CC BY
3ТАФОВУТ ВА УМУМИЯТ^ОИ МАЪНОИИ ПЕШОЯНДДО
ДАР ЗАМИНАИ АСАР^ОИ БАДЕИИ БЕВОСИТА ТАР^УМАШУДА ДАР ЗАБОЩОИ ТОНИКИ ВА АНГЛИСЙ
Цосимов М.С.
Донишгощ дaвлaтии Дaнгapa
Мyсаллам аст, ки забони точикй дар ташкил ва созмон додани таркибдои гуногун имконоти васеъ дорад. Новобаста аз сермаъной ва зиёд будани шумораи ондо ингуна калимаву таркибдо гайр аз маънодои аслии худ ба маънои мачозй низ корбаст шуда метавонанд. Корбурд ва корбасти ин гуна калимаву таркибдо, садед ва амик истифода бурдани ондо дар ифодаи фикр мавкеи мудим y, зеро интихоби нодурусти он ба галатии ифода оварда мерасонад, ки ин амал ба тарчума ва ифода ба забондои дигар низ бетаъсир намемонад. Дар баробари ин, истифодаи пешоянддо, ки дар ифодаи садеди фикр мудиманд на тандо аз худи ондо вобаста аст, балки интихоби калимадои мустакилмаънои мувофик низ накш мебозанд.
Дар доираи тадлили пешоянддои намуди гуногун, ки дар асардои бадей мавриди истифода карор гирифтаанд, дар забони точикй пешоянддои 6a^ap, дap-бa, 6a-a3, 6a-6o, 6a-6apu, щмро^и-бо, дap nau-a3, 6a дaсти-aз, дaсти вазифаи муштаракро адо намуда, якдигарро иваз карда метавонанд, ки сарчашмадои гуногуни илмй низ ба ин амал ишорат мекунанд.
Дар таквияти дамин андеша, агар ба истифодаи пешоянддо дар намунаи мисоли асари «Ёддоштдо»-и С.Айнй назар кунем, хусусиятдои зикршудаи пешоянддои забони точикй мушодида мешаванд: - Дар (at the gate) тши дapвозa ea пaйвaстa ба (to) дapвозaxонa як огили поxсaгй ea дар (in) щтори огил як соботи чоpпобaндuu поxсaгй будa, дар (in front of) py 6a руи огил ea собот як мe^монxонau xuщтuxомй бо суффaaш бино ёфтa буд. Дар (at) пойгщи мe^монxонa як дукони бофaндaгй шuнондaгй будa, дар (round) тapaфu yaнуби мe^монxонa ea пaйвaстa ба (to) вaй як aйвончa ea дар (under) 3epu aйвончa як дукончau чapxuосuётapошй буд. Шши aйвончa ea тapaфu yaнуби мe^монxонapо дapaxтонu зйрдолуи богчa дар тобистон сояиндози мeкapдaнд. Дар (on) тapaфu шимоли мe^монxонa як суффau тобистоннишии буд, ки як дapaxтu тути тлони бaлxй дар (for) вaй щм xuзмaтu мeвaдоpй ea щм вaзuфau соядориро ба (дар омехтагй бо феъл дар маънои ицро кардан омадааст)уо мeовapaд [1, с.9].
Дар намунаи овардашуда истифодаи пешоянди дар чандин маротиба ба назар мерасад, аммо дангоми тарчума ин хусусияти пешоянди зикршуда дар забони англисй ва ё дар тарчумаи забони англисй, ки дар асардои бадей вомехурем, тамоман дигар аст ва намунаи онро дар мисол дар кавс барои мукоиса нишон додем. Ин амал аз хусусияти хос доштани пешоянддои дарду забон дар калимаву таркибсозй шадодат медидад, ки то чое барои тарчумондо низ мушкилидоро меоварад ва ё ба нодуруст дарк кардани маънои матни асл оварда мерасонад.
Дар намунаи дигар истифодаи ибораи муайян (to be known) дар забони англисй бар ивази истифодаи пешоянд кор фармуда мешавад, ки дар ин долат тарчумаи пешоянди забони точикй аз назар дур мемонад: ...it was used for pumping kerosene out of barrels, and was known by its Russian name of nasos... [2, с.79] . - Бaъд аз дa^ соли воцea ... aсбобоpо дuдaм, ки аз Россия оварда шудa буд, бо вaй аз бочш^о кгросин ea paвгaнu сaфeд мeкaшuдaнд ea номашро «насос» мегуфтанд [2, с. 44].
Бояд зикр намоем, ки накши мудим доштани сермаъной низ, ки дар пешоянддои аслии забони точикй ба назар мерасад, мавкеи хос дорад, зеро дар ин замина пешоянддо хусусиятдои семантикии худро тагйир дода, наздикии маъной пайдо мекунанд. Донишмандони точик ишорат бар он мекунанд, ки: «Сермаъноии пешоянддои аслй ва эдтиёчи саред ифода кардани муносибатдои семантикию грамматикй боиси он гардидааст, ки пешоянддои аслию таркибй аз руи маъною вазифа ба якдигар каробат пайдо намуда, муштараквазифа ва даммаъно гарданд. Пешоянддои аслии аз, ба, бо, дар, барои ва гайра калимадои серистеъмолтарини забони точикй ба дисоб мераванд, зеро дар кадоми ондо чанд маънои грамматикиро ифода мекунанд, илова бар ин, бо воситадои доираи грамматикй муносибати дамвазифагй зодир мекунанд ва бо ондо ба таври мувозй кор фармуда мешаванд: бо ёрии ондо пешоянддои таркибй ва пайвандакдои тобеъкунандаи таркибй сохта шудаанд; пешоянддо дар калимаю таркибсозй дам садм мегузоранд» [5, с.33].
Дар забондои точикй ва англисй долатдои мукобили истифодаи феълдо, иборадои феълии пешоянддор ба назар мерасанд, масалан, дар забони англисй бо пешоянддои
мушаххас алокаманд будани як катор ифодах,о маъмул аст, аммо дар забони точикй ин амал камтар ба мушох,ида мерасад, зеро онх,о бидуни истифодаи пешояндх,о низ омада метавонанд: to wait for - интизор шудан; to ask for - пурсидан; to look for - цустуцу кардан; to listen to - гуш кардан; to belong to - тааллуц доштан; to aim at - мацсад доштан; to care for - таваццу% кардан; to explain to - шар% додан [157,с.189].Масалан, намунаи зерин дар таквияти андешаи боло: - My brother greeted him and handed over the tanga. «Father sent us for a gabza of halva.» [Ёддошт%о.2,7англ.с.8]. - Акаам салом дода як тангаро ба у дароз карда, аз номи падарам: як цабза %алво дщед будааст!- гуфт. [2, с.90].
Х,ангоми ифода х,олатх,ое вомехуранд, ки хдмон як пешоянд дигаргуна тарчума мешавад. Ин амал, пеш аз хдма аз руи маънои матн мушаххас карда мешавад ва хусусиятх,ои ифодаи маъногии пешоянд ба назар гирифта мешавад, масалан пешояндх,ои - down, up, across, out - to go up, to go down, to run across.
Мухдккики сохди тарчума Муллочонова З.О. чунин менависад, ки: «Бояд тамоми лах,зах,ои тасвир дар асар аз нигох,и тарчумон дур намонад. Тарчумон бояд нисбат ба кори худ серталабу чиддй муносибат кунад. Аз тарафи дигар, ба муаллифи асари тарчумашаванда хдмкорй намояд, яъне тарчумони доимии нависанда бошад.». Дар чои дигар хдмин фикрро таквият дода нигоштааст: «.. .тарчумони доимй имкон дорад дар х,ар кадами наваш бо услуби хоси нависанда бештар ошно гардад, чих,атх,ои миллй ва мушаххаси асари уро сах,ех,тар дарк намояд, рух,и замони дар асар тасвиршударо барчастатар ифода кунад» [8, с.12].: - During that time his own eldest son - my father - was studying in Bukhara, while his younger son, his widowed sisters and their children, and his wife lived in Soktare [Ёддошт%о 2, англ., с.35]. -Дар он вацтхр писари калони бобоям , ки падари ман бошад, дар Бухоро мехондааст, писари хурдаш х;амширагони аз шавх,ар мондааш, %амширазодагонаш ва занаш дар Соктаре зиндагони мекарданд [1, с.8].
Дар забони англисй вобаста аз маънои асосии пешояндх,о маънои ибора ва ё ифода алокаманд аст. Дар иборах,ои феълй интихоби ибора аз маънои умумии он вобастагй дорад: to look after - нигох,убин кардан; to look at - ба чизе нигох, кардан; to look for - чизеро чустучу кардан; to look over - дида баромадан [7, с.231]: -Устохоца %арчанд %унарманд бошад ва аз кори касон кам фориг шавад %ам, рузгораш аз рузгори мо бештар набуд, бо вуцуди ин ба Абдуллохоца ва Тутапошо ёриро дарег намедошт [Ёддошт%о 1, с. 29].- Despite Usto Khoja great talent and his rarely lacking for commission , he was no better off than we were ...[Ё2, с. 60].
Илова бар ин, дар тарчумаи асарх,ои бадей х,олатх,ои истифода шудани пешояндх,ои мушаххас бо калимах,ои мушаххас, ки хоси забони англисй аст, ба назар мерасанд ва тарчумаи онро низ андаке дигаргун месозанд:
- Бари ин %авли аз гарб ба шарц тахминан 150 метр буда, дарозиаш аз цануб ба шарц тахминан дусад метр меомад. Ин масо%а ба чор цисм тацсим ёфта цисми якум, ки ба даромади дарвозарост меомад, аз они мо буда, ... тааллуц дошт [1, с.27].
-The whole property was about one hundred and fifty yards from east to west, by about two hundred yards long. The part that was directly in front of the entrance gate was ours [2, с 58].
Забоншинос Н.Туйгунов оид ба хусусиятх,ои хоси иборах,о сухан ронда, баъзе нозуких,ои забониро, ки метавонанд хднгоми тарчума ба нофах,мй оваранд, зикр намудааст. Аз чумла, у чунин мешуморад, ки: «Х,ар як забон рох,у усулх,ои истифодаи вожах,о ва иборах,ои хоси худро дорад. Масалан, дар чумлаи поён ифодаи «баробари сараш» дар англисй аз диди мутарчим ифодаи «eye level - баробари чашм» мувофикат кардааст ва вожаи сар аз истифода дур мондааст. Яъне, дар забони англисй хдмин маъноро на бо вожаи сар, балки бо вожаи чашм ифода кардааст, то ки маъно тагйир наёбад. Яъне, агар мутарчим «up to his head - то болои сараш» мегуфт, он гох, маъно вайрон мешуд: ... К,озй маро баробари сараш бардошта баъд аз он ба замин гузошт [Ёддошт%о 1, с. 73]. - The kadi lifted me up to his eye level, then put me down and said... [ 2, с. 93]. [9, с.142].
Пешоянд тавассути ифодаи маъногии худ метавонад маънои асосиро тагйир дихдд ва ё онро мушаххас гардонад, яъне тобишх,ои услубй пайдо намояд. Пешоянд ва калимаи пайрави он ва ё ибора ифодаи дигарро ба миён оварда метавонанд. Дар ин х,олат х,ама намуди пешояндх,о мавриди истифода карор гирифтанашон мумкин аст: - Дар %амин вацт шамол хеста %аво вайрон шудан гирифт, то ба лаби руд омадани мо вазиши бод шиддат карда %аворо гарду губор фуру гирифт. Мол%о бе саришта шуданд. Бачагон «%аю бош» гуфта ба пароканда шудани он%о монеъ мешуданд. Эргаш %ам подаи худро туб карда ба канори руд, ки як цадар аз регзор чуцуртар буд, фуровард [Ёддошт%о 1, с.22]. - Meanwhile the wind had
risen and a storm was threatening. By the time we reached the canal it was gusting strongly and the air was thich with swirling dust... [Ёддошт^о 2, англ., с.52]
Дар доираи тадлил ва пажудиш маълум мешавад, ки пешоянддои аслии забон, дам дар забони точикй ва дам дар забони англисй ба даврадои кадимаи инкишофи забон тааллук дошта, дамчун калимадои ёридиданда дар раванди инкишофи забон гарчанде баъзе хусусиятдои дигаро ба монанди сермаъной, таркибсозй ва гайрадо аз худ карда бошанд дам, хусусияти алокаманд буданашонро бо ягон диссаи нут; гум накардаанд:
- Дар яке аз чунин рузх;о (исм) ман ба тамошои шукуфа^о ва сабза^ои руидаричаи худ цаноат накарда хостам ба - ёбон ба киштзорхр баромада сайру гашт намоям. Ин фикри худро ман ба акаам гуфта аз у хоуиш кардам, ки дар ин сайругашт ба ман ^амро^й намояд, у ин таклифи маро цабул намуд, аммо аз падару модар рухсат гирифтанро ба гардани ман бор кард [Ёддошт^о 1, с.20]. -On one such day I grew bored with the blossoms and greenery in our, and decided to go out and explore the fields and meadows. I told my elder brother of my intention and asked him to come with me: he agreed but left the onus of getting parental permission on my shoulders [2, с. 50].
«Пешоянддо категориядои грамматикй надоранд, яъне ондо аз лидози грамматикй наметавонанд шакли худро тагйир диданд. Пешоянддо берун аз матн маънои мушаххаси худро надоранд. Ондо дамчун калимадои ёридиданда, ки барои мушаххас кардани хусусияти морфологй ва синтаксисии калимадои дигар меоянд, баромад мекунанд» [5, с.65].
Бояд зикр намуд, ки барои мушаххас муайян намудани маънои пешоянддо мудити лексикии он мудим аст, чунки ондо муносибатро миёни мафдумдо ифода мекунанд: - Мо осиёро тамошо карда шуда баромадем; азбаски дар руд об набуд, барои аз вай гузаштан ба сари пул нарафтем, балки бар руи кулмащои яхбастаи руд яхмолакбозикунон ба пеши пул омада, аз он цо ба канори шимолии руд баромадем ва ба щвлие, ки дарвозааш ру ба руи пул кушода мешуд, даромадем [Ёддошт^о 1, с.18]. -We took a quick look inside the mill and came back out. Since there were no water in the canal we did not use the bridge, but crossed over on the chunks of ice, pelting each other with snowballs, then climbed up onto the north bank by the bridge and went in through the gate facing it [2, с. 48].
Дар забони англисй агар ба дамин хусусияти пешоянддо назар кунем, ин вижагии ондо ва доираи истифодаи дамин пешоянддо дар забони точикй аён шуда, фаркият муайян мешавад. Масалан, истифодаи пешоянди аслии for бо вожадои ифодакунандаи диссиёт, рагбат, машгулият, дисси ватандустй, дурмат, тозакорй, мудаббат, хасисй, майл, меояд. Дар дамин дол як катор вожадои дигар на тандо бо ин пешоянд омада метавонад, балки пешоянддои after, of, to about дар ифодаи дамон як маъно истифода шуда метавонанд: inspiration (to) - илдом ба чизе; friendship (towards) - дустй нисбат ба; weakness (of) -заифии чизе ва f. [160, с.145]. Дар таквияти андеша намунае аз асари «Ёддоштдо» меоварем: - Then turning his eyes toward me, he went on: Study! Whatever problems you meet with, go on studying! Only don't become a kadi, or rais, or an imam! if you like , be a madrasa teacher!» He closed his eyes [2, с.154]. - Хон! Дар чй гуна душворй бошад уам, хон! Лекин цозй нашав, раис нашав, имом нашав! Агар мударрис шавй, майлат!... [1, с.111].
Як гуруд вожадои дигар бо ин пешоянд дар ифодаи истеъдод, мадорат меоянд. Масалан, to have an eye for - ба чизе дисс доштан; to have ability for - ба коре мадорат доштан ва f. [7, с.89].
Ба сифати пешоянди ифодакунанди замон пешоянди for як катор маънодоро дорад, ки тез-тез бо маънодои вожадои through, over шабодат пайдо мекунанд. Дар долате, ки амал дар гузашта бо пешояди for омада бошад, он вакт он давомнокии амалро ифода мекунад, during- равиши амалро ифода мекеунад ва пешоянди in дар ин маврид ба долатдо бетафовут аст ва он тандо ба чудо кардани амал ишорат мекунаду бас.
Дар умум, он асосан бо маънодои зерин вомехурад: ба /дар муддати (вацт); ба масофае рафтан; барои; аз барои (сабаб), ба мацсади; ба суд, ба нафъ, ба тарафдории касе/чизе; ба циммати, бо нархи, бо арзиши; ба тарафи (самт); ба цои, дар ивази ва f.[7, с.110].
Аз тадлили маъноии зикршуда, дам дар таркиби матн ва дам бо такя аз шарди фардангдо доирадои корбурди пешоянди зикршуда амалан амик мегардад, зеро он хусусияти хоси худро дар забони англисй дар ифодаи маънодои гуногун дорад. Масалан, дар намунаи зерин аксари хусусиятдои хоси зиккршуда дар забони точикй аён аст: Баъд аз (after) он ки банди миёнаи цуй аз танаи Лутфулло баландтар шуд, у аз цояш хеста (stand up) ба паси (behind) банд дузону нишаста ва банди худро бо (with) шиками худ нигофорй карда, боз ба (with) %амон суръат ва чобукии аввалиаш каланд зада аз тарафи (side) омади об лой кашида банди худро баланд ва муста^кам кард ва пас аз он аз об баромадаба болои (on) банд хоки хушк партофта, бандро аз (from) хавфй оббарй эмин намуд.
Дар забони англисй як катор феълхоеро пайдо кардан мумкин аст, ки барои ифодаи самти харакат корбаст мегарданд: leave for - ба чое рафтан; run for - харакат кардан ба чизе; race for - ба чизе саъй кардан ва f. Бояд кайд кард, ки дар бисёр холатхо истифодаи ин феълхоро бо вожаи after вомехурем, ки андаке тобиши маъноии дигареро касб мекунанд ва он хам вобаста аз маънои феъл тагйир меёбад. Масалан, run+for- аз барои чизе ба чое давидан, дар холе, ки run+after- аз паи касе рафтан, давидан ва f. Ин тарзи истифода дар асари мавриди тахкик хеле фаровон омадааст: - Ин гуна бози ба зуди бачагонро монда кард, баъзе%о бар руи реги нарм дароз кашида ва баданашонро дар зери офтоби ба%ори тофта ёзиданд, баъзе дигарашон аз паси пода ва рамаашон рафтанд [1, с.21]. - ...this game soon tired them out. Some of them stretched out on the soft sand to bask in the spring sunshine, others ran after their straying flocks [2, с. 50].
Баъзе пешояндхои забони англисй, ки дар ифодаи самт меоянд одатан ба феълхо марбут буда, иборахои устуворро ташаккул медиханд: - Калонии одам бо цаду цоматаш ва олимии у бо саллааш муйян намешавад, - гуфт падарам дар цавоб ва илова намуд: - бисёртарини мулло%ои комил салла%ошонро калон мебанданд, ки авом он%оро дида фиреб хурад ва муллои калон донад [Ёддошт%о 1, c.70].- A mans greatness is not measured by his physical stature, nor his learning by the size of his turban, was my fathers reply [2, с. 113].
Умуман, агар аз назари илми тарчума назар кунем, маълум аст, ки мутарчим дар тарчума аз усулхои гуногун истифода намудааст. Махсусан, якчо кардани чумлахо воситаи хеле пахншуда дар тарчума аз забони точикй ба англисй ва ё баръакс мебошад. Бо вучуди ин хамеша дар назар доштан лозим аст, ки чунин якчосозй мантикан бояд дуруст бошад ва дар натичаи он мазмуни матни асл вайрон нашавад.
Дар забони точикй пешояндхои изофии такрор аз исмхо сарчашма мегиранд. «Пешояндхои изофии такрор бештар аз исмхои цад, лаб, руй, сар, пеш, таг, дарун, гирд ташкил ёфта, ба калимаи пешомада бо бандаки изофй пайваст мешаванд ва шакли зеринро мегиранд: цад-цади, лаб-лаби, таг-таги, дарун-даруни ва f. [ЗАХ,Т]».
Дар забони англисй ин намуди пешояндхо дар аксар маврид бо калимахои мустакилмаъно ифода меёбанд, ки маънои пурраи пешояндхои забони точикиро ифода карда метавонанд: Мо лаб-лаби цуй %амро%и об о%иста-о%иста мерафтем ... [1, с.76]. - We walked slowly along the edge of the channel, keeping pace with the waters's flow [2, с.96].
Дар забони точикй пешоянди даруни муродиф ба пешоянди дохили мебошад. Пешоянди беруни амали мукобили онро ифода менамояд, бо пешояндхои аслии аз ба, дар хамрох шуда дар таркибхои гуногун меоянд. Онхо хангоми ифода ба забони англисй пешоянди мувофик доранд, ки айнан дар хамин маъно омада метавонанд, ба монанди inside, outside ва Fайрахо: Ман аз цой хеста берун баромадам, %аво соф ва ором буд, боди сабуке мевазид, аммо ... [Ёддошт%о 1, с.23]. -I got up and went outside. The weather was calm and clear.... [2, с.52].
- Ман дасту руи худро шуста ба хона даромада дар па%луи падарам нишастам, цои цаймоциро бо %ам хурдем. [Ёддошт%о 1, с.23]. - I washed my hands and face and came back inside, and sat down next to my father [2, с.53].
Дар натичаи тахкику баррасй мушохида мешавад, ки пешояндхо махсусан дар асархои устод Айнй хеле бамаврид истифода шуда, дар адои максадхои эчодии нависанда серистеъмоланд. Пахлухои мухталифи пешояндхои аслй ва номй дар забони точикй, муродиф пайдо кардани онхо дар забон, дар таркиби вохидхои фразеологй омадани онхо, фаъол будани онхо дар калимасозии забони точикй аз руи истифодаи онхо дар «Ёддоштхо» баръало эхсос мешавад.
Мусаллам аст, ки ин гуна серистеъмолй таркиби луFавии забонро Fанй гардонида, дар асархои бадей пахлухои гуногуни ифодаро ба худ касб намудаанд.
Х,амин тарик, хангоми истифодаи пешояндхо, хам дар забони точикй ва хам дар забони англисй умумият ва хусусиятхои хос дида мешавад. Доираи корбурд ва корбасти пешояндхо, махсусан дар забони англисй нозуктар аст, зеро забони англисй, ки сохтори грамматикаи мураккабтареро дорад, дар мавриди пешояндхо низ бо хусусиятхои мухталиф ру ба ру шудааст. Ин амал доираи истифодаи онхоро васеътар намуда, барои ифода ба забонхои дигар имконоти махдудтарро бокй гузоштааст.
АДАБИЁТ
1. Арсененко. Б.Н. Предлоги английского языка./ Б.Н. Арсененко Б.Н. М., 1956, - 318 с .
2. Арутюнова Н.Д. Введение // Логический анализ языка. / Н.Д. Арутюнова Модели действия. - М: «Наука», 1992. - С.3-4.
3. Виноградов В.С. Лексические вопросы перевода художественной прозы. / В.С. Виноградов - М.: Изд-во МГУ, 1978. - 172 с.
4. Гачечиладзе Г.Р. Вопросы теории художественного перевода. / Г.Р. Гачечиладзе-Тбилиси, 1964.- 150 с.
5. Забони адабии дозираи точик. - Душанбе, 1972. -384 с.
6. Камолиддинов Б. Хусусиятдои услубии сарфу надфи забони точикй / Б.Камолиддинов, - Душанбе: Маориф, 1992. -128 с.
7. Мамадназаров А. Фарданги англисй- точикй. /А.Мамадназаров-Душанбе: Садбо, 2007.-1080 с.
8. Муллоджонова З.А. Стиль Садриддина Айнй и его произведений на русский язык./ З.А. Муллоджонова . Автореф. канд. дис.- Душанбе, 1973. 22 с.
9. Туйгунов Н.Х. Сравнительно-семантический анализ лексики выражающей части тела в таджикском и английском языках на основе произведений С.Айни. /Н.Х. Туйгунов. - Душанбе: Изд. РТСУ, 2012. - 162 с.
10. Ярцева В.Н. Взаимоотношение грамматика и лексики в системе языка. // Исследования по общей теории грамматики. /Ярцева В.Н. - М., Наука, 1968.С.5-57.
11. Cooper S. A Semantic Analyses of English Locative Prepositions // Bolt, Beranek and Newman Report, 1587, Universale in Linguistic Thory. Holt and Winston, 1968, p.1-88.
12. Hill L.A. Prepositions and Adverbial Particles. An Interim Classification: Semantic, Structural and Graded. London: Oxford University Press, 1968. - 524 p.
13. Kaushanskaya V.A. English Grammar / V.A. Kauhanskaya, R.A. Kovner.-M.: Ayris Press, 2008.-382 p.
Осори бадей:
14. [Ёддоштдо 1] Айнй С. Ёддоштдо./С.Айнй 4.1,2. - Душанбе: Адиб, 1990. - 352 с.
15. [Ёддоштдо. англ. 2] Aini, S. The Sands of Oxus. Boyhood Reminiscences of Sadriddin Aini/ S. Aini. Translated from the Tajik Persian with an Introduction by John R. Perry and Rachel Lehr. USA. Mazda publishers 1998. - 277 p.
ТАФОВУТ ВА УМУМИЯТ^ОИ МАЪНОИИ ПЕШОЯНДДО ДАР ЗАМИНАИ АСАР^ОИ БАДЕИИ БЕВОСИТА ТАР^УМАШУДА ДАР ЗАБОЩОИ ТОЧДКЙ ВА АНГЛИСЙ
Аслан, пешоянддо дар забон калимадои ёридиданда маусуб меёбанд. Онуо уам дар забони тоцикй ва уам дар забони англисй хусусиятдои гуногун ва хос дошта, ба гайр аз маъноуои асосии худ дар таркиби ибораву цумлауо тагйирпазирии семантикиро зоуир менамоянд.
Дар забони англисй низ уамин хусусиятдои пешоянддо дида мешавад, аммо ин хусусият то дарацае фарцкунанда мебошад. Тауцици семантикии пешоянддо дар заминаи асаруои бадей нишон медиуад, ки дар баъзе уолат истифодаи пешоянд ба маънои асосии ибора ягон алоцамандй надорад, агарчанде дар таркиби ибора мавриди истифода царор гирифтааст.
Хангоми тарцума усулуои гуногун истифода мешаванд, аммо бояд зикр намуд, ки пешоянддо цисми алоцаманди грамматикаи забонро созмон медщанд. Дар тарцума дар уолати мувофиц омадани маъно истифодаи уамон як пешоянд цоиз аст, аммо уолатуои дигар ба монанди дар таркиби иборауо омадани пешояндуои забони англисй, ки маъноуои гуногунро ифода мекунанд, истифодаи усулуои мувофицро тацозо мекунад. Холати дигаре, ки пешояндуо фаъолона иштирок мекунанд, ташкили таркибуо, иборауо мебошанд, зеро онуо дар асоси якцояшавй бо феълуо метавонанд маънои асосии худро дигаргун созанд.
Дар забони англисй пешояндуои аслй таърихи хеле цадима дошта, метавонанд бо пешояндуои номй якцоя шаванд ва дар ифодаи маъноуои мухталиф корбаст шаванд. Ощо дар аксар маврид аз лщози ифодаи маъно агар ба забони тоцикй мувофицат кунанд уам, ин мувофицатро мувофицати цисмй меноманд. Аксари онуо уолатуои тагйирпазириро доранд, ки зарурати омузиш ва пажууиши дигарро тацозо мекунанд.
Калидвожахр: пешояндуои аслй, истифодаи иборауои пешоянддор, таулил, умумият, монандй, хусусияти хос дар забони англисй, муцоиса, мувофицати маъной, маънои иловагй, тарцума.
РАЗЛИЧИЯ И ТОЖДЕСТВЕННЫЕ СМЫСЛОВИЕ ЗНАЧЕНИЯ ПРЕДЛОГОВ НА ОСНОВЕ НЕПОСРЕДСТВЕННО ПЕРЕВЕДЕНЫХ ХУДОЖЕСТВЕННЫХ ПРОИЗВЕДЕНИИ В ТАДЖИКСКОМ И АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ
В целом, предлоги — это вспомогательные слова в языке. Как в таджикском языке, так и в английском языке они имеют разные и специфические особенности, помимо своего основного значения проявляют семантическую вариантность в составе словосочетаний и предложений.
Те же особенности предлогов можно увидеть и в английском языке, но существеют и отличительные черты, которые нуждаются в специальном анализе. Семантическое
исследование предлогов в контексте художественных произведений показывает, что в ряде случаев употребление предлогов не имеет ничего общего с основным значением словосочетания, хотя и используется в составе словосочетания.
При переводе используются разные методы, но следует отметить, что предлоги составляют важную часть грамматики языка. В переводе, когда значение соответствует, допустимо использование одного и того же предлога, но другие ситуации, например, появление английских предлогов в фразах, выражающих разные значения, требуют использования соответствующих методов. Еще одна ситуация, в которой предлоги активно участвуют, - это образование сложных слов, словосочетаний, поскольку они могут менять свое основное значение на основе их сочетания с глаголами.
В английском языке исходные предлоги имеют очень древнюю историю, они могут сочетаться с существительных и использоваться для выражения различных значений. В большинстве случаев, даже если они соответствуют таджикскому языку по смыслу, это совпадение называется частичным совпадением. Большинство из них имеют оттенки значения, требующие дальнейшего изучения и исследования.
Ключевые слова: предлоги, употребление предложных словосочетаний, анализ, обобщение, сходство, особенности в английском языке, сравнение, семантическая сочетаемость, дополнительное значение, перевод.
DIFFERENCES AND IDENTIFIC MEANINGS OF PREPOSITIONS ON THE BASIS
OF DIRECTLY TRANSLATED WORKS IN TAJIK AND ENGLISH LANGUAGES
In general, prepositions are auxiliary words in the language. Both in Tajik language and in English, they have different and specific features, in addition to their main meaning they show semantic variation in the composition of phrases and sentences.
The same features of prepositions can be seen in English, but there are also distinctive features that need special analysis. The semantic study ofprepositions in the context of literary works shows that in some cases the use of prepositions has nothing to do with the main meaning of the phrase, although it is used as part of the phrase.
Different methods are used in translation, but it should be noted that prepositions form an important part of the grammar of the language. In translation, when the meaning matches, the use of the same preposition is acceptable, but other situations, such as the appearance of English prepositions in phrases expressing different meanings, require the use of appropriate methods. Another situation in which prepositions are actively involved is the formation of compound words, phrases, since they can change their main meaning based on their combination with verbs.
In English, prepositions have a very ancient history and they can be combined with nouns and used to express different meanings. In most cases, even if they match the Tajik language in meaning, this match is called a partial match. Most of them have shades of meaning that require further study and research.
Key words: prepositions, use of prepositional phrases, analysis, generalization, similarity, features in English, comparison, semantic compatibility, additional meaning, translation.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Цосимов Мух;аммадцон Сафарович - омузгори калони кафедраи назария ва амалияи забон%ои хориции Донишго%и давлатии Дангара, Сурога 734067, н. Дангара куцаи маркази 25 E-mail: qosimon95@internet.ru
Сведения об авторе:
Касимов Мухаммаджан Сафарович - Старший преподователь кафедры теория и практики иностранных языков Дангаринского государственного университета. Адрес: Таджикистан, 734067, г. Дангара, Центральная улица 25, E-mail: qosimon95@internet. ru
About the author:
Kasimov Muhammadjon Safarovish - Senior teacher of the Department of theory and practice of foreign languages, Danghara state University. Address: Tajikistan, 734067, Central street 25, Danghara city. E-mail: qosimon95@internet.ru
