CC BY
0
ТДУ 63,3(0)3
DOI:10.51844-2077-4990-2023-4-222-227
МУЛОХЦЗАХО Султонзода Тоцибой Султони, д.и.ф., мудири ОИДБА ДАФТАРИХ,АФТУМИ шуъбаи рушди ицтимои ва робита бо цомеаи
«МАСНАВИИМАЪНАВИ» дастгоуираиси вилояти Сугд (Тоцикистон, Хуцанд)
РАЗМЫШЛЕНИЯ О Султонзода Тоджибой Султони, д.ф.н., СЕДЬМОМДАФТАРЕ заведующий отделом социального развития и "МАСНАВИИ МАЪНАВИ" связей с общественностью аппарата председателя
Согдийской области (Таджикистан, Худжанд) COMMENTS ON THE Sultonzoda Tojiboy Sultoni, Dr. of Philology, head of SEVENTH BOOK OF ""THE thedepartment of social development and public relations SPIRITUAL MASNAVI" under the Office of the Chairman of the Sughd Region
(Tajikistan, Khujand),E-mail: tsultoni1970@mail.ru
Вожа^ои калиди: Мавлоно Цалолуддини Балхй, "Дафтари уафтуми маснавй", Мавлавй Мууаммад Илоуибахши Соуиб, Ихтитомияи "Маснавии маънавй", Шайх Исмоили Кайсарй, Исмоили Ащаравй
«Маснавии маънави» аз бузургтарин шоукориуои адабиёти тоцику форс аст, ки тули садсолауо циуати шаруу эзоуи он дар кишваруои мухталиф тауцицот ва шаруу тафсируои цудогона анцом дода шудаанд. Маъруф аст, ки Мавлоно беш аз дау сол ««Маснавии маънави»-ро бадоуатан эцод кард ва Хусомуддини Чалаби машгули нигориши он буд, аммо Мавлоно уини таълифи дафтари шашум даргузашт ва бо уамин шоукори бузург нотамом монд.Нотамом мондани дафтари шашум муъциби гумонзаниуои мабни бар такмил нашудани кор дар замони марги Мавлоно ва уамчунин иддаои вуцуди дафтари дигаре шудааст. Дар ин мацола сухан дар бораи яке аз кадимтарин матнуои наздик ба замони зиндагии Мавлоно Цалолуддин меравад, ки бо номи "Дафтари уафтуми маснавй" шинохта шудааст. Тибци сарчашмауо асари мазкур дар соли 814 уицрй аз тарафи шоири номаълуме сароида шуда, нусхаи сангии он соли 1310 дар чопхонаи Бомбай ва соли 1380 аз тарафи адабиётшиноси маъруфи Эрон Манучеури Донишпажуу дар Теурон мунташир гардидааст.
Ключевые слова: Мевляна Джалал-ад-дин Балхи, "Седьмой дафтар маснави", Мевляви Мухаммад Илахибахш Сохиб, "Маснавиимаънави", Шейх Исмаил Кайсари, Исмаил Анкарави
"Маснавии маънави" Мевляна Джалал-ад-дина Балхи является одним из величайших шедевров таджикско-персидской литературы, который на протяжении веков был предметом ряда исследований и интерпретаций в различных странах. Общеизвестно, что Мевляна начал диктовать «Маснави Маънави» более десяти лет, а его редактированием занимался его ученик Хусамуддин Чалаби, но Мевляна умер во время диктовки шестой книги, и, таким образом, великий шедевр остался незавершенным. Незавершенное окончание шестого дафтара породило предположения о том, что работа не была завершена на момент смерти Руми, а также утверждения о существовании ещё одного дафтара. В статье рассматривается один из древнейших текстов ««Маснавии маънави», относящийся близко ко времени жизни Мевляна Джалал-ад-дина, известный как «Седьмой дафтар Маснави». Согласно источникам, это произведение было написано в 814 году хиджры неизвестным поэтом, а его литографическое издание было опубликовано в 1310 году в Бомбейской типографии и в 1380 году солнечного календаря известным иранским литературоведом Манучехри Донишпажухом в Тегеране.
Key words: Mevlana Jalal-ad-din Balkhi, "The Seventh Daftar Masnavi", Mevlyavi Muhammad Ilahibakhsh Sohib, Ichtitomiya "Masnavi-yi masnavi, Sheikh Ismail Kaysari, Ismail Ankaravi
"Masnavi-yi masnavi" by Mevlana Jalal ad-din Balkhi is one of the greatest masterpieces of Tajik-Persian literature, which has been the subject of a number of studies and interpretations in various countries over the centuries. It is common knowledge that Mevlana began dictating the Masnavi Maanavi for more than ten years, and it was edited by his student Husamuddin Chalabi, but Mevlana died while dictating the sixth book, and thus the great masterpiece remained unfinished. The unfinished completion of the sixth daftar has led to speculation that the work was not completed at the time of Rumi's death, as well as allegations of the existence of another daftar. The article examines one of the oldest texts, "Masnavi-yi ma'navi," dating back close to the life of Mevlana Jalal ad-din, known as the "Seventh Daftar of Masnavi." According to sources, this work was written in 814 AH by an unknown poet, and its lithographic edition was published in 1310 by the Bombay Printing House and in 1380 solar calendar by the famous Iranian literary scholar Manuchehri Donishpazhuh in Tehran.
«Маснавии маънавй» аз бузургтарин шохкорихои адабиёти тонику форс аст, ки тули садсолахо чихати шарху эзохи он дар кишвархои мухтлиф тахкикот ва шарху тафсирхои чудогона анчом дода шудаанд. Мавлоно дар муддати беш аз дах сол «Маснавии маънавй»-ро бадохатан эчод мекарду Х,усомуддини Чалабй китобат менамуд, аммо хангоми таълифи дафтари шашум муаллиф вафот мекунад ва бо хамин шохасари бузург нотамом мемонад. Аммо кам касон аз нотамом мондани ин шохасари олии ирфонй хабар доранд ва шояд яке аз сабабхо ба сужети пароканда ва як андоза гайримаъмулй доштани «Маснавй» рабт дошта бошад. Вокеан хам, охирин хикояти «Маснавй» хикояти «Васийят кардани он шахс, ки баъд аз ман у барад моли маро аз се фарзанди ман, ки кохилтар аст» мебошад, ки дар он Мавлоно дар бораи васияти падар ба се писар сухан рондааст. Ин хикоятро Мавлоно танхо дар 26 байт баён мекунад ва чун анъана барои исботи андешаи худ тамсиле иборат аз 15 байт меорад ва бо хамин хикоят дафтари шашум нотамом мемонад.
Дар нусхаи «Маснавии маънавй»-и чопи Рейнолд Николсон, ки дар замони муосир яке аз нусхахои муътабар шинохта шудааст, абёти зер ихтитоми «Маснавй»-ро ташкил додааст:
Сабрро суллам кунам суйи дарац, То бароям, «сабру мифто%у-л-фарац». В-ар бицушад дар %узураш аз дилам Мантице берун аз ин шодию гам. Ман бидонам, к-у фиристод он ба ман Аз замири чун Су%айл андар Яман. Дар дили ман он сухан з-он маймана-ст, З-он ки аз дил цониби дил равзана-ст» [2, с.4913-4916].
Байтхои мазкур дар нусхаи хаттии ^уния низ, ки аз кадимтарин нусхаи «Маснавй» шинохта шудааст, ба хамин тарз омадааст, аммо дар баъзе чопхои сангй абёти дигаре пас аз абёти фавкуззикр низ оварда шудаанд. Аз чумла, чунонки муаллифи «Наср ва шархи «Маснавй»-и шариф» - мухаккики бузурги турк Абдулбокии Гулпинорлй зикр мекунад, дар баъзе нусах 54 байт тахти унвони «Татиммаи Султонвалад» дарч гардида, ки дар хошияи бархе аз он нигоштаанд: «Ин татимма дар нусхаи аслй нест, аммо дар аксар нусхахои «Маснавй» омада аст»[3, с. 612]. Ин татимма бо абёти зер огоз мегардад:
Муддате з-ин Маснавй чун волидам
Шуд хамуш, гуфташ Валад, «К-эй зиндадам,
Аз чиру дигар намегуй сахун,
Ба%ри чи бастй дари илми ладун?
Циссаи ша%зодагон н-омад ба сар
Монд носуфта дури севум писар2».
Гуфт: «Нутцам чун шутур з-ин пас бихуфт,
Несташ бо %еч кас то %ашр гуфт.
%аст боцй шар%и ин, лекин дарун
Баста шуд, дигар намеояд бурун.
%_амчу уштур нотица ин цо бихуфт,
У бигуяд, ман забон бастам зи гуфт...»
Чунонки мушохида мегардад, дар абёти фавк Султон Валад аз «дам бастан»-и падари худ, бахусус ба охир нарасидани киссаи шохзодагон ва носуфта мондани дурри писари севум сухан мегуяд, ки сарехан нотамом мондани дафтари шашуми ин шохкори ирфониро маълум менамояд.
Алокамандон ва дилбохтагони «Маснавй»-и Мавлоно Ч,алолуддини Балхй хангоми шарху тафсири достони шохзодагон кушишхои ачибе низ ба сомон расонида ва барои Маснавии шариф ихтитомия сурудаанд. Чунончи, дар хотимаи «Шархи «Маснавии маънавй»-и Хдзрати Бахрулулум [чопи Техрон] шахсе мавсум ба Мавлавй Мухаммад Илохибахши Сохиб дар худуди такрибан 1500 байт бо унвони «Ихтитомияи Маснавии маънавй» абёте суруда, гуё як навъ «Маснавй»-ро чамъбаст менамояд. Дар мукаддимаи кутохе, ки дар огози Ихтитомияи мазкур омадааст, муаллиф таъкид мекунад: «Мункашиф бод, ки Х,азрати Мавлоно Ч,алолуддини Румй куддиса сирруха ас-сомй Маснавии ашрафро ба хикояти марде, ки васияти ахзи мерос ба кохилтарин фарзандонаш карда буду расонид ва достонро ба поён наёварда, вараки тасниф
2 Ишора ба охирин достони маснавй, ки марбут ба уоли се шоузода аст ва нотамом мондааст.
223
баргардонид. Аз акидаткешони содик ва иродатандешони восики Хдзрати Мавлоно чаноби Мавлавй Мухаммад Илохибахши Сохиб, ки орифе комил ва омиле омил, порсое тасаввyфпараст ва дарвеше тавхидмаст 6уд, шабе дар руъяти содика мушохида намyд, ки Хдзрати Мавлоно иршоди назм ва хатми он достон ба раъй мефармоянд ва ин нуктадони гулистони тааддиб сар ба гиребон тааззyр мекашид:
Дило то бузургй наёрй ба даст, Ба цойи бузургон набояд нишаст...» [J, с.425-426] Баъди ин муцаддимаи куто% муаллиф месарояд:
Цазби завку шавки Мавлоно Х,усом, Мeкaшaà моро ба сyи ихтитом. Ихтитоми «Маснавии маънавй», Мeкaшaà цонро ба сyйи муставй. Мeтaровaà худ ба худ аз лаб сухун, Он чи хо%й, эй Зиёуддин бикун. Чун зимоми акди ман дар дасти туст, %ар куцо хо^й, бикаш, цон масти туст [J, с. 426] Мyаллифи ихтитомияи мазкур баъд аз мyкаддимаи болозикр риштаи сyханро ба суйи достони нотамоми «Маснавй» мекашад ва матлабро бо зикри «Огози достони баён кардани он се писар кохилии худро пеши козии донишвар» ифтитох мебахшад, ки мазмyнан бо охирин хикояти нотамоми «Маснавии маънавй» иртибот дорад:
Гуфт козй: Кохилии худ шумо, Сар ба сар гyeà, тафсилан ба мо. %ар ят бояд, ки г^^яд х;оли хeш, То бидонам кохилии кист бeш...[7,с.426] Минбаъд дар Ихтитомия тарзи бандубасти сужетхо, достонхо, тамсилу ручуъхо, накли киссаву хикояхо куллан бо услуби баёни Мавлоно шабохат дошта, муаллиф бо тамсилхои бисёр муассир достони мазкурро чамъбаст менамояд. Корбурди тамсилхои зебое, ки дар ин дафтар баён шудааст, нишон медихад, ки сарояндаи он суханвари тавоное буда ва дар ин замина тарзи каломи Мавлоноро ба хубй пайравй кардааст.
^иссаву хикоёти Ихтитомия низ мисли дафтархои дигари «Маснавии маънавй» таваччухи хонандаро ба худ чалб мекунад, ки онро аз номгузории сужети достон низ метавон ба мушохида гирифт. Чунончи, «Дар баёни он ки хар кадомро, ки кори дунёву дин пеш ояд ва y кори дунё барои дин тарк намояд, кори дунё низ худ ба худ дуруст мегардад», «^иссаи душидани гови нозода аз рохи имтихон ва суъулэътикод», «Дар баёни ин хадис, ки «ад-дунё мазраатун охирати» ва тафсили он», «Ручуъ ба хикояти шохзодаи савум, ки аз подшох шарафи каробат ва иззу чох ёфт...», «Достони он матбахй, ки бидуни истеъдод аз рохи таъчил дил ба васли урёндил ниход ва чон дод».. ва гайра. Х,икоёт ва киссаву тамсилхо бо хамон услуби мавлавиёна, ки дар Маснавй ба кор бурда шудааст, шарху баён ва тасхил гардидаст, ки бахси дигарест. Мухим он ки муаллифи асари мазкур махз бо далолати маънавии Мавлоно ба чунин икдом, яъне хотима бахшидани «Маснавии маънавй» даст заданашро таъкид менамояд:
Мавлоно Цалолуддини Рум, Му^ри бурци маърифат, ба^ри улум Пaртaвe зад чунки бар Тури дилам, Гашт нуронй тани обу гилам. %ар замонам он ма^и бурци барин, Мeзaнaà чашмак ба боми дил, ки %ин, Ихтитоми Маснавй огоз кун, Номаи сарбастаамро боз кун. Он %икоят гy, ки ногуфта бимонд, Назм кун он дурр, ки носуфта бимонд. Рав ба сyйи он васият бозгард, З-интизор он сe писарро дил ба дард [7 с.426]. Аммо дар соли 1380 тавассути тасхех ва тахкики донишманди эронй Манучехр Донишпажух китобе бо номи «Дафтари хафтуми Маснавй» ба нашр расид, ки ба ишораи мавлавишиноси бузург Бадеуззамони Фурузонфар ин дафтар санаи 814 хичрии камарй, яъне саду чанд сол баъд аз замони зиндагии Мавлоно навишта шуда, яке аз кухантарин матнхои наздик ба замони таълифи «Маснавй» махсуб мегардад.
Нусхаи сангии дафтари уафтуми «Маснавй», ки соли 1310 дар Бомбай чоп шудааст, аз мукаддима ва матни асосии иборат аз 1760 байт ва 56 сарлавуа таркиб ёфтааст.
Маълум аст, ки Мавлоно бархе дафтаруои «Маснавй»-ро бо мурочиат ба Хусомуддини Чалабй огоз намудааст. Аз чумла, дар огози дафтари дувум мегуяд:
Чун Зиёул^ац Хусомуддин инон, Бозгардонид з-авци осмон. Чун ба меъроци %ацоиц рафта буд, Бе ба%ораш гунча%о нокафта буд [2; абёти 1-2].
Дафтари хдфтуми «Маснавй» низ бо хдмон шеваи Мавлоно, ки хднгоми таълифи баъзе дафтаруои «Маснавй» ба кор бурдааст, яъне аз мурочиат ба Хусомуддин огоз гардида, бо зикри гузар кардан аз «чархи шашум ба чархи уафтум», «саъдудаъдод ва такмили арком будани раками уафт» хеле моуирона ва уунармандона хонандаро итминон мебахшад, ки «Маснавй» ратман аз уафт дафтар иборат будааст:
Эй Зиё'ул^ац Хусомуддин саъид,
Давлати поянда фацрат бар мазид.
Чунки аз чархи шашум кардй гузар,
Бар фарози чархи %афтум кун мащр.
Саъдулаъдод аст %афт эй хуш%авас,
З-он ки такмили адад %афт асту бас [4, с. 23].
Минбаъд, дафтари уафтум бо матолиби «Дар баёни он ки файзулкудус воуид аст ва уар офарида ба уасби кобилияти хеш аз у чизе ахз мекунад ва оташ, ки махлук ва маъмур аст, мисли нури кудс ташбеу меафканад» [4, с.25], «Достони он оташпараст, ки андар оби дарё гарк мешуд ва оташро фарёдрас мехонд [4, с.26]» «Тафсири «ман арафа нафсууу факад арафа раббууу» [4, с.27], «Тамсили идроки инсон дар кунуи зоти мутлак...» [4, с.28] ва гайра идома меёбад. Аммо чойи тааччуб аст, ки дар уеч як аз бахши асари мазкур хонанда иртиботи матолибро бо достонуои дафотири шашгонаи «Маснавии маънавй», чунонки дар «Ихтитомияи «Маснавии маънавй-и Мавлавй Мууаммад Илоуибахши Соуиб дида мешавад, дарнамеёбад.
Вале, котиби нусхаи мазкур дар поёни дафтари уафтум маълумотеро зикр карда, хонандаро итминон бахшиданй мешавад, ки дафтари уафтум моли Мавлоност. Таваччуу шавад ба чумалоти зер: «.дафтари уафтуми «Маснавй», ки аз каломи муъчазнизоми султон-ул-орифин ва буруон-ул-мууаккикин Мавлоно Ч,алолуддини Румй аст, агарчи баъзе бар онанд, ки аз каломи Мавлоно нест ва аз мулуакот аст, валекин ин сухан бе асл аст. Он чи аз мууаккикони Рум ва донишмандони он марзу бум ва аз нукоти диёри Мисру Шом ва Араб истимоъ гардида ва аз мутолиаи кутуби таворих ва сияру тазкирауои муътабар ва китоби маколоти яке аз муридони Мавлоно Бауоуддин Валад, ки шаруи уоли Мавлоноро зикр карда, маълум шуда ва ба таукик пайваста, ки Мавлоно баъд аз анчоми дафтари шашум оризае бар бадани шарифаш руй намуд ва чанде таъхир афтод то ин ки сиууат ёфта, он гоу ба чидди тамом дафтари уафтумро бар «Маснавй» афзуда. Чунонки Шайх Исмоили ^айсарй [?, Т.С.] дар санаи як уазори уичрй шаруе бар дафтари уафтум навишта, ки ба назари бонитабъ расида ва муддаъй аст, ки нозими дафтари уафтум Мавлавй аст ва аз мулуакот нест. Чун баъд аз тадвини дафтари шашум буда, ба гайр аз кишвари Шому Рум чойи дигар шуурат наёфта ва дар паси пардаи хафо махфй монда.
Ин уакири факири бонитабъ дар муддати дароз дар чустучуи он монандаи ташнае, ки чашмаи оби ширин чуяд, дар талош буда, то ин ки ба уасби иттифок ин айём нусхаи онро ба даст оварда ва тасуеуу мукобала намуда, бо камоли эутимол[м, Т.С.] ба зевари интибоъ даровардам...» [4,с.18]. Аз иктибоси боло маълум мешавад, барои исботи андешаи хеш муаллиф чунин далел меоварад: - Дафтари уафтум моли Мавлоно аст, вале бархе онро аз мулуакот меноманд; - Мавлоно пас аз таълифи дафтари шашум бемор шуда, пас аз сиууат ёфтан ба кори таълифи дафтари уафтуми «Маснавй» икдом намудааст; - аз сабаби он ки ин дафтар пас аз чанд муддати таълифи дафтари шашум навишта шудааст, дар пардаи хафо монда, тануо дар кишваруои Шому Рум шуурат ёфтааст. - Шайх Исмоили ^айсарй бар дафтари уафтум шаруе навиштааст. Ин чо котиб бо зикри «Шайх Исмоили ^айсарй» шояд «Русухиддин Исмоили Анкаравй»-ро дар назар дошта бошад, зеро муаллифи ин сатруо дар ягон сарчашма шахсиятеро бо номи «Шайх Исмоили ^айсарй» ёд надорад, ки ба шаруи «Маснавй» даст зада бошад. Аммо Исмоили Анкаравй, ки бо унвони «уазрати шореу» низ маъруф аст, дар асри шонздаууми мелодй [яъне, уамон «санаи як уазори уичрй», ки боло змкр шудааст] «Маснавй»-ро дар 15 чилд
шарх дода, зимнан ба шархи дафтари хафтум низ икдом варзид ва мавриди накухиши шорехону мухаккикон карор гирифтааст. Бояд гуфт, ки аксари мухаккикони мавлавишиноси муосир интисоби дафтари хафтумро ба Мавлоно катъан инкор мекунанд ва илхокй медоданд. Аз чумла, Бадеуззамони Фурузонфар дар «Рисола дар такики ахвол ва зиндагонии Мавлоно Ч,алолуддин Мухаммад машхур ба Мавлавй» бо чанд далел интисоби мазкурро рад мекунад, ки ин аснодро Манучехри Донишпажух низ дар сарсухани худ овардааст, ки мухтасаран ин чо зикр мекунем. Фурузонфар таъкид менамояд, ки агар дафтари хафтумро Мавлоно гуфта бошад, мебоист риштаи суханро аз он чо, ки дар дафтари шашум катъ карда буд, яъне аз достони шохзодагон ва хикояти он мард, ки писаронро васият карда буд, - «мероси маро хамон писар барад, ки аз хама кохилтар бувад», - идома медод. Аммо дар дафтари хафтум дар ин бора умуман ишора нарафтааст.Илова бар ин, сарояндаи дафтари хафтуми «Маснавй» муътакиди Фахри Розй буда, дар ситоиши у менависад:
Фахри Розй - ра^матулло^и алай%,
Он аминулло^у мавсукц илай%.
Райри ин цумла баро^ину далел,
Бар камоли зоти халлокц цалил.
Аз камоли ацл фарди камъалил,
Карда ихроц у разору як далел3 [4, с. 92-93].
Х,ол он ки тибки сарчашмахо Мавлоно ва падараш бар иллати ихтилофи назаре, ки бо ахли фалсафа доштанд, Фахри Розиро намеписандиданд4. Сарфи назар аз маълумоти манкабатомезе, ки дар «Рисолаи Сипахсолор» оварда шуда, тибки он падари Мавлоно махз дар заминаи ихтилофи бо Фахри Розй ичборан тарки Балх намудааст, Мавлоно танхо дар як маврид аз Фахри Розй дар «Маснавй» ёд мекунад, ки бо абёти боло мухолиф аст. Чунончи, мегуяд:
Андар инра% гар хирадра^бин будй, Фахри Розй роздори дин будй5.
Далели чоруми Фурузонфар ба истифодаи калимахои «Мавлавй» ва «Мавлои Рум» марбут аст, ки ин калимахо дар хеч як асари Мавлоно дар нисбат ба худи у корбаст нагардидааст. Фурузонфар муътакид аст, ки «бастани ин ашъори сусту паст бад он устоди чалил тухмате азим ва занбе лоягфар [айби нобахшиданй] аст...», ки онро яке аз мардони Осиёи Сагир, ки аз муридон ва муътакидони Мавлоно буда ва ба забони форсй ошноии чандон надошта» таълиф намудааст. Ва нихоят, ин донишманд ба натичае мерасад, ки «Маснавй дорои шаш дафтар аст ва охирин дафтар, ки аз хайси баён хикояти нотамом мебошад, анчоми сухани Мавлоност».
3 Ин абёт дар фасли «Баёни он ки акл ашрофи ашёст ва банй Одам бар чамеи хайвонот фазл ба акл дорад. Агар шарифтар аз акл чизе будй аз хама ашё, он чиз офарида шудй», ки бо байти «Х,ар киро дар корхои хайру шар// Акл бошад рохбар, шуд муътабар» огоз мегардад, омадааст.
4 Муаллифи кадимитарин сарчашмаи шинохти рузгори Мавлоно Фаредуни Сипахсолор дар ин бора менависад: «Иттифокан, рузе султон ба зиёрат омада буд, касрате азим (бо) шукухи беш аз пеш дид, ки дар мачлиси ваъз хозир буданд. Руй ба имом карду гуфт:- Бехад касрате мучтамеъ мешудаанд. Имомро фурсат даст дод ва гуфт, ки: «Агар тадбири дафъи ин касрат нашавад, бим аст, ки дар аркони салтанат халал афтад, чунонки дафъи он натавон кард». Ва иллале чанд гуфт, ки ба воситаи он ки аз атроф чамъе аз мулук ва акобиру машохир ба зиёрати у мучтамеъ мешуданд ва дар пояи тахт ичтимоъиазим мекарданд, бавоиси хасад дар нуфус мустамир аст, агар ногох чамъе бад-ин тамассук хуруч карда, таквияти асокири махзул (хору залил, Т.С.) хуруч кунанд ва ало хину-л-гафлата дастдарозй намоянд, мумкин бошад». Ин сухан дар султон асар кард, фармуд, ки тадбир чй гуна бояд? Гуфт: Савоб он аст, ки калиди хазоину килоъро ба хидматаш фиристем ва бигуем, ки чун имруз чамъият ва касрат он хазратрост ва ба воситаи таквияти муридон ва истишфоъи (шафоат, Т.С,) талаб (ва) ишк,и фахоми муътакидон вахне (осебу халал, Т.С.) дар умури мамлакат зохир гаштааст, ба чуз калиде дар дасти мо намондааст, то аз пояи тахт берун ояд ва аз мамлакат хар кучо хохад мутамаккин шавад, тамомати масолех ва асбони муътакидон мухайё гардонем. Чун бар ин сиёк, амал карданд, хазраташ фармуд: «Сахл аст. Рузи чумъа мачлис гуем ва равона шавем». Рузи дигар дар миёни мачлис фармуд, ки фардо азм аст , хар киро иродати дарвешон аст, омода бошад. Рузи дигар аз муътакидон ва муридон ва таломиза микдори сесад нафар ба хам дар рикобаш равона шуданд. Султонро чун аз кайфияти азм эълом карданд, аз харакати мозй дар он чй буд, пушаймонй хурд, ба аркони давлат барнишаст ва ба хазраташон омад ва ба тамхиди узр машгул гашт. Мумкин нашуд ва ичобат нафармуд ва бар карор азмро чазм мефармуд ва равон шуд (Дар ин бораи ручуъ шавад ба «Рисолаи Фаридуни Сипахсолор». Кадимитарин сарчашма дар шинохти рузгору осори Мавлоно. Хучанд: Ношир, 2015).
5 Маънии байт: Агар дар рохи маърифати Х,ак, акл рахбин, яъне рахнамо мебуд, пас Фахр Розй донандаи асрори дин мегардид.
Аммо Манучеури Донишпажуу таъкид мекунад, ки уеч як далеле, ки устод Фурузонфар баён фармудаанд, аз кабили нокис мондани дафтари шашум, мавриди таваччууи Мавоно набудани Фахри Розй, аз тарафи Шайх Исмоили Анкаравй шару ёфтани дафтари уафтум, иртиботи дафтари уафтум ба Мавлоно .... «уеч як далели айбу нукс бар ашъори дафтари уафтум нест». Истеъмоли луготи нодурусте, аз кабили «албат» ба чойи «албатта» ва таркибуои дигар, ки дар дафтари уафтум рафтанд, як амри маъмулист, зеро дар ашъори Мавлоно уам шикастани калимот ё накзи кавоиди кофия ва аруз собика дорад, чунонки худи у мефармояд:
К,офия андешаму дилдори ман, Гуядам: «мандеш цуз дидори ман». Мууаккик таъкид мекунад, ки «сабаби он ки бари табъу нашри ин дафтар, ки дар уеч як аз чопуои чадиди "Маснавй" наёмадааст, кушиш кардем, он аст, ки ин дафтар ба уар уол матни манзуми кууан аст ва агар аз ашъори пайравони Мавлоно, ки кутуби пуруачме, назири "Дакоик-ул-уакоик" дар шару ё татаббуъ ва пайравй аз Мавлоно тадвин кардаанд, фаротар набошад, фурутар нест. Ин Маснавй [дафтари уафтум] дар мукоиса бо маснавии шаш дафтари Мавлоно нозил менамояд, аммо агар мустакилан санчида шавад, ё бо назоири хеш мавриди киёс бошад, бар бисёре аз маснавиуои дигар ручуон хоуад ёфт» [4,с.16-17]. Аммо он чи ба назари мо мууим, он аст, ки "Дафтари уафтум" яке аз кууантарин мутуни марбут ба «Маснавии маънавй» буда, ба нашр расонидан ва дастраси хонандагону алокамандони "Маснавй" намудан он аз ауамият холй нест.
ПАЙНАВИШТ:
1. Анкаравй, Русухиддин Исмоил.Шаруи кабири Анкаравй. Тарчумаи Исмат Сатторзода.Иборат аз 15 чилд.-Теурон, 1349.- 8690 с.
2. Балхй, Мавлоно Чдлолуддини Мууаммад. Маснавии маънавй. Бар асоси нусхаи мактуб ба соли 677 камарй ва мукобала бо тасуеуу табъи Николсон. Тасуеу мукобала ва кашфулабёт аз ^ивомуддини Хуррамшоуй.-Теурон, 1384.-1647 с.
3. Гулпинорлй, Абдулбокй.Мавлоно Чдлолуддин: Зиндагонй, фалсафа, осор ва гузидае аз онуо. Тарчума ва тавзеуоти доктор Тавфик Субуонй.-Теурон:Пажууишгоуи улуми инсонй ва мутолиоти фаруангй, 1384.4. Дафтари уафтуми "Маснавй" (сурудаи шоире ношинохта, таурир ба соли 814 у.к.).- Теурон:
Таууро, 1380.-136 с.
5. Сипаусолор, Фаридун ибни Аумад. Рисолаи Сипаусолор. ^адимитарин сарчашма дар шинохти Мавлоно Ч,алолуддини Румй. (Тауия , тавзеу ва мукаддимаи Точибой Султонй).-Хучанд: Хуросон, 2015.- 208с.
6. Фурузонфар, Бадеуззамон. Шаруи Маснавии шариф. Чопи 12.-Теурон, 1386.7. Баурулулум, Мууаммад ибни Мууаммад.Тафсири ирфонии «Маснавии маънавй: Шаруи
Хазрати Баурулулум». Иборат аз шаш чилд. Зери назар ва мукаддимаи Фаршеди Икбол.-Теурон: Эронёрон, 1383. - 498 с.
REFERENCES:
1. Ankarawi, Rusuhiddin Ismail. Commentary on the tomb of Ankarawi. Translated by Ismat Sattorzoda. It consists of 15 volumes. - Tehran, 1349. - 8690 p.
2. Balkhi, Maulana Jalaluddin Muhammad. Spiritual masnavi. Based on the copy of the letter dated 677 lunar year and the correspondence with Nicholson's corrections. Taseheh Muqabala and Kashfulabyot from Qivamuddin Khurramshahi.-Tehran, 1384.-1647 p.
3. Gulpinorli, Abdulbaqi. Maulana Jalaluddin: Life, philosophy, works and some of them. Translation and explanations of Dr. Tawfiq Subhani.-Tehran: Institute of Human Sciences and Cultural Studies, 1384.4. The seventh book of "Masnavi" (a song by an unknown poet, edited in 814 AH).- Tehran: Tahuro,
1380.-136 p.
5. Sipahsolor, Faridun ibn Ahmad. Treatise of Sipahsolar. The oldest source in the knowledge of Maulana Jalaluddin Rumi (Compilation, explanation and introduction by Tajibai Sultani). -Khujand: Khorasan, 2015. - 208 p.
6. Furuzonfar, Badeuzzamon. Commentary on Masnavi sharif. 12th edition.-Tehran, 1386.7. Bahrululum, Muhammad ibn Muhammad. Mystical interpretation of "Masnavi of the Spirit:
Commentary of Hazrat Bahrululum". It consists of six volumes. Under the review and introduction of Farshed Iqbal. - Tehran: Iranyaron, 1383. - 498 p.
