CC BY
4муцаррарй бо он фарц мекунад, ки советизм%о бо мурури замон метавонанд аз истифодаи %амаруза хориц шаванд ё тобиш%ои услубии заифтарро со%иб гарданд.
Та%лили маводи амали, дар айни %ол романи Абдул%амид Самадов «Гардиши девбод"нишон медщад,ки советизм%о бо истило%от умумияти зиёд доранд.Он%о мисли истило%от маф%ум%ои дацицан муайяншударо предметно ва %одиса%оро ифода карда, дорои синоним%о нестанд. Аксаран он%о калима%ои аз забон%ои хорици воридшуда буда,ба забон%ои дигар бо усул%ои муцаррари тарцума намешаванд.Чунки, он%о моли фар%анги моддии халц, мар%ила ва давраи муайян мебошад.
Дар мацола советизм%ои матни бадеи бо мацсади муайян кардани хусусияти он%о та%лил карда шудаанд. Зеро омузиши ин падида воцеияти замони советиро,ки тадрицан аз захираи лугавии фаъол ба гайрифаъол мегузарад, ба хонанда шинос менамояд. Натица%ои чунин та%лил цодиранд ба насл%ои оянда бисёр цанба%оеро, ки умуман ба характери адабиёт дар пуртазодтарин даврае ,ки Цум^урии Тоцикистон ба %айати Иттщоди Цум^урщои Шуравии Сотсиалисти (ИЦШС) шомил буд, ошкор намоянд. Дар натицаи омузиши ин падида, имкон дорад вазифаи нави забони адабии тоцики -забони цамъияти будани он аён гардад. Ин %олат дар зери таъсири сохти нави давлатдори ва чорабинщои фар%анги -равшаннамоии давраи тацсимшавии маъмурию миллии Осиёи Миёна ва таъсисёбии ,сарввал Цум^урии Худмухтори (Автономии) Тоцикистон (1924) ва баъдан -Цум^урии иттщоди дар %айати Иттщоди Цум^урщои Шуравии Сотсиалисти (1929) ба амал омадааст.
Ба ацидаи му%ацциц аксари советизм%о мар%ила%ои мушаххаси рушди цамъияти советиро инъикос мекунанд. Дар ин бобат давраи инцилоб ва да%солаи якуми %окимияти совети,нишондщанда%ои умумии цувва%ои бо %ам муцобил аз %ама пурма%султарин ма%суб меёбанд.
Калидвожахр: советизм%о, низоми сиёси, давра, арзиш%ои модди, фар%анг, насри тоцики.
Сведение об авторе:
Шарипова Замирахон Мамуржоновна-Заместитель декана по воспитательной работе факультета русского языка и литературы Таджикского государственного педагогического университета им. Садриддина Айни. Тел.: (+992) 907332602 Эл.почта: zamirmamur@gmail.com._
About the author:
Sharipova Zamirahon Mamurzhonovna-Deputy Dean for educational works of Faculty of Russian Language and Literature, Tajik State Pedagogical University named aftter Sadriddin Aini. Phone: (+992) 907332602. E-mail: zamirmamur@gmail.com._
Маълумот дар бораи муаллиф:
Шарипова Замирахон Маъмурчоновна-Муовини декан оид ба кор%ои тарбияви факултети забон ва адабиёти руси Донишго%и давлатии педагогии Точикистон ба номи Садриддин Айни. Тел.: (+992) 907332602. Почтаи электрони: zamirmamur@gmail.com.
ТДУ 809.155.0
ПЕШОЯНДО^ОИ НОМИИ ИЗОФИИ ТАРКИБИИ ИФОДАКУНАНДАИ САМТУ ХДРАКАТ ДАР ЗАБОЩОИ ТАЗДЩШАВАНДА
Саидзода ХА-
Донишго%и миллии Тоцикистон Ашурмадов Ц.
Донишго%и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Дар ин бахш мо рочеъ ба роху усули баёни хусусиятхои маъноии пешояндхои номии изофии таркибии ифодакунандаи самту харакат дар забонхои мукоисашаванда таваккуф хохем намуд:
ба пеши - to: Чи тавре ки зикраш рафт дар хар ду забон хам як микдор пешояндхое мавчуданд, ки барои ифодаи хдракат ба самти объект яъне бо максади ба хадаф расидан истифода мегарданд. Ба ин гурух метавон пешояндхои «ба назди"ва «ба пеши»-ро ворид намуд, зеро хар ду пешоянд хам аз лихози маънй ба хам наздик буда, бештар бо феълхои зерини ифодакунандаи харакат истимоъба кор мешаванд:
рафтан - go: Ман рост истода фикр мекардам, ки ба назди кадом гурух рафта нишинам [267]; Ман то он вакт аз тарси «аждахо» ба наздикии он гор нарафта будам [64]; Тагойиам дар он деха ба пеши дарвозае рафта дарро куфт [334]; But I want to go to Bukhara too [11]; He used to sit all day in the mehmonkhona without saying anything to anybody and would only emerge to go to the lavatory or wash [22]; The second week, Father's cousin Ibrohim Khoja was due to go to Darveshobod [70];
омадан - come: Махдуми Гав, ки то хол чах-чахакбозиро аз чойи ёзидааш тамошо
мекард, афтодани хамаи бозингаронро дида, ба пеши футадорон омад ....... [282]; Махдуми
Гав хануз нафасашро рост нагирифта буд, ки саркорони хар се тараф ба пеши у омада
маълум карданд ........ [284]; Падарам ба катори дигарон ба хона надаромада, ба пеши мо
омада, ба лаби суфа нишаста, гуё у хам ба накораи ман гуш медод [20]; After you pass the mill stream you will come to the bridge over the river» and when you cross the bridge younll see a large house with a gate right in front of the bridge [12]; Once a week he would come to Usto Amak to order new designs, and the next day would return to pick up the finished templates [58];
овардан - bring: Самоворчй ба пеши мо як чойник чойро бо пиёла оварда нихода .......
[273]; ...... каландарбача бояд «барои хурмат» бошад, чилими тозакардаашро ба пеши мо
оварда такдим намуд [277]; Як миргазаби дигар як багал чуби якунимгазии илгайро оварда ба пеши назари бандиён партофт ва худ дар катори миргазабони дигар рафта рост истод [352]; He came to see his mother once a year, bringing barely enough food to last him the two or
three weeks he stayed......[23]; Go tell your mother to bring Muhyiddin to me [12];
фиристодан: Майлат, агар мулозимй кардан хохй, туро ба пеши у мефиристонам [323]; Because I'm afraqid that he'll charge it to my account and put off sending me to Bukhara [11]; At last the girl grew impatient and asked the boy to send a goberween to her father with the request for her hand in marriage [25];
давидан: Бинобар ин, ба пеши у давида рафтам, ки ба хараш савор карда монам [365];
.......ба тарафи суфа - ба пеши накораи худ давидам, чунки хамин накора сабаби ифтихори
ман шуда буд [19];
даромадан: Дар он миён рузе мутаваллй ба пеши ман - ба чиллахона даромад [406]; Ман аз ин вокиа фоида бурдан хоста ба пеши у даромада аз рад шудани талаби он хостгор худро
бехабар нишонн дода.....[433]; Мо ба пеши бобоям даромадем [96];
гузоштан: ....... аз кисааш панч сум бароварда, бо одоби тамом ба пеши ман гузошта
илтимос кард, ки ичозат дихам, то ки руямро кушояд [450]; ...... ва чавонон он табакхоро
бурда ба пеши мехмонони мардина мегузоштанд ва табакхои холишударо оварда ба ошпаз
медоданд [16]; .......гуфт ва бастаеро, ки дар даст дошт, ба пеши Иброхимхоча гузошт [148].
Дар забони англисй рисолати пешояндхои ифодакунандаи харакатро «in front of» ичро мекунад: Put your mouth near the edge of the jug and blow steadily [32]; I didn't put the bread and milk down in front of him in case the cat got it, but took it back and told my father that Amak Bobo was sleeping [35].
нишастан: Лаъличаро чаппа гузошта маро ба пеши вай шинонда химчахоро ба дастонам дод ва худаш ба пахлуям нишаста, найро ба лабонаш дошт [19]; Маълум мешавад, ки сахар хестааст, - гуфт падарам ва ба пеши у рафта нишаста аввал дасташро, баъд аз он дилашро дид [70]; Little by little the lunatic grew to trust me, and I used to sit in front of him without any fear [57];
гирифтан: Рав, бибиатро гуй, акаатро ба пеши ман гирифта биёрад [27]; When it boiled I made pots of tea and kept them warm for others to take in to the guestroom [104];
бурдан: Х,арчанд акаам розй нашуда бошад хам, модарам уро кашола карда ба пеши
падарам бурд [28]; Тагоихо шоххоро ба пеши боги девордор бурдан гирифтанд, ....... [41];
My father laughed and told me: Go tell your mother to bring Muhyiddin to me [12];1
баромадан: Аз руд гузаштам ва бо Эргаш ба пеши бачахо баромадем [35]; He turned and started to walk toward the forecourt of the mosque [57];
кашондан: як кисми он шоххоро ба пеши девори боги девордор кашонанд ва дигарашро ба тарафи шимол ва шарки боги бедевор бурда хар чо-хар чо мондан гиранд [41]; Affer much deliberation my brother decided that we could carry it in the water pitcher [90];
расидан: Вакте ки ба пеши модарам расидем, Хайбар ба замин тел зада гуё хам ба гунохи
худ, ки ба сабаби мусохилакории вай мургро шагол бурда буд, узр мегуфт ........ [67]; The
man had been in a great hurry to get to the midden, and had lifted the hem of his shirt to undo his pants in readiness [144]; I obeyed somewhat suspiciously with a waty glance at Ше canes behind him. And indeed he reached toward them [135].
Пешоянди «ба пеши» аз пешоянди «ба назди» аз он тафовут дорад, ки он бештар дар ягон услуб, алалхусус дар услуби адабй-гуфтугуйй, инчунин дар нутки лахчавй мушохида
мешавад: Модарам, баъд аз чой дам карда овардан, ба пеши падар дастархон кушод, нон ва гулунгоб ниход [85]; Тагоиям баъд аз дах руз дар хонаи мо истодан ба пеши падару модараш
рафтан хост ...... [90]; Ман рост истода фикр мекардам, ки ба назди кадом гурух рафта
нишинам [267]. Дар забони англисй вазифаи хар дуи пешояндхои зикршударо «to» ва «toward» ичро мекунанд: when I trolled over toward the bed my eyes met my brother : he was no longer crying» and gave me a forced» embarrassed smile [8]; About two hundred yards away I saw Khaibar facing toward the house; when he saw me he gave a peculiar bark, as if to call me over [33]; Ikrom Khoja fled toward the inner yard, porud by Usto Amak I was scared that if the carpenter hit his son with that stick he would cripple him......[38].
Пешоянди ба пеши монанди пешоянди ба назди на танхо бо феълхои харакат балки бо феълхои холат (гузоштан, истирохат кардан, истодан, нишастан ва гайра) истифода мешаванд: ^урбонниёз маро дар пеши хонаи сиёхи додараш гузошта, худ ба кофтукови у рафт ва баъд аз соате уро ёфта омад [326]; Ман баъд аз кадаре ба кори падарам нигох карда
истодан ба пеши модарам рафтам ва занбуругхоро ба у дода хохиш кардам, ки...... [37]. Ин
гуна хусусиятро дар забони англисй пешоянди таркибии «in front of» ба сомон мерасонад: When she had brewed the tea, my mother spread a tablecloth in front of him and served bread and dried apricot jelly [43]; I was standing with the other boys in front of the musicians» whatching and listening to them» I felt doubly happy because Iwas wearing such fine new clothes as I had never worn before [6]; A week after the betrothal was celebrated the orphan came to the village elders in front of the mosque [26].
Илова бар ин пешоянди «ба пеши» аз пешоянди «дар назди» бо он тафовут дорад, ки он барои ифодаи харакат ва амал ба самти мушаххас, ки пеш аз он объект вокеъ гардидааст, истифода мешавад ва дар ин холатхо пешоянди «ба пеши» муродифи пешоянди «ба назди» ба шумор меравад. Дар забони англисй бошад пешояндхои «to», «toward» ва «towards» муродифи хамдигаранд.
Чун зикраш рафт, пешояндхои ба пеши - ба назди муодили ё хаммаънои пешоянди «to» буда, дар хамон холате истифода мегардад, ки сухан дар бораи харакат ва самти объект рафта бошад. Аз лихози маъно пешояндхое, ки зикрашон рафт бо хам наздик буда, бештар бо феълхои ифодакунандаи харакат истифода мешаванд: - Рав, бибиатро гуй, акаатро ба пеши ман гирифта биёрад [27]; Ман ба пеши модарам рафта ин фармоиши падарро расонидам [27]; Ман рост истода фикр мекардам, ки ба назди кадом гурух рафта нишинам [67].
Илова бар ин, пешояндхои мазкур бо феълхое корбурд мегарданд, ки на харакати субект, балки тагийри чойивазкунии амали объектро ифода намоянд. Ин газали маро ба касе нишон надех ва ба пеши ман омада аз ман ба пошшохон хат бурданатро ба касе нагуй! [412] ; Х,арчанд акаам розй нашуда бошад хам, модарам уро кашола карда «ба пеши» падарам бурд [28].
Тафовут байни ин ду пешоянди точикиро метавон чунин тавсиф намуд. Пешоянди «ба пеши» асосан харакат ва самти кисми фазои мушаххас, ки пеш аз объект, яъне максади харакат чойгир аст, ифода мекунад, хол он ки пешоянди «ба назди» харакатро ба самти фазое, ки дар наздикии объект чойгир аст, ифода менамояд ва ин тафовут дар байни пешояндхои зикршуда хеле равшан намудор аст. Аз ин ру, тафовут байни онхо чандон набуда, пешояндхои зикршуда хамзамон вазифаи пешоянди «ба»-ро дар чумла ичро мекунанд.
Лозим ба ёдоварист, ки тафовути дигаре байни пешояндхои номбурда ин бо феълхои ифодакунандаи холат (истодан, нишастан) истифода гардидани пешоянди «ба пеши» ба шумор меравад, ки онхо холат, натича ва худуди амалро дар бар мегиранд: Факат як кас, ки чавони хурдсоле менамуд, бели оханини новашаклро гирифта ба пеши кутии орд рост местод
[31]; ......... у аз чояш хеста омада ба пеши кампир менишаст ва уро ба гуфтани хикояхои
дев ташвик мекард [60];
Пешоянди «ба пеши»-и точикй дар забони англисй гунахои «at, by, to, beside, before, toward, towards, in to, т»-ро сохиб аст: He bought a plot of land at the western extremity of Mahallai Bolo and built himself a walled house 4 Mullo Dehqon» and a few of the village boys the rudiments of reading» took them all to Bukhara and installed them in a madrasa [4]; The boys drove their flocks toward the village the animals running and bleating wildly as if pursued by wolves [17] The girl rose from the kadi's sufa and headed toward the gate, the girl still holding on to the youth's coat at his side [60].
Дар баъзе холатхо алокаи вобастагии феълй мувофикати таркиботи точикиро бо пешоянди «ба пеши» ва таркиботи бе пешоянди англисй ва ё монандиро ба вучуд меорад. Ин мувофикат дар он холатхое ба чашм мерасад, ки феъли «рафтан»-и точикй бо гунахои англисии «to rejoin, to see, to call on, to turn, to walk» мувофикат намояд, яъне маънои амал
вокеан тагйир наёфта бошад: We rejoined the highway. But instead of heading back toward the village, my father turned upstream, along the canal that was utterly choked with sand [20]; He turned back toward the house and I followed him [38] He turned and started to walk toward the forecourt of the mosque [57].
Мувофикати феъли «рафтан - to call on» дар забони англисй каме идиоматикй ба назар мерасад. Пешоянди «on» метавонад хамчун чузъи феъли to call ба мисоли «to get up» истифода шавад.
Калимаи мехварии назди ба сифати пешоянд бо пешоянхои аслии «дар, ба, аз» барои ифодаи самт бо феълхои харакат истифода мешаванд.
Муродифи пешояндхои ба пеши, дар пеши, аз назди, ба назди, дар назди пешоянди дар хузури ба шумор меравад: Вагарна то он вакт хучрахои мадрасахо факат дар хузури калонони мадраса савдо мешуд [291]; Азбаски ин хариду фуруш дар хузури козикалон шуда,
бо мухри у тасдик ёфта, ба вай мухрона расида буд ....... [291]. Дар забони англисй ягона
пешоянди таркибие, ки мурофдифи пешояндхои дар боло зикршудаи точикй махсуб меёбад, ин «in front of» ба шумор меравад, ки доираи истеъмолаш дар мукоиса бо дигар пешояндхои ифодакуннадаи самту харакат то андозае фарох аст.
Дар баъзе холатхо мо мувофикати валентнокии феълиро низ мушохида намудем, яъне пешоянди «ба назди» бо гунаи англисии худ «before» дар харду забон хам бештар бо феълхои ифодакунандаи «харакат» корбурд мегарданд: It was not long before first my father's mother and then,two years later» his father died [5]; He told me» you can pay back this debt any time before I die» but don't let my younger brother Alikhon know about it [9].
Пешоянди «ба назди» бо гунахои англисии худ «towards, near, in, to» дар забони англисй ичрои амалу харакатро тавсиф менамояд: Until then I had never gone near the cave out of fear of the dragon [32]; At the other end of the cane, near the mouth, he bored a hole and stuck a weaver's reed into it [37]; Even the teahouses in the little bazaar of Sari Puli Eshon near our home were better [72].
Номувофикатии шакли феъли овардан ба обект корбурди пешояндхои муодилнадоштаро ба вучуд овард. Пешоянди «бо» бо гунаи англисии худ «with» низ тафовути сохтори нахвиро ба вучуд меоварад, бавижа дар забони англисй байни феъли «stand - истодан» ва исми «people - халк, мардум» масдари to stand чой мегирад, ки аз он пешоянди англисии «with» вобастагии калон дорад, хол он ки вобаста будани пешоянди «бо» аз феъли «равона шудан»-ро низ метавон дар баъзе аз чумлахо мушохида намуд: The space before the wall was packed with people standing around in circles [72]; A moment later the fuse burned down to its end and the fire cracker went off with a hang [76]; Rustam too walked back leading his ass, but with no flush of victory on his face [78].
Тарзу усули харакат ба ин ё он ашё ё объект дар забонхои точики ва англисй ба воситаи пешояндхои гуногун ифода мегардад. Дар забони точикй пешоянди «дар пеши» харакат ба суй ё макони ашёро ифода кунад, пас пешоянди пеш аз харакатро ба он объекте, ки дар масофаи наздик чойгир аст, ифода мекунад. Гузашта аз ин, пешоянди «дар пеши» ва гунаи англисии он «to, toward» серистеъмолтарин буда, бештар бо ифодаи маънои умумй дар чумла ва матн мушохида мегардад.
Таъкидаш бачост, ки дар забони англисй пешоянди «at» агар аз як тараф чойгиршавии ашёро дар нуктаи муайян, яъне дар наздикии обект ифода намояд, пас гунаи точикии он «дар пеши, дар назди» харакати амалро ба хамон нукта дар бар мегирад. Пешоянди «by» -чойгиршавии ашёро дар наздики аз объект, пешоянди «before» чойгиршавии як объектро дар пеши дигар объект, пешоянди «in front of» макони як обектро бе восита дар мукобили дигар объект, яъне дар масофаи на он кадар дур ифода мекунад. Х,адаф аз гуфтахои мазкур дар он аст, ки хамаи пешояндхое, ки зикрашон рафт, як мафхумро, яъне харакат ба пеши, ба назди ё аз пеши ва аз назди ин ё он объект ва аз нуктаи макони объекту ашё ифода мекунанд.
Х,амин таври, хусусияту аломати хоси корбурди пешояндхои «дар пеши, ба пеши» дар он зохир мешавад, ки мавсуф дар тафовут аз пешоянди «дар назди» бештар мувофикат кардани он бо гунахои англисии худ, яъне пешоянди «before» ва инчунн «in front of» ба шумор меравад
Мутаносибан пешоянди «дар пеши, ба пеши» ва гунаи англисии он «before» пеш аз хама, харакатро ба суйи ашёхои чандон дур набуда ифода менамояд ва чонишинхо дар чумлахое, ки пешояндхои мазкур чой доранд пас аз онхо ва ё пеш аз онхо меоянд: Рузе ба пеши у аз дехае девонаеро оварданд [109]; Баъд аз тамоман дуруст шудани дастам ва аз ёдам баромадани он фалокат рузе падарам маро ба пеши худ чег зад [165]; У баъд аз кухна кардани чанги бо акаам шуда рузе ба пеши мо омад ва ба ин хизмат даромадани худро хикоя кард [179]; In accordance with the customs of that time there were important duties to attend to
before we could leave [107]; Going into the enclosure by the south gate and out through the north gate, just before you came within sight of the plantations [110]; Then the teacher summoned Khalifa, who stepped up before him without any apparent trepidation, despite his having just been thoroughly beaten [131].
Чи тавре аз мисолхои дар боло зикршуда аён мешавад, дар хар ду забони мукоисашванда хам монандиву шабохат дар истифодаи пешояндхои ифодакунандаи самту харакат мушохида мешавад. Монандй пеш аз хама дар он аст, ки агар дар чумлахои точикии Ман рузи дигар пеш аз баромадани офтоб ба пеши он гулбуттахо рафтам, ки барои Х,абиба гул чинам [104]; «Ман ба бозгаштан мачбур шуда ба пеши у омадам» [107]. Пешоянди «ба пеши» пеш аз чонишини ишоратии «он» омада бошад, пас дар чумлахои англисии If you had admitted then and there that you'd forgotten the message, I would not have put you to shame before our visitor [87]; One year before his death, my father decided to take me to Bukhara, in order to show me the
city and leave me to stay with my elder brother at the madrasa for a few days......... [87]
пешоянди «before» низ пеш аз чонишинхои шахсии «our» ва «his» омада, вижагии монандии пешояндхои ифодакунандаи «самту харакатро» инъикос мекунанд.
Яке аз хусусиятхои серистеъмоливу муштараквазифагии пешоянди точикии «ба пеши» ин бо гунахои сершумор ба кор рафтани он дар забони англисй ба шумор меравад. Яке аз гунахои он дар забони англисй пешоянди «in front of» махсуб ёфта, хамон вакт истифода мешавад, ки як ашё, объект дар мукобили, дар пеши, ба пеши дигар ашё, объект вокеъ аст ва харакат ба он бидуни алока ба амал мегардад: Табаки пурпиёзро ба пеши бародараш ниход [264]; Тагойиам дар он деха ба пеши дарвозае рафта дарро куфт 334; All the boys crowded in front of the schoolhouse [133]; The part that was directly in front of the entrance gate was ours [21].
Яке аз пешояндхое, ки дар забони англисй истифодаи камтар дорад, пешоянди «by» -«бо, дар пеши, пеш аз, аз тарафи, дар назди» буда, харакату амалро ба ашёву объекти пеш аз дигараш ва ё ба наздик буда ифода мекунад: The southern section of the house was separated from the mosque garden by a low mud-brick wall [21] Once my mother left soktare to visit her parents in Mahallai Bolo, accompanied by my elder brother [30]; Before he went inside, my father looked at the water jug that stood by the door [35]; He went in and sit down by Amak Bobo's side, and checked first his pulse and then his heart [35]; Дар пеши хавлии Усто Барот на руд буду на пули он, на чуйи осиё буд ва на осиёхона ба назар менамуд [43]; Дар пеши дарвоза амакам моро пешвоз гирифт [43]; Дар пеши сари ин ду чуй устохои дурудгар тахтаваргро сохта тамом карда буданд ва барои хубтар бо хам чафс шудани тахтахо пахлуи онхоро ранда мекарданд [94].
Х,амин тавр, аз шарху тавзехи пешоняди «by» бо муодилхои точикиаш «дар пеши, дар назди, ба, бо» ва монанди ин мушохида гардид, ки дар хар ду забон хам пешояндхои зикршуда мафхуми «самту харакат»-ро бо назардошти вокеъ будани шахсу амал ва кирдору харакати онхо нисбат ба ашё ифода менамояд.
АДАБИЁТ
1. Айнй С. Ёддоштхо (чахор кисм). С. Айнй - Душанбе, 2009. - 680 с.
2. Грамматикам забони адабии хозираи точик. Фонетика, морфология. - Душанбе: Дониш, 1985.-Ч,.1.-314 с.
3. Грамматикаи забони адабии хозираи точик. Ибора ва синтаксиси чумлахои сода.-Душанбе: Дониш, 1986. -Ч.2. - 368 с.
4. Грамматикаи забони адабии хозираи точик. Чумлахои мураккаб. - Душанбе: Дониш, 1989. - Ч.3. - 215 с.
5. The Sands of Oxus: Boyhood Reminiscences of Sadriddin Aini by Sadriddin Ayni. Translated from Tajik Persian with an introduction and notes by John R. Perry and Rachel Lehr. Costa Mesa, California: Mazda Publishers. - 1998. +ix-275 pp.
ПЕШОЯНДХОИ НОМИИ ИЗОФИИ ТАРКИБИИ ИФОДАКУНАНДАИ САМТУ ХАРАКАТ ДАР ЗАБОНХОИ ТАЗДЩШАВАНДА
Дар мацолаи мазкур пешояндхои номии изофии таркибии ифодакунандаи самту харакат дар забонхои тахцицшаванда маврди тахлилу барраси царор мегирад. Муаллиф дар раванди тахциц пешояндхои таркибии номиро вобаста ба сохтору маънияшон тахлилу муцоиса намудааст. Бояд гуфт, ки пешоянд хиссаи ёридихандаи нутц аст, зеро он ба дигар хиссахои мустацилмаънои нутц ячейкаи асосии ба шумор меравад. Маврид ба зикр аст, ки масъалаи фавц дар илми забоншиноси яке аз мавзуъхри калиди махсуб меёбад. Дар забонхои тоцикй ва англиси пешояндхо калимахои ёрирасоне мебошанд, ки муносибати як хиссаи нутцро ба дигар хиссаи нутц рабт менамояд. Яке аз хусусиятхои хоси пешояндхои забонхои тоцикй ва англиси махз дар хамин мебошад. Пешояндхо чун дигар хиссахои ёридщандаи нутц, танхо барои алоцаи калимахо дар ибора ва цумла истифода бурда мешаванд ва барои ифодаи тобишхои гуногуни маданияти гуфтор хизмат мекунанд. Дар забони англиси сахми
пешояндхо басо бузург мебошанд. Дар гуфтугуи харруза хело зиёд мавриди истифода царор дода мешаванд.
Калидвожахр: забон, забони тоцики, забони англиси, пешоянд, пешояндхои асли, пешояндхои таркиби, пешояндхои номи, пешояндхои ифодакунандаи муносибати замони, тахлили сохтории пешояндхо, тахлили семанткии пешояндхо, хусусиятхои типологии пешояндхо.
ДОПОЛНИТЕЛЬНЫЕ СОСТАВННЫЕ ИМЕННЫЕ ПРЕФИКСЫ,
ВИРАЖАЮЩИЕ НАПРАВЛЕНИЕ И ДВИЖЕНИЕ В ИЗУЧАЕМЫХ ЯЗЫКАХ
В этой статье дополнительные составнные именные префиксы, виражающие направление и движение в изучаемых языках. В процессе сследования автор проанализировал и сравнил именные составные предлоги в зависимости от их структуры и значения. Следует отметить, что предлогов является вспомогательной частью речи, так как является основной ячейкой для других самостоятельных частей речи. Следует отметить, что проблема предлогов является одной из ключевых тем в языкознании. В таджикском и английском языках предлоги - это вспомогательные слова, связывающие одну часть речи с другой. Это одна из особенностей лидеров таджикского и английского языков. Предлоги, как и другие вспомогательные части речи, служат только для связи слов в словосочетании и предложении и служат для выражения различных оттенков речевой культуры. В английском языке вклад предлогов огромен. Его часто используют в повседневном разговоре.
Ключевые слова: язык, таджикский язык, английский, предлоги, буквальные предлоги, составные предлоги, именные предлоги, предлоги, выражающие временные отношения, структурный анализ предлогов, семантический анализ предлогов, типологические характеристики предлогов.
ADDITIONAL COMPOUND NOMINAL PREFIXES EXPRESSING DIRECTION AND MOVEMENT IN THE STUDIED LANGUAGES
In this article, additional compound nominal prefixes expressing direction and movement in the studied languages will be analyzed and considered. In the course of the research, the author analyzed and compared nominal compound prepositions depending on their structure and meaning. It should be noted that the prepositions is an auxiliary part of speech, as it is the main cell for other independent parts of speech. It should be noted that the prepositions is an auxiliary part of speech, as it is the main cell for other independent parts of speech. It should be noted that the problem of prepositions is one of the key topics in linguistics. In Tajik and English, prepositions are auxiliary words that connect one part of speech with another. This is one of the features of the prepositions of the Tajik and English languages. Prepositions, like other auxiliary parts of speech, serve only to link words in a phrase and sentence and serve to express various shades of speech culture. In English, the preposition of predecessors is enormous. It is often used in everyday conversation.
Keywords: language, Tajik language, English, prepositions, literal prepositions, compound prepositions, nominal prepositions, prepositions expressing temporal relations, structural analysis of prepositions, semantic analysis of prepositions, typological characteristics of prepositions.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Саидзода Халим Азиз - доктори илмхои филологи, профессори кафедраи умумидонишгохии забони англисии Донишгохи миллии Тоцикистон, Сурога ш. Душанбе хиёбони Рудаки 17.
Ашурмадов Циматали Машарифович-ассистенти кафедраи забонхои хориции умумидонишгохии Донишгохои давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни. Тел.: (+992) 400222201; E-mail: Qimat90@mail.rui
Сведение об авторе:
Саидзода Халим Азиз - доктор филологических наук, профессор обшийуниверситетской кафедры англиского языка Таджикского национального университета, Адрес: г. Душанбе проспект Рудаки 17.
Ашурмадов Киматали Машарифович-ассистент общеуниверситский кафедры иностранных языков Таджикский государственного педагогического университета им С. Айни. Тел.: 400222201; E-mail: Qimat90@mail.rui
About the author:
Saidzoda Halim Aziz - Doctor of Philology Sciences, Professor of the University Department of English of the Tajik State University, Address: city Dushanbe Avenue, Rudaki 17
Ashurmadov Qimatali Mosharifovich-an assistant in the General-University Foreign Languages Department of Tajik State Pedagogical University named after S. Aini. Phone: 400222201; E-mail: Qimat90@mail.ru;
ИСТИФОДАИ ПЕШВАНДИ ИСМСОЗЙ «ХАМ»-И ЗАБОНИ ТОЧДКЙ ВА МУОДИЛАИ АНГЛИСИИ ОН ДАР АСАРИ «ЁДДОШТХО»-И УСТОД АЙНЙ
Хамроев М.А., Цонмардов З.А.
Донишгохи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Мухими мавзуъ. Мухиммияти мавзуи мазкур дар он зохир мегардад, ки оид ба категорияхои граматикии исм, сифат, феъл ва зарф дар забоншиносй бисёр асару маколахо ба табъ расидаанд, аммо ба кисмати истифодабарии вандхои (аффикс) забони точикй бо англисй то хол мукоиса ва тахлил нашудааст. Вандхо дар забони точикй барои сохтани калимахо накши мухим мебозанд, дар забони англисй хам барои сохтани калимахои нав мавкеи муаяни хуро доранд. Аз ин сабаб мо тасмим гирифтем, ки мавзуи мазкурро мавриди баррасй карор дода, истифодаи пешванди исмсозро дар китоби «Ёддоштхо» мавриди дадкикот дар харду забон нишон дихем ва дар баробари ин чигуна истифодашавии онро дар харду забон мукоиса намоем.
Дар баробари ин, барои инкишоф додани сохаи забоншиносй ахмияти калон доштани омузиши мукоисаи забонхои хоричй барои омузонидани донишчуён хеле мухимаст, зеро тахлили мукоисавии забонхо барои муайян кардани мушкилотхое, ки донишчуён зимни омузиши забонхои хоричи ру ба ру мегарданд метавонад кумак расонад.
Дар солхои охир оиди истифодаи вандхо (аффикс) олимони точику рус ва англис ахмияти хоса додаанд, аз чумла Ш. Ниёзов, Ш. Рустамов, В. С. Расторгуева, Д. Саймиддинов, Ш. Кабиров, С. Хоркашов, А. С. С. Чоматов, C. Albert, C. Thomas ва дигар олимону мухакикон корбурд кардаанд.
Ташаккулу густариши забон аз як катор вохидхои мустакил иборат аст, ки хар яки онхо вазифахои мушаххасро ичро мекунанд. Яке аз вохидхои калидии забон ин калима ва ё вожа ба хисоб рафта, ба воситаи он ибораву чумлахо сохта мешаванд. Калимахо дар навбати худ ба асливу мачозй, содаву сохта ва мураккабу таркибй чудо мешаванд, ки мавзуи бахси бахши калимасозй ба шумор меравад.
Хар як унсури калимсоз ба асос ё решаи калима хамрох гардида, ба он тобишхои маъной медихад. Яке аз воситахои асосии калимасозй, ки дар забонхои точикй ва англисй маъмул аст, пешвандхо ва пасвандхо мебошанд, ки дар ташаккули он мавкеи муайянеро ишгол мекунанд.
Пайдоиши пешванди исмсозй -«хам» дар забони точикй таърихи хеле кадима дорад, ки дар ин радиф олимону мухаккикони дохиливу хоричй ибрози назар кардаанд. Дар калимасозии исм дар забони точикй танхо як пешванд мавчуд аст, ки барои сохтани калимахо хидмат мекунад ва оид ба ин пешванд дар «Граматикаи забони адабии хозираи точик» чунин кайд шудааст: «дар исмсозй танхо префикси х,ам- иштирок менамояд. Ин префикс аз исм исмхое месозад, ки хамкорй, шарикй ва муносибати дутарафаи шахс ва предметхоро мефахмонад» [3, с.179].
Аз ин лихоз ин пешванд дар исмсозй серистеъмол аст. Забоншинос Ш. Кабиров чунин мегуяд: «Морфемаи исмсози х,ам-, ки дар вожасозии форсии бостон ва форсии миёна роич буд, дар мархилаи нав хам бо хамон вазифаи каблиаш, яъне бо исмхо хамнишин буда, исми нав сохтааст бояд гуфт, ки дар вожасозии пешвандии исми танхо хамин пешванд «хидмат»-и исмро ба чо меораду халос» [4, с.56].
Умуман, исм дар калимасозй аз дигар хисахои нутк фаркунанда мебошад. Чуноне ки забоншинос Ш. Рустамов мегуяд: «исм бо калимасозии худ бо сифату зарф баъзе умумиятхо дошта бошад хам, бо хусусиятхои зиёде аз онхо фарк мекунад. Тафовути исм аз сифату зарф дар калимасозии аффиксй аз он иборат аст, ки бо префикс сохтани калима асосан ба сифату зарф хос мебошад» [8, с.37].
Аммо пасвандхои исмсоз нисбат ба пасвандхои сифатсозу зарфсоз хеле зиёданд. Ин аз он шаходат медихад, ки исм аз дигар хисахои нутк дида бештар калима месозад. Хаминро бояд кайд намуд, ки дар мукоиса ба пешванди исмсози забони точикй дар забони англисй пешвандхои исмсоз зиёданд: (mis,-dis,-un,-ex,-in,-il,-im,-co,-de,-nti,-bi,-semi,-mal,-sub,-non,-
