CC BY
77TOLiM-TODRiS PROSESiNDO MÜASiR TEXNOLOGiYALARDAN iSTiFADO ÜSULLARININ ÖYRODiLMOSi METODiKASI
OHMODLi NiGAR FOXRODDiN QIZI
Kompüter elmlari kafedrasi, Azarbaycan Dövlat Pedaqoji Universiteti, (Baki, Azarbaycan)
AHMADLi NiGAR FAKHREDDiN
Department of Computer Science, Azerbaijan State Pedagogical University, (Baku, Azerbaijan)
Xülasa. Müdyydn zaman müdddti kegdikda texnologiya tahsilin daha ayrilmaz hissdsind gevrildikca, daha gox müallim §agirdlari öyratmak ügün müasir alatlarin müxtalif formalarindan istifada etmak istayir. Müasir dövrda talabalari talimda i§tirak etmaya va faal rol oynamaga havaslandirmak ügün müasir texnologiyanin istifadasini özünda birla§diran bir sira innovativ va yeni tadris metodologiyalarini nümayi§ etdirir va ciddi §akilda tahlil edirik. Müasir tadris texnikalari bütün dünyada yayilmi^dir ki, bu da müallimlar ügün faydali va asandir. Müasir tadris texnikalari u§aqlari yax§i tarbiya edir va onlari aydin ba§a salir. Bu dövrda tahsil proqramlarinda internetdan istifadanin artmasi - bu o demakdir ki, talabalar va müallimlar agiq va gevik talim sistemlari daxilinda texnologiyadan getdikca daha gox istifada edacaklar.
Agar sözlar. müasir tadris texnikalari, maqsadlari, talimin tasnifati texnikalar, tadris texnikalari, medialar, faydalar, müasir gaglara hazirliq, kompüter.
METHODOLOGY OF TEACHING METHODS OF USING MODERN TECHNOLOGIES
IN THE EDUCATIONAL PROCESS
Annotation: As technology becomes a more integral part of education over time, more teachers want to use various forms of modern tools to teach students. We demonstrate and rigorously analyze a number of innovative and new teaching methodologies that incorporate the use of modern technology to encourage students to participate and play an active role in learning today. Modern teaching techniques are spread all over the world, which is useful and easy for teachers. Modern teaching techniques educate children well and make them understand clearly. The increasing use of the Internet in educational programs during this period means that students and teachers will increasingly use technology within open and flexible learning systems.
Keywords: modern teaching techniques, objectives, classification of training, techniques, teaching techniques, media, benefits, preparation for modern times, computer.
Tahsil elmla ma§gul olan talabanin §axsiyyatinin formala§masi prosesidir. Belalikla, sabahin tahsili fardi yaradici, yenilik^ va tasirli etmakla oz rolunu daha samarali oynaya bilmalidir. Bir muallim butun talabalarin muxtalif fardi farqlarina cavab vera bilmaz. 3gar biz keyfiyyatli talimdan dani§iriqsa, bu zaman ham oyradan-muallim, ham da oyranan-talaba u9un alveri§li §araitin, yeni texnoloji avadanliqlarin movcud olmasini asas masala kimi qeyd eda bilarik. Qeyd eda bilarik ki, an son tadris texnologiyalari ila innovativ tadris metodlari talabalara tahsilda mukammalliya nail olmaga komak edir. Muasir dovrun innovasiyalarinin sayinin dovrun talablarina uygun olaraq artmaqda olmasi faktini nazara alaraq deya bilarik ki, hal-hazirda talimi talabalara al9atan etmak va muallimin i§ini asanla§dirmaq u9un komputer texnologiyalarindan istifadanin ahata dairasi geni§lanmi§dir. indiki vaxtda siniflar dayi§dirildiyi va dinamiklar, onlayn yayimlanan videolar, interaktiv lovhalar, vizualla§diricilar, cavab sistemi, CD-lar, proyektorlar, tadris proqramlarinin va ba§qa vasitalarin daha tasirli va aydin §akilda talimin umumi keyfiyyat gostaricisini yax§ila§dirmasi fakti malumdur. Muallimlar yeni tadris texnikalari ila talabalara daha darindan va operativ dars ke9a va butun §ubhalarini aradan qaldira bilarlar. Muallimlar talabalarla alaqa yaratmaq u9un muxtalif nov muasir
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
tadris texnikalarindan istifada etmalidirlar. Tahsilda istifada olunan müasir tadris texnologiyalarindan istifadanin bir ne9a maqsadi vardir ki, bunlara a§agidakilari aid eda bilarik :
> Materialin daha maraqli va calbedici §akilda taqdim edilmasi;
> Keyfiyyatli materiali zanginla§dirmakda talabalari istiqamatlandirmak va onlara kömak edilmasi;
> Vaxtdan samarali istifada etmak va talabalari ma§q etdirmak;
> Fardi talimat verilmasi;
> §agirdlari ham amakda§liq, ham da birga öyranma faaliyyatlarina yönaltmak;
> Adi situasiyalarda öyratmak avazina, talabalar ü9ün talim materiali hazirlamaq;
> §agirdlarin öyranmalarinin diaqnostikasinin aparilmasi va onlarin tahsil problemlarinin aradan qaldirilmasina kömak etmak.
istifada9ilara bir sira pe§a istiqamatlari üzra operativ §akilda i§lamaya kömak edan innovativ avadanliqlarin tadris müassisalarinda tam olaraq qura§dirilmasi tahsil prosesinin i§tirak9ilarina bir sira üstünlüklar qazandirir ki, bunlardan an vacibi dövrün talablari ila ayaqla§maga kömak etmasidir. Orta maktablarda §agirdlara tatbiq edilan beyin firtinasi, aqli hücum kimi metodlari ümumi fannin manimsanilmasi ü9ün ali tahsil müasissalarinda tatbiq edilmasi ila bagli bir sira praktiki darslarin aparilmasi fakti malumdur.Yeni talim texnologiyalarinin tadrisa tatbiqinda multimedia avadanliqlari ila yana§i medianin özünün istifadasi da geni§ yayilmi§dir. Bela ki, audio-viziual vasitalar, interaktiv texnologiyalara aid olan elektron ag lövha kimi multimedia vasitalarinin özlari da tadrisda elmi biliklarin tacrübaya tatbiqinin göstarila bilmasi ü9ün labüd vasaitlardan hesab olunur. Daha yax§i müallim olmaq ü9ün müallimlik bacariqlarini tatbiq etmak vacibdir. Tadris bacarigi müallimin §agirdlarin davrani§inda arzu olunan dayi§ikliklari hayata ke9irmakda xüsusila tasirli olan öyratma davrani§larinin macmusudur. Vaxt va vasait mahdudlugundan har hansi bir talim proqraminda bütün bacariqlari ümumilikda §agird va müallimlarin hamisina öyratmak mümkün deyil. Buna göra da, fann sahalarini inki§af etdiran bir sira tadris bacariqlari müayyan edilmi§dir. Onlarin har bir müallim ü9ün 9ox faydali oldugu a§kar edilmi§dir. Bu bacariqlarin toplusuna Sinaq Suallari Bacarigi, izah etma Bacarigi, Nümunalarla illüstrasiya Bacarigi, Möhkamlandirilma Bacarigi, Stimul dayi§ikliyi Bacarigi, Sinif idaraetma Bacarigi va Qara lövhadan istifada bacarigi daxildir.
ösasan distant talimda istifada olunan web saytlarin proqramla§dirilmasinda öyranma metodlarinin inki§af etdirilmasi ila bagli bir sira fikirlar vardir. Bu fikirlara analoji olaraq deya bilarik ki, Proqramla§dirilmi§ talim (va ya proqramla§dirilmi§ talimat) öyrananlarin ugurla i§lamasina kömak edan tadqiqata asaslanan sistemdir. Tadris materiali darslik va ya tadris ma§ini va ya kompüter ola bilar. Media materiali mantiqi va sinaqdan ke9irilmi§ ardicilliqla taqdim edir. Matn ki9ik addimlarla va ya daha böyük par9alardan ibaratdir. Har addimdan sonra §agirdlara anlamalarini yoxlamaq ü9ün sual verilir. Sonra darhal düzgün cavab göstarilir. Bu o demakdir ki, §agird bütün marhalalarda cavab verir va naticalar haqqinda darhal malumat verilir. 9lava olaraq qeyd eda bilarik ki, sadaca olaraq müayyan edilmi§ faktlari taqdim etmak va ya biliya aparan hamar yolu tasvir etmak avazina suallar, problemlar va ya ssenarilar qoymaqla ba§lanilan öyranma sistemi sorguya asaslanan sistemdir. Sorgu9ular biliklarini va ya hall yollarini inki§af etdirmak ü9ün problemlari va suallari müayyanla§diracak va ara§diracaqlar. Sorguya asaslanan talimat asasan dü§ünma bacariqlarinin inki§afi va praktikasi ila 9ox six baglidir. §abakalarin ümumi xarakteristikasinin öyradilmasi zamani müasir talim texnologiyalarindan istifada olunmasi talabalarda ham mövzuya ham da ümumilikda fanna maragi artiracagi ü9ün talim üsullarina uygun farqli seminar darslarinin ta§kil olunmasi vacib amil hesab olunur. innovativ tadris üsullarindan birba§a olaraq istifada edilarak yeni dars formalarinin aparilmasi talabalarda zehni tafakkürün inki§afina takan veracakdir. Müasir talimda yeni metodlarla ta§kil olunmu§ darslarda tez-tez dairalarda va ya qutularda tamsil olunan anlayi§lar fikirlar arasindaki alaqani izah edan sözlar va ifadalarla alaqalandirilir, talabalara kömak edir, malumatlari daha da dark etmak va yeni alaqalar tapmaq ü9ün fikirlarini ta§kil edir va strukturla§dirir. Malumati uzun müddat xatirlamaga va agilli xaritalarla daha yax§i öyranmak-öyratmak va effektiv nailiyyat alda etmak ü9ün texnoloji innovativ avadanlqilardan istifada etmak 9ox faydali hesab olunur.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Talim-tadris prosesinda ananavi talim texnologiyalari ila yana§i müasir avadanliqlardan istifada edilmasi talabalarin elma maragini artirmaqla yana§i galacayin pe§akar kadrlarinin sayinin artmasina takan veracakdir. Tabii haldir ki, har bir talaba fardi olaraq §axsiyyat va xarakter baximindan tamamila ziddiyyatli xüsusiyyatlara malik ola bilar. Bu baximdan har bir elm öyranmak istayan farda xüsusi §axsiyyat kimi yana§maq va dars metodlarinin xüsusi ila farqlandirmakla öyranma metodlarinin takmilla§dirmak lazimdir. Masalan, kooperativ öyranmaya baxaq. Bu, har birinda müxtalif qabiliyyat saviyyalarinda olan talabalari olan ki9ik komandalarin mövzunu ba§a dü§mak ü9ün müxtalif talim faaliyyatlarindan istifada etdiyi ugurlu tadris texnikasidir. Komandanin har bir üzvü takca öyradilan §eyi öyranmak ü9ün deyil, ham da komanda yolda§larina öyranmaya kömak etmak va bununla da nailiyyat atmosferini yaratmaq ü9ün masuliyyat da§iyir. §agirdlar tap§irigi bütün üzvlar müvaffaqiyyatla ba§a dü§ana va tamamlayana qadar i§layirlar. Kooperativ saylar i§tirak9ilarin bütün qrup üzvlari ü9ün qar§iliqli fayda alda etmaya 9ali§masi ila naticalanir. Dramtizasiyaya baxaq. Müasir tadris üsullarindan biri talabalara §araiti ya§ayaraq neca davranmagi öyradir. Fiziki mühit/geyimlar/aksesuarlar vacibdir va talabalarin konsentrasiyasina tasir göstarir. §agirdlar öz taxayyüllarindan istifada edarak yaradiciliqlarini artirirlar. Bu, bütün talabalarin öyranma prosesinda birba§a i§tirakini tamin edir, onlarin dil istifadasini, ünsiyyat/dani§ma va dinlama bacariqlarini takmilla§dirir va hall yollarinin ara§dirilmasina imkan yaradir. Sinif otaqlarinda hala da istifada olunan cadval, §akil va maket kimi ananavi ayani vasaitlardan ba§qa, son illarda istifada olunan digar müasir ayani vasaitlar da mövcuddur. Bu kömak9i vasitalara §akilli slaydlar, kinofilmlar va s. daxildir. Müasir dövr, texnologiyanin inki§afi ila da§inan elektron cihazlar olan elektron kitab oxuyuculari asasan raqamsal kitablarin oxunmasi ü9ün istifada olunur. Audio-vizual otagi va ya laboratoriyasi olan bir 9ox tahsil müassisalarinda geni§ §akilda qabul edilan va istifada olunan asas vasitalar multimedia vasitalarinin i9arisina daxil olan audio-viziual avadanliq vasitalaridir. Ke9mi§ dövrda texnoloji avadanliqlarin bugünki qadar geni§ ahata dairasinin olmadigini nazara alaraq deya bilarik ki, tahsil ocaqlarinda öyrananlara mövzularin sadaca elmi cahatdan nazari hissasi öyradilirdisa, artiq bu proses praktiki olaraq multimedia avadanliqlari va yeni texnologiyalarla aparilir. Tabii ki, bu zaman müallimin se9diyi talim metodu, üsul va vasitalari fardi olaraq dayarlandirilir. Texnologiyanin inki§afi ila u§aqlar Power Point taqdimatlari kimi kompüter asasli öyranmaya böyük maraq göstarirlar. O, talabalar arasinda komanda i§ini inki§af etdirir, 9ünki onlardan bela layiha asasli öyranma ü9ün komandalarda i§lamak talab olunur. Bela bir layiha asasli öyranmada müallim öyradilanlara fasilitator yani fasilaya nazarat mexanizmi kimi 9ixi§ edir va bu, §agirdin faal i§tirakini nazarda tutur.istifada olunan asas vasitalardan birina baxaq. interaktiv elektron ag lövha- Bu, bütün lövhanin sensor ekran kimi faaliyyat göstardiyi, talabalarin birba§a lövhanin özünda müxtalif manipulyasiyalar eda bildiyi 9ox yeni bir inki§afdir. ösasan ag elektron lövha kompüterdaki materiali lövhaya proyeksiya edan raqamsal proyektora qo§ulur. Daha sonra talabalar kompütera toxunmadan riyazi hesablamalar, ciziqlarin halli va s. hayata ke9ira bilarlar. Elektron Öyranma Tadris Strategiyalari elektron mühazira, müzakira, e-monitorinq, elektron darslik, §abaka resurslarina elektron giri§, elektron strukturla§dirilmi§ qrup faaliyyati, elektron qeyri-rasmi hamya§idlarla qar§iliqli alaqa, e-alaqali tahsil, elektron keyfiyyatli öyranma va simulyasiyadir.
Tasavvür edak ki, biz özümüz har hansi bir müassisada 9ali§magimizdan asili olmayaraq yeni texniki avadanliqlardan istifada etmakla dars formasini ke9irmak istayan talaba va ya qeyri- bir §axsa müayyan üsullari öyratmaliyik.Tabii ki, nazari biliklar har zaman tacrübanin asas bazasini ta§kil edir. Lakin bunlari praktiki i§larda testla§dirmadan ke9irmasak, naticanin müakkamaliyi barada dani§a bilmarik. Xarici ölkalarin birinda universitet otaqlarinda talabalara mikro bir alat verilir. Müallim mühazira darslarinda talabalara ümumi diqqatini yetirmalidir. Bela olmadigi halda diqqatin ümumi paylanmasi qanunu pozulur va talaba ki9ik alatdan istifada edarak düymaya basir. Göz kontaktinin pozuldugu hallarin sayi 9ox oldugu taqdirda bu müallima nöqsan hesab olunur.
Talim-tadris prosesinin ümumi gedi§atinin müxtalif metodlarla aparilmasi müallimin §axsi talim bacarigi göstari§larindan asili oldugu malum faktdir. Bununla yana§i auditoriyada ayla§an talabalarin
kamiyyat va keyfiyyat göstaricilari baximindan çoxlugu deyil da, öyradilacak materialin ümumi mazmunu asas götürülür.
Talabalar müasir tadris texnikalarindan açagidaki maqsadlar ûçûn istifada edirlar :
• informasiya texnologiyalari haqqinda dü§ünma va istifada tarzina darindan tasir edan media inqilabinda içtirak;
• Dablari öyranmak baximindan öyranma yollarini takmilla§dirilmasi;
• Tadris mühitinin real vaziyyatini tatbiq etmak bacarigini va bacariqlarini geni§landirilmasi;
• Kooperativ va birga öyranma ûçûn qruplarda içlamak;
• Öz süratinda va vaxtinda öz-özüna öyranma vardiçlarini inki§af etdirmak;
• Müallim tarafindan deyil, müallimla birlikta öyranin;
• Sorgu-öyranma vardiçlarini inki§af etdirmak;
• Düzgün maqsada çatmaq üçün dogru zamanda/yerda düzgün malumatdan istifada edin;
• Keyfiyyatli malumatlari nazardan keçirilmasi va araçdirilmasi;
• Dünyanin istanilan yerinda yaçayan digar talabalar va müallimlarla öyranma tacrübasi va malumat mübadilasi
Bela ki, informasiya texnologiyalari bir tarafdan onlarin faal içtiraki ila §agirdlarin talim prosesina kömak edir, digar tarafdan isa müallimlarin içlarini asanlaçdirmaqla vaxta qanaat edirlar. Müxtalif müasir tadris texnologiyalarindan istifada etmak ^ün müayyan bacariq va qabiliyyatlar talabalar, elaca da müallimlar ^ün lazimdir. Ona göra da onlari Müasir Tadris Texnologiyasi dövrüna hazirlamaq lazimdir va bunlar açagidakilardir:
> Talabalardan axtariçlarinda elektron malumat bazalarindan istifada etmalarini talab etmak.
> Talabalari sual vermak va tapçiriqlar vermak ^ün elektron poçtdan istifada etmaya havaslandirmak.
> Texnologiyalarin üstünlüklari va çatiçmazliqlari ila tani§ olmaq va
> kompakt diskin yalniz oxunmasi üçün yadda§ (CD-ROM), tele/video konfrans va s. imkanlarinin tadqiqi.
> Çagirdlarin Müasir Tadris Texnologiyalari ila taniçligi ila bagli sorgu aparmaq va onlarin bilik va bacariqlarini sinifla bölü§üb-bölamayacaklarini soruçmaq
> Sinif qeydlarini hazirlamaq üçün matn prosessorundan istifada etmak va talabalarin paylayici materiallari va üst çaffafliqlar üçün versiya kimi istifada etmak ^ün versiyani redakta etmak.
> Böyük sinif qeydiyyati siyahilarinda, test tapçiriqlarinda va s. qeydlarin aparilmasi va talabalarin vaxtaçiri öz qeydlarini nazardan keçirmasi va yenilamasi ^ün kompüter proqramlarindan istifada etmak.
> Malumatlarin tahlili üçün müxtalif paketlardan istifada.
> Talabalari öz layihalarinin bir hissasi kimi vizual elementlari daxil etmaya havaslandirmak.
Ümumilikda deya bilarik ki, informasiya texnologiyalarindan istifada talimin taçkilinin
effektivliyinin artirilmasi ^ün asas tamal hesab olunur.Orta maktablarda yuxari siniflar üçün çagirdlarin qeydiyyatinin aparilmasi, mövzularin manimsanilma daracalarini yoxlamaq ^ün test tapçiriqlarinin içladilmasi, ümumi qeydlari yaddaçda saxlamaq üçün va s. içlarda kompüter proqramlarindan istifada olunur ki, bu da talabalarin vaxtaçiri öz qeydlarini nazardan keçirmak va yenilamalarini tamin etmakda asas vasitaçi rolunda çixi§ edir. Malumatlarin tahlili ^ün müxtalif paketlardan istifada, talabalari öz layihalarinin bir hissasi kimi vizual elementlari daxil etmaya havaslandirmak, talabalarin vaxtinin multimedia i§ stansiyasi kimi keçirilmasi, taqdimatin planlaçdirilmasi, proyeksiya qrafiklarinin, videokliplarin, animasiya va saslarin va digar materiallarin yigilmasi, spesifik talim maqsadlari ila materiallari çox detallaçdirmaga çaliçmaq va inteqrasiya, materiallari vahid taqdimat halina gatirir va bununla da talim prosesinda öyranan talaba va tadrisi taçkil edan müallimin i§i asanla§mi§ olur.
Yuxarida söylanan fikirlari bütövlükda ümumila§dirarak deya bilarik ki, müasir tadris texnologiyalarindan istifada etmakla, talabalar artiq bütün dünyada öyranma icmalarinin
faaliyyatlarinda içtirak eda bilirlar. Onlar birga öyrana, malumat paylaça, öyranma tacrübalarini mübadila eda va virtual öyranma icmalarinda amakdaçliq faaliyyatlari vasitasila içlaya bilarlar. Müasir tadris texnologiyalari tadris va talim prosesini daha mahsuldar çakilda asanlaçdirir. Bir sözla, müasir tadris texnologiyalari tadris prosesini beynalxalq standartlara cavab veracak çakilda yenidan qurur.
9D9BÍYYAT
1) Zaidi S.F. (2013). ICT in Education. New Delhi. APH Publishing Corporation.
2) Nagarajan K., Natarajan S. and Manivasagan C.R. (2013). Educational Innovations & Curriculum Development. Chennai. Sriram Publishers.
3) Westwood, P. (2008). What teachers need to know about Teaching methods. Camberwell, Vic, ACER Press
4) https://en.wikipedia.org/wiki/Teaching_method Retrieved 4 May 2016
5) https://www.google.co.in/?gfe_rd=cr&ei=ODAxVm3K6nv8weFuqywBg# q=modern+teaching+methods+ppt Retrieved 4 May 2016
6) Cleaver, Samantha. "Hands-On Is Minds-On". http://www.scholastic.com. Retrieved 4 May 2016
7) Vijayalakshmi Murugesan, Avinashilingam University, "Modern Teaching Techniques in Education", February 2019.
