Научная статья на тему 'РЕЙНОЛД АЛЛЕН НИКОЛСОН МАВЛОНОШИНОСИ МАЪРУФ'

РЕЙНОЛД АЛЛЕН НИКОЛСОН МАВЛОНОШИНОСИ МАЪРУФ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
Ҳаммер Пургшталл / Бузургтарин шоири ориф / Бузургтарин шайхи ҳамаи сӯфиёни шайх / Вилям Хести (W. Hastie / 1842 1903) / Маснавии маънавӣ / Рейнолд Николсон / Честереи Англия / Кашф ул Маҳҷуб / Фиҳӣ мо фиҳ / Тасаввуфи иломӣ / Кашф-ул-маҳҷуб ли арбоб ал-қулуб / Тарҷумон ал-Асвок / Муҳаммад Иқболи Лоҳурӣ / Кашф-ул-маҳҷуб / Муҳаммад ибни Абдуллоҳи Гунавӣ / Мавлоно Ҷалолуддин Балхии Румӣ / Асрори худӣ.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Комилӣ Муҳаммадсиёвуш Абдулҳайзода, Муслиҳиддинов Зуҳуриддин Мастакович

Мавлоношиноси аврупоӣ – дипломати австриягӣ Ҳаммер Пургшталл, алқоби “Бузургтарин шоири ориф”, “Бузургтарин шайхи ҳамаи сӯфиёни шайх”-ро сазовор донистааст, Фридрих Рюкерт (F. Rückert, 1788 1866) чиҳилу ду ғазали Мавлоноро ба забони олмонӣ тарҷума карда буд, Мавлоно Ҷалолуддин Балхии Румӣ (30.09.1207–17.02.1273) Рейнолд Аллен Николсон (18.08.1868–27.08.1945) шарқшиноси англис, ду асари муҳим “Таърихи адабии арабҳо” (соли 1907) ва “Тасаввуфи иломӣ”-ро (соли 1914) ба нашр расонидааст, Маснавии маънавӣ”-ро, ки соли 677 ҳиҷрӣ аз ҷониби Муҳаммад ибни Абдуллоҳи Гунавӣ китобат шуда, забони порси дарӣ (тоҷикӣ) таълифгардида “Кашф-ул-маҳҷуб ли арбоб ал-қулуб” (маъруф ба “Кашф-ул-маҳҷуб”)-и Абулҳасан Алӣ ибни Усмони Хуҷвирӣ (1009, Ғазна – 1077, Лоҳур)-ро ба забони англисӣ тарҷума кардааст. Ҳамчунин ба қалами ӯ тарҷумаи “Тарҷумон ал-Асвок”-и Муҳиддин Абӯабдуллоҳ Муҳаммад ибни Алии Андалусӣ, маъруф ба Ибни Арабӣ (26.07.1165, Мурсия – 16.11.1240, Димишқ) мутаалиқ аст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «РЕЙНОЛД АЛЛЕН НИКОЛСОН МАВЛОНОШИНОСИ МАЪРУФ»

РЕЙНОЛД АЛЛЕН НИКОЛСОН МАВЛОНОШИНОСИ МАЪРУФ

КОМИЛЙ МУХДММАДСИЁВУШ АБДУЛХДЙЗОДА

Донишчуи соли 4 Институти лингвистикаи Донишгохи давлатии омузгории Алтай, ш. Барнаул, ФР

МУСЛЩИДДИНОВ ЗУ^УРИДДИН МАСТАКОВИЧ

чонишини директри мактаби миёнаи № 9 нохияи Сариосиё, ш. Сариосиё, Ч,умхурии Узбекистон,

Аннотацияи: Мавлоношиноси аврупой - дипломати австриягй Х,аммер Пургшталл, алкоби "Бузургтарин шоири ориф", "Бузургтарин шайхи хамаи суфиёни шайх"-ро сазовор донистааст, Фридрих Рюкерт (F. Rückert, 1788 -1866) чихилу ду Fазали Мавлоноро ба забони олмонй тарчума карда буд, Мавлоно Ч,алолуддин Балхии Румй (30.09.1207-17.02.1273) Рейнолд Аллен Николсон (18.08.1868-27.08.1945) шаркшиноси англис, ду асари мухим "Таърихи адабии арабхо" (соли 1907) ва "Тасаввуфи иломй"-ро (соли 1914) ба нашр расонидааст, Маснавии маънавй"-ро, ки соли 677 хичрй аз чониби Мухаммад ибни Абдуллохи Гунавй китобат шуда, забони порси дарй (точикй) таълифгардида "Кашф-ул-махчуб ли арбоб ал-кулуб" (маъруф ба "Кашф-ул-махчуб")-и Абулхасан Алй ибни Усмони Хучвирй (1009, Газна - 1077, Лохур)-ро ба забони англисй тарчума кардааст. Хдмчунин ба калами у тарчумаи "Тарчумон ал-Асвок"-и Мухиддин Абуабдуллох Мухаммад ибни Алии Андалусй, маъруф ба Ибни Арабй (26.07.1165, Мурсия - 16.11.1240, Димишк) мутаалик аст.

Калпмахоп калидй: Х,аммер Пургшталл, Бузургтарин шоири ориф, Бузургтарин шайхи хамаи суфиёни шайх, Вилям Хести (W. Hastie, 1842 -1903), Маснавии маънавй, Рейнолд Николсон, Честереи Англия, Кашф ул Махчуб, Фихй мо фих, Тасаввуфи иломй, Кашф-ул-махчуб ли арбоб ал-кулуб, Тарчумон ал-Асвок, Мухаммад Икболи Лохурй, Кашф-ул-махчуб, Мухаммад ибни Абдуллохи Гунавй, Мавлоно Ч,алолуддин Балхии Румй, Асрори худй.

Бояд гуфт, ки дар шинохт, омузиш, тахлил ва маъруфсозии ниёгони мо пажухишоти пурзахмати шаркшиносони хоричй хеле олй аст ва дар баъзе маврид аз тахкикоти меросбарони ниёгонамон - пажухишгарони точику эронию афFOнистонй амиктару густурдатар аст.

Аввалин пажухишгари Мавлоношиноси аврупой - дипломати австриягй Хдммер Пургшталл (Hammer Purgstall, 1774 - 1856) буд. Бинобар маълумоти Рак Франклин Динлуис дар "Мавлоно: дируз ва имруз", Хдммер Пургшталл ба

Мaвлоно элкоби "Бузургтэрин шоири ориф", "Бузургтэрин шaйхи хэмэи суфиёни шэйх'^ро сэзовор донистээст.

Бэъд эз y Фридрих Рюкерт (F. Rückert, 1788 - 1866) чихилу ду Faзaли Мэвлоноро 6a зэбони олмонй тэрчумэ кэрдэ буд. Илохиётшиноси энглис Вилям Хести (W. Hastie, 1842 - 1903) мунтэхэби Faзaлиёти Мэвлоноро эз тэрчумэи олмонии Рюкерт 6a зэбони энглисй тэрчумэ кэрдэ, дэр охирин соли умрэш, соли 1903 бо номи "The Festival of spring from the Divan of Jalaleddin" 6a чоп рэсонид.

Донишмэнди энглис Сер Ч,имз Вилям Редхэус (Sir James William Redhous) тэрчумэи энглисии дэфтэри якуми "Мэснэвии мэънэвй"-и Мэвлоноро соли 1881 бэ чоп рэсонидэ буд. Тэрчумэи энглисии дэфтэри дуюми "Мэснэвии мэънэвй"-и Мэвлоно соли 1910 эз тэрэфи устоди зэбони форсии Донишгохи Лондон Чэрлз Эдвэрд Вилсон (Charles Edward Wilson) нэшр шудэ буд.

Яке эз мэшхуртэрин пэжухишгари осору эфкор вэ кору рузгори Мэвлоно ^элолуддин Бэлхии Румй (30.09.1207-17.02.1273) Рейнолд Аллен Николсон (18.08.1868-27.08.1945) шэркшиноси энглис, пэжухишгари эдэбиёти тэсэввуфии исломй бэ шумор мерэвэд.

Рейнолд Николсон дэр Kитли ном мэвзеи Англия дэр хонэводэи пэлеонтолог Генри Николсон дидэ бэ чэхони хэстй кушодэ, дэр донишгохи Абердин вэ коллечи Тринитии ^мбрич тэхсил кэрдээст. У бэъдэн бэ хэйси устоди зэбони форсии ^ллечи Лондон (солхои 1902-1926) вэ профессори эрэбии Донишгохи Kембpич (солхои 1926-1933) фэъолият кэрдээст. Николсон хдмчун ходими пешбэри эдэбиёти исломй вэ тэсэввуфи исломй солиёни зиёд дэр Англия вэ дигэр кишвэрхои эврупой вэ хэтто осиёй тэъсиргузор буд.

У 27 эвгусти соли 1945 дэр Честереи Англия дэр синни 77-солэгй эз олэм чэшм пушидээст.

Бешубхэ, дилхох Мэвлоношиноси кишвэрхои Шэрку Гэрб бидуни пэжухишоти Рейнолд Николсону Эдвэрд Вилсон вэ дигэр мухэккикони эврупой тэхкикоти худро комил нaкapдaaнд.

Рейнолд Николсон шогирди тэвонои донишмэнди мэъруфи энглис Эдвэрд Гренвилл Брэун (Edward Granwille Brown) буд. Эдвэрд Брэун хэмчун шэркшиноси мэъруфи зэмони худ мудирии кэфедрэи зэбонхои эрэбй вэ форсии Донишгохи Kембpичpо бэр ухдэ дошт.

Рейнолд Николсон хдм мисли устоди худ бехтэрин донэндэи зэбонхои эрэбй вэ форсй будэ, чэндин мэтнхои тэсэввуфиро эз зэбонхои эрэбй вэ порсии дэрй (точикй) бэ зэбони энглисй тэрчумэ кэрдээст. У дэр нэтичэ ду эсэри мухим "Тэърихи эдэбии эрэбхо" (соли 1907) вэ "Тэсэввуфи иломй"-ро (соли 1914) бэ нэшр рэсонидээст, ки то хэнуз дэр пэжухишоти ховэршиносони чэхон иктибо мегэрдэд.

Асэри эсосии Николсон дэр борэи Мэвлоно тэхкик вэ тэрчумэи "Мэснэвии мэънэвй" мебошэд, ки дэр хэшт чилд, эз соли 1925 то 1940 нэшр шудээст. У эз зумрэи донишмэндони сохибистеъдоде буд, ки эввэлин мэротибэ нэшри интикодии форсй вэ тэрчумэи мукэммэли энглисии "Мэснэвии мэънэвй"-ро бо шэрхи он бэ чоп рэсонидээст, ки дэр сэросэри

чахон хеле таъсирбахш буда, эътирофи тамоми Мавлоношиносони Шарку Гарб гардидааст.

У инчунин асари машхури тасаввуфии Ал-Х,учвирй "Кашф ул Махчуб"-ро аз форсй ба забони англисй тарчума кардааст.

Бояд гуфт, ки тарчума, тахлил ва шархи Рейнолд Николсон аз тамоми нашрияхои каблии англисиву немисии то у мавчуд буда аз чихати илмият, саххехият ва дарки маънй фарк мекард. Рейнолд Николсон хануз дар овони чавониаш соли 1898, ки хамагй 30 сол дошт, 48 Fазали Мавлоноро дар тарчумаи англисй бо факсмиле (нусхаи аслй)-и форсии он нашр карда буд. Баъд аз ин кори худ, у чиддй барои омузиши осору рузгори Мавлоно камари химмат баста, 15 соли умри худро сарфи ин орзуяш намудааст. Такризи интикодии нашри "Маснавй", ки аз чониби у ба амал омадааст, то соли 1933 идома ёфта, дар асоси 5 дастхати кадимтарини "Маснавии маънавй" ичро гардидааст.

Дар чараёни пажухиши худ ба Рейнолд Николсон муяссар гардидааст, ки кадимтарин дастхати "Маснавии маънавй"-ро, ки соли 677 хичрй аз чониби Мухаммад ибни Абдуллохи Гунавй китобат шуда, хатто худи Мавлоно он дастнависро мутолиа ва ислох кардааст, пайдо намуда, мавриди истифода карор дихад.

Нуктаи чолиби дигар ин ки то имруз тамоми Мавлоношиносони чахон дар пажухишоти худ аз нашрияи Рейнолд Николсон фаровон истифода мекунанд.

Рейнолд Николсон ба Fайр аз пажухишоти мондагор, инчунин дар тайёр кардани шогирди сазовор сахмгузорй кардааст. Шаркшиноси овозадори англис Артур Ч,он Арберри (A.J.Arberry, 1905-1969) шогирд ва пайрави босуботи Николсон ба хисоб меравад. К,обили тазаккур аст, ки Артур Ч,он Арберри яке аз мутарчимони Куръони шариф ба забони англисй ба шумор меравад У инчунин дар тарчумаи осори Мавлоно низ сахми арзанда гузошта, асари "Фихй мо фих" ва 400 Fазали Мавлоноро бо рубоиёти у дар ду чилд ба забони англисй тарчума карда буд.

Як нуктаи дигар кобили тазаккур ва боиси таъкид аст, ки файласуф ва сарводасарои овозадори Шарки исломй - аллома Мухаммад Икболи Лохурй (09.11.1877-21.04.1938) низ аз шогирдони маъруфи Рейнолд Николсон ба хисоб меравад. Дигар чихати чолиб ва намунаи ибрати устоди нисбати шогирди боистеъдод ва содик ин аст, ки Рейнолд Николсон хатто асари шогирдаш "Асрори худй"-и Мухаммад Икболро ба забони англисй тарчума кардааст.

Рейнолд Николсон инчунин яке аз кадимтарин рисолахои тасавуфии ба забони порси дарй (точикй) таълифгардида "Кашф-ул-махчуб ли арбоб ал-кулуб" (маъруф ба "Кашф-ул-махчуб")-и Абулхасан Алй ибни Усмони Хучвирй (1009, Газна - 1077, Лохур)-ро ба забони англисй тарчума кардааст. Хдмчунин ба калами у тарчумаи "Тарчумон ал-Асвок"-и Мухиддин Абуабдуллох Мухаммад ибни Алии Андалусй, маъруф ба Ибни Арабй (26.07.1165, Мурсия - 16.11.1240, Димишк) мутаалик аст.

Бо итминони комил метавон гуфт, ки махз ба шарофати тарчумаву таълифоти Рейнолд Николсон омузишу густариши ашъори суфиёнаи нобиFаи асримиёнагии точик Мавлоно Чдлолуддин Балхии Румй дар замони муосир дар Аврупо ва Амрико ба таври васеъ пахн шудааст.

РУЙХАТИ АДАБИЁТХОИ ИСТИФОДАШУДА

1.Эмомали Рахмон. Чехрахои мондагор. - Душанбе: «ЭР-граф», 2016. - 364 сах.

2. Б. Точикон. Таърихи кадимтарин, кадим ва асри миёна.Китоби якум. Нашриёти "Ирфон". Душанбе.1983. С634-635.

3.К,онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи рузхои ид» 16.04.

2017 majmilli (АМО^Т с.2011, №7-8, мод. 608; с.2012, №7, мод.684; №12, к.1, мод.1011, 1012; с. 2014, №7,к.2, мод.401; с.2015, №3, мод.209; №7-9, мод.706; с.2016, №5, мод.371, №7, мод.619; с.2016,№11, мод.878)

4.Одилов Н. Ч,алолиддудини Румй/Энциклопедияи советии точик//Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи советии точик» Сармухаррири илмии академик Мухаммад Осимй.- Душанбе.1986 С.449-453.

5.Родник жемчужин: Персидско-таджикская классическая поэзия/ Сост.М.И.Османов; Предисл. М.Дробышева.-Душанбе, Маориф.1986203 с.

6.Файзалиев Д.Х. философия образования таджикского-персидских мыслителей средневековья и их ценность в развитии современной национальной педагогики. Душанбе. Эр-Граф,2014.- 352 с

7. Х,одизода. Р Х,икоятхои халкии «Маснавй» (ба чоп тайёркунанда ва муаллифи сар сухану тавзехот Р. Х,одизода)// Энсиклопедияи адабиёт ва санъат и точик. Саредаксияи илмии энсиклопедияи советии точик.Д.1988.С.165.

8.Шариат Багири Мухаммад Махди «Педагогические взгляды Джалолиддина Руми и Абрахама Масллоу относительно проблемы совершенного человека». (Сравнительный анализ).Автореф. дисс. канд.пед. наук..Д 2102-25

9.Ч,алолиддин Руми\ https://www.referat911.ru/Istoricheskie-lichnosti/chaloliddin-rumi/381495-2859431-place1.html

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.