Научная статья на тему 'РЕКОМЕНДАЦИИ ПО РЕЙТИНГОВОЙ ОЦЕНКЕ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ИСПОЛНИТЕЛЬНЫХ ОРГАНОВ'

РЕКОМЕНДАЦИИ ПО РЕЙТИНГОВОЙ ОЦЕНКЕ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ИСПОЛНИТЕЛЬНЫХ ОРГАНОВ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
33
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
исполнительные органы / критерий / рейтинг / оценка / эффективность. / executive / criteria / rating / evaluation / effectiveness.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Умидуллаев Кахрамон

В данной статье изучен и сделан анализ системы рейтинговой оценки деятельности исполнительных органов на примере опыта развитых государств. Вместе с тем изучена работа ученых, проводивших научные исследования в этой сфере, освещены их важные научные открытия. В статье говорится о своеобразных особенностях и преимуществах системы рейтинговой оценки деятельности исполнительных органов. Система рейтинговой оценки эффективности деятельности исполнительных органов на основе критериев раскрыта с точки зрения важных аспектов совершенствования деятельности местных органов исполнительной власти путем их внедрения в Республике Узбекистан. Также на основе изучения и анализа выработаны соответствующие предложения и рекомендации.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RECOMMENDATIONS FOR RATING THE ACTIVITIES OF EXECUTIVE BODIES

The article focuses on the analysis of the experience of developed countries in the rating system of executive bodies. At the same time, it covers the work of scientists who have conducted scientific research in this field, and their important scientific discoveries are highlighted. The article discusses the specifics of the rating system of executive bodies and their advantages. The system of rating assessment of the effectiveness of the activities of executive bodies on the basis of criteria is disclosed from the point of view of important aspects of improving the activities of local executive bodies through their implementation in the Republic of Uzbekistan. Based on research and analysis, appropriate suggestions and recommendations are also developed.

Текст научной работы на тему «РЕКОМЕНДАЦИИ ПО РЕЙТИНГОВОЙ ОЦЕНКЕ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ИСПОЛНИТЕЛЬНЫХ ОРГАНОВ»

12.00.02 - конституциявий ху;у;. маъмурий ху;у;. молия ВА

вожхонА ху;у;и

UDC: 33С5(С52)

Умидуллаев ^а^рамон

Тошкент давлат иктисодиёт университеты юридик фанлар буйича фалсафа доктори (PhD) E-mail: umidullayev78@inbox.ru

ИЖРО ОРГАНЛАРИ ФАОЛИЯТИНИ РЕЙТИНГ БА^ОЛАШ

БУЙИЧА ТАВСИЯЛАР

Аннотация. Ушбу мацолада ижро органлари фаолиятини рейтинг бацолаш тизими ривожланган давлатлар тажрибаси мисолида тащил цилинган. Шу билан бирга, мазкур соцада илмий изланишлар олиб борган олимлар ишлари цам урганилиб, уларнинг муцим илмий янгиликлари ёритиб берилган. Мацолада ижро органлари фаолиятини рейтинг бацолаш тизимининг узига хос хусусиятлари ва унинг афзалликлари цацида суз юритилган. Мезонлар асосида ижро органлари фаолияти рейтинг бацолаш тизимини Узбекистон Республикасида жорий этиш орцали мацаллий ижро цокимияти органлари фаолияти самарадорлигини оширишнинг муцим жицатлари ёритиб берилган. Шунингдек, урганиш ва тацлилларга асосланган цолда тегишли таклиф ва тавсиялар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: ижро органлари, мезон, рейтинг, бацолаш, самарадорлик.

Умидуллаев Кахрамон

доктор философии по юридическим наукам (PhD), Ташкентский государственный экономический университет

РЕКОМЕНДАЦИИ ПО РЕЙТИНГОВОЙ ОЦЕНКЕ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ИСПОЛНИТЕЛЬНЫХ ОРГАНОВ

Аннотация. В данной статье изучен и сделан анализ системы рейтинговой оценки деятельности исполнительных органов на примере опыта развитых государств. Вместе с тем изучена работа ученых, проводивших научные исследования в этой сфере, освещены их важные научные открытия. В статье говорится о своеобразных особенностях и преимуществах системы рейтинговой оценки деятельности исполнительных органов. Система рейтинговой оценки эффективности деятельности исполнительных органов на основе критериев раскрыта с точки зрения важных аспектов совершенствования деятельности местных органов исполнительной власти путем их внедрения в Республике Узбекистан. Также на основе изучения и анализа выработаны соответствующие предложения и рекомендации.

Ключевые слова: исполнительные органы, критерий, рейтинг, оценка, эффективность.

Umidullayev Khahramon

Tashkent State University of Economics, Doctor of Philosophy in Law (PhD)

RECOMMENDATIONS FOR RATING THE ACTIVITIES OF EXECUTIVE BODIES

Ab&ract. The article focuses on the analysis of the experience of developed countries in the rating sytiem of executive bodies. At the same time, it covers the work of scientists who have conducted scientific research in this field, and their important scientific discoveries are highlighted. The article discusses the specifics of the

12.00.02 - конституциявий ху;у;. маъмурий ху;у;. молия ВА

вожхонА ху;у;и

rating sytfem of executive bodies and their advantages. The sytfem of rating assessment of the effectiveness of the activities of executive bodies on the basis of criteria is disclosedfrom the point of view of important aspects of improving the activities of local executive bodies through their implementation in the Republic of Uzbekitfan. Based on research and analysis, appropriate suggestions and recommendations are also developed. Keywords: executive, criteria, rating, evaluation, effectiveness.

Юртимизда барча даражадаги ижро этувчи хо-кимият органлари ва уларнинг рахбарлари фаолия-тини бахолашнинг янги тизимини жорий этишга каратилган ислохотлар олиб борилмокда.

Таъкидлаш жоизки, фаолият бошкарув тизи-мининг ажралмас кисмидир. Фаолиятнинг сама-радор булиши эса куп жихатдан тизим ходимла-рининг малакаси, махорати, сохага оид билими ва масъулиятига боглик. Фаолият натижадорлигини таъминлаш учун эса тегишли рахбар ва ходимлар иши самарадорлигини аник микдор ва сифат кур-саткичларни аникловчи мезонларга айлантириш ва шу мезонлар асосида кузатиб бориш мухим. Уз навбатида, бу фаолият сифатининг янада ор-тишига хамда натижадорликни таъминлашга хиз-мат килади. Ижро этувчи хокимият органлари ва уларнинг рах,барлари уртасидаги соглом ракобат-ни хамда бахоланаётган орган ходимларини янада масъулиятли булишларини таъминлайди.

Самарали давлат бошкаруви таълимоти та-лабларидан бири булган давлат хизматчилари-нинг мехнатига караб хак тулаш тизимини жорий этишга амалий замин яратади. Самарадорликка эришган рахбар ва ходимларни рагбатлантиришга хизмат килади. Бунинг учун хар бир ижро органи ва унда фаолият юритаётган ходимлар иши нати-жадорлигини курсатувчи максимал ва минимал балл таксимотини белгилаб олиш лозим булади. Хдкикий самарадорлик эса куйилган максадлар ва эришилган натижаларни таккослашда намоён булади.

Фаолият самарадорлигини бахолаш мезон-лари белгиланган натижаларга эришиш даража-сини яхшилаш билан бирга бошкарув тизимини такомиллаштиришга хам хизмат килади. Давлат органлари фаолиятига бахо бериш мезонларини танлашда, аввало, шу орган фаолиятига тегиш-ли, уларнинг ваколатларига кирадиган вазифа эканлигига эътибор каратиш лозим. Мисол учун, ижро этувчи хокимият органлари фаолиятини бахолашда тегишли конунлар ва бошка норма-тив-хукукий хужжатлар асосида уларга юклатил-

ган вазифаларни тулик камраб олиш билан бир каторда уринсиз такрорланишларга хам йул куй-маслик лозим.

Хусусан, хокимлар фаолиятини бахолашда Узбекистон Республикасининг Конституцияси, "Махаллий давлат хокимияти тугрисида'ги ва бошка тегишли конунлар, Узбекистон Респуб-ликаси Олий Мажлиси палаталари, Узбекистон Республикаси Президенти, Вазирлар Махкамаси хужжатлари ва юкори турувчи органлар хамда те-гишли халк депутатлари Кенгаши карорларининг ижросини ташкил этиш каби уларга юклатилган вазифаларига эътибор каратиш лозим.

Шу уринда мухтарам юртбошимизнинг 2020 йил 24 январдаги мурожаатномада: "Яна бир мухим масала. Амалдаги конун хужжатла-рида хокимликларнинг 300 га якин вазифа ва функциялари назарда тутилган. Шундан 175 таси мазмун-мохиятига кура хокимларнинг асосий вазифалари тоифасига кирмайди ва турли идора-ларнинг функцияларини такрорлайди. Бу эса иш сифати ва ижро интизомига салбий таъсир курса-тиши табиий [1]", - деб таъкидлагани хокимлар фаолиятини бахолаш мезонларини танлашда ма-саланинг ушбу жихатига алохида эътибор кара-тиш лозимлигини курсатади.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Президентнинг 2018 йил 17 августдаги "Тошкент шахрида бошкарувнинг алохида тартибини жорий этиш буйича хукукий эксперимент тугрисида'ги ПФ-5515-сон фармони [2] билан хокимлик-ларга хос булмаган ва бир-бирини такрорловчи функцияларни аниклаш нуктаи назаридан конун хужжатларини хатловдан утказиш, натижаси бу-йича уларни оптималлаштириш вазифаси топши-рилган.

Адлия вазирлиги томонидан юздан ортик конун тахлил килиниб, уларнинг карийб чорак кисмида махаллий хокимиятнинг асосий фаолия-тига хос булмаган ёхуд бошка давлат органлари-нинг функцияларини такрорловчи талаблар бор-лиги аникланган.

12.00.02 - конституциявий ху;у;. МАЪМУРИй ху;у;. молия ВА

вожхонА ху;у;и

Хокимликларда ресурслар озлиги ва малака-ли ходимлар етишмаслиги боис аксарият ишлар бажарилмаслиги, хокимлар ва уринбосарлари-нинг давлат бош^аруви органлари худудий бу-линмалари билан узаро я^ин хамкорлиги йулга ^уйилмагани, махаллий давлат хокимияти ор-ганларига узига хос булмаган бир ^атор вазифа ва функциялар юклатилган булиб, уларни амал-га оширишнинг ташкилий-ху^у^ий ва молиявий механизмлари мавжуд эмаслиги, махаллий ижро этувчи хокимият органларининг вазифа ва функ-циялари алмашиши хамда ^абул ^илинаётган ^а-рорлар ва ани^ натижаларга эришиш учун масъ-улиятнинг йу^олиб боришига олиб келиши, ижро этувчи хокимият органлари ходимларини моддий рагбатлантиришнинг амалдаги тартиби уларга юклатилган вазифалар, функциялар ва масъули-ят хажмига мос келмаслиги, бу эса уларнинг иш самарадорлигига таъсир ^илаётгани каби куплаб холатлар ани^ланган.

Тошкент шахри мисолида эксперемент цилинган ушбу фармон талаблари республиканинг барча худудларига жорий этилиши лозим. Шундагина уларнинг вазифа ва функциялари ани^ булади. Бу эса махаллий ижро хокимияти органлари томонидан амалга оширилаётган ишларнинг натижадорлигини таъминлашга хизмат ^илади. Мухими, уларнинг фаолиятига бахо беришга ^аратилган мезонларни ани^ белгилаб олиш имконияти юзага келади. Зеро, давлат органлари фаолиятини мезонлар асосида бахолаш тизимининг талаблари хам шуни та^озо ^илади. Хар бир бахоланаётган давлат органининг ани^ вазифа, ваколат ва мажбуриятларини белгилаб олмасдан туриб, давлат органлари фаолиятини мезонлар асосида рейтинг бахолаш тизимини жорий этиш кутилган натижаларга эришишга имкон бермайди.

Давлат бош^аруви органлари фаолиятини бахолашда асосан устувор ма^садларни белгилаб олиш ва ресурсларни уларга жалб этиш лозим. Амалий тажриба марказий давлат ва махаллий ижро хокимияти органлари фаолияти самарадор-лигини бахолаш мезонларини ани^ танламаслик улар томонидан белгиланган режаларнинг бир-би-рига мос келмаслиги, яъни яхлитлик ва тизимли-лик йу^лигини курсатади. Бу эса, уз навбатида, фаолият самарадорлигига салбий таъсир ^илади. Барча давлат бош^аруви органларининг режалари

давлатнинг стратегик ма^сад ва режасига асосла-ниши лозим.

Маълумки, хар бир давлат органи уз иш ре-жасини ишлаб чи^ади ва уз олдига куплаб ма^-садларни куяди. Амалиёт эса режага киритилган вазифаларнинг айримлари бажарилмасдан ^олиб кетишини курсатади. Давлат органлари томони-дан ишлаб чи^илган режаларда давлат ми^ёсида ^аралганда тар^о^ ва бир-бирига узвий богли^-лик холати ва ало^аси йу^лиги кузатилади. Бахо-лаш тизимида барча режалар давлатнинг страте-гик ма^садларини амалга оширишга ^аратилади. Стратегик режаларнинг ягона ва электрон кури-нишда булиши эса унинг уз ва^тида ва сифатли бажарилиши имкониятини яратади.

Тад^и^отчи И.Н. Барцицнинг фикрига кура, давлат бош^арувининг "самарадорлик мезонла-ри" тушунчаси бош^арув тизимининг белги ва хусусиятлари мажмуи булиб, бутун бош^арув ти-зими ва алохида бош^арув ^арорларининг сама-радорлиги билан бахоланади. Бахолаш асосини ташкил этувчи хусусияти унинг таснифи ва тав-сифи ёки мезони ор^али амалга оширилади. Шун-дай ^илиб, ^уйилган ма^садлар ва эришилган на-тижалар асосида бахолаш, бахолаш мувофи^лиги хисобланади [3].

Россиялик олим Е.Г. Васильева узининг "Са-марадорликни бахолаш ва ижтимоий сиёсат: ху-дудий тажриба" номли ишида давлат бош^аруви органлари фаолиятини бахолаш тизими:

- барча муаммоларни ^амраб олган холда ба-холашни амалга ошириш;

- ани^ликка риоя этиш;

- тегишли далилларни мустахкамлаш ёки вако-латли органлар манбаларидан фойдаланиш каби талабларга жавоб бериши кераклигини таъкид-лайди [4].

Шу билан бирга, бизнинг фикримизча, давлат органлари фаолиятини бахолаш мезонлари узаро бир-бирига мос булиши, бир-бирини тулдириши ва яхлитликни таъминлаши керак.

Махаллий ижро хокимияти органлари фаолия-тининг самарадорлиги жойларда амалга оширила-ётган ишларнинг натижаси, ижтимоий-и^тисодий усиш курсаткичлари билан изохланади. Уларнинг фаолиятини бахолаш стратегик ва тактик ма^сад-ларга эришишга ёрдам берадиган фаолиятдир. Са-марадорлик курсаткичлари худудларда махаллий ижро хокимияти органлари холатини ани^лаш

12.00.02 - конституциявий ху;у;. маъмурий ху;у;. молия ва

божхона ху;у;и

ва стратегия ишлаб чикиш учун мухим ахборот манбаи хисобланади. Самарадорликни бахолаш махаллий ижро органлари рахбарлари фаолияти-га объектив бахо беришда кушимча имкониятни юзага келтиради.

Махаллий ижро хокимияти органлари фаоли-яти самарадорлигини яхшилаш хамда худудлар-нинг жадал ижтимоий-иктисодий ривожланиши-ни таъминлашнинг асосий максади нафакат дав-лат бошкаруви механизмларини такомиллашти-риш, давлат органлари ишини бахолаш тизимини ривожлантириш, балки давлат органларининг жамият олдидаги жавобгарлигини таъминлаш ва жамоатчиликнинг давлат органларига булган ишончини мустахкамлашдир.

Давлат бошкаруви органлари фаолияти са-марадорлигини бахолаш кайси орган томонидан олиб борилиши тизимнинг мухим жихатларидан бири хисобланади. Айрим давлатларда давлат бошкаруви органлари фаолияти самарадорлиги давлат идоралари томонидан, айрим давлатларда эса жамоатчилик ташкилотлари томонидан, баъзи давлатларда хам давлат органлари, хам жамоатчи-лик ташкилотлари тормонидан хамкорликда урга-нилиб, тахлил килиниб, бахолаб бориш тартиби жорий этилган.

Айрим гарб мамлакатларида шунга ухшаш амалиёт билан шугулланадиган марказлар анча эрта пайдо булган. Хусусан, Америка Кушма Штатларида 1949 йилда бошкарув самарадорли-гини таъминлаш буйича бюро ташкил килинган. Давлат хизматининг самарадорлигини бахолаш буйича махсус комиссия АКШ президента хузу-рида фаолият юритган. 1978 йилда давлат секто-рини бошкаришни урганиш буйича Миллий мар-каз ташкил этилган [5].

Россия Федерациясида "Фукаролик жамия-тини ривожлантириш" жамгармаси, Францияда хукумат хузурида ташкил этилган Миллий кен-гаш, Янги Зеландияда Давлат хизмати буйича комиссия, Козогистон Республикасида Давлат органлари самарадорлигини бахолаш маркази томонидан бахолаб борилади. Аммо купгина давлатларда бахолаш амалиёти билан у ёки бу куринишда хам давлат идоралари, хам жамоат-чилик ташкилотлари томонидан бахолаш тарти-би жорий этилган.

Бизнинг фикримизга кура бахолашнинг ай-нан шу усули купрок самарали ва ишончли була-

ди. Давлат бошкаруви сохасида бу борада кенг куламли ислохотлар олиб бораётган мамлакатлар-даги жараёнларнинг боришини кузатиш лозим. Бу режалаштирилган дастурий вазифаларнинг тулик бажарилиши, кузланган максадларга эришиш ва шу сохага тегишли норматив-хукукий хужжат-ларнинг мазмуни ва сифатини яхшилашга хизмат килади.

Албатта, ривожланган хорижий давлатлар та-жрибасини тугридан-тугри кабул килиш узини окламайди. Чунки хар бир давлатнинг уз бошка-рув шакли, колаверса, хал этилиши лозим булган вазифалари ва уларнинг ечими бир-бирига ухша-майди. Аммо ушбу тажрибани тизим ривожланган давлатлар мисолида урганиш мухим.

Давлат бошкаруви органлари ва махаллий ижро хокимияти органлари фаолиятини бахолаш тартиби жорий этилган давлатлар бахолаш жара-ёнларини ташкил этишда турли усул ва восита-лардан фойдаланишмокда. Урганишлар давомида бахолаш жараёнлари боскичма-боскич демокра-тик талаблар асосида такомиллашиб бораётгани-га, уларнинг фаолиятини бахолашда курсатилаёт-ган давлат хизматларининг сифатига, ахолининг коникиш даражасига, давлат бошкаруви органла-ри ишларини ташкил этишда жамоатчилик ишти-рокини таъминлашга эътибор каратилаётганига гувох булиш мумкин.

Мисол учун, Америка Кушма Штатларида давлат бошкаруви органлари фаолиятига суров-лар, хужжатлар, интервьюлар олиш оркали хам бахо берилади. Малайзияда махаллий ижро хо-кимияти органлари томонидан амалга оширила-ётган ишларнинг самарадорлиги ахоли уртасида утказилган суров натижаларига асосан бахолана-ди. Бунда жами суровда иштирок этган ахолининг сони ва билдирилган фикрларнинг уртача кийма-ти олинади [6].

Канадада самарадорлик ишлаб чикарилган хизматларнинг микдори, суровда иштирок эт-ган ахолининг коникиш даражаси, манфаатдор томонларнинг натижаларини киёсий микдорий тахлил килиш асосида хамда стратегик режаларга эришилганлик билан изохланади [7].

Давлат бошкаруви органлари хамда махаллий ижро хокимияти органлари фаолиятини рейтинг бахолаш борасида олиб борилган илмий тадкикот ишлари натижаларига асосланган холда куйида-гилар таклиф килинади.

12.00.02 - конституциявий ХУКУК MAЪMУPИЙ хуцук;. MOЛИЯ BA

БOЖXOHA ХУКУКИ

Биринчидан, бахолаш самарадорлиги тизимда фаолият юритаётган рахбар ва ходимларнинг тегиш-ли билим ва тажрибасига хам боглщ. Сохага оид билим ишда сифат ва фаолиятда самарадорликнинг ю;ори булишини таъминлайди. Шу сабабли бахолаш тизимига тегишли мавзуларда у;ув ва амалий семинарлар ташкил этиб бориш ма;садга мувофи;.

Иккинчидан, хар ;андай орган узига юклатил-ган вазифаларни тули; бажара олиш ;обилиятига эга булганидагина самарали фаолият юрита олади. Шу сабабли бахоланаётган орган билан бир ва;тда унда фаолият юритаётган рахбар ва ходимларнинг фаолияти натижадорлигини хам бахолаш мухим.

Учинчидан, бахолаш тизими давлат бош;а-руви ва махаллий ижро хокимияти органларида

коррупция даражасини камайтириш, бош;арув соxaсини такомиллаштириш, ;онун устуворлиги ва фаолият ошкоралигини таъминлаш xaмдa асо-сий ма;садларга эришишга ;аратилган сиëсaтни кафолатлайди.

Т^ртинчидан, тизим шаффофлигини таъминлаш ма;садида мaxaллий ижро xокимияти органлари фаолияти самарадорлигига xудуд axолиси томонидан бaxо бериш тизимининг xу;у;ий асо-сини ишлаб чи;иш талаб этилади. Тизим жой-ларда ижро органлари paxбapлapигa yзлapининг фаолияти натижадорлигига эътибор ;аратишла-рини рагбатлантириш билан бирга вазифаларини бажаришда янада масъулиятли бyлишлapини xaм таъминлайди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январдаги мурожаатно-маси.

2. Крнун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. - 2018. - 18 август. - 06/18/5515/1775-сон.

3. Барциц И.Н. Показатели и критерии оценки эффективности государственного управления.

- М., 2010. - С. 8.

4. Васильева Е.Г. Оценка эффективности и социальной политики: региональная практика. Власть.

- 2008. - № 12. - С. 29.

5. Bourn M., Neely A., Mills J., Platts K. Implementing performance measurement sy^ems: a literature review Int. J. Business Performance Management. - 2003. Vol. 5, No.1. - Р. 1-24.

6. Osman M.M., Bachok S., Izzati N., Harun N.Z. Government Delivery Sy^em: Effectiveness of local authorities in Perak. - Malaysia, 2014. - Р. 456.

7. Edmonton. 2016. Citizen Dashboard. City of Edmonton [accessed 10 Apr. 2016]. Available from https: // dashboard.edmonton.ca/

8. Хакимов Р.Р. Развитие правовых основ парламентского контроля в Узбекистане: основные положения закона» о парламентском контроле» // Журнал зарубежного законодательства и сравнительного правоведения. - 2016. - № 6 (61).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.