CC BY
85
Т. Келдиёров
11И ГОХЁ БА ШАРХ.И ВАЛИМУХДММАДИ АКБАРОБОДЙ БАР «МАСНАВИИ МАБНАВЙ»-И МАВЛОНО РУМЙ
Вожатой калидй: анъанаи шарунависй дар адабиёти форсу тоцик, ишрууои «Маснавии маънавй»-и Румй, шарх,и Акбарободй, Ибни Арабй
Дар мавриди зиндагинома ва чараёни хаёти Валимухаммади Акбарободй, ки аз бузургтарин шорехони осори адабй дар шибхи кораи Х,инд буда, шархи у ба маснавии Мавлоно Чдлолуддини Румй бо номи «Махзан-ул-асрор» шинохта шудааст, дар сарчашмахо маводи кобили мулохиза ба назар намерасад. Мутаассифона, номи Акбарободй хатто дар доиратулмаориф ва донишномахои муосир низ дида намешавад. Аз ин ру, доварй кардан дар ин масъала то ба даст омадани асноди котеъ имкон надорад.
Шархи Валимухаммади Назири Акбарободй аз шурухи маъруфи «Маснавии маънавй» аст, ки дар шибхи кора таълиф гардида, то имруз аз он нусхахои хаттии зиёде бокй мондаанд. Ахмади Мунзавй дар «Фехристи нусхахои хаттии форсй» ва «Фехристи муштараки нусхахои хаттии форсии Покистон» аз ин шарх бо ановини шархи Маснавии Мавлавй ва шархи «Махзан-ул-асрор» ёд карда, бештар аз дах нусхаи хаттии дар китобхонахои Х,индустону Покистон чойдоштаи онро зикр кардааст. Худи муаллифи шарх хам дар дебочаи шархи дафтари аввал асарро танхо «Шархи Маснавй» номида, хамчунин «Махзан-ул-асрор» номида шудани онро зикр кардааст.
Азбаски дар каламрави тарвичи забону адаби форсй бо номи «Махзан-ул-асрор», пеш аз хама, маснавии маъруфи Низомии Ганчавй шинохта шудааст, шояд бо хамин сабаб асари Акбарободй бештар хамучун «Шархи Маснавй» ёд мешавад. Ин
асар дар нимаи аввали асри XIX мелодй дар Лакхиав чопи сангй шудааст.
Акбарободй барои хдр дафтари асари худ дебоча ва хотимаи манзум навишта, дар поёни шархи дафтари шашум номи онро «Махзан-ул-асрор» зикр кардааст:
Бодай мсщсуди дил омад ба цом, Гашт шарх,и дафтари содис тамом. Мутриби базми дах;ан, яъне забои Месарояд шукри Хщ шодикунон. Аз фуюзоти цаноби Мавлавй, Интизоме ёфт шарх,и Маснавй. Чун зи ботин рух намуд анцоми у, «Махзан-ул-асрор» кардам номи у (1, 2695).
Азбаски дар огози шарх, яъне дар хутбаи мансури дафтари аввал, ки ба унвони «Дебочаи шорех» омадааст, Акбарободй номи асари худро зикр накарда, онро танхо шархи маснавй номидааст, дар идомаи абёти фавк сабаби «Махзан-ул-асрор» ном гузоштани асарро ба гунаи зер баён кардааст: Чун набошад номи шайъ пеш аз вуцуд, Исми у дар хутба нолоик; намуд. То цанин берун наёяд аз тикам, Кай мусаммо шуд ба купят, ё алам. Кам кунй аз номи у гар дах; адад, Map туро аз соли хатм огах, кунад. То ки бошад Маснавй андар цах,он, Дорад аз фазли худаш Хщ цовидон (1;2695).
Дар дебочаи мазкур шорех пас аз хамду наъти мухтасар ба шархи мушкилоти «Маснавй» оид будани асар ишора карда, зимнан соли таълифи онро низ сарехан зикр намудааст:
«Ва баъд, бидон, ки ин китобест, ки факир Валимухаммад дар халли мушкилоти «Маснавй» ва тафсили мучмалоти маънавй ба истифоза аз рухи мукаддаси Мавлавй - раввахаллоху руха ва авсал илайно футуха, ки тастири онро бузургтарин саодат шумурда ва тахрири онро бехтарин ибодат дониста... ва дар ин шуга бо чону дил пардохтам. Ва алхол як хазору як саду чихилум аст аз сол...» (1, 4).
Маълум мегардад, ки шорех ба чуз аз он ки мухаккик ва суханшиноси варзида буд, дастикам ба навиштани шеър низ
иштигол доштааст. Чунончи хангоми шархи байти 2131 аз дафтари сеюми маснавй мегуяд:
«... Ва факир ин матлабро дар рисолаи «Тухфат-ул-асрор» дар суолу чавоб ба назм оварда аст ва он ин аст:
Яке гуфто, ки олам цуз Худо нест,
Касе цуз вай ба х;астй ошно нест.
Вуцуди бут набошад цуз вуцудаш,
Чаро тугёну куфр омад суцудаш.
Бигуфтам: «3-он ки гайри дуст диданд,
Аз он пас дар рах,и тоат давиданд.
Надидан сурати Хщр° камох;й,
Хамин куфр асту ширку pycuëjçû».
Чи хуш гуфтаст он ширинкаломе,
Ба илми маърифат олимсщоме:
«Агар кофар зи бут огох, гаштй,
Куцо дар дини худ гумрох, гаштй.
Мусалмон гар бидонистй, ки бут чист,
Бидонистй, ки дин дар бутпарастист» (1, 1235).
Аз ин матлаб чанд нукта зохир мегардад:
- ба шеър иштигол доштани шорех;
- сохиби рисолаи «Тухфат-ул-асрор» будани у, ки холо маълум нест дар кадом мавзуъ бошад;
- азбаски ду байти охир тазмин аз «Гулшани роз» аст, ба осори Махмуди Шабистарй таваччух ва иродат доштани шорех маълум мегардад. Азбаски «Гулшани роз» тарики суолу чавоб иншо гардидааст ва Акбарободй низ ба хамин хусусияти асари хеш ишора кардааст, асар бояд аз чихати мавзуъ ирфонй бошад.
Нуктаи дигар, ки баёнгари таваччухи шорех ба шеъру шоирй махсуб мегардад, он аст, ки Акбарободй огозу анчоми шархи дафтархои «Маснавй»-ро бо шеър огоз намудааст. Шорех дар мачмуъ дар шаш дафтари маснавй 132 байт аз сурудахои хешро овардааст, ки баёнгари кудрати суханварии у дар эчоди шеър мебошад. Ин абёт мутаносибан дар дафтархои шашгонаи шарх чунин омадаанд: дафтари аввал -11 байт, дафтари дуюм -13 байт, дафтари сеюм - 18 байт, дафтари чорум - 23 байт, дафтари панчум 22 байт ва дафтари шашум - 40 байт. Илова бар ин дар дохили шарх хам шорех 5 байт аз худ суруда, зимни он ду байти Махмуди Шабистариро тарики тазмин истифода кардааст.
Аз фазоили дигари фаъолияти тахкикй ва тахририи Акбарободй он аст, ки у ба кори нусханависии шархи хеш хам иштигол дошта, зимнан хангоми нусханависй бар шархи мазкур бар баъзе аз назароти худ иловахо ворид мекарда ва ё андешаи собики хешро тагйир медодааст. Аз бархе ишороти шорех маълум мегардад, ки у пас аз интишори нусхахои шархи хеш хам, зимни нусханависй онро дубора тахрир мекардааст. Чунончи, ин нуктаро аз шархи байти 568 аз дафтари сеюми Маснавй дарёфтан мумкин аст. Шорех дар маънои вожаи «чулоб» менависад:
«... бояд донист, ки он чи дар баёни ин лугат собик навишта будам ва голиб, ки аз «Латоиф-ул-лугат», ки фарханги маснавй аст, накл ёфта бошад, дар хар нусха, ки биёбанд, онро махв кунанд ва ба чойи он он чи акнун навиштаам, сабт кунанд» (1, 1032).
Акбарободй бар он назар аст, ки маснавии Мавлоно аз ду дидгох маърифат мешавад: дидгохи хос ва дидгохи ом. Дидгохи хос танхо барои онхо дастрас аст, ки ахли дил хастанд, аммо дидгохи ом махсуси ахли зохир аст, ки онхоро ба олами ботини маснавй рох нест: ончунонки инсон ботину зохир дорад, ончунонки Куръони каримро зохиру ботин аст, маснавиро низ аз хамин ду дидгох тафсир кардан лозим аст. Ба акидаи шорех Мавлоно ба эътибори шухрати баъзе аз назархо маонии дархури фахми омро баён карда бошад хам, манзури у дигар будааст. Ба назари шорех донистани баъзе аз асрор барои ом чоиз нест ва боиси вахшати эшон мегардад.
Акбарободй бо таълимоти орифонаи яке аз шахсияти баландпояи олами ирфон Мухйиддин ибни Арабй ошноии комил дошт ва хамин табаххур имкон додааст, ки шорех дар шарху тавзехи ирфонии матолиби «Маснавй» махорат нишон дихад. Агар ба замони зиндагии Акбарободй ва махсусан ба садахои XVII-XVIII дар шибхи кора аз нуктаи назари таъсири орову афкори шахсиятхои барчаста нигох кунем, дармеёбем, ки такрибан камтар адиб, донишманд ва ориферо метавон дарёфт, ки дар осору афкори у чахоншиносии ирфонии Ибни Арабй таъсир нагузошта бошад. Валимухаммади Акбарободй низ аз ин фароянд барканор набуда, на танхо бо осори маъруфи Ибни Арабй - «Фусус-ул-хикам» ва «Футухот-ул-Маккия» ошной дошт, балки аксари мухимтарин шурухи осори мазкури Ибни
Арабиро, ки дар байни донишмандону мухаккикон шухрати беназир доштанд, мавриди мутолиа карор дода буд. Акбарободй дар аксари маврид аз Ибни Арабй бо эхтиром ва таваччухи хоса ёд мекунад ва уро «Хдзрати Шайхи акбар» (1,216), «Хдзрати шайх» ва «киблаи ахли тахкик» мехонад: «Киблаи ахли тахкик Х,азрати Шайх Мухиддин разияллоху анху дар охири фасси мусавй мефармоянд...» (1, 1249).
Низ: «Хдзрати хотам-ул-вилоят Шайх Мухиддин (раз) дар «Китоб-ут-тачаллиёт» мефармоянд, ки «ман Чунайд ва Шиблй ва Абуязид ва гайрухумро тараккй додаам» (1, 890).
Акбарободй хангоми шархи маснавй кушиш ба харч додааст, ки иртиботи орову афкори Мавлоноро бо осори Ибни Арабй собит намояд. Шорех зимни шархи кисме аз абёти мушкили ирфонй ва бахсангези маснавй ба мабохис ва ибороти «Фусус-ул-хикам» ва «Футухот-ул-Маккия» такя карда, ба накли онхо саъй кардааст. Ба ин маънй, шорех дар мавориди зарурй аз осори фавк мадад чуста, порае аз мушкилоти «Маснавй»-ро ба кумаки ин осор шарху тавзех додааст. Аксари матолиби мавриди истишходи Акбарободй аз Ибни Арабй ба хамон забонест, ки сохиби «Фусус-ул-хикам» бо он забон асар эчод кардааст, аммо дар мавориди андак шорех бархе аз ишоротро аз арабй ба забони форсй тарчума ва накл кардааст. Чунончи, дар шархи байти 1381 аз дафтари сеюми маснавй менависад:
«Хазрати Шайх Мух,иддини Арабй (раз) дар «Фу су с» фарму-дааст ва фсщир тарцумаи ибороти «Фусус»-ро менависад то бар х,ар кас осон шавад» (1, 158). Пас маълум мегардад, ки шорех хамчун донандаи хуби забони арабй дар баъзе аз маворид нуктахоеро аз китоби Ибни Арабй тарчума намудааст. Аз хамин маводи кучак, ки канда-канда дар пахнои шарх арзи хастй кардаанд, метавон дарёфт, ки забони тарчумаи шорех чавобгуи меъёрхои забони адабии точикии форсй будааст. Аз тарафи дигар, ин тарчума дарачаи табаххури Акбарободиро дар забони арабй ва форсй нишон медихад.
Накду баррасихое, ки бо истифода аз кутуби Ибни Арабй, осори бузургтарин шорехони «Фусус-ул-хикам» дар шибхи кора
- Мухибуллохи Аллохободй, Довуди 1^айсарии Румй ва бузургони дигар рочеъ ба масъалаи «баъси Фиръавн» ( сакароти мает ва муоинаи а.уволи охират, ки дар всщти х,узури мает х,осил гардад. ( 1,1264) баён медорад, мизони маснавишиносй ва макоми
С" Г ». ~ _
_ УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ 35 -
ирфонии уро нишон мед их, ад (1,1248-1265). Шорех дар мавриди бархе аз мушкилоти «Маснавй» на танхо ба осори Ибни Арабй, балки ба чанд рисолаи тасаввуфй ручуъ кардааст, ки баёнгари табаххури у дар масоили ирфонй мебошад. Чунончи, дар мавриди шархи калимаи «мурокиб» аз миераи аввали байти «Гар мурокиб бошиву бедор ту, Бинй yap дам посухи кирдор ту» (1,2460) бо ишора ба андешахои Хода Бахоуддини Накшбанд, Ибни Арабй ва Надмуддини Кубро менависад: «Мурокиб» - ба замми аввал ва касри чахорум - чашмдоранда. Х,азрати Хода Бахоуддин разияллоху анху фармудаанд, ки мурокибаро се гуна эътибор кардаанд:
Аввал, мулохизаи зоти Х,ак бар вачхе. ки он мулохиза мучиби гафлат аз мосиво бошад ва он мулохиза аз таъзими Х,ак ва мулохизаи курби у ва аз тахкики нафеи худ пайдо шавад.
Дуюм, мулохизаи ин ки Х,ак субхона нозири зохир ва ботин аст ва он чи аз эшон содир шавад.
Ва хазрати Шайх Мухиддин разияллоху анху инро муркибат-ул-мурокиба хонанд, зеро ки мутааллики ин мурокиба мурокибаи Х,ак аст.
Сеюм, нигох доштани зохир ва ботин аст аз мухолифати амри Илохй ва дар макоми мувофикат будану риояти он чи бар у гузаронида шавад аз неку бад, ки мучиби шукр аст, ё тадорук.
Ва Хдзрати Шайх Надмуддини Кубро куддиса сирруху дар баъзе аз расоили худ кисми робеъ аз мурокиба баён фармудаанд ва тарчумаи иборати эшон ин аст, ки мурокиба - берун омадани шахе аст аз дидани феъли худ ва нотавонии худ дар холе, ки чашми интизор ба бахшишхои Х,ак дошта бошад...» (1, 1789).
Дар шархи порае аз матолиби ирфонй, ки шорех бо истифода аз кутуби илмии сохавй андом додааст, боз хам хонандаро барои маърифати бештар хосил кардан ба сарчашма рахнамун месозад. Чунончи, бо вучуди дар як сафха тарики иктибос зикр кардани андешахои Довуди 1^айсарй дар поёни иктибос ба хонанда муродиат карда менависад:
«Агар фахме дошта бошй, хохй дарёфт ва илло ба Шархи Кайсарй ручуъ кун, ки дар он ба тафеил мазкур аст» (1, 160).
Маълум аст, ки яке аз сарчашмахои фикрии Мавлоно ва ангезандаи таълифи «Маснавй» осори Х,аким Саной аст ва мухаккикон дар ин маврид борхо ишора кардаанд, ки агар
«Х,адик,а»-и Саной намебуд, асаре мисли Маснавй зухур намекард. Афлокй дар «Манокдб-ул-орифин» »а I мекунад, ки Мавлоно гуфтааст: «Хар кй суханони Саноиро бихонад ва дарёбад, бар асрори суханони мо воциф шавад» (3, дафтари 3, 1080). Акбарободй, ки бешубха аз иртиботи фикрии Мавлоно ва Саной огох буд, баъзе аз ишороти мармузи Мавлоноро дар мавриди Саной ба хубй дарк кардааст. Чунончи, дар шархи байти зерин: Хуш баён кард он какими газнавй, Бах,ри махщубон мисоли маънавй (2, дафтари 3, 4229).
Аз ишораи Акбарободй маълум мегардад, ки Мавлоно дар ду байти оянда мазмуни байти зерини Х,аким Саноиро овардааст. Шорех менависад: «Байти Х,аким Саной куддиса сирруху. ки ду байти оянда мазмуни уст, ин аст, ки:
Ацаб набвад гар аз Куръон насибе нест цуз нсщше, Ки аз хуршед цуз гармй наёбад чашми нобино» (1, 1507).
Аз руи мулохизоти мо бори аввал Мухаммадризои Лохурй (11, 623) ба шинохти байти Саной даст ёфтааст ва шорехони дигар, аз чумла Акбарободй низ онро дар шархи худ накл кардаанд.
Ин нукта боз хам таъйидгари ин назар аст, ки шорехон аз сарчашмахои фикрии Мавлоно Чдлолуддин ба хубй огох будаанд. Шорехони муосири «Маснавй» Николсон ва Карими Замонй низ бо истифодаи хамин назари Акбарободй байти фавкро шарх кардаанд (3,3,1081). Умуман, истифодаи сарчашмахои мухталиф баёнгари доираи назар ва доираи мутолиоти у буда, арзиши шархро боло бурдааст.
Азбаски Акбарободй пас аз таълифи осори тахкикиву тавзехии рочеъ ба маснавии Мавлоно Чалолуддин анчомдодаи Абдулатифи Аббосй (таълифаш 1031-1032), МирНуруллохи Ахрорй (таълифаш 1073) ва Мухаммадризои Лохурй (таълифаш 1084 хичрии камарй), Хоча Айюби Порсо (таълифаш 1120 х.) зиндагй ва эчод кардааст, зарур мешуморем, ки рочеъ ба кайфияти муносибат ва бахрамандихои Валимухаммад дар робита ба осори маснавишиносии шорехони мазкур изхори андеша намоем. Аз шорехони мазкур Акбарободй танхо аз Хоча Айюби Порсо ном набурдааст, вале тахкикоти киёсии матолиби шархи «Махзан-ул-асрор» ва «Асрор-ул-гаюб» нишон дод, ки Акбарободй аз муаллифи «Асрор-ул-гаюб» бо ибораи «шорехе дигар» ёд кардааст, вале чойи
С- -- М <■> _
___УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ _ ~ 37 ~
тааччуб аст, ки дар х,сч кудо номи шорсхро зикр накардааст. (Дар ин бора ручуъ шавад ба дафтари аввали шархи «Махзан-ул-асрор» зимни шархи абёти шумораи 35 ва 36, ки шорех бо ибораи «шорехе дигар» баёни андеша кардааст. Ин матолиб киёс шавад бо абёти бидуни шуморагузорй дар сахифахои 25 ва 26-и шархи «Асрор-ул-гиюб»-и Хода Айюб овардашуда).
Дар замони зиндагии Акбарободй махсусан «Латоиф-ул-лугот» ва матни маснавии тасхехнамудаи Абдулатифи Аббосй, ки бо номи «Нусхаи носихаи маснавиёти сакима» маъруф буд ва низ шархи «Х,адоик-ул-маснавй»-и у дар байни ахли адаб риводи тамом дошт ва бешубха Акбарободй хам онхоро мавриди истифода карор додааст. Аммо ин бахрабардорихои Акбарободй эдодкорона буд ва шорех нусахи мусаххахи маснавии Аббосиро харгиз ба хайси нусхаи носиха напазируфтааст. Илова бар он накду баррасй аз нусхаи носихаи маснавии Абдулатифи Аббосй, Акбарободй аз шархи дигари бар маснавй андомдодаи Абдулатиф - «Миръот-ул-маснавй» низ истифода будааст. Шархи «Маснавии маънавй»-и Мир Нуруллохи Ахрорй низ аз думлаи шурухи маъмулу машхури маснавй ба хисоб меравад. Мир Нуруллох аз пайравони тарикати накщбандй дар ахди Аврангзеб буда, бар «Гулистон»-и Саъдй ва «Юсуф ва Зулайхо»-и 4,0 мй низ шарх навиштааст.
Акбарободй кисме аз кироатхо ва ривоятхои маснавиро бар асоси нусхахои дигари хаттй ба кор гирифтааст ва бар кисме аз мулохизот ва андешахои Абдулатиф нигохи интикодй афкандааст. Чунончи, зимни шархи байти 6, 4000 мехонем: То биёмад хишт мезад дар Табук, Бо малик гуфтанд: «Шоуе аз мулу к...»
"Табук - ба фатхи то-и фавкония ва бо-и муваххадаи мазмум исми мавзеест, ки Х,азрати расолат (с) он до газо карда ва Ч,аьфари Тайёр (р) дар газва ба шаходат расид. Ва ба такдими бо-и муваххадаи мусаннот дар кутуби лугат мисли «Сурох» ва «Кашф-ул-лугот» ва «Бурхони котеъ» ва «Мунтахаб» забт накардаанд, магар Шайх Абдулатиф дар «Латоиф-ул-лугат», ки фарханги маснавй аст, инро дар хар ду боб овардааст. Ва дар боби бо-и муваххада аз "Маорид" накл карда ва хол он ки сохиби «Маорид» мутаарризи баёни хуруф нашудааст. Дар он до аслан маълум намешавад, ки ба такдими то-и мусаннот аст бар бо-и муваххада, ё билъакс. Ва мушоруилайх дар хар ду боб
баъди навиштани маънй дар хакки такдими то-и мусаннот навишта, ки "асах хамин аст"вадар хакки такдими бо-и муваххада навишта, ки «ба сиххат нарасида аст». Fapa3, ки галате ачиб ба кор бурда аст, чунончи дар дафтари дувум дар сурхии "Тарк кардани носех баъд аз муболигати панд" низ бар галати мушоруилайх огох сохтаем дар тахти он байт, ки : Бигзарад ин сит аз Басра-е Табук, 3-он ки "анносу ало дини мулук ". (1, 2624)
Азбаски як рукни кори Акбарободиро хангоми шархи маснавй фаъолияти вожашиносй ташкил додааст, дар чунин мавридхо назари Аббосиро чонибдорй накарда, бар бахше аз ишороту ибороти у иловахо ворид кардааст. Дар мисоли болой хам шорех илова бар «Латоиф-ул-лугот»-и Аббосй аз чор лугатномаи муътабар ном мебарад, ки мубаййини талошхои дакики у дар заминаи вожашиносии маснавй ба хисоб меравад.
Гузашта аз ин, Акбарободй аз шурухи дигари мазкур, аз чумла шурухи маъруфи шибхи кора бахра бардошта, дар «Махзан-ул-асрор» нисбати ин осор накду назари хешро баён кардааст.
Аз ин миён «Мукошифоти разавй»-и Мухаммадризои Лохурй бештар аз шарххои дигар мавриди гироиш ва накду назари Акбарободй карор гирифтааст. Ба ин маънй, Акбарободй беш аз хар шорехи дигар бо Мухаммадризо мунозира ва бахс оростааст ва дар мавориди зиёде аз асари Мухаммадризо икгибос меорад ва сипас андешаи хешро дар канори он баён медорад. Дар шархи Акбарободй такрибан сахифаеро наметавон дарёфт, ки дар он як-ду ишора ба шархи Мухаммадризо нарафта бошад. Чунин менамояд, ки шорех тафсири Мухаммадризоро ба манзалаи мизоне карор дода, дар баробари он муваффакияту дастбурди хешро дар заминаи маърифати дурусти каломи Мавлоно баён дошта бошад. Аз мухокимаронихои Акбарободй ба хубй пайдост, ки у «Мукошифоти разавй»-ро бо диккат хондааст ва дар чараёни таълифи шархи хеш хам хамвора ба чигунагии тафсири хар як байти он таваччух намудааст. Шорех кушидааст, ки дар раванди киёсу мукобалаи афкори хеш ва муаллифи «Мукошифоти разавй» хадди инсофро риоя кунад ва «хатову савоб»-ро холисона баён намояд. Аммо аз баррасихои мунтакидонаи Акбарободй нисбати шархи Мухаммадризо метавон ба натичае расид, ки у дар баъзе масоил бо назари муаллифи «Мукошифот» муносибати хамфикрию
хамакидагй ва дар баъзе масоил ихтилофи назар доштааст ва ин мухолифат бар асари дидгохи мазхабии шорех ба зухур омадааст.
Х,амин тарик,, «Махзан-ул-асрор»-и Валимухаммади Акбарободй аз думлаи шурухи бисёр муътабар, муфассал ва арзишмандест, ки дар миёни шурухи дигари муътабари сарзамини Хднд бо фазоили бешумори худ имтиёз мекунад. Хдрчанд гузориши мазкур ба шархи тамомии абёти маснавй ихтисос надорад ва такрибан нисфи абёти маснавиро фаро гирифтааст, вале боз хам дар шумори муфассалтарин шурухи маснавй, чун шархи Анкаравй ва шархи Бахрулулум карор доштааст. Акбарободй зимни таълифи «Махзан-ул-асрор» аз сарчашмахои зиёди илмию адабй, девону расоил, осори тасаввуфй, лугатномаю фархангхо, шурух, тафосир, осори ахлокию кутуби
мазхабй.....ки теъдодашон аз садхо тадовуз мекунад истифода кардааст,
ки ин танаввуъ шархи уро долиб ва пурбор гардонидааст. «Фусус-ул-хикам»-и Ибни Арабй, «Ал-Кашшоф» , «Рашахот айн-ул-хаёт», «Тазкират-ул-авлиё»-и Шайх АтториНишобурй, «Шархи Кайсарй». «Такмил-ул-имош>-иШайхАбдулхаки Дехдавй, «Лавоех>>, «Ламаот»-и Ирокй, «Кашф-ул-махдуб»-и Худвирй, «Рисолаи кофия»-и Ч,омй, «Рисолаи Нуриддин Ахмад» (низ дар аруз ва кофия), рисолаи «Хдфт ахком». «Расоил»-и Шайх Надмуддини Кубро, шархи рисолаи Шайх Надмуддини Кубро, шархи «Шамоил», шархи «Фусус-ул-хикам»-и Кайсарй, шархи «Ламаот»-и Чомй, шархи рубоиёти Чрмй, шархи «Махзан-ул-асрор»-и Низомй... тафосиру аходиси набавй, кутуби таърихию вакое ьномахо - чунинанд мухтасари осоре, ки дар чараёни шарх мавриди истифодаи шорех карор доштанд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Акбарободй, Валимухаммад. Шархи «Маснавии маънавй» мавсум ба «Махзан-ул-асрор». Ба эхтимоми Надиб Моили Хиравй. - Техрон: нашри Катра, 1383. (дархафт мудаллад)
2. Балхй, Мавлоно Ч,алолудцини Мухаммад. Маснавии маънавй. Бар асоси нусхаи мактуб ба соли 677 камарй ва мукобала бо тасхеху табъи Николсон. Тасхех мукобала ва кашфулабёт аз Кивомуддини Хуррамшохй.-Техрон, 1384
3. Замонй, Карим. Шархи домеъи маснавй. Дар хафт мудаллад.-Техрон, 1384
4. Хода Айюб. «Асрор-ул-гиюб» - шархи «Маснавии маънавй», Тасхех ва тахшияи Мухаммаддаводи Шариат. - Техрон, 1377
5. Мукаддимаи К,айсарй бар шархи «Фусу-ул-хикам»-и Ибни Арабй. Тарчумаи Манучехр Садукисухо. Муассисаи мутолиот ва тахкикоти фархангй. -Техрон, 1363
6. Николсон, Рейналд. Шархи «Маснавиимаънавй»-и Мавлавй. Бо пешгуфтори Сайид Ч,алолуддини Оштиёнй. Тарчума ва таълики Х,асани Лохутй (дар шаш мучаллад).- Техрон, 1374
7. Пурномдориён, Такй. Достонхои паёмбарон дар Куллиёти Шамс. Техрон, 1364
8. Фурузонфар, Бадеуззамон. Шархи Маснавии шариф. Чопи 12,-Техрон, 1386
9. Франклин, Д. Луис, Мавлоно: дируз то имруз, Шарк то Еарб. Тарчумаи Х,асан Лохутй, 1386
10. Х,олбрук, Виктория Ров. Калъаи Зотуссувар: Мавлавй ва Голиб. Дар китоби «Мероси Мавлавй: Шеър ва ирфон дар ислом». Тарчумаи Марями Мушарраф.-Техрон: Интишороти «Сухан», 1386
11. Лохурй, Мухаммадризо. «Мукошифоти разавй» - дар шархи «Маснавии маънавй». Мукаддима, тасхех ва таъликоти Ризо Рухонй. -Техрон: Суруш, 1381
Некоторые соображения о комментарии Валимухаммада Акбарободй на «Маснавй ма'нави» Руми
Т.Келдиёров
Ключевые слова: традиция составления комментариев в таджикско-персидской литературе, комментарии к «Маснавй ма'нави» Руми, комментарий Акбарободй, Ибн ал-Арабй
В статье анализируюся особенности одного из известных толкований «Маснавй ма'нави» Руми - «Шархи Маснавй» Валимухаммада Акбарободй. Отмечается, что Акбарободй в начале и в конце толкования каждого из шести книг (дафтаров) «Маснавй ма'нави» Руми приводит стихотворные отрывки собственного сочинения, которые свидетельствуют о высоком поэтическом мастерстве автора. Комментатор, занимавшийся еще и переписыванием книг, в процессе переписки своего толкования осуществлял дальнейшую редакцию комментария. Предпринята попытка
раскрыть влияние философии Ибн ал-Араби на литераторов и мистиков XVII-XVIII веков полуострова Индостан.
Some Considerations Concerned with Valimukhammad Akbarobodi's Commentary on Rumi's "Masnavi Ma'navi"
T. Keldiyorov
Key words: traditions of composing commentaries in Tajik-Persian literature, commentaries to Rumi's Masnavi Ma'navi", Akbarobodi s commentary, al-Arabi
In his article the author analyzes the peculiarities of one of the well-known interpretations of Masnavi Ma'navi" by Rumi -that of "Sharkhi Masnavi " by Valimukhammad Akbarobodi. It is noted that at the beginning and at the end in each of six books (daftars) of Rumi's "Masnavi Ma 'navi " Akbarbodi adduces versified fragments of his own composition testifying to the author's great poetical mastership. The commentator who was into the bargain engaged in rewriting books carried out further recension of commentaries in the process of manual copying of his interpretation. The author of the article makes an endeavour to disclose the influence of Ibn al-Arabi s plilosophy over men-of letters and mystics of Indostcm peninsula who lived in the XVIIth-XVIIIth centuries.
