Научная статья на тему 'Разрешение споров в режиме онлайн это новый этап виртуализации гражданского судопроизводства'

Разрешение споров в режиме онлайн это новый этап виртуализации гражданского судопроизводства Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
144
40
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
разрешение споров в режиме онлайн / блокчейн / онлайн / цифровой / суд по гражданским делам / интернет / платформа / программа / смарт / электронные доказательства. / online dispute resolution / blockchain / оnline / digital / civil court / Internet / platform / program / smart / electronic evidence.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Пирматов Отабек

Данная статья посвящена анализу новых методов, которые могут быть использованы как альтернативные варианты внесудебного разрешения споров в будущем. Раскрыты вопросы о том, что разрешение споров онлайн позволят суду расширить использование средств судебной защиты, а также вопросы нововведения и применения технологий в традиционных методах разрешения споров. Рассмотрены мнения касательно того, что урегулирование споров онлайн также направлено на обеспечение справедливости, надлежащей правовой процедуры, прозрачности и эффективности при разрешении гражданских споров. Были высказаны и другие идеи разрешения споров в режиме онлайн с использованием альтернативных методов разрешения споров. Роль цифровых технологий в реформировании системы гражданской юстиции неоценима. Идет процесс расширения применения цифровых технологий во всех сферах жизни. Цифровые технологии играют важную роль в достижении справедливости в гражданских судебных процессах, повышении эффективности и результатов, а также снижении затрат. Разрешение споров в режиме онлайн осуществляется на специальной цифровой платформе и охватывает процесс от подачи претензии до разрешения спора. Платформа онлайн-разрешения конфликтов может работать на основе данных, вводимых человеком, или на основе алгоритмов искусственного интеллекта.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Online dispute resolution is a new stage in the virtuali zation of civil litigation

This article is devoted to the analysis of new methods that can be used as alternative options for out-of-court dispute resolution in the future. Questions about how online dispute resolution will allow the court to expand the use of remedies, as well as the issues of innovation and application of technology in traditional methods of dispute resolution, are answered. Views are considered that online dispute resolution also seeks to ensure fairness, due process, transparency and efficiency in the resolution of civil disputes. There are other ideas for online dispute resolution using alternative dispute resolution methods. The role of digital technologies in the reform of the civil justice system is invaluable. The process of increasing the application of digital technologies in all spheres of life is underway. Digital technologies play an important role in achieving justice in civil litigation, improving efficiency and results, and reducing costs. Online dispute resolution is done on a dedicated digital platform and covers the process from the initiation of the claim to the resolution of the dispute. An online conflict resolution platform can work on the basis of human input data or on the basis of artificial intelligence algorithms.

Текст научной работы на тему «Разрешение споров в режиме онлайн это новый этап виртуализации гражданского судопроизводства»

UDC: 347.9 (042)(575.1)

Пирматов Отабек

Тошкент давлат юридик университета "Фукаролик процессуал ва иктисодий процессуал хукуки" кафедраси доценти в.б., юридик фанлар буйича фалсафа доктори (PhD) E-mail: pirmatov.otabek.89@inbox.ru

НИЗОЛАРНИ ОНЛАЙН ^АЛ ЦИЛИШ - ФУЦАРОЛИК СУД ИШЛАРИНИ ВИРТУАЛЛАШТИРИШНИНГ ЯНГИ БОСЦИЧИ

Аннотация. Ушбу мацола суддан ташцари низоларни уал цилишнинг келажакда муцобил вари-антлари сифатида ишлатилиши мумкин булган янги усулларини таулил цилишга багишланган. Низоларни онлайн уал цилиш суднинг уимоя воситаларидан фойдаланиш имкониятини кенгайтиришга имкон бериши, низоларни уал цилишнинг анъанавий усулларига инновация, технологияларни татбиц этиш масалалари ёритилган. Низоларни онлайн уал цилиш фуцаролик муносабатларидан келиб чицади-ган низоларни уал цилишда адолатни, тегишли тартибда ошкораликни уамда самарадорликни таъмин-лашга царатилгани баён этилган. Низоларни уал цилишнинг муцобил усулларидан фойдаланган уолда онлайн тарзда уал цилишга доир бошца фикрлар билдирилган. Фуцаролик одил судлов тизимини ислоу цилишда рацамли технологияларнинг урни бециёсдир. Цаётнинг барча соуаларида рацамли технологияларни тобора купроц татбиц этиш жараёни кечмоцда. Рацамли технологиялар фуцаролик суд ишларида одил судловга эришишда, самарадорлик ва натижаларнинг яхшиланишида, харажатларни камайтиришда мууимрольуйнайди. Низоларни онлайн уал цилиш махсусрацамли платформада амал-га оширилиб, даъво бошлангандан тортиб то уал цилув царори цабул цилингунга цадар жараёнларни уз ичига олади. Низоларни онлайн уал цилиш платформаси инсон томонидан киритилган маълумотлар ёки сунъий ацл алгоритмлари асосида ишлаши мумкин.

Калит сузлар: низоларни онлайн уал цилиш, блокчейн, онлайн, рацамли, фуцаролик ишлари буйича суд, интернет, платформа, дастур, смарт, электрон далил.

Пирматов Отабек

и.о. доцента «Гражданское процессуальное и экономическое процессуальное право» Ташкентского государственного юридического университета, доктор философии по юридическим наукам (PhD)

РАЗРЕШЕНИЕ СПОРОВ В РЕЖИМЕ ОНЛАЙН - ЭТО НОВЫЙ ЭТАП ВИРТУАЛИЗАЦИИ ГРАЖДАНСКОГО СУДОПРОИЗВОДСТВА

Аннотация. Данная статья посвящена анализу новых методов, которые могут быть использованы как альтернативные варианты внесудебного разрешения споров в будущем. Раскрыты вопросы о том, что разрешение споров онлайн позволят суду расширить использование средств судебной защиты, а также вопросы нововведения и применения технологий в традиционных методах разрешения споров. Рассмотрены мнения касательно того, что урегулирование споров онлайн также направлено на обеспечение справедливости, надлежащей правовой процедуры, прозрачности и эффективности

при разрешении гражданских споров. Были высказаны и другие идеи разрешения споров в режиме онлайн с использованием альтернативных методов разрешения споров. Роль цифровых технологий в реформировании системы гражданской юстиции неоценима. Идет процесс расширения применения цифровых технологий во всех сферах жизни. Цифровые технологии играют важную роль в достижении справедливости в гражданских судебных процессах, повышении эффективности и результатов, а также снижении затрат. Разрешение споров в режиме онлайн осуществляется на специальной цифровой платформе и охватывает процесс от подачи претензии до разрешения спора. Платформа онлайн-разрешения конфликтов может работать на основе данных, вводимых человеком, или на основе алгоритмов искусственного интеллекта.

Ключевые слова: разрешение споров в режиме онлайн, блокчейн, онлайн, цифровой, суд по гражданским делам, интернет, платформа, программа, смарт, электронные доказательства.

Pirmatov Otabek

Acting Associate Professor of the Department of Civil Procedural and Economic Procedural Law, Tashkent State University of Law, Doctor of Philosophy in Law (PhD)

ONLINE DISPUTE RESOLUTION IS A NEW STAGE IN THE VIRTUALIzATION OF CIVIL

LITIGATION

Ab&ract. This article is devoted to the analysis of new methods that can be used as alternative options for out-of-court dispute resolution in the future. Quetfions about how online dispute resolution will allow the court to expand the use of remedies, as well as the issues of innovation and application of technology in traditional methods of dispute resolution, are answered. Views are considered that online dispute resolution also seeks to ensure fairness, due process, transparency and efficiency in the resolution of civil disputes. There are other ideas for online dispute resolution using alternative dispute resolution methods. The role of digital technologies in the reform of the civil jutfice sytfem is invaluable. The process of increasing the application of digital technologies in all spheres of life is underway. Digital technologies play an important role in achieving jutfice in civil litigation, improving efficiency and results, and reducing cotfs. Online dispute resolution is done on a dedicated digital platform and covers the process from the initiation of the claim to the resolution of the dispute. An online conflict resolution platform can work on the basis of human input data or on the basis of artificial intelligence algorithms.

Keywords: online dispute resolution, blockchain, оШт, digital, civil court, Internet, platform, program, smart, electronic evidence.

Интернет XXI асрда хдётнинг куплаб сох,а-ларида инкилоб ясаган восита булди. У куплаб функцияларни бажармокда, ахборот манбаи, алока воситаси ва глобал савдо майдончаси си-фатида куплаб сох,алар фаолиятида мух,им роль уйнамокда.

Шунингдек, интернет конунчиликка ^ам таъ-сир курсатмай колмайди. Унинг тез кенгайиб бориши куплаб ижобий х,одисаларни келтириб чикарди, масалан, ^укукнинг айрим сох,алари-ни ракамлаштиришни айтиб утишимиз мумкин. Алоканинг янги усуллари куплаб ^укук сох,ала-рини такомиллаштирди, жумладан, низоларни суддан ташкарида х,ал килиш жараёнларини мо-

дернизация ^илиш, масалан, низоларни онлайн тарзда х,ал ^илиш тизимларини яратиш имконини беради.

Низоларни онлайн х,ал ^илиш (НОХК)нинг ривожланишини турт бос^ичга булишимиз мум-кин.

Биринчи бос^ич 1990-1996 йилларни уз ичига олган хдваскор бос^ич эди.

Иккинчи бос^ич - 1997-1998 йилларда низоларни онлайн х,ал ^илиш сох,ада хизматларни таклиф ^иладиган биринчи тижорат веб-портал-лари ташкил этилди.

Кейинги бос^ич (бизнес) 1999 йилдан 2000 йилгача давом этди. И^тисодий ривожла-

нишнинг кулай даврини х,исобга олган х,олда, ай-никса, ИТ хизматларда куплаб компаниялар низоларни электрон х,ал килиш асосида лойих,аларни бошлашди, аммо уларнинг куп кисми энди фао-лият юритмаяпти. 2001 йил дунёда институцио-нал боскич бошланди, бу даврда судлар ва бош-карув органларига ахборот технологиялари кенг куламда кириб келди.

Интернетда низоларни ^ал цилишнинг даст-лабки куринишлари Америка Кушма Штатларида бошланган. АКШнинг Массачусетс университети Ахборот технологиялари ва низоларни х,ал килиш марказидаги онлайн низо бюросида низолар ^о-зир х,ам онлайн куриб чикилмокда [1].

COVID-19 пандемик инкирози судларни уз фаолиятига реал вакт режимида инновацион ва ижодий ёндашишга мажбур килди, шу жумладан, бугун дунёда судларда замонавий ахборот техно-логияларини жорий этиш ёки улардаги камчили-кларни бартараф этишга каратилган чора-тадбир-лар курилди. Виртуал суд мажлислари, НОХК ва бошка ракамли суд жараёнлари бунга мисолдир.

Низоларни онлайн х,ал цилишнинг дастлабки куриниши электрон почта оркали амалга оширил-ган. Ариза х,ал килиш учун кабул килингандан сунг бошка тараф тегишли аризага жавоб кайтар-ган. Агар келишувга эришилмаса, тарафлар му-зокаралар боскичига йуналтирилган. Бунда х,ам электрон почтадан фойдаланилган. Уларнинг уза-ро алокасига медиатор ёки арбитр воситачилик килган.

Европа Иттифокида НОХК хизматларини кур-сатувчи субъектлар сони сунгги йилларда купа-йиб бормокда. Масалан, Австрия ва Германияда-ги омбудсманлар, Италия ва Буюк Британиядаги онлайн медиация тизимларини айтиб утишимиз мумкин.

Нидерландиялик олима ва судья Дори Реийлинг фикрича, низоларни онлайн х,ал килиш деганда тарафлар уртасидаги низоларни х,ал ки-лишда ахборот-коммуникация технологиялари-дан фойдаланиш тушунилади. Технологиялар медиация ва хдкамлик судларида х,ам кулланилиши мумкин. Буни низоларни муцобил равишда х,ал килиш шакли, деб х,ам х,исобласа булади. НОХК, шунингдек, низоларни х,ал цилишнинг анъана-вий усулларини инновацион техника ва онлайн технологиялар ёрдамида такомиллаштиришни англатиши х,ам мумкин. Илгари НОХД, асосан,

электрон тижоратдаги низолар учун ишлатилган булса, бугунга келиб алоканинг тобора купрок онлайн тарзда амалга оширилиши натижада бо-шка низоларни х,ам онлайн х,ал этиш купайиб бормокда [2].

Америкалик олим Эми Шмицнинг фикрича, НОХК суднинг х,имоя воситаларидан фойдала-ниш имкониятини кенгайтириш ёки адолатга эришиш учун катта умид бахш этади. АКШда. ва хорижий мамлакатларда НОХК асосан "эБай" ва "Алибаба" каби электрон тижорат компания-ларида ривожланди, аксарият давлат судларида анъанавий жараёнлар х,али х,ам давом этиб кел-мокда. Шунга карамай, электрон судлар ва НОХК кичик даъволар ва мол-мулк солиги юзасидан келиб чикадиган низоларни куришда кенг кулла-нилмокда ва судларда ахборот технологиясидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш ва унинг имкониятларини кенгайтириш воситаси ролини бажармокда [3].

Хиндистонлик тадкикотчи Читранжали Неги-нинг фикрича, НОХК низоларни х,ал килишнинг бир куриниши булиб, тарафлар уртасидаги низо-ларни х,ал килишни осонлаштириш учун техноло-гиядан фойдаланилади.

Низоларни онлайн х,ал килиш музокара, медиация ёки хдкамлик судларининг х,ар бирида ёхуд учала алтернатив низоларни х,ал килишни уз ичига олиши мумкин.

НОХК куйидаги ^укукий анъаналарни уз ичига олади:

1) ^укукий ишонч: хдкамлик ёки арбитрни тарафлар томонидан танлай олиниши;

2) адолатдан фойдаланиш: низога алокадор х,ар бир шахс НОХ^Кдан фойдаланиш ^укукига эга булади.

Шунингдек, НОХК уз вактида х,ал этиш ва самарали воситаларни окилона таъминлайдиган механизмни яратиб беради.

НОХК фукаролар уртасидаги низоларни ци-вилизациялашган (яъни тинч йул билан) х,ал ки-лиш имконини беради.

НОХК тарафларга давлат судларига х,ам му-рожаат килиш имконини такдим этади [4].

Мимоза Садушининг фикрича, низоларни онлайн х,ал килиш, содда килиб айтганда, низоларни интернет оркали х,ал килишдир. Канада, АКШ, Европа мамлакатларида НОХК турли шаклларда ва форумлар тузиш оркали ташкил килинмокда.

НОХК атамаси автоматлаштирилган жараён-лар маъносини англатади. Баъзан НОХК тулик автоматлаштирилган булса ва улар факат онлайн тарзда утказилса, баъзиларида инсон омилини х,ам уз ичига олади.

Низоларни онлайн х,ал килиш низоларни тез-кор ва осон х,ал килиш имконини беради.

НОХК автоматлаштирилган музокаралар, низоларни нейтрал бах,олаш, воситачилик ёки яраштириш каби жараёнларни х,ам уз ичига ола-ди.

Низоларни онлайн х,ал килиш медиация ёки хдкамлик судларининг альтернатив шакли булади

[5].

Юкоридаги олимларни фикридан куринади-ки, НОХК медиация, хдкамлик судлари каби низоларни х,ал килишнинг мукобил тури булиши мумкин.

Лекин баъзи олимлар давлат судларига, ай-никса, фукаролик ишлари буйича судларга НОХК жараёнларига оид тартиб-тамойилларни киритиш мумкин, деб х,исоблайди.

Америкалик олима Лиза Эмблей фикрича, виртуал суд мажлислари ва НОХК судларга янги имкониятларни очиб бермокда, бу судларнинг пандемия даврида ишлашини таъминлабгина кол-май, куплаб муаммоларни х,ал килишга х,ам ёрдам бермокда. Судга мурожаат килиш, нарх ва суд жа-раёнининг мураккаблигига ечим бермокда [6].

Эргул Серпиннинг фикрича, COVID-19 пан-демияси хавфи утиб, одамлар оммавий йигили-ши имкони пайдо булганда, судларда курилиши лозим булган аризалар купайишининг олдини олиш ва колдирилган судни тезрок куриш асосий масалалардан биридир. Ушбу масалалар НОХК ва виртуал суд мажлислари оркали ^ал килини-ши мумкин. НОХК ва виртуал суд мажлисларини судьялар ва суд ходимлари суд биносидан туриб олиб бориши х,амда колдирилган суд ишлари да-вом этиши мумкин. Бу билан тарафларнинг масо-фадан туриб суд мажлисида иштирок этиши таъ-минланади [7].

Юкоридаги олимлар ва судьяларнинг фикри-ча, фукаролик ишлари буйича судларда х,ам низоларни онлайн равишда х,ал килса булади.

Демак, низоларни онлайн х,ал килишни фукаролик суд ишларига х,ам татбик этиш мумкин.

Низоларни онлайн х,ал килиш низоларни мукобил усуллардан фойдаланадиган х,олда он-

лайн тарзда х,ал килишдир. Низоларни онлайн х,ал килиш интернет оркали кисман ёки тулик х,ал ки-линган низоларни уз ичига олади.

Низоларни онлайн х,ал килиш интернетда фойдаланишга имкон берадиган мавжуд платфор-малардан фойдаланган х,олда амалга оширилади.

Низоларни онлайн х,ал килиш мавжуд низоларни альтернатив х,ал килишнинг бир шакли саналади. Низоларни онлайн х,ал килишда бошка мукобил усуллар каби тарафларнинг келишувга эришиши жараёнида учинчи томон (медиатор, арбитр)нинг булиши талаб киланади.

Хукукшунос олим Д.Хабибуллаев судлар фао-лиятига ахборот технологияларини кенг татбик этиш х,ам аризаларни интернет оркали юбориш каби фикрларни билдириб утган [8].

Фукаролик ишлари буйича судларда кенг микёсли мураккаб суд процессларини бошка-риш ва х,ал килишда ракамли технологияларни куллашга давлатимиз томонидан катта эътибор каратилмокда. Янги технологиялар суд процесс-ларини кам харажатли ва киска вактда утказиш х,амда фукаролик суд ишларини х,ал килиш, жум-ладан, тарафларни кабул килиш, даъво аризалари-ни куриб чикиш, давлат божини тулаш, х,ал килув карорларини эълон килиш каби имкониятларни бермокда. Ракамли технологиялар фукаролик суд ишларида одил судловга эришишда, самарадор-лик ва натижаларнинг яхшиланишида, харажат-ларни камайтиришда мух,им роль уйнайди.

Низоларни онлайн х,ал килиш махсус ракамли платформада амалга оширилиб, даъво бошланган-дан тортиб то х,ал килув карори кабул килингун-га кадар жараёнларни уз ичига олади. Низоларни онлайн х,ал килиш платформаси инсон томонидан киритилган маълумотлар асосида ёки сунъий акл алгоритмлари асосида ишлаши мумкин.

Низоларни онлайн х,ал килиш анъанавий низоларни х,ал килишдан:

1) тарафлар юзма-юз узаро музокарага кириш-маслиги;

2) музокаралар автоматик равишда ёзиб оли-ниши х,амда барча низолар тугрисидаги маълу-мотлар сакланиши;

3) акл-идрокка таянганлар технологиялар татбик килиниши жихдтидан фаркланади.

НОХКда кам ахдмиятли х,амда кичик х,ажмда-ги низоларни куриш билан суд тизими самарадор-лигига эришиш мумкин.

Низоларни ^ал цилишнинг муцобил усулла-ри, жумладан, уларнинг онлайн шаклида карама-карши тарафларнинг муносабатлари асосий роль уйнайди. Низоларни онлайн х,ал цилишнинг их-тиёрийлиги куллаб-кувватловчи тарфаларга ёки бах,сли масалалар буйича карор кабул киладиган шахсга (хдкамга) х,ам куйлайлик яратади. НОХК жуда узок масофа билан ажралиб турадиган тарафлар учун жуда мух,имдир.

НОХК жамоатчиликда хукукларини х,имоя килишда замонавий технологиялардан фойдала-нишни рагбатлантиради ва конуний тусикларни камайтиради.

НОХК тарафларга низоларни муддатидан олдин ^ал килиш имконини бериши мумкин, бу судга даъво ариза билан мурожаат килиш, ишти-рок этиш каби мураккаб масалаларни х,ал килиш-дан озод этади. НОХК суд жараёнларини содда-лаштириши ва унда иштирок этиш усулларини кенгайтириши билан ажралиб туради.

Низоларни онлайн х,ал килиш адвокатлар уз мижозларининг фукаролик низолари билан офисдан ёки уйдан чикмасдан танишиши усули булиши мумкин.

Мамлакатимизда электрон ^укуматни ривож-лантириш ва ракамли иктисодиётнинг ютуклари-ни руёбга чикариш учун бир катор ишлар амалга оширилмокда.

Ракамли икдисодиётда вужудга келадиган фукаролик низоларни х,ал этиш х,ам фукаролик судларининг энг асосий вазифаларидан бири са-налади. Узбекистон Президентининг 2020 йил 3 сентябрдаги "Суд х,окимияти органлари фаоли-ятини ракамлаштириш чора-тадбирлари тугриси-да"ги карорида:

2021 йил 1 январдан бошлаб барча судларда суд мажлисларини иш буйича тарафларнинг ил-тимосномаси ва раислик килувчининг розилиги билан аудиоёзувдан фойдаланган х,олда кайд этиб бориш ^амда суд мажлислари баённомаларини ушбу тизимдан фойдаланган х,олда шаклланти-риш;

2021 йил 1 июлдан бошлаб апелляция ва кассация инстанцияси судларида ишларни судьялар уртасида автоматик равишда таксимлаш;

2021 йил 1 октябрдан бошлаб барча ишти-рокчиларни суд мажлисларининг вакти ва жойи хдкида SMS хабар оркали бепул асосда хабардор килиш;

2022 йил 1 январдан бошлаб суд карорларини иш буйича тарафларга онлайн тарзда, уларнинг илтимосномаси буйича эса когоз шаклида такдим этиш;

2022 йил 1 июлга кадар суд х,окимияти органлари фаолиятида, шу жумладан, фукаролар ва тадбиркорлик субъектларига одил судловга эри-шишда кулайлик яратиш максадида 10 га якин интерактив хизмат курсатишни йулга куйиш;

2023 йил 1 январдан бошлаб суд ишларини давлат архивига электрон шаклда топшириш ва кабул килиш;

судлар, Судьялар олий кенгаши х,амда Судьялар олий мактабида ахборот-коммуникация тех-нологиялари инфратузилмасини янада яхшилаш кузда тутилган.

Карорда кура, куйидагиларни назарда тутув-чи Судларнинг ахборот тизимларини давлат ор-ганлари ва ташкилотларининг ахборот тизимлари билан интеграция килиш буйича "йул харитаси" тасдикланган.

Унга кура:

28 та давлат органлари ва ташкилотлари, шу жумладан Узбекистон Республикаси Президентининг Виртуал кабулхонаси, Бош вазирининг Тадбиркорлар мурожаатларини куриб чикиш ка-булхоналари ахборот тизимларини Олий суднинг ахборот тизимига боскичма-боскич улаш;

судлар томонидан давлат органлари ва таш-килотларига такдим этиладиган маълумотларни электрон шаклда юбориш;

муайян ишни куриш жараёнида зарур булган маълумотлар ва ^ужжатларни фукароларни овора килмаган х,олда судлар томонидан бевосита дав-лат органлари ва ташкилотларидан электрон ша-клда олиш;

судлар томонидан жарималарни камайтириш ёки уларни кулламаслик масалаларини куриб чикишда "Ижтимоий х,имоя ягона реестри" ва бо-шка ахборот тизимларининг интеграцияси оркали фукаронинг мулкий х,олати ва ижтимоий ах,воли х,акидаги ишончли маълумотлар билан танишиш;

судлар томонидан алимент микдорини бел-гилашда туманлар кесимида уртача ойлик иш хдклари тугрисида маълумотларни ахборот тизи-ми оркали электрон шаклда олиш белгиланган.

Фукаролик ишлари буйича судларимизда низоларни онлайн х,ал килиш ёки виртуал равишда куриш максадга мувофик булар эди.

Узбекистан Республикасининг Фукаролик процессуал кодексининг 209-моддасига куйидаги узгартириш ва кушимчаларни киритишни таклиф киламиз.

Судларда видеоконференцалокани амалга оширишнинг техник имконияти булган такдирда, ишда иштирок этувчи шахслар ва одил судловни амалга оширишга кумаклашувчи шахслар суд-нинг видеоконференцалока режимидаги мажли-сида бу х,акда узлари илтимоснома берганда ёки суднинг ташаббусига кура иштирок этиши мум-кин. Курсатилган шахсларнинг видеоконферен-цалока режимидаги суд мажлисида иштирок эти-ши тугрисида суд ажрим чикаради, ажримнинг кучирма нусхаси ишда иштирок этувчи шахслар-га, одил судловни амалга оширишга кумаклаша-ётган шахсларга юборилади.

Ишда иштирок этувчи шахслар судларнинг х,амма учун мулжаланган махсус видеоконференцалока тизимларидан фойдаланади.

Ишда иштирок этувчи шахсларнинг видео-конференцалока режимидаги суд мажлисида иштирок этишини таъминлаётган суд ушбу шахсларнинг келган-келмаганини текширади ва кел-ган шахсларнинг шахсини аниклайди, гувохлар-га, экспертларга, мутахассисларга, таржимонлар-га уз ^укуклари, мажбуриятлари ва жавобгарли-ги тушунтирилгани тугрисида улардан тилхат олади. Мазкур тилхат у олинган кундан кейинги кундан кечиктирмай суд мажлиси баённомасига кушиб куйиш учун ишни кураётган судга юбори-лади.

Хоржий мамлакатларда суд мажлисининг ви-деоконференцалока режимида олиб борилиши махсус платформалар ёки оммавий платформа-ларда амалга оширилиши мумкин.

ЖАР, Угандада Zoom, Янги Зеландияда Microsoft teams, Хитойда суднинг махсус плат-формаси оркали амалга оширилади. Юкоридаги мамлакатлар фойдаланаётган платформалардан оддий ах,оли х,ам фойдаланиши мумкин ва та-рафлар учун жуда кулай х,исобланади.

Фукаролик ишлари буйича судлар томонидан суд мажлислари видеоконференцалока режимида олиб борилганда барча учун кулай булган плат-формалардан фойдаланиш максадга мувофик булар эди.

Бунда фукароларнинг суд мажлисларида ви-деоконференцалока режимида иштирок этиши

учун судларга боришига кетадиган маблаг ва вакти тежалган буларди.

Фукаролик процессуал кодексига 2091-мод-дани, яъни фукаролик ишларини онлайн куриш тартиби нормаларни киритишни таклиф киламиз. У куйидаги мазмунда булиши лозим:

Фукаролик ишларини онлайн тартибда куриб чикиш суднинг махсус платформаси оркали амал-га оширилади.

Суд платформаси оркали утказилган суд мажлислари юридик кучга эга.

Суд платформасида судлар далилларни онлайн режимда текшириши, реал вакт режимида тарафларни сурок килиши ва судлар томонидан платформа хавфсиз бошкарилиши керак. Онлайн суд мажлисидаги фукаролик суд иши билан бог-лик маълумотларни саклаш ва улардан фойдала-ниш "Ахборот эркинлиги принциплари ва кафо-латлари тугрисида'ги конун ва бошка конунларга мувофик булиши керак.

Бугунги кунда ХХРда Пекин, Гуанчжоу ва Хуанчжоу интернет судлари (Пекин интернет су-дининг http://tpl.bjinternetcourt.gov.cn), Эстония-да е-ейсша платформаси, Хиндистоннинг http://vcourts.gov.in платформаси оркали онлайн судлар, Нидерландия каби давлатларда виртуал суд мажлислари олиб борилмокда.

Пекин интернет судининг Интернет суд про-цессларини Тианпинг Чаин платформасида утка-зиш тугрисидаги махсус йурикномаси мукадди-масида Пекин интернет судининг суд мажлислари блокчейн технологияга асосланган Тианпинг Чаин платформасида амалга оширилиши белгиланган.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Мамлакатимизда Uz домени остида куплаб сайтлар фаолият юритмокда [9]. Ушбу домен остида НОХКлар учун махсус сайтларни ташкил килишимиз мумкин.

Фукаролик процессуал кодексига 2092-модда-ни, яъни онлайн суд мажлиси иштирокчиларини текшириш тартибини киритиш максадга мувофик булар эди.

Тарафлар ва суд жараёнининг бошка иштирокчи-лари суд платформасидан фойдалансалар, улар биометрик идентификациялаш оркали текширилади.

ХХР Олий халк суди суд кумитасининг 2018 йил 3 сентябрдаги 1747-йигилишида интернет судлар учун махсус йурикнома кабул килин-ган булиб, унда иштирокчиларнинг шахсини тас-диклаш тартиби белгиланган.

ХХРдаги Пекин, Гуанчжоу ва Хуанчжоу интернет судларида тарафлар биометрик идентифи-кациялаш оркали текширилади.

Хиндистоннинг http://vcourts.gov.in платфор-масида процессга телефон раками, автомобиль ракамини териш оркали кириш мумкин.

Узбекистон Республикасининг Фукаролик процессуал кодексига 2093-моддани, яъни даъво аризаларни кабул килиш тартибига оид норма-ларни киритишни таклиф киламиз:

Онлайн суд даъвогар томонидан такдим этил-ган даъво ариза ва унга илова ^ужжатларни онлайн режимида кабул килади ва даъво ариза олин-ганидан кейин 10 кун ичида онлайн суд куйидаги хдракатларни амалга оширади:

1) процессуал конунчилик талабларига жавоб берадиган даъво аризалар руйхатдан утказилади ва ишни кабул килиш тугрисидаги хабарнома тарафларга ва бошка суд хужжатлари жавобгарга юборилади;

2) такдим этилган даъво аризаси ва унга ило-ва килинган хужжатлар процессуал конунчилик талабларга жавоб бермаса, уз вактида даъво ари-

зани тузатиш тугрисидаги хабарнома юборила-ди ва кайта даъво ариза кабул килинган куннинг эртаси кунидан даъво ариза кабул вакти кайта х,исобланади. Агар даъвогар белгиланган муддат ичида даъво аризага процессуал конунчиликка талабларига биноан тузатишлар киритмаса, суд даъво аризани кайтариш тугрисида ажрим кабул килади.

ХХР Олий халк суди суд кумитасининг 2018 йил 3 сентябрдаги 1747-йигилишида кабул килинган интернет судлар учун махсус йурикно-мада онлайн даъво аризани кабул килиш шартла-ри белгиланган.

Онлайн суд тизимида даъво аризалар электрон платформада тулдрилади. Шу боис, судлар томонидан даъво аризаларни кайтариш тугриси-даги ажримлар сони кискаради.

Юкоридаги таклифларнинг фукаролик про-цессуал конунчиликка киритилиши пандемия ша-роитида фукаролик ишлари буйича судларнинг баркарор фаолият юритиши х,амда фукаролари-мизнинг ^укук ва манфаатлари тулаконли х,имоя килинишига замин яратган булар эди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. M.S. Abdel Wahab, E. Katsh, D. Rainey Online dispute resolution: Theory and practice. A treatise on technology and dispute resolution Eleven International Publishing, Hague (2012) Google Scholar.

2. Dory Reiling. Beyond Court Digitalization With Online Dispute Resolution. International Journal For Court Admini^ration | Vol. 8 No. 2, May 2017. ISSN 2156-7964 .URL: http://www.iacajournal.org

3. Amy J. Schmitz. Expanding Access to Remedies through E-Court Initiatives. 67 BUFFALO LAW REVIEW 89 (2019). At page 89.

4. Chitranjali Negi. Concept online dispute resolution in India. Electronic copy available at: http://ssrn. com/ab&ract=2596267

5. Mimoza Sadushi. The theory and practice of dispute resolution in the digital age. Global Journal of Politics and Law Research. Vol.5, No.7, pp.57- 69, December 2017.

6. Lise Embley. Judicial Perspectives on ODR and Other Virtual Court Processes. JTC Quick Response Bulletin. At page 4.

7. Ergun Serpil. Coronavirus and the Courts, Webinar II. National Center for State Courts. NCSC.org/ pandemic. 15 April 2020.

8. Д. Хабибуллаев. Суд буйругини такомиллаштириш буйича айрим фикр-мулох,азалар. Хукукий тадкикотлар журнали. Махсус сон. 2019 й. -69-б. DOI http://dx.doi.org/10.26739/2181-9130-2019-13-9

9. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 3 сентябрдаги "Суд х,окимияти органлари фаолиятини ракамлаштириш чора-тадбирлари тугрисида'ги карори. www.lex.uz

10. Г. Мамараимова. Проблемы наследования интеллектуальных прав доменных имен по законодательству Республики Узбекистан. Хукукий тадкикотлар журнали. 2-сон. 2020 й. -Б.63. http://dx.doi. org/10.26739/2181-9130-2020-2-5 // Электрон манба: URL https://law.tadqiqot.uz/index.php/law/article/ view/96 [9].

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.