Научная статья на тему 'РАУФ ПАРФИНИНГ “ОНА ТУРКИСТОН” СОНЕТЛАР ТУРКУМИДА АБДУЛЛА ҚОДИРИЙ СИЙМОСИ'

РАУФ ПАРФИНИНГ “ОНА ТУРКИСТОН” СОНЕТЛАР ТУРКУМИДА АБДУЛЛА ҚОДИРИЙ СИЙМОСИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Research Focus
Область наук
Ключевые слова
Абдулла Қодирий / сонет / монолог / образ / метафора / рамзийлик / аллитерция / ташхис / талмеҳ. / Абдулла Кадири / сонет / монолог / образ / метафора / символика / аллитерация / диагноз / тальме.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Дилрабо Қувватова, Тўраева Мохинур

ХХ асрнинг иккинчи ярми ўзбек адабиётида кўплаб шеър, достон, қисса, роман ва хотира асарлар ёзилди. Бу жараён, айниқса, лирикада янада ёрқин намоён бўлди. Мақолада шу жиҳатдан Рауф Парфининг “Она Туркистон” сонетлар туркуми шеърлари бадиий жиҳатдан таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПЕРСОНАЖ АБДУЛЛЫ КАДИРИ В ЦИКЛЕ СОНЕТОВ РАУФА ПАРФИ «МАТЬ ТУРКЕСТАН».

В узбекской литературе второй половины XX века было написано множество стихов, былин, рассказов, романов и воспоминаний. Особенно этот процесс проявился в текстах песен. В статье с художественной точки зрения анализируется цикл сонетов Рауфа Парфи «Мать Туркестан».

Текст научной работы на тему «РАУФ ПАРФИНИНГ “ОНА ТУРКИСТОН” СОНЕТЛАР ТУРКУМИДА АБДУЛЛА ҚОДИРИЙ СИЙМОСИ»

РАУФ ПАРФИНИНГ "ОНА ТУРКИСТОН" СОНЕТЛАР ТУРКУМИДА АБДУЛЛА ЦОДИРИЙ СИЙМОСИ Дилрабо ^увватова

БухДУ Узбек адабиёти кафедраси профессори, ф.ф.д.

Тураева Мохинур БухДУ Узбек адабиёти кафедраси докторанти https://doi.org/10.5281/zenodo.10934638

Аннотация: ХХ асрнинг иккинчи ярми узбек адабиётида куплаб шеър, достон, кисса, роман ва хотира асарлар ёзилди. Бу жараён, айникса, лирикада янада ёркин намоён булди. Маколада шу жихатдан Рауф Парфининг "Она Туркистон" сонетлар туркуми шеърлари бадиий жихатдан тахлил этилган.

Калит сузлар: Абдулла ^одирий,сонет,монолог, образ, метафора, рамзийлик, аллитерция, ташхис, талмех.

ПЕРСОНАЖ АБДУЛЛЫ КАДИРИ В ЦИКЛЕ СОНЕТОВ РАУФА ПАРФИ

«МАТЬ ТУРКЕСТАН».

Аннотация: В узбекской литературе второй половины XX века было написано множество стихов, былин, рассказов, романов и воспоминаний. Особенно этот процесс проявился в текстах песен. В статье с художественной точки зрения анализируется цикл сонетов Рауфа Парфи «Мать Туркестан».

Ключевые слова: Абдулла Кадири, сонет, монолог, образ, метафора, символика, аллитерация, диагноз, тальме.

ABDULLAH QADIRI'S CHARACTER IN RAUF PARFI'S SERIES OF SONNETS "MOTHER TURKESTAN".

Abstract: In the Uzbek literature of the second half of the 20th century, many poems, epics, short stories, novels and memoirs were written. This process was especially evident in the lyrics. The article analyzes Rauf Parfi's sonnet series "Mother Turkestan" from an artistic point of view.

Keywords: Abdulla Qadiri, sonnet, monologue, image, metaphor, symbolism, alliteration, diagnosis, talmeh.

КИРИШ

Замонавий узбек шеъриятида Абдулла ^одирийнинг лирик сиймоси яратилган асарлар купчиликни ташкил этади. Улар орасида Рауф Парфининг "Она Туркистон" сонетлар туркуми алохида ахамият касб этади. Бу туркум АДодирий хакида хак сузни айтиш мушкул булган бир даврда - 1967 йилда ёзилган. Уч сонетни бирлаштирган ёни; сатрлар Абдулла ^одирий монологи янглиг жаранглайди. Айни замонда унда шоир калби тубида яшириниб ётган дардлар хам каламга олинган.

Биринчи сонет ку йидагича бошланади:

Хотирамнинг каъри каърида тарих,

Доим сузлаб турар эзгин хикоя.

Туткун куш сингари колурман гариб,

Рухимда булутлар ташлайдир соя (1, 255).

АСОСИЙ ЩСМ

Халкимизнинг узок ва якин утмишида кечган вокеликлар, шоир таъбирича, эзгин хикоядир. Шу билан бирга бунда зукко китобхон улуг адибнинг "Уткан кунлар" тарихий романига хам ишорани сезиши хам кийин эмас. Лирик кахрамон узини "туткун кушга" киёслаяпти. Х,акикатан, туткун куш катагон мухитида эзилган, озор чеккан Абдулла ^одрийдир.

Шу тарзда шоир хаёлидан чекинган "олисда милтираб турган шаъм, кухна хасратнинг машъум яраси" хакида фикр юрита бошлайди. Бу ифодада метафорик мазмун мавжуд. Сабаби, "олисда милтираб турган шаъм" ^одирийнинг орзу-умидлари ифодаси, "кухна хасратнинг машъум яраси" эса катагон даврини акс этирган. Кишанбанд килинар кулларим гуё, Тупрокка кориша бошлайди таним, Шу кадар юраги тормидир дунё (1, 255).

Истиклол йилларида катагонга учраган улуг адиб ва шоирлар хакидаги хакикатлар баралла айтила бошланди. Отахон адабиётшунос У.Норматов "^одирийнинг сунгги илтижоси" номли маколаси адиб улими билан боглик тафсилотларни кенг ёритиши билан ахамиятлидир. Бунда олим АДодирийнинг угли Масъуд ака хотираларига таянади. Хотираларнинг гувохлик беришича, бу мудхиш улим вокеасига богбон, ёзувчининг дусти Миролим Миркомилов шохид булган. Унинг Бузсув дарёси буйида боги далган. АДодирий отилган 1937 йилнинг 4 октябрь кечаси у шу жойда булган ва бог ортидаги жарликда тунда содир этилаётган нотинчликлар асносида кулогига таниш овоз чалинган. Бу - ^одирийнинг овози эди. Миролим ота татар командири ва АДодирий сухбатини эшитади. Улуг адиб улими олдидан командирнинг татар, яъни мусулмонлигини билиб, ундан сув сураган ва икки ракат намоз укиб олишини илтимос килиб сураган. Командир бунга рози булган ва шундан сунг хукм адо этилган (2, 232). Юкоридаги сатрларда хам шу тарихий вокеликка ишоралар мавжуд. Бинобарин, куллари кишанбанд килинган, тани тупрокка коришган АДодирий тасвирида шоир англаган аччик хакикат акс этган.

^олаверса, "Узи юрагимга жо булди, аммо Нечун сигдирмади, нечун Ватаним" тарзидаги хайкирикда чин ватанпарвар инсон сиймоси акс этиб турибди.

Иккинчи сонет хам юкоридаги сатрларнинг мантикий давомидир. АДодирий ичини кемирган улкан дард юртни озод куриш истаги эди: Курингиз тарихни. Куз олдим парда, ^улимдан учмокда бу ер, бу Ватан... Ошно тутинардим пулат ханжарга... Жанг майдони сари отилардим ман (1, 255).

Зеро, якин тарихдаги вокеликлар, юз берган турли хунрезликларда АДодирийга ухшаган халкнинг асл фарзандларининг эрк йулидаги шонли курашлари, аянчли кисмати акс этган. Х,акикатан, адиб Ватанни химоя килиш учун кулига пулат ханжар тутишга тайёр фидоий. Бунда "кескир тош" хам АДодирийни ифода этмокда. Учинчи сонет хулосавий мазмунга эга: Умр деганлари утмакда шошкин, Тилла баргларини элаб йулимга. Сенинг мангулигинг беради таскин, Эрта узилгувчи менинг умримга (1, 256).

Инсон умри шошккин дарёга киёс. Тилла барг - шоирнинг бетакрор метафораси. Унда хаёт кузига ишора мавжуд. Ватаннинг абадийлиги, безаволлиги умри "эрта узилаётган" адибга таскин беради.

У, Она Туркистон, куйлайман ёниб, Дунё журъатини бердинг кулимга. Мен энди англадим Туркий дунёни Мана, мен тайёрман энди улимга (1, 256)

Бунда Она Туркистон учун калбида катта журъатни жойлаб, улимга хам тик борган адиб сиймоси акс этиб турибди. Ватан шундай юксак туйгуки, уни тил билан куйлашнинг узи етарли эмас. Шу боис адиб уни "куйиб куйламак"ни истайди. ХУЛОСА

Юкорида тахлил этганимиз сонетларда Абдулла ^одирийнинг юрт учун ёнган калби манзаралари бадиий ифода этилган. Айни замонда улуг адиб юрагида армон булган сунгсиз дардлар ва огриклар Р.Парфининг шоир калбини ларзага солгани, уни туйгуларини жунбушга келтирган. Таъкидлаш керакки, Р.Парфи куллаган хар бир метафора ва рамз АДодирий лирик сиймосини ёркин ифодалашга хизмат килган.

Адабиётлар руйхати

1. Sultonov I.Adabiyot nazariyasi. -Т.: О^^сЫ, 2002.285-54-б

2. ^уронов Д. ва бошкалар. Адабиётшунослик лугати. -Т.: Академ нашр, 2010. 158-56-б

3. У.Норматов У. 'Додирийнинг сунгги илтижоси". https://kh-davron.uz/

4. Рауф Парфи "Она Туркистон".https://kh-davron.uz/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.