Научная статья на тему 'РЕСПУБЛИКАДА АГРОСАНОАТ КЛАСТЕРЛАРИ ФАОЛИЯТИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА РИВОЖЛАНИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

РЕСПУБЛИКАДА АГРОСАНОАТ КЛАСТЕРЛАРИ ФАОЛИЯТИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА РИВОЖЛАНИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Глобаллашув / интеграция / кластер / инновацион / технологик ўзгаришлар / рақобатбардошлик / экспорт / кўшилган киймат занжири / стратегия / инвестиция.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Шерипбаева У.А

Мақолада мамлакатимиз иқтисодий тараққиётининг муҳим омили сифатида кластер тизимини ривожланиши иқтисодий тараққиётнинг барқарор ўсишига замин яратилиши, кластерларнинг ривожланиши тармоқнинг рақобатбардошлигини ошириш ва маҳсулот сифатини яхшилашга хизмат қилиши, қишлоқ хўжалиги тармоқларида кластерларнинг жорий этилиши янги ва инновацион ѐндашувлар натижаси эканлиги ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «РЕСПУБЛИКАДА АГРОСАНОАТ КЛАСТЕРЛАРИ ФАОЛИЯТИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА РИВОЖЛАНИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

РЕСПУБЛИКАДА АГРОСАНОАТ КЛАСТЕРЛАРИ ФАОЛИЯТИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА РИВОЖЛАНИШ

ЙУНАЛИШЛАРИ

Шерипбаева У.А

Бизнесни бошкариш кафедраси ассистент https://doi.org/10.5281/zenodo.11532220

Аннотация. Мацолада мамлакатимиз щтисодий тарацциётининг мууим омили сифатида кластер тизимини ривожланиши ицтисодий тарацциётнинг барцарор усишига замин яратилиши, кластерларнинг ривожланиши тармоцнинг рацобатбардошлигини ошириш ва маусулот сифатини яхшилашга хизмат цилиши, цишлоц хужалиги тармоцларида кластерларнинг жорий этилиши янги ва инновацион ендашувлар натижаси эканлиги ёритилган.

Abstract: The article explains that the development of the cluster system as an important factor of the economic development of our country creates a basis for the sustainable growth of economic development, the development of clusters serves to increase the competitiveness of the industry and improve the quality of products, and the introduction of clusters in agricultural industries is the result of new and innovative approaches.

Калит сузлар: Глобаллашув, интеграция, кластер, инновацион, технологик узгаришлар, рацобатбардошлик, экспорт, кушилган киймат занжири, стратегия, инвестиция.

Key words: Globalization, integration, cluster, innovative, technological changes, competitiveness, export, added value chain, strategy, investment.

Глобаллашув, интеграция жараёнининг таъсири натижасида жах,он иктисодиётида катта узгаришлар булмокда. Мух,им технологик узгаришлар руй бераётган бир даврда мамлакатимиз иктисодий тараккиётининг мух,им омили сифатида кластер тизимини ривожланиши иктисодий тараккиётнинг баркарор усишига замин яратмокда. Кластерларнинг ривожланиши тармокнинг ракобатбардошлигини ошириш ва мах,сулот сифатини яхшилашга хизмат килмокда. ^ишлок хужалиги тармокларида кластерларнинг жорий этилиши янги ва инновацион ендашувлар натижасидир.

Кластерларни ривожлантириш оркали кишлок хужалигида фаолият курсатадиган корхона ва ташкилотларни бирлаштириш натижасида ишлаб чикариш ва кайта ишлашнинг ракобатбардошлиги ва самарадорлигини ошириш, шунингдек мах,сулот ишлаб чикариш, саклаш, ташиш ва сотиш билан боглик муаммоларни х,ал килинмокда. Кластерлаштириш мах,сулот сифатини яхшилаш, уларнинг хджмини ошириш ва махдллий ишлаб чикарувчиларнинг харажатларини камайтириш оркали муаммоларини х,ал килиш имконини беради, бу барча кластер иштирокчилари ва умуман иктисодиет учун фойдали хисобланади.

"Кластер" французча суз булиб, "боглам", "гурух", "тупланиш", деган маъноларни англатади. " Кластер" тушунчаси дастлаб Майкл Портер томонидан илгари сурилган.1 Кластер - бу кушилган киймат занжирининг барча иштирокчилари (фермерлар, кайта ишловчи корхона, экспорт килувчилар) бир максад сари жамлаган корхоналар гурухидир.

1 Michael E. Porter. The Competitive Advantage ofNations. - New York: The Free Press. - P. 856.

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

Кластер тизими бу хом ашё етиштиришдан бошлаб то кайта ишланган тайёр махсулотни истеъмолчига етказиб беришгача булган жараёнларни камраб олган бир бутун тизим хисобланади.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Озик-овкат ва кишлок хужалиги ташкилоти агрокластерларга куйидагича таъриф берган: агрокластер бир хил кишлок хужалиги тармоги ёки агросаноат кичик секторида фаолият юритадиган ва умумий муаммоларни хал килиш ва умумий имкониятлардан фойдаланиш учун киймат занжирини яратадиган узаро богланган ишлаб чикарувчилар, агрофирмалар ва муассасаларнинг географик концентрацияси хисобланади.

Республикада агросаноат кластерлари фаолиятини ташкил этишда ривожланган давлатлар тажрибаларига асосланилди. Ривожланган давлатларнинг тажрибалари шуни курсатмокдаки, баркарор иктисодий-ижтимоий ривожланишни таъминлашда, инновацион фаолликни оширишда, ракобатбардош товарлар ишлаб чикаришда кластерларнинг, халкаро логистика марказларининг, эркин иктисодий зоналарнинг урни ва ахамияти жуда юкори. Кластерлар дунёнинг ривожланган ва ривожланаётган мамлакатларида ташкил этилган ва ташкил этилмокда. Хорижий тажрибаларга кура иктисодий ривожланишнинг кластер тизими нафакат кишлок хужалигини балки бутун мамлакатнинг миллий иктисодиётини ривожланишига олиб келади.

Кластер стратегияси Европа Иттифоки томонидан кенг таргиб килинади.2 Кейинги йилларда ахолини гушт, сут, тухум, парранда гушти ва бошка махсулотлар билан таъминлашда истеъмол талабининг ошиши кузатилмокда. Бу ахоли реал даромадларининг ортишини хисобга олган холда, чорвачилик махсулотларини ишлаб чикариш хажми купайтириб боришни такозо этади. Чорвачилик кластерлари - маълум бир худудда жойлашган ва бир-бири билан якин хамкорликда ишлайдиган чорвачилик корхоналари еки ташкилотларининг бирлашмалари. Кластерлар таркибига гушт, сут, тухум, балик ва бошка чорвачилик махсулотлари ишлаб чикарувчилар, кайта ишлаш ва сотиш корхоналари киради. Чорвачилик кластерларининг асосий максади махсулотларини биргаликда ишлаб чикариш (харид килиш) ва кайта ишлаш, умумий логистика ва инфратузилмалардан самарали фойдаланиш, тажриба ва билимлар алмашиш оркали ишлаб чикариш самарадорлиги ва фойдани оширишдан иборат. Бундан ташкари, кластерлар чорвачиликда инвеститция киритиш ва янги технологияларни узлаштириш учун кулай шарт-шароитлар яратади.

Хорижий мамлакатлар тажрибасига кура кластерлар фаолияти ^онун билан тугридан тартибга солинмаган. Кластер ва фермер хужаликлари уртасидаги муносабатлар фукаролик хукукий муносабатлар асосида, жумладан шериклик шартномалари, кишлок хужалиги субъетларининг корпоратив алокалари оркали амалга оширилади.

Хорижий мамлакатлар тажрибасига кура кластерлар давлат томонидан куллаб кувватланади. Улар куйидаги шаклда намоён булади. Европа мамлакатларида (Буюк Британия, Скандинавия мамлакатлари, Франция ва бошкалар) кишлок хужалигини куллаб-кувватлаш максадида, маълумот порталлари яратилган булиб, мазкур порталлар кишлок хужалиги субъектлари (фермерлар, кластерлар, инновация лойихаларини яратувчилар, экологияни мухофаза килувчи органлар ва бошкалар)ни бирлаштириб, кишлок хужалиги махсулотларини етиштиришда ва кишлок хужалигиниг бошка тармокларидаги илмий

2 "Экономика и социум" №7(98) 2022

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

лойихалар ва инновацияларнинг таркалишини бутун минтака (мамлакат) худудида айланишини таъминлайди.

Ривожланган хорижий мамлакатлар тажрибаси шуни курсатадики, кластерлар фаолиятини инновацион куллаб кувватлаш максадида кластерларни инновация мактаблари, институтлар, марказлар ва бошка шу каби муассасалар билан узвий богликлиги таъминланади. Бу эса, кластерлар фаолияти самарадорлигини ошириш, ишлаб чикаришда инновацияни жорий этиш, шунингдек мамлакатнинг жахон бозорига чикишида ракобатбардошлигига олиб келади. Финландияда инновацияни кластерлар билан интеграциясини таъминлаш максадида, инновацион тадкикот муассасалари ташкил этилган.3

Хорижий мамлакатларда кластерлаштириш хар бир мамлакатнинг иктисодий салохиятидан келиб чиккан холда амалга оширилади ва мамлакатнинг кластер сиёсати мамлакат иктисодий сиёсатининг асосий элементларини узида мужассам этиб, унинг асосида шаклланади. Иктисодий кластерларни шакллантириш, ривожлантириш ва куллаб-кувватлаш буйича мамлакатлар миллий моделининг турличалиги яна бир бор иктисодий кластерларни шакллантиришнинг ягона универсал модели, шакли йуклигидан далолат беради.

Хитой ривожланаётган мамлакатлар ичида кластерлаштириш ёндошувини жадал таргиб этаётган мамлакатлардан биридир. Мамлакатда бугунги кунда агросаноат озик-овкат саноати, сабзавотчилик, гулчилик хамда чорвачилик кластерлари иктисодий самарадорликни ошириш ва кишлок хужалигини ривожлантиришда мухим рол уйнамокда. Хитойда кластерлар асосан кишлок хужалиги, юкори технологик тармоклар ва ишлаб чикариш сохаларида ташкил этилгандир.

Хитой кластер сиёсати узига хос булиб, бунга мамлакат сиёсий, иктисодий-ижтимоий тизимининг узига хослиги сабабдир. Хитой кластер сиёсатида асосий омил бу давлат томонидан куллаб кувватлаш булиб, кластерларни шакллантириш ва ривожлантириш махаллий ва марказий булимлар томонидан амалга оширилади. Мамлакатда агросаноат кластерларининг вужудга келишида хам махаллий хокимиятларнинг урни каттадир. Хитойда агросаноат кластерлари табиий бирор турдаги кишлок хужалиги махсулотини ишлаб чикаришга ихтисослашуви хамда кишлок хужалигининг саноатлашуви натижасида вужудга келган. Бунда бозор иктисодиёти тамойилларининг кенг тадбик этилиши, солик имтиёзлари, ерларнинг мелиоратив холатига кура кандай турдаги махсулот ишлаб чикаришга мослигини аниклаш ва таксимлаш оркали кенг микёсли минтакавий кишлок хужалиги ва кластерларнинг вужудга келишида махаллий ва марказий хокимият мухим рол уйнаган.

Жахон тажрибаси шуни курсатадики, кластерларни ривожлантиришда тукимачилик санаотида вертикал инетграциялашган тизим самарали ва ракобатбардош булган, бу тизим пахта хом-ашёсини етиштириш ва дастлабки ишлов беришдан бошлаб, то уни пахта заводаларида кайта ишлаш ва тайёр махсулотга айлантиришгача булган жараёнларни узи ичига олади.

3 Узбекистан Республикасида кластерлар фаолиятини ташкил этиш ва амалга оширишнинг хукукий асослари Услубий кулланма Т: 2022

4 Махмасобирова Н.У. Кластерларни шакллантириш ва ривожлантириш сиёсати: Хитой тажрибаси Т:2022

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

Хулоса

Республикада кластерларнинг ташкил этилиши натижасида мамлакатнинг халкаро ракобатбардошлиги ошади, тадбиркорлик субъектларининг йирик инвестиция лойихаларида иштирок этиш имконияти кенгаяди, кушимча даромад олиш, янги бозорларга чикиш, инновацияларни жорий этиш, кичик корхоналарни инновацион фаолиятга жалб этиш ва пировардида ракобатбардошликни кутаришга асосий омил булади. Кластер иштирокчиси булган корхона уз максадини кузлаган холда нафакат уз хужалик фаолияти самарадорлиги ва ракобатбардошлигини оширади, балки худудда фаолият юритаётган турли хилдаги бошка корхоналарнинг иктисодий усишига ёрдам беради.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикасида кластерлар фаолиятини ташкил этиш ва амалга оширишнинг хукукий асослари Услубий кулланма Т: 2022

2. "Экономика и социум" №7(98) 2022

3. Michael Е. Porter. The Competitive Advantage ofNations. - New York: The Free Press. - Р. 856.

4. Махмасобирова Н.У. Кластерларни шакллантириш ва ривожлантириш сиёсати: Хитой тажрибаси Т:2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.