CC BY
39FTAXP 03.20
РЕСЕЙ САЯХАТШЫЛАРЫ МЕН ЗЕРТТЕУШ1ЛЕР1 ЕЦБЕКТЕР1 ЦАЗАЦ ДАЛАСЫН
ЗЕРТТЕУДЕГ1 ДЕРЕККвЗ РЕТ1НДЕ (XVIII F. II ЖАРТЫСЫ - XIX F. БАСЫ)
А.А. Кукетова1, Г.Т. Мусабалина2
1 докторант 2 т.г.д., профессор
1,2 Л.Н.Гумилев атындагы Еуразия ¥лттык университетi, Нур-Султан, Казахстан
email: [email protected]
Макалада XVIII f. II жартысы - XIX f. басындаFы Ресей империясынын казак даласында болып еткен саяхатшылары мен зерттеушшершщ енбектер1 карастырылады. Авторлар Казакстанды Fb№Em зерттеуге Yлес коскан Ресей Fалымдары мен саяхатшыларынын енбектерше деректанулык талдау жасайды. Бул Fылыми макаланы жазу барысында XVIII f. II жартысы - XIX f. басындаFы казак даласы туралы жазFан зерттеушшер ецбектерш Отан тарихынын дереккездер1 ретшде ашып сараптауды максат етед1. Казак даласын зерттеуге байланысты Ресей империясынын елшшер1 мен шенеушктер^ ек1нш1 Академиялык экспедициясы катысушылары жариялаFан енбектер^ саяхатшылар ^нделштер^ саудагерлердщ калдырFан естелжтер^ Ресей империясынан КазакстанFа жiберiлген эскерилердщ жол ^ндел1ктер1 мен жазбаларына талдау жасалып, оларFа тарих, география, этнография салаларынын мэдени ескерткiшi ретiнде баFа берiледi. Корытынды белiмiнде Казакстаннын жана заман тарихын зерттеуде XVIII Fасырдын II жартысы - XIX f. басындаFы Ресей саяхатшылары мен зерттеушшершщ енбектерi жоFары денгейдегi кундылыкка ие екендiгi тужырымдалады.
Туит свздер: цазац даласы, XVIII s. II жартысы - XIX г. басы, орыс зерттеушшерг, академиялъщ экспедициялар, Ресей саяхатшылары
Казак даласы, онын халкы Fасырлар бойы саяхатшыларды, елшшерд1, саудагерлерд^ эскерилерд1 жэне т.б. кызыктырды. Далалык елкеге академиялык кызь^ушылык империянын стратегиялык жаFдайы мен елкедеп табиFи-географиялык ресурстардын эртурлтне байланысты ед1.
Казак даласы туралы жазылFан енбектер елкем1здщ табиFаты, тарихы жэне этнографиясы жешнде непзп дерек кез1 ретшде к¥ндылыFы жоFары. Сонымен катар ол деректердщ мэдени ескертюш ретшде отандык жэне шетелдш FылымFа типзер ыкпалы мол. XVIII-XIX ff. казак даласын зерттеуге улес коскан орыс саяхатшылар енбектер1 аркылы отандык тарих, археология, этнография Fылыми салаларынын жуйел1 турде орныккандыFын керу1м1зге болады. Казак даласын зерттеудын нэтижелер1 тарих, география, этнография, шаруашылы^ы, этникалык тарихын сипаттайтын дерекпк кор жиынтыFын курайды. Сондыктан XVIII f. академиялык экспедицияFа катысушы Fалымдарынын жарияланFан Fылыми енбектер1 мен мэл1меттер1, саяхатшылардын кундел1кп жазбалары казак даласын зерттеудщ деректанулык базасына айналып отыр.
XVIII Fасырда Ресей империясы казак даласын кешецщ зерттеу максатында арнайы академиялык экспедициялар аттандырды. XVIII Fасырда журпзшген академиялык экспедициялар М.В. Ломоносовтын ес1м1мен тшелей байланысты. XVIII Fасырдын II жартысы - XIX f. басына катысты эскерилер мен саяси кайраткерлер енбектер1 жатады. Бул кезенге катысты мына зерттеушшердщ П.С.Паллас, П.И.Рычков, И.П.Фальк, И.Г.Георги, И.Г.Андреев, Я.П.Гавердовский, А.И.Левшин енбектер1 карастырылды [1].
Yлкен тарихнамалык мэнге ие 1ргел1 3 бел1мнен туратын зерттеулердщ б1р1 - П.С. Палластын «Путешествия по разным провинциям Российской империи» атты енбегш керсетем1з. Онын фундаментальды енбепнде Ресей империясынын езге аймактары Орынбор елкес мен С1б1р аймаFынын географиясы, халкынын этнографиясына катысты кептеген мэл1меттер бершш, XVIII-XIX ff. казак халкы туралы толыкканды маFлумат жинакталFан [2]. 6з зерттеулер1нде казак халкынын тарихы мен этнографиясын терен зерттеген П.И.Рычков болып саналады. Ресей Fылым Академиясынын б1ршш1 корреспондент мушес1, П.И.Рычков (1712-1777) - Орынбор елкесшщ турFындары мен сол елкеш мекендеген казак халкынын этногеографиясы мен т1ршшшн жан-
167
жакты зерттеуден етюзш, кагаз бетiне тYсiрген галымдардыц бiрi. Ол казак халкыныц тарихына катысты сипаттама берген алгашкылардыц бiрi. 1759 жылы «История Оренбургская» атты ецбеп жарык керiп, оган Кiшi жYЗдщ Ресей к¥рамына косылу тарихы туралы, Эбшкайыр хан ордасындагы Ресей бодандыгына алу не алмау багытындагы саяси кYрес мэселелерi мен А.Тевкелев елшшшнщ кызмет жайлы материалдар енген едi [3]. П.И. Рычковтыц «Топография Оренбургская» атты ецбеп 1762 жылы жазылды. Оныц кiтабында Орынбор елкес халкыныц этнографиясына сипаттама берiлдi. Сонымен бiрге Казахстан мен Орта Азия территориясы керсетiлген Орынбор губерниясыныц толык географиялык картасы жасалды. Аталмыш зерттеуде автор казак халкыныц кiшi жYзi, орта жYЗ руларын атап етш, Казакстанныц тарихи географиясы, топонимикасы туралы мацызды мэлiметтердi камтыган. Б^л ецбек 1887 жылы кайта басылып шыкты [4]. Казак халкыныц тарихы мен этнографиясы туралы жазылган экелi-балалы П.И.Рычков пен Н.П.Рычковтыц 1772 жылгы Санкт-Петербургте жарияланган «Капитан жазбалары» казакшага аударылып басылган едi [5].
1768 жылы гылым Академиясыныц арнайы тапсырысымен И.Г.Георги баскарган экспедиция к¥рамында болып, Ресей империясыныц шыгыс белтнщ табигатын, тарихы мен этнографиясын зерттеген галым, топограф, тарихшы П.И.Фальк «Описание всех национальностей России» атты ецбегшде казак халкын кыргыздар деп керсетедi. Оныц фундаментальды ецбегшщ басты к¥ВДылыгы казак даласын Ресей галымдарыныц зерттеушщ iшiнде жергшкп халыктыц тарихы, мэдениетi жэне этнографиясы туралы толыкканды мэлiмет беруiнде. 0з зерттеуiнде казак жYЗдерiнiц ордалары, эр жYЗге енетiн рулар, казак хандары, кару-жарагы, мал шаруашылыгы, ацшылыктыц дамуын карастырган [6]. Казак даласын зерттеу тарихнамасында халкымыздыц тарихи-этнографиялык зерттеуiн тануда ерекше Yлес коскан этнограф галым И.Г.Георгидщ ецбегшщ алатын орны ерекше. Георги «Описание всех обитающих в Российском государстве народов. Их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей» атты ецбегшде казак жYЗдерi (ордалары) туралы, эр жYЗдегi (орда) Yйлер саны, Yш жYЗге (орда) белшетшдш, эр орданыц ез хандары, ^лыстары, халыктыц орналасу аймагы, мал шаруашылыгы туралы толыкканды мэлiмет калдырган [7].
XVIII гасырда И.Андреев казак халкына катысты кептеген деректердi колданган Орта жYЗдiц т^рмыс-салты, мэдениетi этнографиясына катысты iргелi зерттеу калдырды. Оныц «Описание Средней Орды киргиз-кайсаков» атты ецбеп XVIII гасырдыц II жартысындагы Орта жYЗдiц саяси, этникалык, элеуметпк-саяси тарихын зерттеуде ерекше кызыгушылык тудырады [8].
Казак даласыныц тарихы, географиясы мен этнографиясы туралы Я.П. Гавердовскийдщ 1802 жылы Б^хар жерше сапар жасаганнан кейiн бiркатар ецбек жазды. Олардыц iшiндегi ец к¥ВДысы «Обозрение киргиз-кайсакской степи» 1802-1803 гг. атты ецбеп [9].
А.И. Левшин ецбегш XVIII гасырдагы Казакстан аймагы туралы зерттеулердщ негiзi ретiнде карастырылды. XIX гасырдагы Yш жYЗ бойынша казак халкыныц саны алгашкы мэлiметтер Левшиннiц «Описание киргиз-казачьих, или киргиз- кайсацких, орд и степей» атты iргелi зерттеуiнде жарияланды [10].
Казак даласы туралы жазылган ецбектердегi орыс галымдарыныц тарихи ойы Казакстанныц тарихи жэне географиялык жагдайын зерттеуде мацызды орын алып отыр. Осы кезецде орыс саяхатшыларыныц деректерi аркылы Ресей гылымы Орынбор елкесi, Арал-Каспий ещр^ Жоцгар Алатауы жэне езге аймактар туралы мацызды акпаратпен толыкты.
Революцияга дейiнгi жарыкка шыккан Ресей галымдарыныц ецбектерш мынадай топтарга белуге болады: эйгiлi орыс галымдарыныц ецбектерi, эскери шенеушктердщ калдырган колжазба мэлiметтерi жэне экспедиция катысушылары.
Бiрiншi топка мынадай Ресей галымдарыныц ецбектерш керсетуiмiзге болады: П.И.Рычковтыц, А.И. Левшиннiц зерттеулерi.
Казак даласыныц тарихы, географиясы туралы зерттеуде ец Yлкен Yлестi П.И.Рычков енпздь Оныц «Орынбор елкесiнiц Топографиясы» атты ею томдык ецбегiнде Орынбор елкесшщ табигаты, халкы мен шаруашылыгы туралы сипаттама бершдь Сонымен катар Рычков 1744 жылы Орынбор елкесiне катысты каланыц И.Кириллов бастаган Орынбор экспедициясыныц кызметiнiц нэтижесiнде Орынбор деп аталатындыгын айтты [4].
А.И.Левшиннiц «Описание киргиз-казачьих или киргиз-кайсацких орд и степей» атты ецбегшщ 1 - белiмiнде географиялык сипаттау, 2 - белiмiнде тарихи сипаттамалар, 3 - белiмiнде
этнографиялык жэне статистикалык мэлiметтер керсетшген. Сонымен катар зерттеушi казак жершщ солтYCтiк, оцтустш, батыс жэне шыгыс шекараларын айкындап берген. Географиялык сипаттауда казак жервдеп езен-келдердщ, таулардыц орналасу ерекшелiгi, топонимикалык атауларга тYсiндiрме берiп етп. Ецбепнде мал шаруашылышы, егiн шаруашылышына колайлы аймактарды керсетуде, топонимикалык атауларды, сауда керуен жолдарыныц толык сипаттамасын керсеткенде Паллас пен Эверсманныц жYргiзген зерттеулерш негiзге алган. «Тарихи сипаттамалар» деген арнайы бeлiмiнде ¥лы жYЗдщ, Орта жYЗдщ жэне Кiшi жYЗдщ хандар шежiресiн толыкканды керсеткен. ^ыргыздардыц шыгу тегi туралы мынадай гылыми ецбектердi берiп отыр: Фирдоуси, Бабыр, Эб^азы-Бахадур шежiресiн. Сонымен катар Бекей Ордасыныц хандар шежiресiн кeрсетедi [10].
Деректердщ бiрiншi тобы ретiнде жiктеген эйгш орыс Fалымдары казак тарихына, географиясына, этнографиясына катысты толыкканды аппарат берген. А.И. Левшиннщ кырFыз-казак даласыныц сипаттамаларыныц география, тарих, этнография атты 3 бeлiмнен ^уралуы жэне ^аза^ тшш мецгерш, казак жерiнде арнайы зерттеу жYргiзуi деректщ жоFарFы децгейдеп к^ндылы^ын дэлелдейдi. Ал П.И.Рычковтыц Орынбор елкесшщ тарихы, топографиясына катысты iргелi зерттеулерi б^ан дейiн зерттелiнбеген аймакты Ресей жэне езге елдерге танытуымен аса К¥нды. Зерттеушшердщ екiншi тобына эскери шенеушктердщ калдырFан колжазба мэлiметтерi жатады: И. Андреев, Я.П. Гавердовский ецбектерь
И.Г. Андреевтщ «Описание Средней Орды киргиз-кайсаков» атты ецбепнде Орта жYЗ халкыныц мiнез к¥лкы туралы, той салт-дэстур^ Yйлену салты, ер адамдардыц келбетi, этнографиясы, коленер кэсшшшп, кару-жараFы, сауда-саттык туралы акпарат бершген. «О прилежащих волостях от китайской границы в неё по реке Иртышу до крепости Омской, от Омской крепости до Новой линии» атты VI тарауында: «вскемен бекшюшен Ертю бойымен кытай шекарасына дешнп аралыктаFы болыстарды карастырFан. Болыстардыц эюмшшк-курылымы, старшиналардыц баскаруы туралы сипаттама берiлген. Сонымен катар Абылай ханныц шежiресi карастырылFан [8].
XVIII f. соцы - XIX f. басындаFы Орталык Азия тарихына катысты эскерилердщ жол кYнделiктерi Казакстанныц революцияFа дешнп кезецде тарих, этнография саласында колданылып келдi. Осы орайда 1803 жылы «Мэдени Мура» баFдарламасы бойынша жарык керген Б¥хараFа жiберiлген орыс елшга Я.П. Гавердовскийдщ казак халкыныц географиясы, тарихы мен мэдениетiне байланысты жазылFан ецбеп ерекше кызыFушылык тудырып отыр. Оныц тарихи -этнографиялык мэлiметтерi Fылыми айналымFа енгiзiлдi [9]. 1803 жылы Орта Азияныц Бухара жерiне елшшкке келген Я.П.Гавердовский Казакстан территориясы аркылы жYрiп eттi. Осы жылы зерттеушi казак халкыныц тарихы, географиясы жэне этнографиясына катысты тYбегейлi зерттеулер журпзш, «Обозрение Киргиз-кайсакской степи» атты ецбек жазды. Онда автор Ор езеншщ сипаттамасы, Караадыр таулары, Алтан тауы, Алтын би кабiрi, казактардыц жерлеу дэстур^ кабiрлер туралы акпарат айтып еткен. ЫрFыз eзенiне катысты толыкканды географиялык жаFдайы туралы мэлiмет кел^редь Сонымен катар «КырFыз ордалары туралы тарихи ацыз» деген арнайы бeлiмiнде: казак халкыныц шыFу тегi, казак халкыныц Yш жYЗге бeлiнуi, Алтын Орда тарихына катысты мэлiметтi керсетедь Эр аймактыц ру старшындары болFандыFы айкын кeрсетiлген.
Деректердiц екiншi тобы ре^нде жiктеген Fалымдар кeбiнесе казак этнографиясына катысты мол мэлiмет калдырFандыFы белгiлi болды. Себебi, олар Ресей шенеунiктерi болFан соц, арнайы анкета жYргiзу аркылы казак халкыныц турмысы, салт-дэстYрi, дiни-сенiмдерiн жэне т.б. мэселелерш арнайы максатпен зерттеу жYргiздi.
Деректердщ Yшiншi тобына Ресей империясы тарапынан казак даласына арнайы жiберiлген Академиялык экспедиция басшылары мен олардыц экспедиция корытындысында жариялаFан жинактары жатады. Казак даласына Ресей империясы тарапынан мынадай экспедициялар жбершгеш белгш. Олардыц Казаксташа карай келу ретiн XVIII Fасырда Fылым Академиясыныц географиялык департаментi туралы жазылFан Гнучева В.Ф. ецбегiн кел^ретш болсак: 1735-1737 жылдар - Кириллов баст^ан Орынбор экспедициясы, 1768-1774 жылдар-П.С.Палластыц Орынбор eлкесi мен Сiбiр аймаFына жасаFан академиялык экспедициясы, 17681774 жылдар - С.Г.Гмелин атындаFы академиялык экспедиция, 1769-1772 жылдар- Н.П.
Рычковтыц экспедициясы, 1769-1773 жылдары - И.П.Фальктщ экспедициясы, 1772 -1774 жылдар -И.И.Георги экспедициясы, 1778 жыл - Г.Ф.Миллердщ академиялык экспедициясы [11].
Белгiлi галым Ломоносовтыц жетекшiлiгiмен 1759-1764 жылдары арнайы географиялык зерттеу уйымдастырылып, 1768-1774 жылдары Ipi Академиялык экспедициялар жасакталган едь
II Академиялык экспедицияныц басшылыгындагы П.С.Паллас «Путешествие по разным провинциям Российской империи» атты ецбепнде казак ордалары, рулары, кешьконы, шаруашылыгы, калалар, олардыц орналасу ерекшелiгi казак елкесiнiц тарихи географиясы карастырылып еткен. Онда мынадай Yзiндi келтiрген: «Сей народ называет сам себя Киргис-хазак, под которым именем он известен и своим соседям - россиянам и калмыкам. Ни киргизцы рассказывали мне следующее происхождение сего имени. Прежде жили они купно с турками и распространялись до Евфрата; там управляли ими особливые владельцы, из числа коих Иазыд-хан был последний в стране. Сей хотел овладеть турецким престолом и для того умертвил двух Магометов, внуков Хозан и Хусанн, именумых и родившихся от его дочери» [2; 567-568 ]. II Академиялык экспедиция багыты бойынша Казакстанда зерттеу жYргiзген галымдардыц бiрi топограф жэне тарихшы, Ресей Fbrnbrn Академиясыныц академии Иоганн Петер Фальк болып табылады. Экспедиция нэтижешнде И.П. Фальктщ «Полное собрание учёных - путешественников по России «Записки академика Фалька» атты ецбеп жарык кердь Бул ецбектщ «кыргыздар» деген белiмiнде Фальк казак халкыныц y™ жYЗге белiнуi, Орта жYЗ бен Ki™i жYЗдiц Ресеймен езара байланысы туралы, эр орданыц ерекшелт, жуз рулары, орта жуз рулары, мал шаруашылыгы, ацшылыктыц, сауданыц дамуы туралы айтылады [6].
Георги И.Г. «Описание всех обитающих в Российском государстве народов и их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, вероисповеданий и прочих достопамятностей» атты ецбепнде казактардыц этнографиясы, соныц iшiнде, мшез-кулкы, турмыс-пршшп, салт-дэстYрлерi туралы айтып еткен. Сонымен катар казак халкыныц уш жузге белiнуi, эр жуздеп адам саны, аймактарга бел^ ерекшелiгi, хандарды тагайындау тэртiбi, эр жуздщ алып жаткан территориясы туралы акпарат берiп етедi. Казак жервдеп эйгiлi Тобыл, Ертiс езендерi, мал шаруашылыгы жешнде де мацызды акпарат келпршген. Оныц ецбегiнде мынадай мацызды акпарат бершген: «Никто не запомнит, с каких времен и по каким причинам разделились киргизцы на три орды, из коих одна называется Большою, другая - Среднею, а третья - Малою». Георгидщ ецбегшде Фальктщ зерттеуi секiлдi этнографиялык мэлiметтер кебiрек бершген [7;120-121].
Жогарыда керсетiлген зерттеушiлер Ресей империясы тарапынан казак даласына арнайы маман ретшде жiберiлген академиялык экспедиция мYшелiгiнде болган соц, ездерiнiц жYрiп еткен багытындагы аймактыц географиясы, климаты, топонимикасы, жергшктщ халыктыц шаруашылыгы, этнографиясы толыканды, тубегейт мэлiметтер калдырды. Сол себептi II Академиялык экспедиция нэтижелершщ корытынды жинактары ретiнде жарык керген П.Палластыц, И.П. Фальктщ жэне И.Г.Георгидщ ецбектерi куш бугшге дейiн мацызын жойган жок.
Корытындылай келе, XVIII f. II жартысы - XIX f. басындагы Ресей саяхатшыларыныц ецбектерiн арнайы типтерге белу аркылы олардыц зерттеудегi субъективтi ерекшелiктерi айкындалды. Ресей империясы казак жервдеп эскери бекiнiстер, камалдар, шекара аралыгыныц эскери шенеунiктерiн казак халкыныц турмысы туралы зерттеуге багыттады. Ал Ресей FА арнайы нускауымен жiберiлген академиялык экспедиция катысушылары максатты турде Казакстанныц жекелеген аймактары туралы толыкканды акпаратпен камтамасыз еттi. Орыс саяхатшылары мен зерттеушшер ецбектерi бiр жагынан казак халкыныц тарихы, географиясы, этнографиясы туралы толыканды акпарат беред^ ал екiншi жагынан арнайы гылым саласын дамытуга улес косатын мэдени ескерткiш ретвде акпарат сактап отыр. Сол себепт Казакстанныц жаца заман тарихы зерттеуде XVIII гасырдыц II жартысы - XIX г. басындагы Ресей саяхатшылары мен зерттеушшер ецбектерше кунды дерек кезi ретiнде бага берiлдi.
Пайдалаетан эдебиеттер
1. Паллас П.С. Путешествие по разным провинциям Российской империи, Ч.1-3. СПб., 1773-1783; Рычков П.И. Топография Оренбургская.Ч.1., - СПб., 1762.; Фальк П.И. Полное собрание сочинении ценных путешествии по России. Записки академика Фалька. СПб., 1894.; Георги И.Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов. Их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей. СПб., 1799.; Андреев И.Г.
Описание средней Орды киргиз-кайсаков., А.,1998.; Журнал, веденный Свиты его императорского величества поручиком Гавердовским и колонновожатыми Ивановым и Богдановичем во время следования их по высочайшему повелению чрез Киргизскую степь в провинцию Бухарию, с различными наблюдениями, с описанием всех случившихся происшествий, равно как и о возвращении в Россию в 1803 году, с кратким уведомлением об отправлении посольства в азиатское владение // История Казахстана в русских источниках XVI-XX веков. Том V. Первые историко-этнографические описания казахских земель. Первая половина XIX века. - А., 2007; Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих, или киргиз-кайсацких орд и степей.: в 3 ч. СПб., 1832.
2. Паллас П.С. Путешествие по разным провинциям Российской империи, Ч.1-3. СПб, 1773-1783.
3. Рычков П.И. История Оренбургская (1730-1750) - Оренбург, 1896.
4. Рычков П.И. Топография Оренбургская.Ч.1. - СПб., 1762.
5. Труды отца и сына Рычковых по этнографии казахов. - СПб., 1772.
6. Фальк П.И. Полное собрание сочинении ценных путешествии по России. Записки академика Фалька. - СПб., 1894.
7. Георги И.Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов. Их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей. -СПб., 1799.
8. Андреев И.Г. Описание средней Орды киргиз-кайсаков. - А.,1998;
9. Журнал, веденный Свиты его императорского величества поручиком Гавердовским и колонновожатыми Ивановым и Богдановичем во время следования их по высочайшему повелению чрез Киргизскую степь в провинцию Бухарию, с различными наблюдениями, с описанием всех случившихся происшествий, равно как и о возвращении в Россию в 1803 году, с кратким уведомлением об отправлении посольства в азиатское владение // История Казахстана в русских источниках XVI-XX веков. Том V. Первые историко-этнографические описания казахских земель. Первая половина XIX века. - А., 2007
10. Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих, или киргиз-кайсацких орд и степей.: в 3 ч. СПб., 1832.
11. Гнучева В.Ф. Географический департамент Академии наук XVIII века. - М., 1946.
ТРУДЫ РОССИЙСКИХ ПУТЕШЕСТВЕННИКОВ И ИССЛЕДОВАТЕЛЕЙ ВТОРОЙ ПОЛОВИНЫ XVIII - НАЧАЛА XIX ВЕКА, КАК ИСТОЧНИКИ ИЗУЧЕНИЯ ИСТОРИИ КАЗАХСКОЙ СТЕПИ
А.А. Кукетова1, Г.Т. Мусабалина2 1 докторант, 2 д.и.н., профессор 12 Евразийский Национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан
email: gerai [email protected]
В данной статье рассматриваются труды путешественников и исследователей Российской империи, побывавших в казахской степи во второй половине XVIII века и в начале XIX века. Авторы проводят источниковедческий анализ трудов русских путешественников с Российской империи. Данная статья является отражением трудов исследователей казахской степи во второй половине XVIII - XIX века, задача которого является классифицировать информацию и представлять её как источники отечественной истории. Авторы делят источники на такие группы как записи послов и чиновников с империи, информация собранная в ходе второй Академической экспедиции, дневники путешественников и купцов, записи русской армии о казахской степи. Дается оценка вышеперечисленным источникам как культурным памятникам истории, географии и этнографии. В заключительной части статьи автор аргументирует тот факт, что записки русских путешественников и исследователей второй половины XVIII - XIX века является весьма ценным источником для изучения новой истории Казахстана.
Ключевые слова: казахская степь, вторая половина XVIII - начало XIX века, русские исследователи, академические экспедиции, российские путешественники
WORKS OF RUSSIAN TRAVELERS AND RESEARCHERS OF THE SECOND HALF OF THE XVIII -THE BEGINNING OF THE XIX CENTURY, AS THE SOURCES OF STUDYING THE HISTORY OF
THE KAZAKH STEP
A.A. Kuketova1, G.T. Musabalina2
1 doctoral student, 2 Dr. Sci (History), Professor 12 Eurasian National University named after L.N.Gumilev, Nur-Sultan, Kazakhstan
email: gerai [email protected]
This article discusses the works of travelers and explorers of the Russian Empire who visited the Kazakh steppe in the second half of the 18th century and at the beginning of the 19th century. The authors conduct a source study of the works of Russian travelers from the Russian Empire. This article is a reflection of the works of researchers of the Kazakh steppe in the second half of the XVIII - XIX centuries, whose task is to classify information and present it as sources of national history. The authors divide the sources into such groups as records of ambassadors and officials from the empire, information collected during the second Academic expedition, diaries of travelers and merchants, and records of the Russian army about the Kazakh steppe. Evaluation of the above sources as cultural monuments of history, geography and ethnography is given. In the final part of the article, the author argues the fact that the notes of Russian travelers and researchers of the second half of the 18th-19th centuries are a very valuable source for studying the new history of Kazakhstan.
Key words: Kazakh steppe, the second half of the XVIII - the beginning of the XIX century, Russian researchers, academic expeditions, Russian travelers.
PegaKUHAFa 31.10.2019 TYcri
