1Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
TALABALARNING SINONIM SO'ZLARDAN FOYDALANISH QOBILIYATINI RIVOJLANTIRISHDA UZLUKSIZ TA'LIMNING O'RNI
Nodira Timur qizi Baltayeva
ChDPU, Fakultetlararo chet tili kafedrasi o'qituvchisi nadirabaltaeva30 @ gmail .com
ANNOTATSIYA
Talabalarning sinonimlardan unumli foydalanish ko'nikmasini shakllantirishda uzluksiz ta'lim muhim rol o'ynaydi. Bunda lug'at boyligini kengaytirishda uzluksiz ta'lim talabalarga so'zlarning keng doirasi va ularning sinonimlarini ochib beradi. Turli materiallarni o'qish, munozaralarda qatnashish va tilga yo'naltirilgan tadbirlarda ishtirok etish orqali talabalar kontekstda yangi sinonimlarga duch kelishadi, bu ularga ma'no va foydalanishdagi nozik farqlarni tushunishga imkon beradi.
Kalit so'zlar va iboralar: sinonim so'zlar, qobiliyat, uzlukliligi, talabalar, ko'nikma, lug'at, ta'lim, nozik farqlari, sinonimlardan foydalanishni rivojlantirish.
Maqolaning dolzarbligi shundaki so'z boyligini kengaytirish va sinonimlardan foydalanishni rivojlantirishda uzluksiz ta'limning o'rni haqida ba'zi ma'lumotlar va tushunchalarni misol qiladigan bo'lsak, bunda: uzluksiz o'qish va yangi so'zlarni yodlab borish; Tadqiqotlar uzluksiz o'qish va yangi so'zlarni yodlab borish o'rtasidagi kuchli bog'liqlikni ko'rsatadi. Sinfda ham, sinfdan tashqarida ham muntazam o'qish bilan shug'ullanadigan talabalar kengroq lug'at so'zlari va ularning sinonimlarini o'zlashtirishga moyildirlar. "Journal of Educational Psychology" jurnalida chop etilgan tadqiqotga ko'ra, ko'p kitob o'qigan talabalar kamroq o'qiganlarga nisbatan yuqori lug'at bilimlarini namoyish etadilar.
Muammoning yangiligi shundaki faol ta'lim strategiyalarida o'qituvchilar talabalarning sinonimlarga ta'sirini kuchaytirish va so'z boyligini kengaytirish uchun turli xil faol o'rganish strategiyalaridan foydalanadilar. Ushbu strategiyalar so'z o'yinlari, lug'at mashqlari, semantik xaritalash faoliyati va kontekstli o'quv vazifalarini o'z ichiga olishi mumkin. "Review of Educational Research" jurnalida chop etilgan meta-tahlilga ko'ra, darslarda talabalarning faol ishtirok etish kabi yondashuvlari so'z boyligini o'zlashtirish va saqlashda sezilarli yutuqlar bilan bog'liq bo'ladi.
O'qituvchilar til xilma-xilligini qabul qilish va turli madaniy va mintaqaviy kontekstdagi sinonimlarni qadrlash muhimligini ta'kidlaydilar. O'quv dasturiga turli
516
Chirchik State Pedagogical University Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Chirchiq davlat pedagogika universiteti
qdaVatpdagog
Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
m
adabiyotlar, ommaviy axborot vositalari va real dunyo misollarini kiritish orqali o'qituvchilar inklyuziv ta'lim muhitini yaratadilar, unda talabalar turli til an'analari va nuqtai nazaridan sinonimlarni o'rganishlari mumkin. Sinonimlarni o'rganish shunchaki so'zlarni yodlashdan iborat emas, turli kontekstlarda ulardan qanday qilib to'g'ri foydalanishni tushunish muhim ahamiyat kasb etadi. Uzluksiz ta'lim talabalarga sinonimlarni yozishda, nutqda va tushunishda qo'llashni mashq qilish uchun keng imkoniyatlar yaratadi, ularga tildan foydalanishning nozik jihatlarini tushunishga yordam beradi[3; 109]. Undan tashqari talabalarni sinonimlarni o'rganishga undash tanqidiy fikrlash ko'nikmalarini rivojlantiradi. Ular ohang, auditoriya va konnotatsiya kabi omillarni hisobga olgan holda ma'lum kontekstda qaysi sinonim ko'zda tutilgan va ma'noni yaxshiroq yetkazishini o'rganadilar. Bundan tashqari, sinonimlar bilan tajriba o'tkazish ifodadagi ijodkorlikni rag'batlantiradi, bu esa talabalarga sinonimlardan foydalanib yanada samarali va jonli muloqot qilish imkoniyatini beradi. Kontekst sinonimlardan to'g'ri foydalanishni aniqlashda muhim ro'l o'ynaydi. So'zlar qo'llanilayotgan kontekstga qarab turli ma'no va ma'nolarga ega bo'lishi mumkin. Misol uchun, "katta" yoki "bahaybat" so'zlari o'zaro sinonim bo'la oladi lekin kontekslarda har doim ham bir birini o'rnini bosa olmaydi. Uzluksiz ta'lim talabalarga til registrlari haqida tushunchani rivojlantirishga yordam beradi, bu ularga o'zlarining muloqotining ohangi va maqsadiga mos keladigan sinonimlarni tanlash imkonini beradi. Sinonimlar o'xshash denotativ ma'nolarga ega bo'lishi mumkin (so'zma-so'z ta'riflar), lekin konnotatsiyada farqlanadi (hissiy yoki assotsiativ ma'nolar). Masalan, "uy" yoki "turar joy" kabi sinonimlar turli xil hissiy yoki ijtimoiy ma'nolarni keltirib chiqaradi.
Uzluksiz ta'lim talabalarni sinonimlarning turli kontekstlarda, masalan, adabiyot, ommaviy axborot vositalari va real dunyo muloqotida qanday qo'llanishini tahlil qilish orqali ularning konnotativ nuanslarini o'rganishga undaydi. Turli xil tekslarni tahlil qilish talabalarga sinonimlarning yozma va og'zaki nutqda kontekstda qanday ishlatilishini kuzatish imkonini beradi. Uzluksiz ta'lim o'z ichiga uzoq vaqt mobaynida o'sha til bilan shug'ullanish ya'ni o'qish, tinglash mashqlari va nutqni tahlil qilish vazifalari kabi faoliyatni o'z ichiga oladi, bu esa talabalarga sinonimlardan foydalanish modellarini, ritorik strategiyalarni va stilistik konventsiyalarni aniqlash imkonini beradi[1; 166]. Tilni kontekstda o'rganib, talabalar sinonimlarning samarali muloqot va ifodaga qanday hissa qo'shishini chuqurroq tushunishadi. Sinonimlar muloqotning pragmatik kontekstiga qarab turli kommunikativ funksiyalarni bajaradi. Masalan, "uzr so'ragmoq", "afsuslanmoq", "tavba qilmoq" yoki "kechirim so'ramoq" kabi fe'llarning sinonimlari turli darajalarda pushaymon bo'lmoq yoki kechirim so'rash uchun ishlatilishi mumkin.
517
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hirchiqdavlat^edagogikiiniVlillliB
Uzluksiz ta'lim talabalarni ijtimoiy o'zaro munosabatlarda, kasbiy sharoitlarda va boshqa kommunikativ kontekstlarda sinonimlardan to'g'ri foydalanishni o'rgatish orqali pragmatik kompetentsiyani ta'kidlab o'tadi. Funktsional tildan foydalanishni mashq qilish orqali talabalar o'zlarining kommunikativ maqsadlariga samarali erishadigan sinonimlarni tanlashda mohir bo'ladilar. Kontekstni tushunish sinonimlarni o'zlashtirish uchun zarurdir, chunki u talabalarga tildan foydalanishning murakkabliklari, jumladan, registr, konnotatsiya, idiomatik iboralar, nutq konventsiyalari va pragmatik mulohazalar bo'yicha harakat qilish imkonini beradi[5; 72]. Uzluksiz ta'lim orqali talabalar turli lingvistik kontekstlarda sinonimlarni to'g'ri va o'rinli qo'llash ko'nikmalarini rivojlantiradi, ularning kommunikativ malakasi va til bilimini oshiradi. Sinonimlardan foydalanish muloqotda aniqlikni samarali oshiradi. Uzluksiz ta'lim muayyan fikr yoki tuyg'uni yetkazish uchun eng aniq so'zni tanlash muhimligini ta'kidlaydi. Sinonimlar bilan tanishish va ulardan foydalanish amaliyoti orqali talabalar o'zlariga mo'ljallangan xabarni to'g'ri aks ettiruvchi so'zlarni tanlashni o'rganadilar va shu orqali muloqot qobiliyatlarini kuchaytiradilar.
Sinonimlar ko'pincha ma'noning nozik soyalarida farqlanadi, bu ma'ruzachilar va yozuvchilarga fikr va his-tuyg'ularning aniq nuanslarini yetkazishga imkon beradi. Uzluksiz ta'lim talabalarni sinonimlar orasidagi semantik farqlarni o'rganishga undaydi, ma'no, ohang va urg'udagi farqlarni ajrata olishni o'rgatadi. Masalan, "quvonchli" yoki "baxtli" kabi so'zlarning sinonimlari har biri biroz boshqacha hissiy holatni keltirib chiqaradi, bu esa ma'ruzachilarga o'zlarining mo'ljallangan his -tuyg'ularini to'g'ri yetkazish uchun eng mos so'zni tanlash imkonini beradi. Muloqotdagi aniqlik, mo'ljallangan xabarni aniq yetkazadigan so'zlarni tanlashni o'z ichiga oladi. Sinonimlar umumiy atamalarga muqobil variantlarni taklif qiladi, bu esa ma'ruzachilar va yozuvchilarga o'zlarini yanada aniqlik bilan ifodalash imkonini beradi[2; 27].
Tavsiya va xulosalar: sinonimlarni bilish talabalarga kontekstli maslahatlardan foydalanish, strategik so'zlarni aniqlash strategiyalarini qo'llash, leksik noaniqliklarni bartaraf etish va o'qish jarayonida metakognitiv xabardorlikni namoyish etish imkonini berish orqali o'qishni tushunishni kuchaytiradi. Uzluksiz ta'lim, lug'atni rivojlantirish va tushunish strategiyalari bo'yicha aniq ko'rsatmalar orqali talabalar turli mavzular va janrlardagi murakkab matnlarni tushunish qobiliyatini kuchaytirishi mumkin. Uzluksiz ta'limda sinonim so'zlarni mashq qilish orqali talabalar o'zlarining bir necha qobiliyatlarini jumladan, yozish qobiliyatlarini yaxshilashlari va turli xil ritorik vaziyatlar va auditoriyalarda yanada samarali muloqot qilishlari mumkin.
518
Chirchik State Pedagogical University Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Chirchiq davlat pedagogika universiteti
qdaVatpdagog
Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
m
REFERENCES
1. Eric Stanley. "Polysemy and Synonymy and how these Concepts were Understood from the Eigtenth Century onwards in Treatises, and Applied in Dictionaries of English" in Historical Dictionaries and Historical Dictionary Research, papers from the International Conference on Historical Lexicography and Lexicology. -University of Leicester, 2002. - P 157-1
2. Gerda Hassler. "Lafaye's Dictionnaire des synonymes in the History of Semantics" in Sheli Embleton", 1999. - P. 27-40.
3. James Leslie. Dictionary of the Synonymous Words and Technical Terms in the English Language. - Edinburgh. 1806. - P.109-111.
4. Mirzaakbarov S. (2021). Ingliz va o'zbek tilida sinonimlarni o'qitishning muhimligi. 2021. - P. 206-210.
5. O'rinboyev O'., Musayev A. Umumiy tilshunoslik. Ma'ruzalar matni. -Jizzah, 2006. -B. 72.
6. Peter Mark Roget. Thesaurus of English words and phrases, classified so as to facilitate the expression of ideas. 1853, - P. 204.
7. Roget Peter. Thesaurus of English Language Words and Phrases. 1852. - P. 234-
238.
519
