CC BY
112
ТАЪРИХ ИСТОРИЯ
П. Шарипов
ИНЪИКОСИ ТАЪРИХ ВА ФАРХДНГИ ИСТАРАВШАН ДАР ИЛМИ ТАЪРИХНИГОРИИ ВАТАНЙ
Вожатойкалидй: таърихи халци тоцик, таърихи Истаравшан, манбаъх,ои таърихй, бостоншиносй
Истаравшан ё Уструшана (1) яке аз марказх,о ва вилоятх,ои хеле мух,им ва бузурги Осиёи Миёна мах,суб ёфта, худуди он масох,ати зиёди сарзаминх,ои пурвусъати цисмати х,амвории миёнаобии Сирдарё, доманакухдо ва дарах,ои цисмати fap6iin снлсилакухдои Туркистон, болообии Зарафшон ва саробх,ои асоснн он - рудной Мастчох, ва Фондарёро дар бар мегнрнфт.
Истаравшан дар fap6 ва ^анубу fap6 бо Сугд, дар шарц ва шимолу шарц бо Ху^анду Фаргона ва дар шнмол бо Илок ва Чоч (Шош) х,амсарх,ад буд (3, 28).
Истаравшани имруза (аз асри XVI то соли 2001 Уротеппа) дар таърнх бо номх,ои Кнропол, Курушкада, Кирэсхата, Уротеппа, Истаравшан машхур аст (2,7-15; 16-22; 23-30).
Яке аз самтх,ои мух,ими i ах, к; и к от ва вазнфан нлмн таърих ва таърихннгорони муосир ин гах,лил, чамьбаст, арзёбнн нлмнн 1ах,цико гх,о оид батаъриху фарх,анги шах,рх,ои кДдимай то^нкон мебошанд.
Бояд зикр намуд, ки бостоншиносон ва муаррнхонн рус, шуравй ва ватанй аз цабили В.В.Бартольд А.Ю.Якубовский, А.А.Семенов, А.М.Белениский, О.Г.Большаков, С.П.Толстов, Б.И.Маршак, О.А.Сухарева, Н.Н.Неъматов, А.М.Мухторов,
Н.О.Турсунов, А.Мирбобоев, Х^П.Пирумпюев, Н.Т.Рахимов, Р.Муцимов, С.Мамадчонова, Ш.Т.Юсупов, С.Ш.Марофиев ва дигарон дойр ба марказх,ои бузурги таърихию фарх,анги ва шах,рх,ои цадимаи тодикон - Бухоро, Самарканд, Худанд Истаравшан, Пандакент, шах,рх,ои Бухорои шарцй асару маколах,ои зиёде навиштаанд.
Агар гуем, ки дар байни шах,ру вилоятх,ои цадимаи Тодикистони имруза аз лих,ози таъриху фарх,анг аз х,ама бештар Пандакенти К.адим ва Саразми бостонй, Шах,ристону Истаравшан, Хулбук ва Кулоб омухта шудаанд, шояд иштибох, нашавад. Зеро дойр ба таъриху фарх,анш давраи бостон ва асри миёнагии ин шах,ру вилоятх,о аз х,ама бештар тад^1щотх,о, маколах,о, таълиф ва нашр шудаанд.
Дар 1уПори Пандакенти бостонй, Саразм, Хулбук, Кулоб дар сох,аи таджик; и таърнх ва фарх,анги замоин щадима ва куру и и вусто Истаравшани бостонй низ мавцеи бобарор ва афзалиятнок дошта, сарнавишти ин шах,ри щадима дар илми бостоншиносй омад кардааст.
Гузашта, фарх,аш у мероси пургановати мардуми ин сарзамин дар тадц1щотх,ои мух,а!дащон мацоми сазовор ва мавриди тАвадду^н хоса царор гирифтааст.
Инъикоси таъриху фарх,анги Истаравшан дар илми таърихнигорй ё ба истилох,истаравшаншиносй яке аз масъалах,ои кам тах,к,ик, шуда ва х,япу"! ба таври бояду шояд омухтанашуда мах,суб меёбад.
Тах,лили муфассал ва х,ама^онибаи тадцико! х,ои ба таърнх ва фарх,анги Истаравшан бахшидашуда аз нигох,и илми таърихнигорй, арзёбии илмии онх,о ва муайян намудани сах,му хизмати \[ух,як,к,ик()пи гунногун дар ин дода яке аз вазифах,ои мух,ими илми историографияи тодик ба х,исоб меравад. Тах,к,ик,у омузиши ин масъала имкон медих,ад, ки ба муаммох,о ва масъалах,ои х,алгалаб, камтах,ц1щшуда равшанй андохта шуда, таваччух,и мух.яццикопи минбаъда ба х,аллу фасли онх,о равона карда шаванд. Ин вазифаи хеле душвору дандоншикан ва иурмасъулият буда, саъю кушиш ва тадц1щотх,ои диддии минбаъдаро тацозо дорад.
Дар гузориши мазкур кушиш карда мешавад, ки ба шакли хеле мухтасар ба масъалаи дараёни дамъоварии иттилоот,
маълумот ва мавод оид ба ом^зиши таърихи гузашта ва имр^заи Истаравшан аз чониби мух,аедикони замоин ш^равй, иасош^равй дар илми таърихнигорй як назар ва чашмандози идмолй ба мал оварда шавад.
Ин имкон медих,ад, ки тамоми вусъати чараёни инкишофи фаъолияти пя^ух,!! шй в я марх,илах,ои асосй, хусусиятх,ои хоси х,ар давра ва дастовардх,ои он мушох,ида карда шуда, дарадаи тах.цику омузиши мавзуъ ва сах,му хизмати муаррихон ва мух.яццицопи гуногун дар тах,цицу омузиши таъриху фарх,анги Истаравшан, макоми он дар илми таърихнигорй муайян ва мушахас карда шавад.
Тамоми сарчашма, иттилоот, маълумот ва маводи мавдударо оид ба таърих ва фарх,анги Истаравшан ба чунин навъх,о чудо кардан мумкин аст:
1. Маълумоти манбаъ ва маъхазх,ои щадима ва осори муаррихони антика (маълумотх,ои илми археография ва дипломатика)
2. Маълумотх,ои илмии бостоншиносй (археология), сиккашииосй (нумизматика), циёфашиносй(антропология), мардумшиносй (этнография ва этнология), катибашиносй (эпиграфика).
3. Маълумоти асарх,ои таърихй-дугрофй, осори муаррихони асримиёнагй, санадх,ои таърихй-хуцуцй (васицах,ои асримиёнагй).
4. Осор ва цайду навиштадоти мух.аццикон ва саёх,атчиёни тоинцилобии рус.
5. Маводх,ои бойгонй (архивй) оморй ва маълумотй.
6. Асару тадцикотх,ои мух,а^икони муосири рус, шуравй, хори^й ва ватанй.
Х,амчунон ки ишора гардид, тамоми сарчашма ва маводи мавдударо оид ба таъриху фарх,анги Истаравшан аз лих,ози арзишу ах,амияти илмй, макон ва замони эдод, навъу шакл, таснифу гурух,бандй ва хусусияти манбаъву маъхазх,о, марх,илах,ои асосии иадух,иш, дустучУ, тадцицоту кашфиёт, таълифи асрх,ои илмй ва дастраси ах,л и илм гардидани маводи мазкурро ба назар шрифта, онх,оро аз нигох,и хронологй ба манбаъх,ои щадима ва осори муаррихони антика, сарчашмах,ои таърихию дугрофй ва таърихнигорони асримиёнагй, осор ва
С ученые записки" V 111 -
ь^айду навиштадоти тадцикотчиёп ва сайёх,они тошщилобии рус, бостоншиносон ва муаррихони асри XX чудо кардан мумкин аст.
Албатта дар х,адми як гузориш ва маколаи махдуд тамоми ин манбаъх,о ва тад^1щотх,оро тахдил ва баррасй намудан аз имкон берун аст ва мо дар назди худ чунин мацсад ва вазифаро низ нагузоштаем.
Тахдилу баррасии инъикоси таъриху фарх,анги Истаравшан дар манбаъ ва маьхазх,о, осори муаллифону муаррихони даврах,ои гуногун вазифаи минбаъда буда, х,ар яки ин мавз^ъ омузиш ва i адк,ик<ггх,ои алох,ида ва диддиро гакозо менамояд. Х,оло мо танх,о ба 1*яйду ишора ва тавсифи мухтасари онх,о иктифо намуда дар бобу далелх,ои алох,ида ба ин мавз^ъх,о бахшида шудаи гадцикоти худ дойр ба ин масъала бештар ва муфассалтар тавацкуф хох,ем кард.
Яке аз бузургтарин муцаддасот ва i аронбах,отарин осори арзишх,ои маънавй ва фарх,ангии мардуми ориёй, ёдгории динй-фарх,ангй ва сарчашмаи нодири таърихй, нахустцомуси ниёгонамон китоби «Авесто» ба х,исоб меравад.
Дар асоси тах,к,и к,у ом^зиши санаду далелх,ои муътамади таърихй, тах,лили матнх,ои худи «Авесто», тадц1щотх,ои ховаршиносон, муаррихон, авастошиносони ватанию хорндй ах,амияг ва арзиши бузурги илмии ин ёдгорй барои омухтани данбах,ои гуногуни таърих, адабиёт, фалсафа, асотир, диншиносй, кайх,оншиносй, табиатшиносй, маъданшиносй, дугрофия ва илмх,ои дигар собит шудааст.
«Авесто» ^адимтарии ва мукаммалтарин сарчашмаи хаттии ниёгони мо - ориёих,ои сарзаминх,ои Бохтару Сугд ва Хоразм мах,суб меёбад, ки аз лих,ози давраи иайдоиш гацрибаи ба асрх,ои XII-X пеш аз мелод рост омада, онро х,амзамон х,амсоли китоби муцаддаси «Ведах,о» мешуморанд.
Аксари муаррихон, ховаршиносон, авестошиносони маъруф, аз добили М.Бойс, Г.Нёли, Х,.Нюберг, С.Нафисй, Б.Рафуров, Э.Бертельс, И.Брагинский, В.Абаев, Ю.Ёцубов макони иайдоиши «Авесто»-ро Осиёи Миёна ва шарци Афгонистон мешуморанд.
Дар «Авесто» вилоятх,ои ориёинишин - аддодони тодикони Бохтару Сугд, Хоразму Кобул, Марв, Паркана (Фаргона) ва гайра зикр шудаанд. Аз ин ру мух,аьда1кони таъриху фарх,анги
Истаравшану Сугди бостонй Н.Неъматов, А.Мухторов, Ю.Ёцубов, Н.Турсунов, А.Мирбобоев, Н.Рахимов ва дигарон ба ин сарчашмаи нодири таърихй муро^иат намуда, дар тях,цикотх,ои худ аз мяълумотх,ои он истифода бурдаанд.
Дойр ба таърихи яп гицми Кироиол- Курушкада - Истаравшани бостонй ясярх,ои муаррнхон, воцеанависон вясяйёх,они Юнону Рим ва Чини К,ядн м ахбори фаровон медих,яд. Ин мяълумотх,оро мо дар ясярх,ои X,.Геродот, Ктесий, Диодор, Каллисфен, Плутарх, Птоломей, Арасту, Ариан, Курсий Руф, Помпей Трог, Страбон, Плиний, Полибий, сяйёх,ятчиёни Чин - Сюан Сзян, Бан-Гу, Хой Чао ва дигарон пайдо кардан мумкин аст.
Х,уччатх,ои мяшхури сугдй аз кух,и Муг, навишта^отх,о аз кушки Чилхучраи иазди Шях,ристон дар бораи бисёр лях,зях,ои таърихи снёсй, икдисодй ва фярх,янгии Истаравшани цабл аз истилои араб мяълумотх,ои нодир медих,янд.
(айёх,оп, муаррихон ва чугрофидонх,ои ясрх,ои IX-XIII ал-Истахрй, ял-Муцяддясй, ял-Яъцубй, Табарй, Ибн ал-Асир, Ёцут, Берунй, Наршахй, муаллифи гумноми «Х,удуд-ул-олам», Утбй, Бяйх,яцй, Низомулмулк, Ч,уз^онй, Хондамир, Мирхонд, Рашидаддин дар бораи х,яёги снёсй, икдисодй, фярх,янгй ва баъзе ля\!ях,()и муборизяи мярдуми ин сярзямин бя мукобили я^нябнён, урфу одят, хуняри мярдум вя 1ЩЛИМИ Истярявшян мяълумотх,ои нодир додяянд.
Дойр бя тяърихи Истярявшяни ясрх,ои XV - яввяли ясри XIX Бобур, Абдуряззоци Сямярцяндй, Мух,яммяд Яъцуб, Мух,яммяд Вяфой Кярминягй, Х1офизи Тяниши Бухорой, Мух,яммяд Амини Бухорой, Мух,яммяд х,якимхои вя гяйрях,о мяълумот додяянд, ки яхбори ин муяллифонро А.Мухторов, Н.Турсунов дяр 1ях,к,ик()1х,()и худ мявриди 1ях.лил вя истифодя цярор додяянд.
Тяърихи Истярявшян дяр осори муяллифон, мух.яццикоп вя сяйёх,оии гоинцилобии рус Флорио Беневени, Филипп Ефремов, Филипп Нязяров, А.Ф.Негри, Е.К.Мяйеидорф, Н.И.Потянин, В.В.Вельяминов - Зернов, М.Зиновьев А.А.Кушякевич, М.Бекчурин, В.И.Мясяльский, В.П.Няливкин, А.Л.Кун, Ю.Южяков вя гайрях,о инъикос ёфтяяст.
Мярх,иляи няв вя мух,им дяр омузиши тяъриху фярх,янги Истярявшян бя огози дявряи шурявй вя солх,ои минбяъдя рост
омада, он бо фаъолияти мух,аедикони машхури рус В. В. Бартольд М.С.Андреев, А.Ю.Якубовский, А.А.Семёнов, О.И.Смирнова, олимони годик I). I афуров, Н.Неъматов, А.Мухторов, У. Пилотов, Ю.Ёцубов, А.Мирбобоев, Н.Рахрмов, С.Марофиев вобаста аст.
Таърихи давраи бостон ва ибтидои асрх,ои миёнаи Истаравшан аз дониби босгоншиносон бештар ва мукаммалтар омухта шудаасг. Дойр ба таърихи омузиши археологии Истаравшан дар тадцикотх.ои Н.Неъматов, Н.Рахрмов, У.Пулотов маълумотх,ои мух,им оварда шудааст. Дар рисолаи же аз \[ух,ак,к,икопи шинохтаи Истаравшани бостонй доктори илмх,ои таърнх, профессор Н.Рах,имов «Археологическая стратиграфия Ура-тюбе» (5, 149-150) («Табацабандии археологии Уротеппа») фасли аввали он ба таърихи омузиши археологии шахри Уротеппа бахшпда шуда, дар он донр ба тамоми марх,илах,ои гах^ику омузиши шахр аз дониби босгоншиносон маълумотх,ои хеле нодир ва муфассал оварда мешавад.
Бостоншинос Н.Рах,имов омузиш ва пажух,иши таърихй-археологии Истаравшанро (Уротеппа) ба чор марх,ила дудо кардааст.
Марх,илаи якум аз ofo3h эрап мо то солх,ои 1917-ро дар бар шрифта, ин давраи дамъоварии донишу маълумот оид ба шах,рх,ои цадимаи Уструшан (аз думла Уротеппа) мебошад. Ч,амъоварии босуръати далелу маълумотх,о ба охири давраи мазкур (нимаи дуюми асри XIX- ибтидои асри XX) рост меояд, ки дар ин марх,ила таърихи шах,р тавадд^х,и ховаршиносони русро ба худ кашида буд.
Марх,илаи дуюм солх,ои 1917-1946-ро дар бар гирифта, бо солх,ои аввали х,окимияти Шуравй мувофп^ афтода, дар Осиёи Мнёна, аз думла Тоднкистон муассисах,ои илмй таъсис меёбанд ва онх,о ёдгорих,ои таърихиро зери омузиш ва мух,офизати худ к,арор мегиранд. Дар охири солх,ои 20-30 ёдгорих,ои меъмории Истравшан гад к, и к, гардида, баъзе бозёфтх,о омухта мешаванд. х,африётх,ои дар ин давра гузиронидашуда аз дих,аги х,адми худ на он цадар бузург буданд.
Марх,илаи сеюм солх,ои 1946-1974-ро дар бар гирифта, давраи хеле мух,им ва самаранок дар та х,к,и к,у омузиши археологии Истаравшан ба х,исоб меравад. Таъсиси Экспедитсияи археологии Тодику Сугдй (дертар Тодик) барои i ах,к,ик,у омузиши ёдгорих,ои археологй аз доииби бостоншиносои имкоииятх,ои фаровон
фарох,ам овард. Дар ин солх,о баробари х,африётх,ои археологй (О.И.Смирнова, Н.Н.Неъматов. У.П.Пилотов, Е.Д.Салтовская, С.Ш.Марофиев, Х.Ю.Мух,иддинов, П.Г.Самойлик) инчунин тад^1щотх,о оид ба ом^хтани ёдгорих,ои таърихй-меъморй (З.Л.Воронина, С.Г.Хмельниский) ва ^амъоварии санадх,ои таърихй-х,уцуцй вас1щах,о ва китобх,ои цаламй, катибах,о (А.М.Мухторов) вусъат ёфтанд.
Марх,илаи чорум аз солх,ои 1974 то рузхри моро дар бар мегирад. Таъсиси Эксиедитсияи археологии комилексии То^икистони Шимолй тахди рох,барии академик Н.Неъматов имконият дод, ки дар Истаравшан таджике х,ои доимии археологй бурда шаванд. Аз соли 1981 дар х,айати инэкспедитсиядастаи Истаравшан таъсис дода шуд, ки объекта асосии омузиши он цальаи Муггеипа ва худуди ба он х,амцавори шах,ргардид (5, 149-150).
Умуман, агар ба ^араёни таэдику омузиши таъриху фарх,анги Истаравшан х,амчун яке аз марказх,ои бузурги тамаддуни толикой, ки дар ган^инаи фарх,ашу тамаддуни мардуми то^ик, Осиёи Марказй ва ^ах,он сах,м ва пакдпу макоми сазовор гузоштааст, назар афканем бешубх,а ба чунин хулоса меоем, ки новобаста аз баъзе маълумотх,ои иароканда ва лах,завии муаллифони замоин антика ва асрх,ои миёна, тах,к,ик,у омузиши таъриху фарх,анги Истаравшан чуноне, ки дар боло ишора гардид ба таври воцеан илмй ва собитцадимона, х,адафрасу мацсадиок ва бо нати^аву дасговарих,ои мух,им мах,з дар замоин шуравй бо шарофати таъсиси муассиса ва марказх,ои нлмй,донинп ох,х,ои олй дар чумхурии мо ба амал омадааст.
Яке аз мух,авдикони машхур, мутахассиси шинохтаи илми таърихнигорй (историография), доктори илмх,ои таърих, профессор х,.Пирумшоев таърихи тах,цицу омузиши Истаравшанро дар илми таърихнигори асри XX шартан ба чор марх,ила чудо намудааст, (4,72) ки х,ар як марх,ила худуди хронологии мушаххас, хусусият, нати^аву дастовард ва \[ух,ак,к,иц()пи худро дорад.
1. Марх,илаи аввал то солх,ои 30-юми асри ХХ-ро дар бар мегирад. Ин давраро метавон марх,илаи аввали I ах,к,ик,у омузиши Истаравшан х,исобид ва дар ин марх,ила аввалият ва афзалият дар дасти мух.аццикрпи муассисах,ои илмии марказ (Маскав, Сантк-Петербург), олимони рус буд. Бузургтарин намояндаи
\[ух,як,к,икопи он давра ховаршиноси маъруфи рус, академик В.В. Бартольд мах,суб меёбад.
2. Марх,илаи дуюм солх,ои 30-юм - ибтидои солх,ои 50-уми асри ХХ-ро дар бар мегирад. Дар ин давра бо шарофати таъсиси муассисх,ои илмй ва донишгох,х,ои олй ва ба камол расидани мух.яцяццикопи мах,аллй маркази i ях,к,ик,у омузиш ба Тодикистон куч ид. Аз солх,ои 40-ум асри XX омузиши таърих ва фарх,анги Истаравшан дар пажух,ишх,ои донишманди мумтоз, академик I). I яфуров мавцеи махсусро шшол менамояд. Ба туфайли лаёцату истеъдоди фитрй, кордонй ва гамхорию дурандешии ин фарзанди фарзонаи миллат маком ва дойгох,и Истаравшан дар таъриху тамаддуни халци то дик ба таври равшану возех, куш ода шуда, корх,ои дустудуй, х,африёт яке аз вазифах,ои мух,им ва марказии пажух,ишх,ои муаррихони думхурй царор гирифт.
3. Марх,илаи сеюм солх,ои 50- ofo3h солх,ои 90-уми асри ХХ-ро дар бар мегирад.
Хусусияти хоси ин марх,ила аз он иборат аст, ки гадцикогх,о, х,африёти зиёди бостоншиносй, дамъоварии маъхазх,ои хаттии таърихй, катибах,о, санадх,ои таърихй-х,у^у^й (вас1щах,о) ва омузиши васеи опх,о ба рох, монда шуд. Дар ин замина ду мактаби тавонои илмй, ду равия ва ду самти иадух,ишх,ои мух,ими илмй дар истаравшаншиносй ба миён омад.
Мактаби аввали илмй, равия ва самти аввал тах,к;ик;у омузиши давраи бостонй ва ибтидои асрх,ои миёна дар мех,вари фаъолияти илмй-тад^1щотй, дустуд^, х,африёт, кашфиёт ва эдодиёти илмии бостоншинос ва муаррихи асил ва маъруфи тодик, академик Нуъмон Неъматов ва шогирдони у i^apop гирифт.
Мактаби дуюми илмй, равия ва самти дуюм - пажух,иши таърихи асарх,ои миёна ва нави Истаравшан бо номи донишманди мумтози сарчашмах,ои хаттй, катибашиноси номй, мутахассиси эътирофшудаи таърихи асрх,ои миёнаи тодик, академик Ах,рор Мухторов ва шогирдони f марбут аст.
Бояд зикр намуд, ки тамоми он комёбих,ое, ки дар рох,и омузиш ва пажух,ишн таърих ва фарх,анги Истаравшани замони бостон ва цуруми вусто (ба истиснои баъзе аз мух,аццикоп) ба дастоварда шудааст, чуноне, ки профессор х,. Пирумшоев дуруст
ва одилона к,айд намудааст, воцеан ва аслан мах,сули зах,мат ва корнамоии илмии ин ду муаррихи номй ва фидоёни асили рох,и илм аст (4,26-28). Бидуни кадом шаклу шубх,а академикх,о Н.Неъматов ва А.Мухторовро метавон поягузорони мактаби илмии истаравшаншиносй х,исобид ва осори онх,о дар чавх,ар ва мехрари таърихнигории (историографияи) Истаравшан царор дорад.
Албатта дар чодаи истаравшаншиносй сах,му хизматх,ои мардумшинос, этнолог ва муаррихи номй, доктори илмх,ои таърих, профессор Н.Турсунов хеле назар аст.
Мавсуф оид ба таърихи Истаравшан, ташаккули шах,ру дех,оти ин музофот, касбу х,уиар, анъана ва суннатх,ои мардуми он, маданияти моддй ва маънавии истаравшаних,о як цатор тад^икоч х,ои бунёдй офаридааст (6).
4. Марх,илаи чорум аз солх,ои 90-уми асри XX то pfзх,ои моро дар бар мегирад. Хусусияти огози ин давра аз он иборат аст, ки бо сабаби воцеах,ои маълум (муцовимати сиёсй ва ^анги шах,рвандй) дар ибтидои солх,ои 90-уми асри XX корх,ои пажух,иши дар ин самт каме заиф гардид. Аммо дар миёнаи солх,ои 90-ум дар та?дащу омузиши таъриху фарх,анги Истаравшан иешравй ба назар мерасад.
Дар ин марх,ила Фармони Президенти Чумхурии То^нкнстон Эмомалй Рах,мон аз таърнхн 3-юмн феврали соли 2000 дар бораи Чашигирии 2500-солагип Истаравшан (Уротеппа) (8) омодагй ва та^лили ин ^ашн дар самти 1ах,к,ик,у омузиши таъриху фарх,анги Истаравшан таккони чиддй гардвд ва дар чодаи истаравшаншиносй корх,ои зиёде ба сомон расонида шуд.
Инъикоси таърих ва фарх,анги Истаравшани бостонй дар илми таърихнигорй, та^рибаи беш аз нимасраи омузиши ин шахр, ки ифодакунандаи с ах, ми бузурги сокинони он дар ian^nnaii тамаддуни ватанй, минтацавй ва чах,онй аст, зарурияти гад к, и к; о ги тах,лилй ва чамъбастнро гакозо дорад.
ПАЙНАВИШТ
1. Дар сарчашмах,ои таърихиву чугрофй ва i адцико i х,ои олимои ин вилоят, мулк ва шах,р бо номх,ои гуногун-Усрушана, Уструшан, Сурушан, Уротеппа, Истаравшан вомехурад. Аз ин лих,оз мо истилох,и таърпхан ташаккулёфта ва маъмулан серистеъмоли онро истифода бурдаем.
2. Мухторов А. Курушкада. Истаравшан. Уротеппа.-Душанбе: Амри илм, 2000
3. Негматов H.H. Усрушана в древности и раннем средневековое.-Сталинабад, 1957
4. Пирумшоев Х,.П. Тах,^1щи таърихи Истаравшан дар таърихнигории асри XX //Мак; о ми Истаравшан дар таърихи тамаддуни халкдои Осиёи Марказй/ Фишурдаи маърУзах,ои Симпозиумы байналмилалпн «Макоми Истаравшан (Уротеппа) дар таърихи тамаддуни халкдои Осиёи Марказй» (Душанбе, 6 сентябри 2002).-Душанбе: Ому, 2002
5. Пирумшоев Х.П. Истаравшан в отечественной историографии // Очерки по истории Истаравшана (Ура-тюбе). XX век.-Душанбе: Ому, 2002
6. Рахимов Н.Т. Археологическая стратиграфия Ура-тюбе // Древняя Устушана: города, их локализация и хронология.-Душанбе: Ому, 2003
7. Турсунов Н.О. Сложение и пути развития городского и сельского населения Северного Таджикистана XIX-начало XX вв. (Историко-этнографический очерк).-Душанбе Ирфон, 1976; Турсунов Н.О. Развитие городских и сельских поселений северного Таджикистана в XVIII- начале XX вв.-Душанбе Ирфон, 1991; Назирдои Турсуни Худандй. Истаравшан. (шарх,и мухтасари таърих ва маданияти хал к;).-Душанбе: Ирфон 1992
8. Фармони Президента Ч,умх,урии Тодикистон «Дар бораи дашнгирии 2500-солагии шах,ри Уротеппа» // Садои мардум,-2000.-14февр.
Отражение истории и культуры Истаравшана в отечественной историографии
П.Шарипов
Ключевые слова: история таджикского парода, история Истаравшана, исторические источники, археология
Истаравшан (Усрушана) был одной из важных и крупных историко-культурных областей Центральной Азии. Изучение истории и культуры Истаравшана началось сразу после включения Средней Азии в состав России.
— П8~ НОМАИ ДОНИШГОХ
Большой вклад в изучение Истаравшана внесли русские путешественники, исследователи, востоковеды, советские, отечественные и зарубежные учёные. Существующие источники и материалы по истории и культуре Истаравшана можно разделить на следующие группы: сведения древнейших исторических источников и античных авторов, археологические и этнографические материалы, историко-географические сведения средневековых авторов, документальные памятники, заметки русских дореволюционых исследователей, архивные материалы, исследования советских отечественных и зарубежных исследователей.
Reflection of Istaravshan History and Culture in Home Historiography
P.Sharipov
Key words: historiography, the history of Istaravshan, historic sources, archeology, ethnography, numismatics, the stages of Istaravshan studies
Istaravshan (Ustrushana) was one of the important and historico-cultural regions of Central Asia. The studies of Istaravshan history and culture began immediately after Central Asia inclusion into Russia.
Great contribution into the exploration of Istaravshan was brought by Russian travellers, researchers. Orientalists, Soviet, home and foreign scholars. The sources and materials on the history and culture of Istaravshan can be divided in the following way: the data of the ancientest historic sources and antique authors, archeological and ethnographical materials, historico-geographiccd data of mediaeval authors, documentary monuments, notes of Russian pre-revohitionary explorers, archive materials, researches of Soviet, home and foreign scientists.
