Kemal, metninin 9oksesli olmasina, Mehpeyker'e söz hakki vererek metnin monolojiden kurtulmasina firsat tanimaz. Kemal'e göre romanda verilen ahläki mesaj, estetik degerlerin önündedir. Mehpeyker, Ali Bey'e ä§ik olduktan sonra iyi anlamda degi§tigini öne sürse de, Namik Kemal'in sansürüne ugrar. Mehpeyker'in Ali Bey'e duydugu ger9ek bir a§k olabilecekken, Namik Kemal bu ilgiyi "§ehvani bir heves" olarak nitelendirerek, okurun olumlu bir izlenime kapilmasini engeller. Jale Paria, Kemal'in intibah' 1 hakkinda, "Görülüyor ki yazar bu dramatik anlatiyi yalnizca okuyucunun inanmasini istemedigi §eyler hakkinda kullanmakta; okurun kanmasi ve fakat öyküyü sunan yazarin her §eyin dogrusunu bilen yargilarina kulak vermesi igin uyarida bulunmak üzere meine müdahale etmektedir" (2011: 68) §eklindeki ifadesinde, yazarin kendi ger9egini evrensel ger9ek kabul ederek okuru bu konuda yönlendirmesine vurgu yapmaktadir.
16 Bu strateji, Mihail Bahtin'in sokseslilik kavramiyla birlikte dü§ünülebilir. Bahtin, metinde foksesliligin saglanmasi iiin her karaktere e§it söz hakki vermenin önemini vurgular. Detayli okuma ifin: Mihail M. Bahtin, Dostoyevski Poetikasinin Sorunlari, Istanbul: Metis Yayinlan, 2004.
Yazar, Mehpeyker'i kati bir olumsuzlanmaya maruz birakir. Benzer bir yorumla Tanpinar da, yazar ve Mehpeyker ili§kisini "O kahramana kirli mazisi igin dü§mandir." §eklinde özetler
(2012: 397).
4. Söyleme Uygun Figür Olugturulmasi: §eyle§tirme
Thompson'a göre §eyle§tirme, ü? farkli §ekilde ger?ekle§ir: Dogalla§tirma, ebedile§tirme ve adlandirma/edilgenle§tirme. Zaten teksesli ve tezli romanlar, karakterleri nesnele§tirmeye en yatkin tiir olarak kar§imiza Qikar. Dogalla§tirma, "toplumsal ve tarihsel bir yaratim olan bir durum, dogal bir olay ya da dogal niteliklerin kaginilmaz sonucu olarak ele alinmasi" §eklinde tammlanir. Ebedile§tirme, dogalla§tirma tanimina benzer §ekilde: "sosyo-tarihsel görüngüler, kalici, degi§mez ve sürekli tekerrür ediyormu§ gibi resmedilerek tarihsel niteliUerinden mahrum birakilirlar" (Thompson 2013: 84). Tarih di§i olan §eyler, nasil ba§ladigi ve nasil bitecegi bilinmeyen bir süre9 ifinde normalle§tirilir ve kalici hale getirilir. Adlandirma ve edilgenle§tirme ise dilbilgisel ve sözdizimsel kullanimlar vasitasiyla meydana getirilir. Olumsuz etki yaratacak bir durumun adi, olumsuz etki yaratmayacak bir ad ile degi§tirilir; sonuQta aym §ey farkli bir §ekilde anlatilir.
Intibah'tSL nesnele§mesiyle en 90k göze 9arpan karakter Dilä§ub'dur. Onun "ahläka hizmet etmek" i9in romanda var oldugunu daha önceden de belirtmi§tik. Dilä§ub, iyiligin, dogrulugun ve güzelligin nesnele§mi§ halidir. Bu özelliklerin di§ina 9iktigim göremeyiz. Mehpeyker ise metinde "kötülügü" ve "ahläksizligi" temsil etmek i9in vardir. Siyah ve beyaz gibi, Dila§ub ve Mehpeyker iyi ve kötünün sava§ini verirler. Fakat bu kendi bilin9leriyle ger9ekle§mez, nesne konumunda olduklari i9in Namik Kemal'in bilincine hizmet etmektedirler. Kisacasi, metindeki istisnasiz bütün kahramanlarin nesne konumunda oldugunu söylemek mümkündür.
Nesnele§tirme, taslama bölümünde de belirttigimiz gibi, iyi ve kötü üzerindeki güzellik ve 9irkinlik algisinda da mevcuttur. "Kötü" kahramanlan (Abdullah Efendi gibi) yazar, di§ görünü§lerindeki 9irkinlikleriyle anlatir; olumlu olarak nitelenebilecek hi9bir yanlari yoktur. "tyileri" ise (Dilä§ub, Ali Bey) yazar, güzel, gen9 ve herkes9e begenilebilecek masum tipler olarak anlatir. Mehpeyker ise güzel bir kadin olmasina ragmen masumiyetten yoksundur ve yazar onu güzelligini gölgeleyecek kötü huylan ile ön plana 9ikarmi§tir.
Sonu^
Namik Kemal'in Intibah romanini, John B. Thompson'in ideoloji analizi yöntemi üzerinden degerlendirmek istememizin ba§lica nedeni daha önce böyle bir 9ali§mamn yapilmami§ olmasidir. Bu 9ali§mayi yapmamizin bir diger önemli sebebi de Intibah'ta "iyi" ve "kötü" ön kabulleriyle bir ahläki söylemin varligini tespit etmi§ olmamizdir. Mevcut ahläki söylemin Thompson'in "ideolojinin i§leyi§ kipleri" dedigi yöntemle analiz edebilmek i9in, öncelikle bu yöntem ve stratejileri "Giri§" bölümünde a9iklama yolu izlenmi§tir. "Iyi" ve "kötü" aslinda soyut kavramlar olsa da, Thompson'in ortaya koydugu yöntem, "iyi" ve "kötü"yü somut verilerle ortaya koymamiza yarayacaktir.
"intibah'ta. Iyi ve Kotiiniin Yansitilma Bifimi" isimli boliimde, Namik Kemal'in intibah'ta. ahlaki bir mesaj verme amacini ve bu amaci genel olarak nasil gerfekle^tirdigi uzerinde durulmu§tur. Bu bolumdeki anahtar kelimeler "iyi" ve "kotii" olmu§tur. "Iyi"nin siirekli olumlu anlatimi, "kotu"nun surekli olumsuz anlatimi goze 9arpan en onemli tutumdur. Bu ytizden Namik Kemal'in romaninin teksesli oldugunu soylemek mtimkiin olacaktir. Kahramanlar mutlak "iyi" ve mutlak "kotii" olduklan ifin, kahramanlarin kendilerine bi?ilen roliin di§ina Qikabilmeleri soz konusu degildir. Ustlendikleri bu roller, "iyi" ve "kotii" ahlaki okura somut bir §ekilde yansitabilmek ifindir.
"intibah'ta. Ideolojinin I§leyi§ Bi9imleri" isimli boliim, kendi ifinde dort alt ba§liga aynlarak ideolojik yapilandirmamn hangi stratejilerle ger9ekle§tirildigi uzerinedir. Metinde Thompson'in stratejilerinden me§rula§tirma, taslama, pargalama ve §eyle§tirme tespit edilmi§tir. Bu stratejilerin yazar tarafindan metinde nasil uygulandigini ortaya koymak amaciyla her strateji alt ba§lik halinde, romamn kahramanlari iizerinden incelenmi§tir. Metinde "birle§tirme" yontemi tespit edilemedigi i^in, o yonteme deginmeye gerek gorulmemi§tir.
Oncelikle "iyi'nin Turn Eylemlerinin Olumlu Anlatimi: Me§rula§tirma"da da, romanin "iyi" kabul edilen karakterlerinin olumsuz tutum ve davrani§lannin kabul edilebilir kilinmasi ifin me§rula§tirma stratejilerinden ne §ekilde yararlamldigi analiz edilmi§tir. Fatma Hanim'in oglu Ali Bey'i, Qamlica gezilerine ikna etmesi, Ali Bey'in "kotii kadin" Mehpeyker'le tani§ma §ekli ve bu kadina a§ik olmasi ba§lica me§rula§tirma ornekleri olarak kar§imiza 9ikar. Yazar, "iyi" atfettigi kahramanlari hata yaptigi ve yanli§ yola girdigi zaman onlarin bu hatalarinin iizerini orterek, kahramanlarimn masumiyetini on plana 9ikarir. Bu §ekilde "iyi"ler tarafindan yapilan yanli§lar, yazar tarafindan olumlu bir §ekilde anlatilir.
Ikinci olarak, "Ger9egin Gizlenmesi: Taslama" adli kisimda, ger9egin ne §ekilde gizlendigi ve okurun nasil manipiile edildigi uzerinde durulmu§tur. Bu hususta, dil yazar tarafindan bu amaca uygun bir §ekilde kullamlmi§tir. "Kotii"lerin gerek di§ gorunu§leriyle, gerek ait oldugu irkia, gerek davrani§lanyla siirekli §ekilde olumsuz anlatimi, "iyi"lerin ise ayni konularda surekli olumlu anlatimi; yazann "iyi"den yani iyi ahlaktan yana taraf oldugu sonucunu ortaya koymu§tur. Mehpeyker'in mutlak guzelliginin anlatici tarafindan §ehvet duygulanyla olumsuz bir §ekle d6nii§tiiruldiigii goriiliirken; "iyi"nin temsilcisi Dila§ub'un ise hi9bir ku§kuya imkan vermeyecek kadar ahlakli ve giizel olarak sunuldugu goriilmektedir. Romanin bir diger "kotii" kahramani Abdullah Efendi'nin de aym §ekilde olumsuz vasiflari ve 9irkinligi on plana 9ikanlmi§tir. Ayrica kotii kahramanlar Tiirk milleti haricinden se9ilmi§tir, ornegin Abdullah Efendi Arap'tir; kotii i§ler yapan kahraman Hirvat'tir. Romandaki kahramanlarin bu kadar keskin bir §ekilde simflandirilmasi, "mutlak iyi" ve "mutlak kotii" kavramlariyla okuru yonlendirmek ve §iipheye yer birakmamak i9indir. Yazar, okurun da ahlakliyi iistiin tutmasini ve ahlaksiz olandan nefret etmesini ister. "Kotii"niin i9inde az da olsa "iyi"lik olabilecegine yonelik bir tutum kesinlikle soz konusu degildir.
U9tincti kisim "Qoksesliligin Imkansizligi: Par9alama"da tekseslilige yol a9an unsurlar iizerinde durulmu§tur. Tehdit unsuru olarak goriilen "kotii"ye hi9bir zaman soz hakki verilmemesi, par9alama tekniginin bir sonucu olsa da bu durumu Bahtinyen baki§ a9isiyla da
NAMK KEMAL'M INTiBAH ROMANINDA AHLÄKISÖYLEMIN QÖZÜMLENMESI
53
degerlendirmek mümkündür. Bahtin, romanda seslerin 9e§itliligi üzerinde dururken, Intibah'ta ötekinin sansürlenmesi, bizi 9okseslilige imkän verilmedigi sonucuna götürmektedir. Örnegin Mehpeyker, kendisine bi9ilen "kötü kadin" rolünden roman boyunca 9ikamami§tir. Ali Bey'e a§k duygusu hissetmesine ragmen, yazar tarafindan bu a§ka me§ru bakilmaz ve Mehpeyker'e söz hakki tamnmaz. Yazar, kahramanlarina söz hakki tammadigi i9in roman monolojiden kurtulamami§tir.
Dördüncü kisim "Söyleme Uygun Figur 01u§turulmasi: §eyle§tirme"de yazarin kahramanlarini hangi ama9larla nesnele§tirdigi üzerinde durulmu§tur. "Ahläka hizmet etmek i9in" var olmu§, özbilin9ten yoksun karakter Dilä§ub, nesnele§tirmenin en tipik örnegi olarak kar§imiza 9ikmaktadir. Aym §ekilde Mehpeyker ve Abdullah Efendi gibi kahramanlar kötülügü temsil etmek üzere kurgulanmi§lardir. Örnegin Abdullah Efendi "kötü" oldugu i9in di§ görünü§ü de kötüdür, 9irkin ve ya§lidir. Mehpeyker, Ali Bey'i kendisine ä§ik etmek i9in mecburen güzeldir, fakat güzelliginden ziyade kötü özellikleriyle ön plana 9ikarilir. Genel olarak tüm karakterlerin nesne konumunda oldugunu söylemek mümkün olmu§tur.
Sonu9 olarak, Namik Kemal'in tntibah romamnda, ahläki söylemi önceleyen bir yakla§imla, romandaki kahramanlan "iyi" ve "kötü"nün mutlak temsilcileri olarak in§ä etmi§ oldugunu söylemek mümkündür. "Iyi" ve "kötü" soyut kavramlari, romanda gerek kahramanlarin eylemleriyle, gerek di§ görünü§leriyle birlikte somutla§tirilmi§tir. Bu yöntemle, Namik Kemal, "iyi" ahläki ve "kötü" ahläki somutla§tirarak, okuru "iyi"ye ve "dogru"ya yönlendirmeyi ama9lami§tir.
Kaynak^a
Bahtin, Mihail M. (2004). Dostoyevski Poetikasinin Sorunlari. Istanbul: Metis Yayinlari.
(^it9i, Sinan (2006). "Intibäh Romaninda Ele Alinan Iki Kadin Tipi". Turkish Studies Türkoloji Dergisi 1/1: 65-82.
Kemal, Namik (2012). intibäh. ^lkara: Ak9ag Yayinlari.
Kemal, Namik (2011). "Intibäh Mukaddimesi". Yeni Türk Edebiyati Metinleri 4 - Eser Tanitma Ve Önsözler (Haz. Inci Enginün ve Zeynep Kerman). Istanbul: Dergäh Yayinlari.
Moran, Berna (2011). Türk Romanina Ele§tirel Bir Baki§ 1. Istanbul: Ileti§im Yayinlari.
Okay, Orhan (2011). Batilila§ma Devri Türk Edebiyati. Istanbul: Dergäh Yayinlari.
Parla, Jale (2011). Babalar ve Ogullar - Tanzimat Romaninin Epistemolojik Temelleri. Istanbul: Ileti§im Yayinlari.
Tanpinar, Ahmet H. (2012). On Dokuzuncu Asir Türk Edebiyati Tarihi. Istanbul: Dergäh Yayinlari.
Thompson, John B. (2013). ideoloji ve Modern Kültür. Qev: td.il Qetin. Ankara: Dipnot Yayinlari.
