РЕНТА ҚҰРАУШЫ ФАКТОРЛАР НЕГІЗІНДЕ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ АЛҚАПТАРЫНЫҢ НОРМАТИВТІК БАҒАЛАРЫН АЙҚЫНДАУ ӘДІСТЕМЕСІ

Сайранова Эльвира Ерлановна; Беристенов Айдарбек Тайнигазынович

Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94

НАУКА О ЗЕМЛЕ EARTH SCIENCES

ОЖА 631.111.2

РЕНТА Ц¥РАУШЫ ФАКТОРЛАР НЕГ1З1НДЕ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫГЫ АЛЦАПТАРЫНЫЦ НОРМАТИВТ1К БАГАЛАРЫН АЩЫНДАУ ЭД1СТЕМЕС1

САЙРАНОВА ЭЛЬВИРА ЕРЛАНОВНА

С.Сейфуллин атындагы ^азак Агротехникалык Зерттеу Университет ^еА^ Жер ресурстарын баскару, сэулет жэне дизайн факультетi «Кадастр» кафедрасы мамандыгынын студент^ ^азакстан Республикасы

БЕРИСТЕНОВ АЙДАРБЕК ТАЙНИГАЗЫНОВИЧ

С.Сейфуллин атындагы ^азак Агротехникалык Зерттеу Университетi ^еА^ Жер ресурстарын баскару, сэулет жэне дизайн факультет «Кадастр» кафедрасыныц ага окытушысы, ^азакстан Республикасы

Ацдатпа: ¥сынылып отырган мацалада рента ц^раушы факторлар нег1зшде ауыл шаруашылыгы алцаптарыныц нормативтгк багаларын айцындау эдгстемесг талцыланган

Tymndi свздер: Рента, зона, ауылшаруашылыц жерлер, нормативт1 бага, салыц, дифференциалдыц рента.

Жердщ нормативтш багаларын есептеудщ экономикалык негiзi оньщ тутыну к¥ны болып табылады, оныц ец мацызды кeрсеткiшi дифференциалды рента болып табылады.

Рента кiрiсi капиталдыц eтелуiн есептеудщ негiзiн калауга мYмкiндiк бередi. Дифференциалды аннуитеттщ калыптасуы схемаларда айкын керсет1лген. Кeрiп отырганыцыздай, Жер ресурстары (егiстiк жерлер) бага белгшеудщ Yш аймагына бeлiнедi: 1) жалдамалы емес, пайдасыз жэне салыксыз (кiрiстер бойынша) аймак; 2) жалдамалы, пайдалы, (табыстылыктыц орташа улттык шаруашылык децгей шецбершде), салыксыз (кiрiстер бойынша) жэне 3) жалдамалы, пайдалы, салык (ирютер бойынша) аймак. Дэл осы соцгы аймак аясында рента мeлшерi жердщ нормативтiк багасыныц мeлшерiн алдын-ала аныктайды. 0ндiрiстiц осы мамандануы кезшде eнiмдiлiгi тeмен, таспасыз бiрiншi аймактыц жерлерi кiрiстер бойынша салык салудан алып тасталуга жатады.

Рента-пайда аймагы, ец алдымен, тeмен, орташа жэне жогары кiрiстiлiк аймактарына бeлiнедi, бул жердщ кепiлдiк операцияларына каншалыкты катыса алатындыгын алдын-ала аныктайды. Эрине, ец тартымды, ец алдымен, eндiрiстiц жогары юрютшш (жогары рентабельдi) жерлер болады. Микро децгейде (белгiлi бiр учаскеде) нормативт1к багалар жэне олардыц кепш операцияларына катысуы, сонымен катар, суармалы жерлерде суарудыц орналасуы, инфракурылым кэсшорындарына жакындыгы, жолдар желiсiнiц жагдайы жэне т. б. сиякты мацызды шарттармен аныкталады.

Схемадан элемдiк багалардыц казiргi децгейiнде астыктыц рентабельдi eндiрiсi шамамен 5-6 ц/га eнiмдiлiкпен камтамасыз етiледi (шартты мысал), ал 7 ц/га шепнде eнiмдiлiк децгейiндегi дифференциалды рента. Осы юрютшк мэндерiнiц (А-А1) шшде калыптасатын астык eндiрiсiнiц рентабельдiлiк децгей осыган байланысты eте мацызды болып табылады, бул жерде кeбею процестерш камтамасыз ету Yшiн ец аз кажетп пайда калыптасады. Бул пайдалы, бiрак салыксыз (кiрiс бойынша) аймак, em^rn бул пайдадан минималды Yлестi алып тастау жеткiлiктi, eйткенi ^бею процесi калай токтайды.

Бул Yшiн, сондай-ак пайдасыз аймак Yшiн (1-аймак схемасында) аударымдар тек мYлiк (Жылжымайтын мYлiк) салыгы тYрiнде жYзеге асырылуы мYмкiн. Бул жагдайда ол жер. Мунда салыктык аударымдар мYмкiндiгi eндiрiстiк шыгындарга (eзiндiк кунга) салынуы керек.

Сондай-ак, нормативтш баганы аныктау есептеулерше тек рента кiрiстерi катысуы керек, em^rn олар тек жердi сатып алушыга (иесiне) оныц шыгындарын eтеудi (eтеудi) камтамасыз етедi.

Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94

НАУКА О ЗЕМЛЕ EARTH SCIENCES

Юрютер негурлым жогары болса, жердi сатып алу шыгындары согурлым тезiрек тeленедi. Сондыктан сатып алушылардыц белгiлi бiр жер учаскесш алуга деген умтылысы аннуитетпк кiрiстер негурлым жогары болса, согурлым кYштi болады, ягни.бул eнiмдiлiгi жогары учаскелерге катысты.

Жарамды багалардыц (ставкалардыц) кемшшгьец нашар Жерлердщ жогары багалары, сонымен бiрге ец жаксы багалардыц темен багалары.

^аз1рп уакытта белгш бiр дэрежеде карама-кайшы жагдай калыптасты: жер иелершщ иелiгiнде кепiл операцияларында сeзсiз колданылуы керек жогары куны бар жерлер бар сиякты, бiрак iс жYзiнде олардыц куны темен. Мундай жерлерден салыктар да тшсп дэрежеде алынбайды, eйткенi мундай жерлер карапайым молыктыру Yшiн кажеттi юрютерден аспайды.

Сонымен катар, нормативтiк баганыц (мeлшерлеменiц) дифференциалдык рента есебiнсiз есептелген кeрсеткiштерi бойынша салык децгей айтарлыктай мацызды (гектарына нормативтiк баганыц 0,35% шепнде).

А1 нYктесiнен eтетiн сызыктыц (вектордыц) ерекше экономикалык мацыздылыгын атап eту керек. Бул орташа экономикалык ирютшк децгейiн кeрсететiн сызык. Ол ауыл шаруашылыгы eндiрiсiнде, халык шаруашылыгыныц барлык баска салаларындагы сиякты, eндiрiстiц рентабельдiлiгi осы децгейде сакталганша, капиталды кую процестерi жYрмейтiнiн кeрсетедi. Егер ауылшаруашылык eнiмдерi артык немесе жетюпейтш болса, бул толып кетулер орын алуы мYмкiн.

Тапшылыгы бар eндiрiс кезiнде ауыл шаруашылыгы eнiмдерiнiц багасы кeтерiледi, eндiрiстiц рентабельдiлiгi артады, желшщ кeтерiлуге бейiмдiлiгi болады, ягни астык eндiрiсiнiц улгаюына ауыл шаруашылыгы айналымына жер сапасы жагынан ец нашар косымша тарту есебiнен кол жетюзшетш болады.

Егер ауыл шаруашылыгы eнiмдерiнiц айтарлыктай артык мeлшерi орын алса, онда оныц нарыктагы багасы тeмендейдi. А1 векторы да тeмендейдi ^мендейд^ орташа улттык экономикалык рентабельдiлiк ^рсетюшь Айналымда пайдаланылмайтын ец нашар жерлердщ кeлемi артады. Бул процестер орташа экономикалык рентабельдшк децгейi туракты, туракты сипатка ие болганга дейiн жYредi. Таспа кураушы факторлардыц негiзiнде жердщ нормативтiк багасын айкындау кезiнде непзп бастапкы кeрсеткiштер болып табылады: -непзп ауыл шаруашылыгы дакылдарыныц нормативтiк eнiмдiлiгi; -негiзгi ауыл шаруашылыгы дакылдары бойынша 1 га eндiрiстiц нормативтiк шыгындары;

-ауыл шаруашылыгы eнiмдерiнiц негiзгi тYрлерiн сатудыц нормативтiк багалары; -капиталдандыру мeлшерлемесiнiц нормативтiк кeрсеткiштерi; -орташа рентабельдiлiк децгешнщ нормативтiк кeрсеткiштерi.

1. ^азакстан Республикасыныц Жер кодексi, ^азакстан Республикасыныц 2003 жылгы 20 маусымдагы N 442 Кодека.

2. Жуков В. Д., Радчевский А. Н., Юрченко К. А. Кадастровая оценка вновь образуемых земельных участков земель сельскохозяйственного назначения //Политематический сетевой электронный научный журнал Кубанского государственного аграрного университета. - 2015. - №. 109. - С. 585-596.

3. Верламов А. А Жер кадастры: 6 Т. Т 1. -М. Колес, 2004. -528 Б. -/жогары оку орындарыныц студенттерше арналган окулыктар мен оку куралдары/;

4. Гендельман М. А., Крыебаев Ж. К. Научные основы землеустройства: Учебник. -Астана, Фолиант, 2004 г

ЭДЕБИЕТТЕР

Текст научной работы на тему «РЕНТА ҚҰРАУШЫ ФАКТОРЛАР НЕГІЗІНДЕ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ АЛҚАПТАРЫНЫҢ НОРМАТИВТІК БАҒАЛАРЫН АЙҚЫНДАУ ӘДІСТЕМЕСІ»