REKLAM DİLİNİN FUNKSİONAL QRAMMATİK XÜSUSİYYƏTLƏRi: XƏZƏR TELEVİZİYASINA İSTİNADƏN Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

REKLAM DÍLÍNÍN FUNKSÍONAL QRAMMATÍK XÜSUSÍYY9TL9Ri: XazaR TELEViziYASINA ÍSTÍNAD9N

AFAQ CUMA QIZI HACIYEVA

Azarbaycan Respublikasi. Baki §ahari ADPU. Müasir Azarbaycan dili kafedrasi, doktorant ID: https://orcid.org:0000-0003-0535-6818

Azdrbaycanda tarixi manbalar, tapintilar, görüntüldr ölkdmizdd reklam tarixini gox-gox qddimldrd aparir. Reklam gox qadimdan ticaratla qo§a addimlami§ va müasir saviyyaya gatmi§dir. Hazirda isa gox böyük bir biznes sahasina gevrilmi§dir.

Müstaqillik illarinda Azarbaycan dilinin milli dili kimi safliginin qorunmasi va inki§afi ügün kifayat qadar qararlar va qanunlar qabul edilsa da, bu qararlarin icrasinda ciddi nöqsanlar, bo§luqlar qalmaqdadir. Reklamlarin dili funksional cahatdan tahlil edildikda, reklamlarimizn dilinda ciddi problemlar mü§ahida edacayik. Küga va prospektlarda, radio va televiziyada har an reklam matnlarindaki norma pozuntulari ila qar§ila§maq olar.

Nümayi§ etdirilan reklamlarin bir goxunu xaricdan ölkamiza idxal edilan mahsul ahata edir, onlarin dilimiza tarcümasi isa barbad vaziyyatdadir. Qeyd edak ki, bu gün bir gox küga boyu düzülan rangarang reklam va elan lövhalarinda xo§agalmaz hallara da rast galmak az qala adi hala gevrilib. Bu cür reklam va elanlarda Azarbaycan dili kobud §akilda pozulur. Xüsusan divarlara yapi§dirilan elanlarda qrammatik qaydalara ümumiyyatla, bir gox hallarda diqqat edilmir. Rus, türk, ingilis dilinda olan sözlardan yerli-yersiz istifada edilmasi da dilin leksik normasina ziddir. Bu, dilimizin korlanmasi baximindan kifayat qadar ciddi masaladir.

Reklam va elanlar ahaliya asasan televiziya va matbuat vasitasila gatdirilir. Respublikada qazet reklamina olan maragin artirilmasi va onun effektivliyinin yüksaldilmasi ügün müxtalif növ alava xidmatlarin göstarilmasi lazimdir. dgar respublikada yüksak tirajla gixan va yaxud reklam üzra ixtisasla§an qazetlar öz elanlarini zonalar üzra yerla§dirirsa, har bir reklamverici istadiyi cografi zonada bazar seqmentini segarkan öz elanlarini va reklamlarini konkret istehlakgilar qrupuna yönaltmak imkani qazanir. Bu da ahaliya xidmatla yana§i, qazet elanlarinin effektivliyinin artirilmasinda mühüm addim ola bilar.

Ümumiyyatla, reklam bazarinin samaraliliyinin müayyanla§dirilmasi sahasinda goxlu metod va üsullar tatbiq edila bilar. Bunlarin darindan öyranilmasi, daha mütaraqqi formalarinin axtarib tapilmasi müassisa va ta§kilatlarin an asas vazifasidir.

Agar sözlzr: reklam, elan, acnabi sözlarin yerli-yersiz istifadasi, dilimizin korlanmasi, norma pozuntulari.

ФУНКЦИОНАЛЬНО-ГРАММАТИЧЕСКИЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ ЯЗЫКА РЕКЛАМЫ: ПО СВЯЗИ С ХАЗАРСКИМ ТЕЛЕВИДЕНИЕМ

АФАГ ДЖУМА КЫЗЫ ГАДЖИЕВА

Республика Азербайджан. город Баку АДПУ. Кафедра современного азербайджанского языка, докторант

Исторические источники, находки, изображения в Азербайджане уводят историю рекламы в нашей стране в очень древние времена. Реклама шла рука об руку с коммерцией с древних времен и достигла современного уровня. В настоящее время это стало очень большой бизнес-сферой.

Хотя за годы независимости было принято достаточно решений и законов для защиты и развития чистоты азербайджанского языка как государственного, в реализации этих решений все еще имеются серьезные недостатки и пробелы. Когда язык рекламы будет

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

проанализирован функционально, мы увидим серьезные проблемы в языке нашей рекламы. На улицах и проспектах, на радио и телевидении в любое время можно столкнуться с нарушениями норм в рекламных текстах.

Многие отображаемые рекламные объявления охватывают товары, ввозимые в нашу страну из-за рубежа, и их перевод на наш язык находится в плохом состоянии. Следует отметить, что сегодня стало почти обычным явлением встретить неприятные ситуации на красочных рекламных досках и досках объявлений, выстроившихся вдоль многих улиц. В такой рекламе и объявлениях грубо нарушается азербайджанский язык. На грамматические правила вообще не обращают внимания во многих случаях, особенно в объявлениях, размещенных на стенах. Использование русских, турецких и английских слов не к месту также противоречит лексическим нормам языка. Это довольно серьезная проблема с точки зрения испорченности нашего языка.

Реклама и объявления доводятся до населения в основном через телевидение и прессу. Для повышения интереса к газетной рекламе в республике и повышения ее эффективности необходимо оказание различных видов дополнительных услуг. Если газеты с большим тиражом в республике или газеты, специализирующиеся на рекламе, размещают свои объявления по зонам, каждый рекламодатель получает возможность направлять свои объявления и рекламу на определенную группу потребителей при выборе сегмента рынка в желаемой географической зоне. Это может стать важным шагом в повышении эффективности газетной рекламы в дополнение к обслуживанию населения.

В целом в области определения эффективности рекламного рынка можно применять множество методов и приемов. Их углубленное изучение и поиск более совершенных форм является важнейшей задачей предприятий и организаций.

Ключевые слова: реклама, объявление, неуместное использование иностранных слов, искажение нашего языка, нарушение норм.

FUNCTIONAL GRAMMATICAL CHARACTERISTICS OF ADVERTISING LANGUAGE: WITH REFERENCE TO KHAZAR TELEVISION

AFAQ JUMA GiZi HAJÍYEVA

Azerbaijan Republic. Baku city ADPU. Department of modern Azerbaijani language, doctoral student

Historical sources, finds, images in Azerbaijan take the history of advertising in our country back to very ancient times. Advertising has gone hand in hand with commerce since ancient times and has reached a modern level. Currently, it has become a very large business area.

Although sufficient decisions and laws were adopted for the protection and development of the purity of the Azerbaijani language as a national language during the years of independence, there are still serious shortcomings and gaps in the implementation of these decisions. When the language of ads is analyzedfunctionally, we will see serious problems in the language of our ads. In the streets and avenues, on radio and television, you can encounter norm violations in advertising texts at any time.

Many of the displayed advertisements are covered by products imported to our country from abroad, and their translation into our language is in a bad state. It should be noted that today it has become almost common to find unpleasant situations on the colorful advertising and bulletin boards lined up along many streets. In such advertisements and announcements, the Azerbaijani language is grossly violated. Grammatical rules are generally not paid attention to in many cases, especially in announcements posted on walls. The use of Russian, Turkish, and English words out of place is also contrary to the lexical norms of the language. This is quite a serious issue in terms of the corruption of our language.

Advertisements and announcements are delivered to the population mainly through television and the press. In order to increase the interest in newspaper advertising in the republic and increase its effectiveness, it is necessary to provide various types of additional services. If newspapers with a high circulation in the republic or newspapers specializing in advertising place their ads in zones, each advertiser gets the opportunity to direct their ads and advertisements to a specific group of consumers when choosing the market segment in the desired geographic zone. This can be an important step in increasing the effectiveness of newspaper ads in addition to serving the population.

In general, many methods and techniques can be applied in the field of determining the efficiency of the advertising market. Studying them in depth and finding more advanced forms is the most important task of enterprises and organizations.

Keywords: advertising, announcement, inappropriate use of foreign words, corruption of our language, norm violations.

GiRi§

AMEA Nasimi adina Dilgilik institunun apardigi monitorinqlar va mu§ahidalar da bir daha subut edir ki, reklamlarimizin dilinda ciddi problemlar mu§ahida olunur. Prospekt, kuga, bina divarlari va s. har an reklam matnlarindaki norma pozuntulari ila qar§ilamaq mumkundur. Reklamlarda daha gox orfoqrafik, leksik va qrammatik normalar pozulur.

Son dovrlarda istar media, istarsa da reklam va elanlarda qrammatik sahvlarin daha qabariq vaziyyatda nazara garpmasini son illar kitab oxumaq vardi§imizin azalmasi ila alaqalidir. ilk onca, bu yazilari mutaxassislar hazirlamalidir. ikincisi, taassuf ki, bu gun bizim umumiyyatla, kitab oxuma madaniyyatimiz gox a§agi saviyyadadir. £ox az adam kitab oxuyur. Qrammatik vardi§lar maktabda oyrandiyimizla yana§i, kitab oxumaqla, daimi mutalia ila formala§ir. Kitab az oxunur deya, televiziya ekranlarinda da aparicilarin aksariyyati normal dani§mir. Ona gora da, ham maktabda yax§i baza qoyulmalidir, ham da insan oz uzarinda i§lamalidir. O ki qaldi reklamlara, bunlarin hazirlanmasi ila pe§akarlar ma§gul olmalidir. Har firma sahibi istadiyi kimi matn yaza bilmaz. REKLAM DiLiNDO FUNKSiONAL QRAMMATiK NOQSANLAR Dilimizin inki§afinda publisistik uslubun, habela kutlavi informasiya vasitalarinin rolu danilmazdir. Buna baxmayaraq bu uslubun dilinda xeyli qusurlar movcuddur.

Reklam matnlarinda bir gox hallarda agar sozlar va ifadalar duzgun segilmir, ona gora da, insanlar reklamda aks etdirilan fikri, maqsadi ba§a du§a bilmir. Masalan: "P9rd9 evi", "Qutab evV, "Oboy evi" deyil, uP9rd9 gegidfori", "Dadli qutab", "Divar kagizlari" olsa idi, fikir daha daqiq olardi.

Rus, turk, ingilis sozlarindan yerli-yesiz istifada edilmasi da dilin leksik normasina ziddir. "Afsiantka teleb olunuf", "isdi pera§kf" kimi yazilara gox yerda rast galmak mumkundur. Bu, dilimizin korlanmasi baximindan kifayat qadar ciddi masaladir.

Ara§dirmalar onu da gostarir ki, alinma sozlar heg bir sabab olmadan bazan orijinalda oldugu kimi yazilir, xususila Bakinin markazinda firma, magaza, restoran, bar va s. adlari acnabi dillarda yazilir, bununla da dil qaydalari pozulur. Masalan: "Azdrsun" // "Azsrbaycan gum^i" "Toy box"// "Oyuncaq qutusu" "Dreem land" // "Xdyal diyari"

f) xezar

Shop

Xazar televiziyasindaki reklamda tamamila эспэЫ sözlardan istifada edilib.

X" harfl avazina "KH" yazilmasi da, orfoqrafik sahva nümunadir.

Ümumiyyatla har hansi sözü vurgulamaq ü9ün onu cümla ortasinda böyük harfla yazmaq na qadar dogrudur?! Matni yerla§dirmak ü9ün asassiz ixtisar da darhal göza 9arpir: "Avropada istehsal

olunan..."

'Porsche Baki Markazi" mürakkab adi sanki xalqlarin qovugmasi kimi alinib.

Reklamda qeyd edilan "Yeni rahat qutu" ifadasini sanki dilimizi natamam bilan bir acnabi nitqina banzayir. "Yeni" va "rahat" sifatlarini yana§i i§latmak sahvi ila yana§i, "Yeni qutu" ifadasi

da istehlakgida gulu§ yaradir, gunki "Kohna qutu"da idi, sonra yenisi ila avaz olundu deya alici du§una bilar, va ya standart qutu dizayni oldugu ugun istehlakgi heg bir yenilik gormayacak. Hamginin "rahat qutu" yazilsa da, qutunun normal, digar qutulara banzadiyi gorulur, rahatligi tamin edacak heg bir vasita gorulmur. Bu zaman, fikrimca, yalandan qutuya "Rahat" yazilirsa, darmanin

da effekti yalan ola bilar.

Novbati reklamda "Hayata baglayan i§iq" yazisi ila istehsalgi hansi fikri yaratmaga gali§ib namalumdur, i§iq deyarkan, elektrik nazarda tutulurmu?! Qgar elektrik nazarda tutulursa, o niya insani hayata baglayir?! Axi Azari§iq var... i§iq hayatimizda vacibdir, amma bizi hayata baglayacaq qadar?! insanlar susuz, qidasiz, havasiz hayatdan qopur, yani Astellas i§igi olmasa da, biz ya§aya bilarik.

Reklam oldugu ugun "+" i§arasini soz ila yazmaq onu daha calbedici edib?! Fikrimca, aksar istehsalgilar reklamda lakonikliya yer verarkan, bu reklamda tam aksini gormak birincilarin haqli oldugunu gostarir, gunki gozyorucu soz goxlugu yaranib.

Reklamda istifada olunan murakkab ad iki dilin qovu§masindan yaranib ki, bu da dilimizin leksik normasini pozur.

Reklamda aliciya na taqdim edildiyi namalumdur, yani manzillarin satildigi va ya kiraya verildiyi sadaca yaqin etmak olar.

Bu xususi isimlar beynalxalq olsa da, olkamizda istifada olunarkan vatanda§larin adi va soyadini oz dilimizda ustlarinda qeyd etmak mumkundursa, o zaman "Visa" avazina "Viza", "MasterCard" avazina "Masterkart" kimi yazilari da yazmaq mumkundur.

I IM

.1/" л I 1

Xazar televiziyasinda gostarilan reklamda "i" saitinin avazina "i" saiti yazilmasi orfoqrafik normanin pozulmasina aid ba§qa bir numunadir.

Televiziyada tez-tez qar§imiza 9ixan bu reklamda isa "Klinika" sozunun boyuk harfla yazilmasi yanligdir.

Eyni sahv digar reklamda da qar§imiza 9ixir, "Turbo" va "Paketlar" sozlari sahvan boyuk harfla yazilib._

ti^cq

ecd i r

9ksar reklamlarda butun harflarin boyuk ila yazilmasina §ahid oluruq, lakin bu reklamda aksina, butun harflar ki9ik harf ila yazilib, bu da xususi isim u9un sahv sayilir. "Faberlik" kimi ki9ik bir sozda eyni anda dilimiza aid 2 orfoqrafik sahv movcuddur.

Xazar televiziyasinda qar§imiza çixan digar reklamlarda yenidan mahsulun adi acnabi dildadir. Naticada rus dilini bilmayan istehlakçi §okolad novlarini farqlandira bilmayacak va reklam onun ûçiin bir mana losb etmayacak._

MANGO

Driving I«» mm hciv

Hamin kanaldaki ba§qa bir reklamda yenidan sadaca acnabi sozlardan istifada edilib. Bu reklama sassiz baxildiqda, ümumiyyatla nayin reklam edildiyi namalumdur.

N9Tica

Reklam va elanlarda qrammatik normalarin pozulmasi dilin ozüna xalal gatirir. Problemin qar§isinin alinmasi ûçûn bu i§la maçgul olanlar avvala Azarbaycan dilini yax§i bilmalidir. 9gar dili yax§i bilmirlarsa, mütaxassislara müraciat etsinlar, çûnki o reklamin sahv yazilmasi, lovhalarda iri harflarla yazilan sahvlarin daha da diqqat çakmasi reklam sahibi ûçûn çox boyük qüsurdur. Bu, qatiyyan yolverilan deyil.

Müvafiq dovlat proqraminda da kûça reklamlarinin, afiçalarin yazili§inin normaya uygun olmasinin vacibliyi vurgulanir. Hesab ediram ki, bela problemlarin hall olunmamasi bûtovlûkda Azarbaycan dilinin normalarinin pozulmasi faktidir va qar§isi mütlaq alinmalidir. Dilçilik institutunun Monitorinq §obasi da bütün müassisalara bu movzuda komak etmaya, mütaxassis yardimi etmaya hazirdir. Bu hallar davam edarsa, galacakda inzibati addimlar da atila bilar. Carimalarin tatbiq edilmasi inzibati addimdir. Dilçilik institunun ela sanksiyalar tatbiq etmak imkani va hüququ yoxdur. Lakin galacakda bununla bagli inzibati addimlarin atilmasi maqsadauygun olardi. Çûnki inzibati addim har zaman daha efektli olur. Ona gora da, galacakda tatbiqi gozlanilir. Halalik isa reklam va elanlarda dil qaydalarinin pozulmasi hallari davam edir.

9slinda reklamlarin dili avvalki illarla müqayisada o qadar da barbad deyil. Reklamlarda daha çox millilik, milli xüsusiyyat, milli taqdimat çatmir. Tarcümalar düzgün aparilmir. Dü§ünüram ki, yaxin galacakda reklamlarin dili ila bagli problem aradan qalxacaq. Azarbaycan Respublikasinin Prezidenti tarafindan "Azarbaycan dilinin qloballaçma çaraitinda zamanin talablarina uygun istifadasina va olkada dilçiliyin inkiçafina dair" dovlat proqrami tasdiq olunub. Qanuna sahv yazilmi§ sozlarla bagli madda alava olunub. Hamin maddaya uygun qaynar xatt yaradilacaq. Artiq har bir vatandaç §ahar, kûça adlarindan reklamlara qadar, harada yanliçliq gorsalar, qaynar xatta müraciat edacaklar.

9D9BÍYYAT

1. Azarbaycan Respublikasi Qanunu. Reklam haqqinda. Baki: 2019, 26-ci band.

2. Beynalxalq reklam kodeksi. Baki, 1987.

3. Dadaçov. A. Kütlavi informasiya vasitalarinda reklam va marketinq problemlari. Baki: 2001,

168 sah.

4. 9lakbarov Э.Э., Zeynalov Н.Э. Kommersiya faaliyyatinda reklam. Baki, 1999.

5. Xalilov. B. Müasir Azarbaycan dilinin leksikasi. Baki: Nurlan naçriyyati, 2005, 442 sah.

6. Karimov M., ismayilov R. Matbuatda reklam. Baki, 1997.

7. Qarayev.F., Yusifov.E., Novruzova.A. Reklam içinin taçkili. Baki: 2017, 418 sah.

8. Mammadli. C. Müasir jurnalistika. Baki: 2003. 615 sah.

9. Зазыкин В. Г. Психология в рекламе. Москва, 1992.