Научная статья на тему 'RIMLAR VA RIMLARNING LINGVO-MADANIY ASPEKTLARI'

RIMLAR VA RIMLARNING LINGVO-MADANIY ASPEKTLARI Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

6
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
leksikografiya / madaniyat / tushuncha / asoslari / formal almashtirish / madaniyatning xarakterli / vektorlar / o'lchovlar.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Nargiza Istamovna Ibatova

Ma'lumki, tillar turli xil zamonaviy tilshunoslik bo'limlari tomonidan farqlanadi va o'rganiladi. Ular orasida so'zlarni turli tillarga tarjima qilish, shu orqali ularning ramziy va xarakterli ma'nosiga e'tibor berishda lingvokulturologiya eng yuqori o'rinda turadi. Demak, ushbu maqolada asosiy e‟tibor ushbu tarmoqqa va uning ayrim so'zlardagi xususiyatlariga, masalan, bir necha tillardagi ramz va belgilarga, lug'atshunoslikka va ayrim misollar bilan to'liq tahlil qilishga qaratilgan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «RIMLAR VA RIMLARNING LINGVO-MADANIY ASPEKTLARI»

Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics

Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik

RIMLAR VA RIMLARNING LINGVO-MADANIY ASPEKTLARI

Nargiza Istamovna Ibatova

O'qituvchi, Xorijiy tillar kafedrasi Buxoro muhandislik-texnologiya instituti

ANNOTATSIYA

Ma'lumki, tillar turli xil zamonaviy tilshunoslik bo'limlari tomonidan farqlanadi va o'rganiladi. Ular orasida so'zlarni turli tillarga tarjima qilish, shu orqali ularning ramziy va xarakterli ma'nosiga e'tibor berishda lingvokulturologiya eng yuqori o'rinda turadi. Demak, ushbu maqolada asosiy e'tibor ushbu tarmoqqa va uning ayrim so'zlardagi xususiyatlariga, masalan, bir necha tillardagi ramz va belgilarga, lug'atshunoslikka va ayrim misollar bilan to'liq tahlil qilishga qaratilgan.

Kalit so'zlar: leksikografiya, madaniyat, tushuncha, asoslari, formal almashtirish, madaniyatning xarakterli, vektorlar, o'lchovlar.

ABSTRACT

It is known that languages are distinguished and studied by various branches of modern linguistics. Among them, linguoculturology takes the highest place in translating words into different languages, thereby paying attention to their symbolic and characteristic meaning. Therefore, this article focuses on this network and its features in some words, such as symbols and signs in several languages, lexicography, and a full analysis with some examples.

Keywords: lexicography, concept and foundations of culture, formal substitution, characteristic vectors and dimensions of culture.

Dunyodagi barcha o'zgarishlar tilda aks etadi. Til va jamiyat bir butun bo'lib, bir-biriga bog'liq holda rivojlanmoqda. Bugungi kunda jahon leksikografiyasi lug'atlariga kiritilgan so'z nafaqat ma'nosi, balki madaniy xususiyatlari bilan ham ahamiyat kasb etadi. Zamonaviy tilshunoslikda bu holat lingvokulturologik xususiyatlar, ya'ni: "Lug'atlardagi so'zlarning lingvistikasi" deb ataladi [1]. Har bir so'z va tushunchaning mohiyatini tushunish uchun har bir so'z va tushunchaning mohiyatini tushunish kerak. Til va madaniyatni lingvistik nuqtai nazardan tadqiq qilishda dastlab nemis olimi V.Gumboldtning til ko'rinishlarini o'rganuvchi ta'limoti asos bo'ldi [2]. U tillarning o'ziga xosligi ularda madaniy so'zlarning mavjudligiga asoslanganligini isbotladi. Shunday qilib, lingvokulturologiya - bu tilshunoslik va madaniyatshunoslikning o'zaro ta'siri asosida namoyon bo'ladigan ilmiy fanning

634

Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics

Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik

ÇMrçMqdavjat^

murakkab sohasi. Ushbu maqola madaniyat va til o'rtasidagi munosabatlarni o'rganadi, shuningdek, tilni madaniy hodisa sifatida o'rganadi. Bu dunyoni ma'lum bir nuqtai nazardan madaniy ob'ektiv orqali, shuningdek, ma'lum bir xalqning ongi va madaniyati orqali kuzatishni ko'rsatadi. Shunday qilib, tillarda bitta so'z turli xil ma'nolarni anglatadi, bu holda bu ip foydali bo'ladi. Belgilar va belgilarning lingvomadaniy jihatlari ko'pincha tarjima va leksikografiyada namoyon bo'ladi. Bert Lignenning aytishicha, ko'pchilik so'zlar nafaqat turli narsalarni ramziy qiladi, balki madaniy ma'lumotlarni ham o'z ichiga oladi [3]. Masalan, "caw" ibodatning ramzi bo'lib, Hindistonda ona sifatida tavsiflanadi, ammo ingliz tilida bu so'z tabu hisoblanadi. Musulmonlar haqida gap ketganda, ular mol go'shtini iste'mol qilishni yaxshi ko'radilar va cho'chqa go'shtini islom uchun harom deb yomon ko'radilar. Shunday qilib, bunday belgilar bizga til va uning hududlari haqida ba'zi madaniy ma'lumotlarni beradi. Strasburg universiteti tadqiqotchisi Svetlana Pushkovaning so'zlariga ko'ra, frantsuz tilida "qo„y" faqat "le mouton" so'zi ishlatilsa, lekin ingliz tilida bir necha turdagi qo'ylarning turlicha nomlari bor va bu ham milliy qo'ylarga misol bo'la oladi va tilning madaniy o'ziga xosligi, chunki bunda y nomlar faqat ingliz tilida mavjud. Fransuz lug'atshunosi M. Kanani o'zining "Les information culles dans un dictionnaire bilingue d'apprentissage" maqolasida ma'lumotlar bir qator tarixiy-madaniy lug'atlarda berilganligini ta'kidlaydi [4]. Masalan, pishloqning tipik turi bo'lgan frantsuz Kamemberti, komediyachi Molyerning pyesalari, xo'rozning frantsuz tarixidagi voqealar haqidagi ma'lumotlar lug'atlarga qo'shilishi kerak, chunki lug'atlarga bunday so'zlarning kiritilishi leksikografiyaning samaradorligidan dalolat beradi. Bundan tashqari, til o'rganuvchilar nafaqat so'zlarni o'rganishadi, balki Frantsiya haqida ko'p narsalarni o'rganishadi va ma'lumotlarga kirishlari mumkin.

Belgining lingvistik va madaniy jihati eng milliy xususiyatga ega. Bunda ramz deganda til madaniyatining birligi, madaniyat ob'ekti tushuniladi, uning asosiy vazifasi jiddiy semantik siljishsiz rasmiy almashishdir. Til belgilarini o'rganishning ahamiyati ular madaniyatni ham, butun etnografiyani ham yashirishi mumkinligi bilan izohlanadi. Madaniy belgi sifatida til belgisi ortida ma'no emas, balki madaniyatning o'ziga xos vektorlari va o'lchovlariga ega bo'lgan madaniy mazmun yotishi muhimdir. Ramzlar orqali biz madaniyatning ichki qismini ochib berishimiz mumkin, ya'ni ongsiz sohada yashash va odamlarni yagona til va madaniy hamjamiyatga birlashtirish [5]. Rus tilidagi manbadan bir nechta misollar keltiramiz: olov (yong'in zonasi) - xavf belgisi (ikki olov orasidan olov va suv o'tishi), bir tomon - mustaqillik ramzi, ajralish (yonga, chetga o'ting, mening ishim). tomonidir), nuqta -muhimlik belgisi, asos (og'riq nuqtasi, boshlang'ich nuqtasi, nuqtai nazari, tayanch

635

Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics

Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik

Chirchiq davlat pedagogika universiteti Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari

nuqtasi), qadam - qisqa masofa, biror narsaga yaqinlik (bir qadam (nimadan), emas) belgisi. bitta qadam, har bir qadamda ikki qadam).

Slavyan mifologiyasida botqoqlik turg'unlik, parchalanish va o'limning ramzi bo'lib, u barcha kasalliklar va o'limni anglatadi. U bilan bog'liq jismoniy parchalanish dinamik boshlanishning yo'qligi, ruhiy jarayonlarning to'xtashi tufayli yuzaga keladigan ruhiy hodisaning timsoliga aylanadi. Bu landshaftning elementi bo'lib, unda ikkita faol jarayon - havo va olov va ikkita passiv - suv va tuproqning ortiqcha etishmasligi mavjud. Rus madaniyatiga ko'ra, botqoqning o'z egasi va qo'riqchi ruhi bor - botqoq, keng sarg'ish yuzli kulrang sochli chol. Aynan u botqoqdan o'tayotganlarni o'tkir tovushlar, xo'rsinish, baland ovoz bilan qo'rqitib, o'ziga ishongan holda va ehtiyotsizlik bilan botqoqqa tortadi.

Rus an'analarida ochiq, toza maydon xavfli, halokatli makondir. Bu dushman yoki tabiat bilan jang maydoni, himoyalanmagan, erkak. Madaniyat tarixchisi A.J. Toynbining so'zlariga ko'ra, ochiq joylar u erda yashovchi odamlar jamoasiga jiddiy muammo tug'diradi va omon qolish uchun maksimal kuch talab qiladi. Shuning uchun ko'chmanchi xalqlar sivilizatsiyani bunday miqyosda rivojlantirmaydi.

Xulosamiz shundan iboratki, lingvokulturalizma tillarni tushunish bilan bog'liq barcha muammolarni tarixiy tilshunoslik, tilni yaratish va dunyo tasviri orqali o'rganadi. Aytish mumkinki, bu kognitiv jarayon sohasi kabi savollarning manbai hisoblanadi.

REFERENCES:

1. Sharipova D. et al. Bilingualism As A Main Communication Factor For Integration Among Nations In Transoxiana, Modern Uzbekistan // International Journal on Integrated Education, 2019. Т. 2. № 2. Р. 15-23.

2. Sharipova D, Ibatova N. THE TRANSLATION OF PHRASEOLOGICAL UNITS INTO UZBEK // Theoretical & Applied Science, 2019. № 10. Р. 649-651.

3. Shavkatovna S.D., Istamovna I.N., Komiljonovna X.M. Symbols and Images in Uzbek stories // Proceeding of The ICECRS, 2020. Т. 5.

4. Шодиев Шах,обиддин Шарофиддинович. (2022). "Макбет" ва "абулфайзхон" трагедиясида фалсафий сузлар ва nature /tabiat" ва society / жамият тушунчаси. Eurasian journal of academic research, 2(12), 1142-1150. https://doi.org/10.5281/zenodo.7390238

5. Barotovna, B. M. (2017). Typology of English and Russian phonological systems. Вопросы науки и образования, (5 (6)), 85-87. https://cyberleninka.ru/article/n7typology-of-english-and-russian-phonological-systems

636

Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics

Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik

Chirchiq davlat pedagogika universiteti Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari

6. Maksudova D.K., Suyunova O.A., Nazarova B.M. Optimizasiya prosessa prepodavaniya angliyskogo yazika // Academy, 2019. № 6 (45).

7. Kushakov Yu.X., Pazletdinova N.P. Internet-servisi v rabote uchitelya-filologa // Academy, 2020. № 4 (55).

8. Pirmatova X.D., Toshtemirova M.A. Rol' prepodavatelya v formirovanii motivasii u studentov pri izuchenii angliyskogo yazika // Academy, 2020. № 2 (53)

9. Shahobiddin Sharofiddinovich Shodiev. Bakaev Najmiddin Bakaevich. expressions.. (2020). The role of the Latin language in the history of world statehood. ISJ Theoretical & Applied Science, 05 (85), 367-372. Soi: http://s-o-i.org/L1/TAS-05-85-71 Doi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS Scopus ASCC: 1203. THE ROLE OF THE LATIN LANGUAGE IN THE HISTORY OF WORLD STATEHOOD

10. Sharipova D., Muhammadiyeva N., Mohigul Q. The Translation of Grammatical Discrepancies // International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 2020. Т. 24. № 1.

11. Kurbanova G.N. (2023). THE CONCEPT OF PROFESSIONAL THINKING AND ITS PEDAGOGICAL ESSENCE. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF EDUCATION AND INNOVATION, 2(2), 42-48. https://doi.org/10.5281/zenodo. 7608601.

12. Курбанова Г.Н. (2023). Значение педагогического общения в развитии профессионального мышления студентов. Central asian journal of education and innovation, 2(2), 49-55. https://doi.org/10.5281/zenodo. 7608606.

13. Kurbanova G.N. (2023). The significance of pedagogical communication in the development of sudents' professional thinking. Central asian journal of education and innovation, 2(2), 56-61. https://doi.org/10.5281/zenodo. 7608608

14. Zikiryaeva Manzura Mavlonovna, Hakimova Muhabbat Alimovna psychology in teaching english language. Eurasian journal social sciences, philosophy and culture Innovative Academy Research Support Center. https://doi.org/10.5281/zenodo. 6585273

15. Shodiev Shahobiddin Sharofiddinovich, & Majitova Nafisa Zokirovna. (2021). Ideas about an ideal person, language, prosperity in the evolution of public and political views of the uzbek jadids of the beginning of the xx century. Eurasian Journal of Academic Research, 1(3), 5-8. http://doi.org/10.5281/zenodo. 4925897

16. Baratovna, B.M. (2018). The concept of pedagogical technology in educational practice. Научные исследования, (6 (26)), 56-57.

https://cyberleninka.ru/article/n7the-concept-of-pedagogical-technology-in-educational-practice

637

Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics

Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik

Cjrchjq^avlat^edagogika^niVie

17. Baratovna, B. M. (2018). Modern integrations and their benefits in teaching process. Научные исследования, (3 (22)), 53-54.

https://cyberleninka.ru/article/n/modern-integrations-and-their-benefits-in-teaching-process

18. Barotovna, B. M. (2018). Visibility as a means of creating communicative motivation on teaching oral communication. Academy, (5 (32)), 74-75. https://cyberleninka.ru/article/n/visibility-as-a-means-of-creating-communicative-motivation-on-teaching-oral-communication

19. Barotova Mubashira Barotovna (2019). Actuality of distance learning at present education. Достижения науки и образования, (7 (48)), 55-56. https://cyberleninka.ru/article/n7actuality-of-distance-learning-at-present-education

20. Rakhimovna, B. Z. (2023). The characteristic features of the main characters in "nicholas nickelby" by charles dickens. So „ngi ilmiy tadqiqotlar nazariyasi, 6(6), 338-342. https://bestpublication.org/index.php/sit/article/view/7172

638

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.