Научная статья на тему 'Репрессированные андижанцы как члены национальных организаций 20-30 гг. ХХ века'

Репрессированные андижанцы как члены национальных организаций 20-30 гг. ХХ века Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
207
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Общество и инновации
ВАК
Область наук
Ключевые слова
«миллий истиклол» / «миллий иттихад» / «ботиргапчилар» / «бадридиновчилик» / «гайратлилар» / интеллигенция / национальные лидеры / карательные учреждения / дело наркомпроса / джадиды. / “national independence” / “national union” / “botirgapchilar” / ‘badridinovchilik” / “enthusiasts” / intellectuals / national leaders / penitentiaries / the case of narkompros / jadids.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Соибжон Хошимов

К концу 1920-х годов советское правительство, «идеологически» подавившее национальных лидеров в Узбекистане, начало уничтожать их физически. В этот период деятельность таких организаций, как «Миллий Истиклол», «Ботиргапчилар», «Бадридиновчилик», «Гайратлилар» в Узбекистане была «разоблачена» карательными властями Советского правительства, а местные лидеры и представители интеллигенции были репрессированы. В статье на основании первоисточников рассказывается о судьбе андижанцев, подвергшихся преследованию как членов вышеуказанных организаций.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Andizhan people who were repressed by national organizations in 20-30 years of the XX century

In the late 1920s, the Soviet government, which had “ideologically” crushed national leaders in Uzbekistan, began to physically destroy them. During this period, the activities of such organizations in Uzbekistan as “Milliy Istiklol”, “Botirgapchilar”, “Badridinovchilik”, “Gayratlilar” were “exposed” by the penitentiary authorities of the Soviet government, and local officials and intellectuals were repressed. The article describes the fate of Andizhan residents who were persecuted as members of the above organizations on the basis of primary sources.

Текст научной работы на тему «Репрессированные андижанцы как члены национальных организаций 20-30 гг. ХХ века»

Science

through time and space

Жамият ва инновациялар -

Общество и инновации -

Society and innovations

Journal home page:

https: //inscience.uz/index.php/socinov/index

Andizhan people who were repressed by national organizations

in 20-30 years of the XX century

Soibjon KHOSHIMOV '

Andizhan State University

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received February 2021

Received in revised form

20 February 2021

Accepted 15 March 2021

Available online

5 April 2021

Keywords:

“national independence”,

“national union”,

“botirgapchilar”,

‘badridinovchilik’,

“enthusiasts”, intellectuals,

national leaders,

penitentiaries, the case of

narkompros, jadids.

In the late 1920s, the Soviet government, which had

“jdeologically” crushed national leaders in Uzbekistan, began to

physically destroy them. During this period, the activities of such

organizations in Uzbekistan as “Milliy Istiklol’, “Botirgapchilar”,

“Badridinovchilik”, “Gayratlilar’ were “exposed” by the

penitentiary authorities of the Soviet government, and local

officials and intellectuals were repressed. The article describes

the fate of Andizhan residents who were persecuted as members

of the above organizations on the basis of primary sources.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International

(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

ХХ асрнинг 20-30 Ийилларида миллий ташкилотлар

Таркибида катагон килинган андижонликлар

АННОТАЦИЯ

Калит сузлар:

“миллий истиклолЛ”,

“миллий иттиход”,

“ботиргапчилар”,

“бадридиновчилик”,

“гайратлилар”, зиёлилар,

миллий рахбарлар, жазо

идоралари, наркомпрос

иши, жадидлар.

Узбекистондаги миллий рахбар ходимларни

лавозимларидан четлатиб, “тоявий жихатдан” тор-мор

килган совет хокимияти ХХ аср 20-Йилларининг охирларига

келиб, уларни жисмоний жихатдан йукотишга киришган. Бу

даврда Узбекистонда “Миллий Истиклол”, “Ботиргапчилар”,

“Бадридиновчилик”, “Райратлилар” каби ташкилотлар

фаолияти совет хокимияти жазо идоралари томонидан

“фош” килиниб уларнинг Таркибидаги махаллий рахбар

ходимлар, зиёлилар кататон килинган. Маколада

юкоридаги Ташкилотлар аъзолари сифатида катагон

1 Candidate of Historical Sciences, Associate Professor of History of Uzbekistan, Andizhan State University, Andizhan,

Uzbekistan

2—1 о

Ш] 5‹епсе Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

рем Issue - 2 N° 2 (2021) / ISSN 2181-1415

килинган андижонликлар такдири бирламчи манбалар

асосида ёритиб берилган.

Репрессированные андижанцы как члены национальных

организаций 20-30 гг. ХХ века

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова: К концу 1920-х годов советское правительство,

«миллий истиклол», «идеологически» подавившее национальных лидеров в

«миллий иттихад», Узбекистане, начало уничтожать их физически. В этот

«ботиргапчилар», > >.

«бадридиновчилик», период деятельность таких организаций, как «Миллий

«гайратлилар», Истиклол», «Ботиргапчилар», «Бадридиновчилик»,

интеллигенция, «Гайратлилар» в Узбекистане была «разоблачена»

национальные лидеры, карательными властями Советского правительства, а

карательные учреждения,

Дело наркомпроса, местные лидеры и представители интеллигенции были

джадиды. репрессированы. В статье на основании первоисточников

рассказывается о судьбе андижанцев, подвергшихся

преследованию как членов вышеуказанных организаций.

Туркистон Улкаси халкларининг сиёсий уйгонишида мухим рол Уйнаган

ташкилотлардан бири “Миллий Истиклол” ёхуд “Миллий Иттиход” даставвалида

“Иттиход ва тараккий” (“Тараккийпарварлар уюшмаси”) деб номланган. "Иттиход ва

тараккий” дастлаб Тошкентда 1917 Йил августда таникли узбек маърифатпарвари

Мунаввар Кори Абдурашидхонов рахбарлигида ташкил топган эди. Махфий органлар

жадидлар ва уларнинг ташкилоти “Иттиход ва тараккий”га таъкиб ва тазйикни

кучайтирадилар. Тергов хужжатларида кайд этилишича, ташкилот Мунаввар Кори

Абдурашидхоновнинг ташаббуси билан Тошкентда уз номини Узгартириб, 1919 йилда

“Миллий Иттиход” (&ки “Иттиходи миллий”) номи остида кайта ташкил топган. 1920

йилдан Фаргона, Самарканд, Бухоро ва Хоразмда унинг булимлари ташкил топган.

1920 йил октябрь ойида Мунаввар Кори Абдурашидхоновнинг Бухоро шахрига

келиши Ba BXCP Маориф халк нозирлигида ишлаши билан ташкилотнинг

минтакадаги маркази хам Бухорога кучади. 1920 йилнинг декабрь ойи охирида Ахмад

Заки Валидийнинг Бухорога келиши ташкилот фаолиятини янада кучайтириб

юборган. “Миллий Иттиход” ташкилоти аъзолари истиклолчилик харакатининг

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

етакчилари билан алокалар урнатиб, уларга тоявий рахнамолик килишган эди[1.445].

1924-1925 Йиллардаги миллий-худудий чегараланишидан сунг хам советларга

карши миллий сиёсий мухолифат кураши давом этади. 1924 йил охирларида

ташкилотнинг маркази Тошкентга кучади. 1925 Йилда Мунаввар Кори ташаббуси

билан “Миллий Иттиход” “Миллий Истиклол” номи билан кайта ташкил этилди.

Узбекистон жадидлари мустакил Узбекистон учун курашни стратегик максад килиб

куйдилар. “Миллий Иттиход”нинг ташкилий тизими, кураш усуллари "Миллий

Истиклол”да хам сакланиб колди. "Миллий Истиклол”нинг марказий бошкаруви Лазиз

Азиззода, Салимхон Тиллахонов ва Рофуржон Мусахоновлардан иборат булди. Амалда,

рахбарликни Мунаввар Корининг Узи олиб борган[2.11-15]. Бу даврда совет

ташкилотларида рахбарлик лавозимларида фаолият курсатаётган куплаб махаллий

коммунистлар ушбу ташкилотнинг махфий аъзолари эдилар. Мунаввар Кори билан

27

©

iu Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

PRES ai geen Issue - 2 Ne 2 (2021) / ISSN 2181-1415

биргаликда Файзулла Хужаев ва Фитрат хам ташкилот фаолиятида мухим роль

уйнашган. Бирок, “Миллий Иттиход” ташкилоти тоталитар режим кучайган ХХ аср 20-

йилларининг охирларида сиёсий фаолиятни тухтатган эди.

1929 Ийилда “Миллий Истиклол” ташкилоти фаолияти хам ОГПУ саъй -

харакатлари уларок фош этилган. 1929 йил 5 ноябрда Тошкентда Мунаввар Кори

Абдурашидхонов бошчилигида 38 киши камокка олинади. Орадан куп утмай камокка

олинганлар микдори 87 кишига етади. Уларга “Миллий Иттиход” ва “Миллий

Истиклол” ташкилотининг аъзолари деган айб куйилади. Тергов жараёни кейинчалик

Москвага кучирилди. Бу холат совет режимининг Узбек зиёлилари "миллатчилиги”ни

фош килишга киришганлигидан далолат эди.

1931 йил 25 апрелда ташкилот аъзолари устидан хукм чикарилди. Суд

коллегияси “Миллий Истиклол” иши бУуйича айбланганларнинг 21 тасига отув

(шундан 6 нафарини отув хукми 10 йиллик камок билан алмаштирилган), 26 тасига 10

йиллик, 20 тасига 5 йиллик, 15 тасига 3 йиллик муддат билан концлагерга юбориш, 4

тасига СССРнинг 12 та белгиланган шахарларида яшашдан махрум этилган холда

камокдан озод килиниши хакида хукм чикарилади, факатгина сиёсий бошкарма

айгокчиси Мадхуддин Мухаммедов озод килинган[2.127-135]. Олий жазога хукм

килинганлар Тошкент ва Москвада отиб ташланади. Биз юкорида таъкидлаб

Утганимиздек ташкилотнинг Республиканинг турли регионларида булимлари хам

булган. "Миллий Истиклол” ташкилотининг Бухоро, Наманган, Андижон, Самарканд,

Хоразм каби булимлари хам булган. Бу булимлар ута махфийликда фаолият курсатган.

“Миллий Иттиход”нинг Бухоро булимини Мукомил Бурхонов, Абдурахим

Юсуфзодалар бошкарган. “Миллий Иттиход”чилардан Муинжон Алимов, Ота Хужаев,

Мусо Саиджонов, Саттор Хужаев, Мухторжон Саиджонов, Наимжон Ёкубзода, Мукомил

Бурхонов, Мухаммар Бурхонов, Масхар Бурхонов, Рахматулла Музаффаров, Абдирашид

Мукамилов, Хамро Хужаев, Порсо Хужаев, Абдулла Абдуллаев, Мисбах Бурхонов,

Ахмаджон Абдусаидов ва Абдурахим Юсуфзодадан иборат 17 нафар миллий зиёлилар

1937 йил 14 октябрда НКВД учлигининг № 24 баённомаси 615 - сонли иши буйича

уларга тегишли мол-мулки мусодара этилган холда, отув жазоси тайинланади[З.19-

20].

“Миллий Истиклол”нинг Наманган булимига Зайнутдин Кори Насритдинов

рахбарлик килган. Унинг Ффаол аъзолари Акром Исматуллаев, Р.Б.Ризаев,

М.Г.Дадамухаммедов, Ф.Исматуллаев, И.К.Отабоев, Жамол Садиев, Насимжон

Махмудов, Ф.Усмонов, А.Мусабоев, А.ХГофуров, А.Зайнутдинов ва бошкалар омма

орасида коммунистик партиянинг руслаштириш сиёсатини фош этишда жонбозлик

курсатганлар [4.26]. Косонсой булимида Абдуллабек Мусабеков рахбарлигида

Абдулахад Маъруфжонов, Хамрокул Камолов, Шокобул Камолов, Исмат Обиддинов,

Эргаш Нурмухуммедовлар Ффаолият олиб борган. Гурухнинг диккатга сазовор

ишларидан Фархгона водийсидаги куролли каршиликхаракати катнашчиларига ёрдам

курсатганликларини кайд этиш мумкин[ 4.27].

“Миллий Истиклол”нинг Фаргонада хам гурухи булиб, унинг аъзолари “Кур

каламуш” тамгаси билан камокка олинган[2.89-90].

Акбар Уразалиевнинг 1935 Йил 14 сентябрдаги тергов жараёнида берган

курсатмаларида Андижонда "Миллий Иттиход” ташкилотининг фаол аъзолари Шамси

Нажмиев, Бурхон Машрабий, Наби Расулзода, Убайдулла хожи, Абдулла хожи,

Абдулхай Аюбий, Вали Максудий, Сайфи Зиёев, Сайфи Камол, Мактубахон

28

УП о

iu Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

PRES ai geen Issue - 2 Ne 2 (2021) / ISSN 2181-1415

Каримхужаева, Абдумуталиб Корамандиев, Коризода Махмуд, Исоккори Каримов,

Мухторжон Олимов, Хазабжон Иброхимов, Усмонжон Саркоров, Олимжон Саркоров,

Зиёвуддин Махсим Мавлон Козиевлар булган дея курсатма берган[5.237-238].

Ташкилот фаолларидан Зокир Нусратий “Миллий иттиход” ташкилоти топшириеи

буйича Парпи ва Махкам курбошилар билан алокада ва хамкорликда булганликда

айбланиб, ОГПУ коллегияси карорига биноан у 1930 йил 3 йилга озодликдан махрум

килинган[6].

Баликчи туманида хам “Миллий Иттиход” ташкилоти фаолият олиб борган.

Ташкилот рахбари Кутб Нажми булиб, унинг уйида 1927 йилда хам Кукондаги “Шурои

Ислом” аксилинкилобий хукуматининг мухри ва бошка хужжатлари сакланган. Суд

ишида Каипов (собик Баликчи туман партия комитетининг секретари) бошлик бир

гурух кишилар “Миллий иттиход” ташкилотининг аъзоси сифатида А.Икромов,

Ф.Хужаевларнинг аксилинкилобий харакатларини куллаб-кувватлаб турганликда

айбланадилар. Халк душмани сифатида М.Султонов, И. Худойбердиев, Эшон

Мутуллаев, Ю.Аминов, К.Хамидов, А.Чаваровлар олий жазо - отувга, М.Мирсаидов 20

йил, М.Турдикулов 15 йилга, И.Киреизбоев ва М.Шамирсаидовлар 10 йилга, Д.Азимов

5 йилга, А.Мирзалимов 3 йилга камок жазосига хукм килинади|[”.].

Ташкилотнинг Андижон булимини Хасанхон Ниёзий бошкарган. Ташкилот ута

махфий фаолият курсатиб, 1930 Ййилга кадар мухолифат куч сифатида мустабид

тузумга карши зимдан кураш олиб борган[8.67-68]. Андижон шуъбаси таркибига

архив хужатларида кайд этилишича Шамси Нажмиев, Бурхон Машрабий, Наби

Расулзода, Убайдулла хожи, Гофуров Абдулла хожи, Абдулхай Аюбий, Вали Максудий,

Сайфи Зиёев, Сайфи Камол, Мактубахон Каримхужаева, Абдумуталиб Корамандиев,

Коризода Махмуд, Исоккори Каримов, Мухторжон Олимов, Хазабжон Иброхимов,

Усмонжон Саркоров, Олимжон Саркоров, Зиёвуддин Махсим, Мавлон Козиев, Хакимов

Муминжон, Сатторов Абдукаххор Кори, Тошматов Шермат Кози, Ашуров Мухитдин

Кори, Согдиев Жалол, Сулаймонов Убайдулло, Акбаров Тошпулат, Шомансуров

Шогофур, Хакимов Муминжон, Мирзакаримов Х., Хакимов Ахмаджон, Азизов Паттох,

Сайфиев Саллох, Зокир Нусратийлар аъзо булганлар[3.19-20].

“Миллий Истиклол” ёки “Миллий Иттиход” ташкилоти Андижон булими

аъзолари хам ташкилотнинг бошка аъзолари сингари турли Йилларда совет

идоралари томонидан катакон килинганлар.

Совет хокимиятининг жазо идоралари томонидан 1929 йилда “фош” этилиб,

1931 йил 25 апрелдаги суд коллегияси карорига кура катагтон домига тортилган 87

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

нафар “Милий Истиклол” ташкилоти аъзолари ичида хам бир гурух андижонликлар

бор эди. Андижонлик ташкилот аъзоси Корамандив Абдумуталиб (1897 йил Андижон

шахрида тугилган. Йирик савдогар, бой оиладан булган. Хужалик ходими. Рус-тузем

мактабида укиган. Пахтачилик билан шухулланган. Андижон шахридан унча узок

булмаган жойда пахта экин майдонлари хам булган. 1919 йили педагогика курсида

укиган. 1919 - 1920 йилларда уезд-шахар комсомол комитетига котиблик килган) хам

1929 йил 7 ноябрда "Миллий Истиклол” ташкилотининг аъзоси сифатида хибсга

олиниб, УзССР ЖК 58-моддаси 2-банди буйича айбланган. 1931 йил 25 апрелдаги суд

коллегияси хукмига кура 5 Йиллик камок жазоси тайинланади. 1933 йил озод этилган.

Андижонга кайтиб, богбонлик килган. 1936 йилдан давлат урутчилик фонди дукони

мудири булиб ишлаган. 1937 йил 2 июлда камокка олинган. УзССР НКВДси “учлиги”

томонидан 1937 йил 13 ноябрда отувга хукм килинган[8.67-68].

29

УП о

iu Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

PRES ai geen Issue - 2 Ne 2 (2021) / ISSN 2181-1415

Хакимов Муминжон (1896 йил Андижон шахрида тутилган, Укимишли, Андижон

шахар омонат кассасида кассир булиб ишлаган), Рофуров Абдулла Хожи (1884 йил

Андижон шахрида тугилган. Хунарманд, муковасоз булиб ишлаган), Сатторов

Абдукаххор Кори (1898 йил Андижон шахрида косиб оиласида тугилган. Магазинда

сотувчи булиб ишлаган), Тошматов Шермат Кози (1900 йилда Андижон шахрида

тугилган. Андижон шахар "Узбекторг” ишчиси), Сулаймонов Убайдулло (1884 йилда

Андижон шахрида тугилган, собик мироббоши), Ашуров Мухитдин Кори (1900 йил

Асака туман Коратепа кишлогида тутилган. "Узбекторг”га карашли магазинда мудир

булиб ишлаган)лар 1929 йил 6 ноябрдан - 1930 йил 28 декабрга кадар булган давр

оралигида “Миллий истиклол” ташкилотининг аъзолари сифатида хибсга олинган.

УзССР ЖК 58-моддасиинг 2, 4,10-бандлари буйича айбланганлар. 1931 йил 25

апрелдаги суд коллегияси хукмига кура улар 10 йиллик муддатга концлагерга камок

жазосига хукм килинганлар[9.263-267].

Камолов Сайфи (1890 йил Андижон шахрида тугилган, 1929 йил 12 декабрда

хибсга олинган), Согдиев Жалол (1900 йил Андижон шахрида тугилган. Совет

идораларида ходим булиб ишлаган, 1929 йил 8 ноябрда хибсга олинган)лар хам

“Миллий истиклол” ташкилотининг аъзоси сифатида УзССР ЖК 58-моддаси 2-банди

буйича айбланган. 1931 йил 25 апрелдаги суд коллегияси хукмига кура 5 йиллик

камок жазоси тайинланган[3.21].

Акбаров Тошпулат (1894 йил Асака туманида тутилган. 1919 - 1930 йилларда

коммунистик партия аъзоси булган), 1930 Йил 9 майда “Миллий Истиклол”,

“Ботиргапчилар” ташкилотларининг аъзоси сифатида хибсга олинган. УзССР ЖК 58-

моддаси 4, 11-бандлари буйича айбланган. 1931 йил 25 апрелдаги суд коллегияси

хукмига кура 3 йиллик муддатга концлагерга камок жазосига хукм килинган[9.263-

267]. Ташкилотнинг яна бир андижонлик аъзоси Наби Расулзода хам “Миллий

Иттиход” ташкилотининг Андижондаги булими аъзоларидан бири булган. Совет

хокимияти катагон сиёсати курбонлари Лазиз Азиззоданинг 1930 йил 2 июндаги

терговда берган, Акбар Уразалиевнинг (1922 йилда Усмонжон Саркоров тавсияси

билан “Миллий иттиход”га аъзо булган) 1935 йил 14 сентябрдаги тергов жараёнида

берган курсатмаларидан аён буладики Наби Расулзода аксилинкилобий фаолияти

учун 1930 йилда отилган[5.237-238].

“Синфий ёт унсур”лардан “тозалаш” компанияси даврида хам “Миллий

Истиклолнинг” бир гурух андижонлик аъзолари кататон килинган. Жумладан,

Шомансуров Шогофур асли Наманган уезди Чуст шахрида ишчи оиласида тухилган.

Отасидан эрта етим колгач Уз кунини Узи куришга мажбур булган. 1911-1912 йилларда

заводда ишчи, 1912-1916 Йилларда газета таркатувчи булиб ишлаган. 1916 Йил

мардикорликка олинган. 1917 йил мардикорликдан кайтган. 1918 йил большевиклар

партияси сафига кирган. 1919-1920 йилларда Чуст район милицияси бошлиги, 1928 -

1929 йилларда Андижон округи ижроия кумитаси раиси лавозимида ишлаган.

“Миллий Истиклол” ташкилотининг Андижон булими аъзоси, аксилинкилобий

харакати учун 1936 йил хибсга олинган. 1936 Ййил суд коллегияси хукмига кура 3

йиллик муддатга концлагерга камок жазосига хукм килинган[5.237-238].

Хакимов Муминжон (1889 йил Андижон шахрида тугилган), Х.Мирзакаримов

(1900 йил Андижонда тугилган. "Миллий Истиклол” ташкилотининг аъзоси. Андижон

округи Оржоникидзе волости “Янги турмуш” колхозида тузилган аксилинкилобий

гурухни Шомансуров Шогофур билан бирга ташкиллаган) лар хам “Миллий истиклол”

30

УП о

iu Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

PRES ai geen Issue - 2 Ne 2 (2021) / ISSN 2181-1415

ташкилотининг аъзоси, аксилинкилобий харакати учун 1936 йил хибсга олинган.

Тинтув чогида Хакимов Муминжоннинг уйидан “Миллий Истиклол” ташкилотининг

Усмон Акромий ёзган аъзоликка кабул устави чиккан. 1936 Йил суд коллегияси

хукмига кура улар 3 йиллик муддатга концлагерга камок жазоси тайинланган[9.263-

267].

Ташкилот таркибида Андижон шахрида тутилган аёл Каримхужаева

Мактубахон хам булган. Акбар Уразалиевнинг 1935 йил 14 сентябрдаги тергов

жараёнида берган курсатмасида кайд этилишича “Миллий Иттиход” ташкилотининг

Андижондаги булими аъзоларидан бири булган Мактубахон Каримхужаева

Автонистонга (“Миллий Иттиход”) томонидан харбий укишга юборилган. Уша ерда

вафот этган[5.237-238].

“Миллий Иттиход”га мансубликда айбланиб совет жазо органлари томонидан

KaTaFOH килинган яна бир андижонлик Жумабек хожи Парпибоевдир[5.292-294].

Жумабой Парпибоев 1893 йили Андижонда тугилган. Унинг 1941 йил 10 октябрда

тергов жараёнида берган курсатмасига кура Андижонда “Иттиход ва тараккий”

ташкилотининг аъзоси булган, 1920 йил Тошкентга борганида “Миллий Иттиход”

ташкилотига аъзо булиб кирган. Жумабой Парпибоев 1-сон Тошкент турмаси

стационарида 1942 йил 7 февралда огир касалликдан вафот этган[5.299-301].

1925-1929 ИЙилларда Кукон шахрида махаллий зиёлилар томонидан

ташкилланган “Темур” гурухи фаолият юритган эди. “Темур” гурухи Уз таркибига кура

миллий зиёлиларнинг кузга куринган вакилларини, аксарият журналистларни

жамлаган. 1929 йил ноябрь ойидан “Темур” гурухининг бевосита давомчиси сифатида

“Ботиргапчилар” ташкилоти фаолият курсатган. “Ботиргапчилар»нинг таркиби

миллий зиёлилар, коммунистик партия аъзолари, журналистлардан ташкил топган.

Улар Ёкуб Омон, Носир Эркин, Ашурали Зохирий, Лутфулла Олимий, Умархужа

Хамидов, Нуриддин Эрматов, Мухиддин Хусаинов, Абдулла Каххоров, Карим

Ортикбоев, Туртун Парпиев, Абдулла Холматов, Мирзаабдулла Солиев, Мухтор

Мухаммадиев, Абдулла Рахматзода, Маматкул Холдаров, Обиджон Хакимов, Комилжон

Косимов, Воси Каюмов, Тошпулат Акбаров, Толибжон Охунжоновлар эди. Ушбу

ташкилот хам ОГПУ ходимлари томонидан кузатувга олинган. Натижада, 1930 йил 30

январда навбатдаги “Гап”га жамланган “Ботиргапчилар”нинг барчаси (бунинг ичида

собик “Темур”гурухи аъзолари хам булган) хибсга олинган. Айблов хулосасига кура,

“Ботиргапчилар”дан 5 нафари 10 йиллик, 6 нафари 5 Йиллик, 8 нафари 3 йиллик камок

жазосига хукм этилган[10.1-14]. Ушбу ташкилот аъзоларидан бири Тошпулат Акбаров

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

асли келиб чикиши Андижон округидан эди.

Акбаров Тошпулат - 1894 йил Андижон округ Асака кишлогида ишчи оиласида

тугилган, Узбек. Укитувчи, биринчи боскич мактабини тугатган маълумоти урта. 1919

— 1930 йилларда коммунистик партия аъзоси булган. "Миллий Истиклол” ташкилоти,

“Темур” гурухи хамда 1929 Йил ноябрда KYKOH шахрида ташкил топган

“Ботиргапчилар” гурухларининг фаол аъзоларидан бири булган. 1930 йил 9 майда

хибсга олинган. Хибсга олинган вактда Кукон шахрида Ленин кучаси 4 уйда яшаган,

ишсиз булган. 1931 йил суд хукмига кура Тошпулат Акбаров 3 йиллик камок жазосини

Уташ учун концлагерларга юборилган[10.1-14].

1932 Йил 5 май - 15 июнда Тошкент шахрида СССР Олий харбий коллегиясининг

сайёр сессияси Антонов-Саратовский раислигида (кораловчи СССР Олий суди

прокурори Р.П. Катанян) Шамситдин (Шамси Али угли) Бадриддинов ва унинг 5

31

УП о

iu Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

PRES ai geen Issue - 2 Ne 2 (2021) / ISSN 2181-1415

тарафдори устидан суд жараёнини Утказади. “Бадриддиновчилар” ишида куйидаги 6

нафар кишининг такдири хал килинган: Бадриддинов Шамсиддин Алиевич,

Абдурахмон Рахмонов, Мухитдин Саидхонов, Иброхимжон Мусахонов, Мухаммадхон

Хужаев, Махмудхон Ахмаджонов. Улар Узбекистон ССР ЖК 63-моддаси билан хибсга

олиниб, иктисодий аксилинкилобчи сифатида сурок килинган. Шамсиддин

Бадриддиновга “Миллий Иттиход” ташкилот аъзолари ва "босмачилар” билан алока

боглаган, Мунаввар Кори ва С. Косимовнинг якин дусти ва хамфикри булган, деган

айблар куйилди. Ш. Бадриддинов аввал отишга хукм килиниб, сунгра Улим жазоси 10

йилга камок муддати билан алмаштирилади, колган 5 нафар тарафдори хам турли

муддатларга камок жазосига хукм килинадилар[1.445]. Улардан куйидаги икки

нафари асли Андижонда тутилмаган булса-да, мехнат фаолияти билан Андижон

заминида танилган шахслар эди.

Бадриддинов Шамсиддин Алиевич - (1900-1942 йиллар) 1900 йилда Козон

губернаси, Тюнтяр кишлогида тутилган. 1913 йилда амакиси Вайфи ёрдами билан

Андижонга ишлаш учун келади. Ахмадбек Хожи Темирбековни заводида 1917 йилга

кадар ишлаган. 1917 Йилдан бошлаб у кизил гвардия сафида хизмат килиб, Скобелев

(Фаргона) шахридаги харбий-сиёсий мактабга Укишга боради. Тез орада

Маргилондаги 18-пиёда аскарлар полкида хизмат килади. 1921-1922 йиллларда

Андижон шахрида милиция бошлиги вазифасида ишлайди. 1925 - 1927 йиларда

вилоят суди аъзоси, 1927 - 1929 йилари округ суди раиси Уринбосари, 1929 йил феврал

- ноябрда округ прокурори вазифасида ишлаган. 1929 йил ноябрь ойида УзССР Олий

Суди прокурори этиб тайинланган ва 1932 Йилда шу лавозимдалигида хибсга олинган.

Шамсиддин Алиевич Бадриддинов 1932 йил 15 июнда Тошкентда СССР Олий суди

сайёр сессиясида УзССР ЖК 63-моддасига биноан отувга хукм килинган, социал химоя

чораси юзасидан суд Бадриддиновга берилган отув хукмини 10 йиллик камок билан

алмаштирилган[3.24]. 1972 йилда СССР Олий судининг 1972 йил 20 апрелидаги № 02-

ДС-109-32 карори билан Шамсиддин Бадриддинов окланди[3.24].

Хужаев Мухаммадхон - 1908-1912 Йилларда янги усул мактабида тахсил олган.

Андижон шахрида яшаган. 1916-1918 Йилларда андижонлик Ахмадбек Хожи

Темирбековнинг пахта заводида таржимон булиб ишлаган. 1920 йилдан 1923 йилга

кадар Самарканд вилоят Хужанд уездида халк суди котиби булиб ишлаган. 1924-1927

йилларда Фаргона вилоят суди, кейинрок Фаргона округ судида катта терговчи булиб

ишлаган. 1928 йилда Фаргона вилоят прокуратурасида терговчи, 1930 йилдан 1932

Йилга кадар Кукон трикотаж саноати уюшмаси бошкаруви котиби лавозимида

ишлаган. Мухаммаджон Хужаев, 1932 йил 15 июнда Тошкентда СССР Олий суди сайёр

сессиясида УзССР ЖК 63-моддасига биноан 10 йил муддатга озодликдан махрум

килинган[ 3.24].

1930 ua июнь-август ойларида Узбекистон CCP Маориф халк

комиссарлигидаги бир гурух рахбар ходимлар (30 нафарга якин) хибсга олинади. Бу

“наркомпрос иши”нинг бошланиши эди. Совет хокимияти томонидан камокка

олинганлар ичида Узбекистон ССР Маориф халк комиссари Уринбосари Боту (Махмуд

Ходиев), Олтой (Боис Кориев), Носир Саидов, Элбек (Машрик Юнусов) ва бошкалар

бор эди. Боту бошчилигидаги 30 нафарга якин маориф тизими ходимларининг

камокка олинишига ГПУ айгокчиси, “косимовчилик” ишида асосий гувох булган Обид

Саидовнинг 1930 йил 21 июнь кечкурун Тошкентдаги Уз уйида овкат (лагмон)дан

захарланиб 23 июнда улиши бахона булган. Мехмондорчиликда Андижон округ халк

32

УП о

iu Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

PRES ai geen Issue - 2 Ne 2 (2021) / ISSN 2181-1415

маорифи булими мудири Носир Саидов (мархумнинг акаси) ва бошкалар булган. 0.

Саидовнинг Улими юзасидан ОГПУнинг Урта Осиёдаги мухтор вакиллиги Шарк

булими 1930 йил 26 июнда “жиноий иш” кузкайди. Маориф халк комиссарлиги

тизимидан 30 якин киши аксилинкилобчи ва миллатчилар сифатида айбланиб

камокка олинади. Уларни Боту бошчилигида 1929 Ййил март ойида Маориф халк

комиссарлигида совет тузумига карши “Райратлилар” номли аксилинкилобий

ташкилот тузганликда айбланади. Москвада 1933 йил 31 мартда суд жараёнида Боту,

Олтой, Носир Саидов, Маннон Рамзий, Собир Кодиров, Каюмхужа Алиев ва Камчинбек

(Абдулла Гайнулин) дастлаб улим жазосига хукм килиниб, сунгра бу хукм 10 йиллик

камок жазоси билан алмаштирилган[10.15-42]. Бу иш билан кулга олинган бошка

махбуслар хам турли муддатларга камок жазосига хукм килинганлар.

Саидов Носир (Носир Шарифхужаевич Саидов) -1901 йил Тошкентда тутилган,

узбек. “Миллий истиклол” ташкилоти аъзоси. Маориф халк комиссарлиги тизимида

ишлаган. 1927 - 1930 йилларда Андижон округ маориф булими мудири лавозимида

ишлаган. Носир Саидовни хам Узбекистон ССР Маориф халк комиссарлиги рахбарлари

билан бирга Тошкентда ГПУ ходимлари томонидан 1930 йил 29 июнда камокка

олинади. У "Гайратлилар”, “Миллий истиклол” ташкилотларининг аъзоси сифатида

“айбланади”. Москвада 1933 йил 31 мартда булиб утган суд жараёни Носир Саидовни

аввалида улим жазосига, сунгра эса 10 йиллик камок жазосига хукм килинган[11.136].

Хуллас, юкорида таъкидлаб Утилган ишларнинг барчасида бутун Узбекистонда

булгани каби Андижонда хам етук миллий рахбар ходимлар, зиёлилар, халкни Уз

оркасдан эргаштиришга кодир булган кишилар катагон механизмининг курбонига

айландилар. Бугунги кунда мамлакатимизда уларнинг номларини аниклаш ва

абадийлаштириш борасида самарали ишлар амалга оширилмокда.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Узбекистон тарихи (1917 - 1991 йиллар). Биринчи китоб 1917 - 1939 йиллар

Тошкент: О’7Бек15оп, 2019.

2. РИСТДА, 62-фонд, 2-руйхат, 310-иш.

3. Убайдуллаев У.К. Узбекистонда 20-30 йилларда мустабид тузумга карши миллий

мухолифот харакати (махаллий зиёлилар фаолияти мисолида).: Тарих фан. номз. ..дисс.

автореферати - Тошкент, 2004.

4. РИСТДА, 62-фонд, 2-руйхат, 194-иш.

5. Шамсутдинов Р.Истиклол йулида шахид кетганлар.- Тошкент : Шарк, 2001.

6. Шамсутдинов Р. Кисмат. Тарихий очерк.//Андижоннома,2003 йил 5,8-ноябрь.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. Правда Востока 1937 год 12 ноября.

8. Репрессия 1937-1938 гг. Документы и материалы. Выпуск 3. Жертвы Большого

террора из Узбекистана 1937 год, ноябрь (Составители: Шамсутдинов Р.Т., Юсупов Э.Ю.,

Мамажонов А., Дустматов Э.П.). -Ташкент: Шарк, 2007.

9. Хошимов С. Совет хокимиятининг Узбекистондаги катагон сиёсати ва унинг

окибатлари (1917-1936 йиллар) Тошкент: АКадетпазйг, 2018.

10. РИСТДА, 62-фонд, 2-руйхат, 2199-иш.

11. Тарихнинг номаълум сахифалари. Хужжат ва материаллар. Биричи китоб.

Тошкент: Гофур Еулом номидаги нашриёт-матба ижодий уйи, 2009.

33

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.