Научная статья на тему 'ЗАКОНОТВОРЧЕСТВО: СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ И ЗАДАЧИ НА ПЕРСПЕКТИВУ'

ЗАКОНОТВОРЧЕСТВО: СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ И ЗАДАЧИ НА ПЕРСПЕКТИВУ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
115
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
законотворчество / кодификация / законы прямого действия / народовластие / общественное обсуждение / исполнение нормативно-правовых актов / правовой мониторинг / ведомственный нормативно-правовой акт / lawmaking / codification / laws of direct action / democracy / public discussion / enforcement of legal acts / legal monitoring / departmental regulatory act.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Сафаров Джахонгир Исмоилович

в статье всесторонне проанализированы современные тенденции законотворчества, а также выработаны предложения по дальнейшему совершенствованию законотворческой деятельности.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CURRENT PROSPECTS AND CHALLENGES FOR THE FUTURE

The article comprehensively analyzes current trends in lawmaking, and develops suggestions for further improvement of lawmaking process.

Текст научной работы на тему «ЗАКОНОТВОРЧЕСТВО: СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ И ЗАДАЧИ НА ПЕРСПЕКТИВУ»

Review of law sciences

Q-------------- |

- Д^

Djakhongir Ismoilovich Safarov,

Doctor of Sciences (Law), docent

LAWMAKING:

CURRENT PROSPECTS AND CHALLENGES FOR THE FUTURE

Abstract: The article comprehensively analyzes current trends in lawmaking, and develops suggestions for further improvement of lawmaking process.

Key words: lawmaking, codification, laws of direct action, democracy, public discussion, enforcement of legal acts, legal monitoring, departmental regulatory act.

Джахонгир Исмоилович Сафаров,

доктор юридических наук, доцент

ЗАКОНОТВОРЧЕСТВО: СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ И ЗАДАЧИ НА ПЕРСПЕКТИВУ

Аннотация: в статье всесторонне проанализированы современные тенденции законотворчества, а также выработаны предложения по дальнейшему совершенствованию законотворческой деятельности.

Ключевые слова: законотворчество, кодификация, законы прямого действия, народовластие, общественное обсуждение, исполнение нормативно-правовых актов, правовой мониторинг, ведомственный нормативно-правовой акт

Джахонгир Исмоилович Сафаров,

юридик фанлар доктори, доцент

ЦОНУН ИЖОДКОР ЛИГИ:

ЗАМОНАВИЙ ТЕНДЕНЦИЯЛАР ВА ИСТЩБОЛДАГИ ВАЗИФАЛАР

Аннотация: мацолада цонун ижодкорлиги фаолиятини такомиллаштириш борасидаги замонавий тенденциялар атрофлича таулил цилинган уамда цонун ижодкорлиги фаолиятини янада такомиллаштириш юзасидан таклифлар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: цонун ижодкорлиги, кодификация, тугридан тугри амал цилувчи цонунлар, халц уокимиятчилиги, жамоатчилик мууокамаси, норматив-ууцуций уужжатларни ижро этиш, ууцуций мониторинг, идоравий норматив-ууцуций уужжатлар

Мамлакатимизда утган киска давр ичида жамият хаётининг барча сохалари сингари конун ижодкорлиги фаолиятини хам тубдан такомиллаштиришга каратилган кенг куламли чора-тадбирлар амалга оширилди.

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2020 йил 20 январдаги Олий Мажлис ^онунчилик палатаси биринчи йигилишидаги нуткида Узбекистон тараккиётининг янги боскичида олдимизда турган ута долзарб ва мураккаб вазифаларни муваффакиятли хал этиш учун аввало конун ижодкорлиги сохасида ишни бутунлай янгича ташкил этишимиз кераклиги таъкидлаб утилгани бежиз эмас [1].

Шу билан бирга Давлатимиз рахбари Ш.М.Мирзиёевнинг 2020 йил январь ойидаги Олий Мажлис ^онунчилик палатаси ва Сенатининг биринчи йигилишидаги, Олий Мажлис палаталарининг кушма мажлисидаги маърузаларида, шунингдек, Олий Мажлисга Мурожаатномаларида конун ижодкорлиги жараёни сифатини оширишга каратилган бир катор вазифалар хам белгилаб берилди. Хусусан, ^онунчилик палатасида конун лойихалари хамкорликда куриб чикилишини, Хукумат - кумита - ^онунчилик палатаси уртасида фаолият уйгунлигини таъминлаш; парламентга сифатсиз конун лойихаларини киритгани учун аввало ташаббускор идоралар ва Адлия вазирлигининг роли хамда масъулиятини ошириш; мамлакатимиз даражасида карорлар кабул килишда хокимликларнинг иштирокини ошириш, ишлаб чикилаётган карор лойихаларини махаллий давлат хокимияти органлари билан хам келишиш; ижро хокимияти идоралари кабул килинган карорларнинг бажарилиши юзасидан ижтимоий суровлар утказиш оркали ва бошка шаклларда кенг жамоатчилик фикрини мунтазам равишда урганиб бориш, электрон портал, ижтимоий тармокларда махсус сахифалар ташкил этиб, ахоли билан "кайта алока" тизимини йулга куйиш; кабул килинган карорларнинг амалда кандай ишлаётганини бахолаш тизимини жорий этиш, Вазирлар Махкамаси карорларнинг самарадорлиги ва натижадорлиги буйича ахоли фикрини урганиш тизимини амалиётда куллаш билан боглик масалалар шулар жумласидандир.

Шу уринда сунгги йилларда мамлакатимизда конун ижодкорлиги фаолиятига оид куйидаги замонавий тенденцияларни алохида ажратиб курсатишимиз мумкин:

Биринчидан, тизимлаштирилган, яхлит конунлар кабул килиш, шунингдек, конун хужжатларини кодификациялаш амалиёти карор топмокда.

Хусусан, 2015 йилда Олий Мажлис томонидан кабул килинган конунларнинг атиги 11 тасини яхлит ва янги конунлар ташкил этган булса, 2019 йилда ушбу курсаткич 3 баробар ошиб, 35 тага етди. Сунгги йилларда Фукаролик процессуал кодекси, Иктисодий процессуал кодекс, Маъмурий суд ишларини юритиш тугрисидаги кодекс, Сайлов кодекси кабул килинди. Шунингдек, айни дамда Жиноят, Жиноят-процессуал, Жиноят-ижроия, Маъмурий хукукбузарликлар тугрисидаги [2], Фукаролик [3], Нодавлат нотижорат ташкилотлари тугрисидаги [4] ва Экология [1] кодексларини кабул килиш устида жадал ишлар олиб борилмокда.

Иккинчидан, тугридан тугри амал килувчи конунларни кабул килиш механизмлари жорий этилмокда.

Хусусан, утган икки йилда тугридан-тугри амал киладиган конунларни кабул килиш бошланди. Масалан, "Туловлар ва тулов тизимлари тугрисида"ги, "Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тугрисида"ги конунларда хавола шаклидаги нормалар урнига тугридан-тугри ишлайдиган коидалар белгиланди. Ушбу руйхатни шунингдек, "^урол тугрисида", "Туризм тугрисида", "Узбекистон Республикасининг Х,исоб палатаси

тугрисида", "Давлат-хусусий шериклик тугрисида"ги тугридан тугри амал килиш механизмлари назарда тутилган конунлар билан тулдириш мумкин.

Тугридан тугри амал килувчи конунлар шуниси билан ахамиятлики, кабул килинаётган конунларнинг ижтимоий-сиёсий, ижтимоий-иктисодий ва суд-хукук ислохотлари жараёнига таъсирини кучайтиради хамда шу оркали парламентнинг давлат хаётидаги ролини мустахкамлайди. Бошкача айтганда, тугридан тугри амал килувчи конунлар парламентнинг нуфузига, обруйига, кучли парламентни шакллантиришга хамда халк хокимиятчилиги конституциявий принципини мустахкамлашга бевосита таъсир курсатади.

Шу уринда тугридан тугри амал килувчи конунларни кабул килиш амалиётини жадаллаштиришда Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 8 августдаги ПФ-5505-сон Фармони билан тасдикланган Норма ижодкорлиги фаолиятини такомиллаштириш концепцияси мухим роль уйнаганини таъкидлаш лозим. Ушбу Концепцияда тугридан тугри амал килувчи конунларни кабул килишнинг самарали механизмларини жорий этиш устувор вазифалардан бири сифатида белгиланган.

Учинчидан, норма ижодкорлиги фаолиятига замонавий ахборот-коммуникация технологияларини жорий этилмокда.

Узбекистон Республикаси ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базасига (www.lex.uz) норматив-хукукий хужжатлар эълон килинадиган расмий манба макоми берилди.

Барча норматив-хукукий хужжатлар лойихаларини лойихани ишлаб чикувчи ташкилотлар томонидан Узбекистон Республикаси Ягона интерактив давлат хизматлари порталига жамоатчилик мухокамасидан утказиш учун жойлаштириш тартиби белгиланди.

Вазирлар Махкамасининг "Норматив-хукукий хужжатлар лойихаларини ишлаб чикиш ва келишишнинг ягона электрон тизимини жорий этишнинг ташкилий чора-тадбирлари тугрисида" 2019 йил 8 апрелдаги 284-сон карори асосида Норматив-хукукий хужжатлар лойихаларини ишлаб чикиш ва келишишнинг ягона электрон тизими (project.gov.uz) ишга туширилди.

Мазкур тизим оркали норматив-хукукий хужжатлар лойихаларини барча манфаатдор вазирликлар, идоралар, махаллий ижро этувчи хокимият органларига куриб чикиш, электрон ракамли имзодан фойдаланган холда келишиш (виза куйиш) учун, шу жумладан уларнинг кенг жамоатчилик ва мутахассислар мухокамасини утказиш учун бир вактнинг узида ва тезкор жунатиш имконияти яратилди.

Туртинчидан, норматив-хукукий хужжатларни ижро этиш механизми такомиллаштирилмокда.

Хусусан, Узбекистон Республикаси Президентининг "^онун хужжатларини таркатиш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" 2017 йил 8 февралдаги П^-2761-сон карорига мувофик, Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси ^онунчилик палатасига киритилаётган конун лойихалари матнларида тегишли конунлар кабул килингандан кейин унинг ижросини ташкил этиш, ижрочиларга етказиш ва ахоли уртасида мохияти ва ахамиятини тушунтиришни ташкил этишга масъул булган аник давлат органлари курсатилиши шартлиги белгиланди.

Узбекистон Республикаси Президентининг "Норма ижодкорлиги фаолиятини такомиллаштириш концепциясини тасдиклаш тугрисида" 2018 йил 8 августдаги ПФ-5505-сон Фармонига мувофик, конунчилик ташаббуси хукуки субъектлари конун лойихасини

Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг ^онунчилик палатасига киритиш чогида унга, коида тарикасида, конун ва конуности хужжатларини такомиллаштириш, ташкилий-техник чораларни амалга ошириш, шунингдек, конун лойихасини кенг куламда таркатиш хамда унинг мазмун-мохияти ва ахамиятини таргиб килиш буйича масалаларни уз ичига олган конун лойихасини амалга оширишга доир тадбирлар режасини илова килиши тартиби жорий этилди. Бунда, тадбирлар режаси конун Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати томонидан маъкуллаш билан бир вактда Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг палаталари томонидан унинг ижроси устидан таъсирчан назоратни таъминлаган холда тасдикланади.

Шунингдек, конунларни, Узбекистон Республикаси Президентининг ва Вазирлар Махкамасининг карорларини куллаш, улар кучга кирган пайтдан эътиборан ижросини ташкил этиш юзасидан кушимча ички идоравий хужжатлар кабул килишга доир мажбуриятлар юклатилмаган холда амалга оширилиши белгилаб куйилди.

^олаверса, Узбекистон Республикаси Президенти ва Вазирлар Махкамаси карорларида улар кабул килинганидан кейин алохида тадбирлар ва назорат режаларини, шунингдек, "йул хариталари"ни кушимча тарзда тасдикламаган холда аник топшириклар ва уларни амалга ошириш механизмларини белгиловчи нормалар, муддатлар ва масъул ижрочилар мажбурий равишда назарда тутилиши белгиланди.

Бешинчидан, норматив-хукукий хужжатларни хукукий мониторингдан утказиш тартиби жорий этилди.

Узбекистон Республикаси Президентининг "Хукукий мониторингнинг замонавий механизмлари асосида конун хужжатлари ижросининг самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тугрисида" 2019 йил 2 ноябрдаги П^-4505сон карори асосида норматив-хукукий хужжатлар ижросининг хукукий мониторингини утказиш тизими жорий этилди.

Юкоридаги карорга кура, хукукий мониторинг Вазирлар Махкамаси томонидан тасдикланадиган хукукий мониторинг утказиш режасига мувофик амалга оширилади. Бунда Адлия вазирлиги давлат бошкаруви органларининг хукукий мониторингни утказиш сохасидаги фаолиятини мувофиклаштириш буйича махсус ваколатли орган этиб белгиланган. Адлия вазирлиги хар йили давлат бошкаруви органлари томонидан утган йилда утказилган хукукий мониторинг натижалари тугрисидаги хисоботни Вазирлар Махкамасига киритиши назарда тутилган.

Олтинчидан, идоравий норматив-хукукий хужжатларни имкон кадар кискартириш тенденцияси кузатилмокда.

Узбекистон Республикаси Президентининг "Норма ижодкорлиги фаолиятини такомиллаштириш концепциясини тасдиклаш тугрисида" 2018 йил 8 августдаги ПФ-5505-сон Фармонига мувофик, идоравий норматив-хукукий хужжатлар нормаларини юкори юридик кучга эга булган конун хужжатларига утказиш ва "тартибга солиш гильотинаси" усулини куллаш оркали колган хужжатларни, шу жумладан, конунчиликни тизимлаштириш доирасида хар бир идоранинг ваколатини боскичма-боскич камайтириш ва бекор килишни назарда тутувчи, улар томонидан кабул килинаётган идоравий норматив-хукукий хужжатларнинг аник руйхатини белгилаш буйича тизимли ишлар амалга оширилмокда.

Шунингдек, янги идоравий норматив-хукукий хужжатни кабул килиш ухшаш муносабатларни тартибга солувчи айнан бир хил юридик кучга эга хужжатни бекор килиш

билан бир вактда ёки унга таклиф этиладиган узгартишлар киритиш оркали, шу жумладан, уни янги тахрирда баён этган холда амалга оширилиши лозимлиги белгиланди.

Юкоридагилар билан бир каторда келгусида конун ижодкорлиги фаолиятини янада такомиллаштиришнинг куйидаги йуналишларини алохида ажратиб курсатишни таклиф киламиз:

- конун ижодкорлиги фаолиятига илмий-инновацион омилни кенг жорий этиш, "аклли" тартибга солиш механизмларини жорий этиш доирасида халкаро стандартларни, шунингдек лойиха ва амалдаги хужжатлар буйича бахолашнинг узига хос хусусиятларини инобатга олган холда, тартибга солиш таъсирини бахолаш институтини жорий этиш, барча вазирлик ва идораларнинг тартибга солиш таъсирини бахолаш буйича мажбуриятини белгилаш, шунингдек, тартибга солиш таъсирини бахолашни амалга ошириш учун масъул мувофиклаштирувчи махсус ваколатли органни (Адлия вазирлиги) белгилаш;

- Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси ^онунчилик палатасига киритилаётган конун лойихалари матнларида тегишли конуннинг хаволаки моддаларини, уларнинг ижроси буйича кабул килиниши лозим булган хужжатни, аник муддатни хамда масъул булган давлат органини аник белгилашни назарда тутувчи алохида модда киритиш;

- Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2020 йил январь ойидаги Олий Мажлис ^онунчилик палатаси ва Сенатининг биринчи йигилишидаги, Олий Мажлис палаталарининг кушма мажлисидаги маърузаларида, шунингдек, Олий Мажлисга Мурожаатномаларида белгиланган Хукумат ва парламент уртасида фаолият уйгунлигини таъминлаш максадида Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг Узбекистон Республикаси Олий Мажлисидаги ваколатли вакили институтини янада такомиллаштириш, шу жумладан, вазирлик ва идораларда рахбар уринбосарларидан бирига парламент ва унинг кумиталари билан хамкорлик килиш вазифасини юклаш;

- тугридан тугри амал килувчи конунларни кабул килиш шароитида куп давлатларда конунга "иловалар" килиш амалиёти мустахкам кириб борган. Яъни, конун билан жорий этилаётган тизимни амалга ошириш учун зарур булган хужжат (масалан, ариза ёки хужжат намунаси) ёки схема шаклидаги маълумотлар конуннинг узида илова килинади. Бу оркали конунни амалиётда куллаш янада осонлашади хамда конуннинг тугридан тугри амал килиш даражаси сезиларли даражада ортади. Хозирча, гарчанд, бунинг учун етарли имконият булсада, миллий конун ижодкорлиги жараёнида ушбу тизим йулга куйилмаган. Масалан, процессуал хужжат намуналари Жиноят-процессуал кодексга, Фукаролик-процессуал кодексга, Иктисодий-процессуал кодексга илова килиниши мумкин ва х.к.;

- конун ости норматив-хукукий хужжатларни кабул килиш чегараларини белгилаб бериш, бунда конун ости норматив-хукукий хужжатлар Конституция ва конунлар асосида хамда уларнинг ижроси юзасидан кабул килинишини белгилаш максадга мувофик. Шунингдек, конунлар даражасида тартибга солиниши лозим булган масалалар юзасидан конун ости норматив-хукукий хужжатларни кабул килишни такиклаш таклиф этилади. Шу максадда Узбекистон Республикаси Президентининг фармонлари, карорлари хамда Вазирлар Махкамасининг карорлари кайси масалалар буйича кабул килиниши мумкинлигини аник белгилаб куйилиши зарур;

- конун лойихаларини хукукий экспертизадан утказиш жараёнида экспертлар лойиханинг тугридан тугри амал килиши даражасига мажбурий бахо бериш тартибини жорий этиш лозим. Яъни, хукукий экспертиза натижалари буйича хулосада ушбу лойиха умумий тусдами ёхуд тугридан тугри амал киладими, деган саволга жавоб берилиши лозим.

5

Бунда башарти, лойиха умумий тусдаги конун булса, уни тугридан тугри амал килувчи конунга айлантириш учун киритилиши талаб этиладиган узгартириш ва кушимчалар буйича таклиф хамда тавсиялар берилиши зарур;

- хорижий тажрибадан келиб чиккан холда норма ижодкорлиги фаолияти устидан парламент назоратини кучайтириш хам мухим ахамият касб этади. Маълумки, конунларда барча муносабатларни хам тартибга солишнинг имкони булмайди, уни куллаш билан боглик айрим масалалар конун ости норматив-хукукий хужжатлар билан тартибга солиниши кузда тутилиши мумкин. Мазкур холатларда парламент конунда кузда тутилган конун ости норматив-хукукий хужжатнинг мазмуни, унинг конунда кузда тутилган максад ва вазифаларга мослигини, хаволаки норма тулаконли реализация этилганлигини бахолаш нуктаи назаридан конун ости норматив-хукукий хужжатни урганиши куринишидаги парламент назоратининг янги шаклини жорий этиш зарур;

- тугридан тугри амал килувчи конунларни кабул килишда лойихаларни жамоатчилик мухокамасидан утказиш тартиб-таомиллари мухим ахамиятга эга. Сунгги йилларда мазкур йуналишида бир катор ишлар амалга оширилган булсада, хали-хануз жамоатчилик мухокамасига хавола этилган лойихалар билан танишиб чикадиган ахоли кисми купчиликни ташкил этмайди. Бунинг энг асосий сабабларидан бири шундаки, мутахассис булмагани сабабли жамоатчилик учун куп холларда мураккаб тилда ёзилган ва катта хажмли лойихалар билан танишиш маъкул келмайди. Шу боис, хорижий тажрибадан келиб чиккан холда жамоатчилик мухокамасига лойихани эмас, балки лойиха тайёрланмасдан олдин унинг концепциясини, яъни энг асосий гоясини куйиш максадга мувофик.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:

1. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020 yil 20 yanvardagi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi birinchi yig'ilishidagi nutqi // O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Matbuot xizmatining rasmiy veb-sayti - www.president.uz

2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 17 yanvardagi PF-5635-son "20172021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasini "Faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili"da amalga oshirishga oid Davlat dasturi to'g'risida"gi Farmoni // Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi - www.lex.uz

3. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 5 apreldagi F-5464-son "O'zbekiston Respublikasining fuqarolik qonunchiligini takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Farmoyishi // Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi - www.lex.uz

4. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy sohadagi islohotlar ustidan jamoatchilik nazorati samaradorligini, shuningdek, fuqarolarning demokratik o'zgartirishlardagi faolligini oshirishga oid qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida" 2019 yil 4 oktyabrdagi PQ-4473-son qarori // Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi - www.lex.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.