CC BY
0ОЖА 631.111.2
ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИК АСЫНДАГЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫГЫ МАЦСАТЫНДАГЫ ЖЕР УЧАСКЕС1НЩ БАЗАЛЬЩ Ц¥НЫН ЗЕРДЕЛЕУ
РОМАЗАНОВА ЭСЕЛ ШАЛХАРЦЫЗЫ, АЙТЦАЗИНА АЦЕРКЕ ЕРЛАЩЫЗЫ
Сэкен Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университетi КеА^, Кадастр мамандыгыныц 4-курс студенттерi, Астана, ^азакстан
БЕРИСТЕНОВ АЙДАРБЕК ТАЙНИГАЗЫНОВИЧ
Сэкен Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университет КеА^, Кадастр кафедрасыныц ага окытушысы, Астана, ^азакстан
Аннотация. Ауыл шаруашылыгы - Казацстан экономикасыныц неггзгг секторы болып табылады, ол азыц-тYлiк цаутЫздтн цамтамасыз emin, халыцтыц елеулг бвлтн жумыспен цамтиды. Экономикалыц взгерштер жагдайында жэне ауыл шаруашылыгына цызыгушылыцтыц артуымен ауыл шаруашылыц жерлертщ цуныныц мэселес взeкmi болып отыр. Осы мацалада Казацстандагы ауыл шаруашылыц жерлертщ цунына эсер ететт факторлар царастырылып, жер багасын реттеудщ нeгiзгi eрeкшeлiкmeрi аныцталады.
TyrnHdi свздер: жер, нарыц, топырац, багалау, бага, ауыл шаруашылыгы жерлерi, егютк, жердщ шогырлануы.
^азакстандагы жер катынастарын реттеудщ непзп к^жаты 2003 жылы кабылданган «^азакстан Республикасыньщ Жер кодека» болып табылады. Бул к¥жат жердi меншшке немесе жалга берудщ ережелерщ сондай-ак оны пайдалану шарттарын аныктайды. Зацнаманыц мацызды бeлiгi ауыл шаруашылыгына арналган жерлердщ базалык жалга алу мeлшерлемелерiн жэне сату багасын реттеу болып табылады.
Кодекске сэйкес, мемлекет жер категориясы мен аймагына байланысты жалга алу Yшiн минималды мeлшерлемелердi белгiлейдi. Сонымен катар, нарыктык кунын аныктауга непз болатын кадастрлык багалау механизмi бар. Соцгы жылдары жердi жалга беру тэртсбш жещлдетуге жэне шагын фермерлш шаруашылыктар Yшiн кедергiлердi азайтуга багытталган eзгерiстер енгiзiлдi.
Ауыл шаруашылыгына арналган жерлердщ кунына келесi факторлар эсер етедг
1. Орналасу жерi: ^алалар мен кeлiк торабына жакын орналаскан жерлер эдетте жогары багаланады. Мысалы, Алматы жэне ТYркiстан облыстарында аграрлык инфракурылым дамыган жерлердщ багасы шалгайдагы солтYCтiк аймактарга караганда айтарлыктай жогары.
2. Топырак сапасы: Энiмдiлiгi жогары жерлер, эаресе ощуспк аймактардагы кара топырактар, кымбат багаланады. Ал жайылым немесе кунарсыз жерлер арзанырак.
3. Ауыл шаруашылык жерлершщ тYрi: Епспк жерлер, жайылымдар немесе шабындыктар эр тYрлi багаланады. Егiстiк жерлер жогары eнiмдiлiгiне байланысты ец кунды болып есептелед^ ал жайылымдар негiзiнен мал шаруашылыгына пайдаланылады жэне багасы тeменiрек.
4. Экологиялык факторлар: Суару ^здершщ болуы да жер багасына елеулi эсер етедi. Мысалы, Сырдария eзенi бойындагы жэне Жамбыл облысындагы суармалы жерлер кургак аймактарга караганда ею-уш есе кымбат турады.
Жер кунын багалау эдiстерi:
^азакстанда ауыл шаруашылык жерлерш багалаудыц екi негiзгi эдiсi колданылады: кадастрлык багалау жэне нарыктык багалау.
1. Кадастрлык багалау топырак сапасы, ауыл шаруашылык жерлершщ тYрi жэне орналасу жерi туралы ресми деректерге непзделедь Мемлекеттiк органдар экономикалык
жэне аграрлык салалардагы eзгерiстердi ескере отырып, кадастрлык кунын кезец-кезещмен кайта карайды.
2. Нарыктык багалау жерге деген усыныс пен сураныска талдау жасауды камтиды. Шын мэнiнде, жердщ накты багасы кадастрлык багадан айтарлыктай езгеше болуы мYмкiн, эсiресе егер учаске су ресурстарына колжетiмдiлiк немесе жердщ баска санатка ауысуы сиякты ерекше сипаттарга ие болса (мысалы, к¥рылыс Yшiн).
Жер учаскелершщ багаларына мысалдар:
2023 жылгы мэлiметтерге сэйкес, Алматы облысында 1 гектар егiстiк жердщ орташа куны шамамен 1 200 000 тецгеш курайды, ал СолтYCтiк ^азакстан облысында багалар гектарына 500 000-800 000 тецге аралыгында езгередь Жайылымдар керiсiнше, аймакка жэне инфракурылымныц болуына байланысты гектарына 150 000-300 000 тецге аралыгында багаланады. Ощуспк аймактарда, мысалы, ТYркiстан жэне Жамбыл облыстарында суармалы жерлердщ багасы 1 гектар Yшiн 2 000 000 тецгеге дейiн жетуi мYмкiн, бул кeкeнiс пен жемю-жидек еаруге сураныстыц жогары болуымен байланысты.
Ауыл шаруашылык жерлер нарыгындагы мэселелер мен киындыктар:
Негiзгi мэселелердщ бiрi - жердщ iрi агрохолдингтердщ колында шогырлануы. Бул усак фермерлер Yшiн жерге колжетiмдiлiктi шектеп, учаскелердi жалга алу жэне сатып алу багаларын кeтередi. Сонымен катар, кейбiр жер учаскелерi жеке тулгалар немесе шетелдш компаниялар узак мерзiмге жалга алып койган, бул жер катынастарыныц ашыктыгына алацдаушылык тугызады.
Тагы бiр киындык - жер кунын багалаудагы ашыктыктыц жетiспеушiлiгi. Кадастрлык жэне нарыктык кун арасындагы айырмашылык кейде айтарлыктай Yлкен болады, бул инвестицияларды жоспарлау жэне мэмiлелердi жYзеге асыру кезiнде киындыктар тудырады.
Осылайша, ^азакстандагы ауыл шаруашылык жерлершщ куны кептеген факторларга, соныц iшiнде орналаскан жерiне, топырак сапасына, жердщ тYрiне жэне нарыктагы сураныска байланысты аныкталады. Мемлекеттiк реттеу жалга алушылардыц, меншiк иелершщ жэне инвесторлардыц мYДделерi арасындагы тепе-тецдшт камтамасыз етуi тиiс. Нарыктыц ашыктыгын арттыру жэне фермерлер Yшiн жерге колжетiмдiлiктi камтамасыз ету Yшiн зацнаманы жэне кадастрлык багалау жYЙесiн жетiлдiру кажет.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. 2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
«^азакстан Республикасыньщ Жер кодека». ^азакстан Республикасы YKiMeTÏHÎH ресми сайты. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K030000442
Абдрахманов К. С. «^азакстан Республикасыньщ ауыл шаруашылык секторындагы жер учаскелершщ кунын багалау жэне реттеу» // ^азакстан ауыл шаруашылыгы гылымдарыныц хабаршысы. 2020, № 4, б. 37-45.
Жумадшова А. А., ^айыргелдин С. А. «^азакстандагы ауыл шаруашылыгы жерлершщ нарыгыныц дамуы: мэселелерi мен перспективалары» // Экономика жэне ауыл шаруашылыгы. 2019, 15-т., № 2, б. 101-108.
«2022 жылгы ^азакстан Республикасыныц жер ресурстарыныц жагдайы туралы улттык есеп». ^азакстан Республикасыныц Ауыл шаруашылыгы министрлЫ Жер ресурстарын баскару комитет!, 2023. URL: https://mgov.kz/kz
Мырзагалиев Е. «Ауыл шаруашылыгы жерлерш пайдаланудыц экономикалык жэне
экологиялык аспектiлерi» // ^азакстан экономикасы. 2021, № 3, б. 56-62.
Сапарбаев Б. «Ауыл шаруашылыгы жерлерш жалга беру: казiргi сын-тегеуршдер мен даму
перспективалары» // Жер катынастары жэне кукык. 2020, № 6, б. 23-30.
«^азакстан Республикасындагы ауыл шаруашылыгына арналган жерлердщ кадастрлык
куны туралы ресми деректер». «Азаматтарга арналган Yкiмет» мемлекеттiк корпорациясы.
2023. URL: https://egov.kz/cms/ru/articles/land cadastral
«^азакстандагы ауыл шаруашылыгы жерлершщ нарыгы: Yрдiстерге талдау жэне даму перспективалары». ^азакстан Республикасыныц ¥лттык экономика министрлiгi жанындагы аналитикалык орталыктыц есебi. 2023. URL: https://stat.gov.kz
