Научная статья на тему 'РАУФ ПАРФИ ШЕЪРИЯТИНИНГ МЕМОРИАЛ КЎРИНИШИ'

РАУФ ПАРФИ ШЕЪРИЯТИНИНГ МЕМОРИАЛ КЎРИНИШИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
100
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ватан / озодлик / шоир / миллийлик / шеър. / motherland / freedom / poet / nationality / poetry.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Гўзал Матёқубова

Мақолада Рауф Парфи шеъриятида миллий озодлик ва шахс эркинлиги мавзуси шоир ижодининг асосини ташкил қилишига алоҳида урғу берилган. Рауф Парфи шеъриятининг бадиий мемориал кўринишини белгилаб берувчи жадидона қарашларнинг асл моҳияти очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MEMORIAL PERFORMANCE OF THE POETRY OF RAUF PARFI

The article emphasizes that the theme of national freedom and freedom of the individual in the poetry of Rauf Parfi forms the basis of the poet's work. The essence of serious views that determine the artistic and memorial image of Rauf Parfi's poetry is revealed.

Текст научной работы на тему «РАУФ ПАРФИ ШЕЪРИЯТИНИНГ МЕМОРИАЛ КЎРИНИШИ»

SCIENCE AND INNOVATION 2022

№ 3

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

РАУФ ПАРФИ ШЕЪРИЯТИНИНГ МЕМОРИАЛ КУРИНИШИ

Гузал Матёкубова

Алишер Навоий номидаги Адабиёт музейи тадкикотчиси https://doi. org/10.5281/zenodo.6762477

Аннотация. Мацолада Рауф Парфи шеъриятида миллий озодлик ва шахс эркинлиги мавзуси шоир ижодининг асосини ташкил цилишига ало^ида ургу берилган. Рауф Парфи шеъриятининг бадиий мемориал куринишини белгилаб берувчи жадидона царашларнинг асл моуияти очиб берилган.

Калит сузлар: ватан, озодлик, шоир, миллийлик, шеър.

МЕМОРИАЛЬНОЕ ПРЕДСТАВЛЕНИЕ ПОЭЗИИ РАУФА ПАРФИ

Аннотация. В статье подчеркивается, что тема национальной свободы и свободы личности в поэзии Рауфа Парфи составляет основу творчества поэта. Раскрывается сущность серьезных взглядов, определяющих художественно-мемориальный облик поэзии Рауфа Парфи.

Ключевые слова: родина, свобода, поэт, народность, поэзия.

MEMORIAL PERFORMANCE OF THE POETRY OF RAUF PARFI

Annotation. The article emphasizes that the theme of national freedom and freedom of the individual in the poetry of Rauf Parfi forms the basis of the poet's work. The essence of serious views that determine the artistic and memorial image of Rauf Parfi's poetry is revealed.

Key words: motherland, freedom, poet, nationality, poetry.

КИРИШ

Шеър - рух,нинг силкинишидир. Шу боис унда ботиний кескин бурилишлар, узилишлар, какшаткич урилишлар - хдмма-хдммаси акс этади. Шеър - поэтик ёлгоннинг энг рост, энг мукаммал шакли. Биз шеър укиётганда унинг измига тушамиз, лирик ках,рамоннинг дарду дунёсига коришиб кетамиз. Ундан бош чикариб ташки оламга назар ташлаганда эса, тамоман бошка бир манзарани курамиз. Шунда шоирнинг ботиний ва жугрофий мамлакати уртасида ноконтраст тафовутни курамиз. Ботиний мамлакатда шоир узи хох,лагандай уйлаши, тафаккур килиши, яшаши мумкин, жугрофий мамлакатда эса йук. Чегаралар, конунлар, такиклар ва таъкиблар мавжуд.

Шеър ёзгувчи ва шеър укигувчилар купинча икки олам орасида икки одам булиб яшайди: шеърнинг ичида бошка, шеърдан ташкарида тамоман бошка бир одамга эврилади. Бирок бизнинг бу мулох,азаларимиз Рауф Парфи шахсига тегишли эмас. Чунки Рауф Прафининг шеърда хдётдагидек ва хдётда шеърдагидек яшаб утганини жуда куп фактлар тасдиклайди.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Рауф Парфи бутун бошли ижодида озод инсонни куйлаб утган шоирдир. Шахс эрки, озодлик мавзуси шоир ижодининг асосий чизигини ташкил этади. Шеърларининг тарх,и, мемориал куриниши ва ички безаклари х,ам озодлик, эрк, ватан, умумтуркийлик деган яхлит бир чизикдан утади. Рауф Парфи шеърларини кузатар экансиз, эрк ва озодлик курашчилари булган жадидларга багишланган асарларга тез-тез дуч келамиз. Шоир дунёнинг кайси бурчида булмасин, Ватан учун курашган, Озодлик учун жон берган инсонларга багишлаб асарлар битади.

"Рауф Парфи шеъриятининг асосий мавзуси — бу шахс эрки, Ватан мустакиллиги ва Туркистон, Турк дунёсининг бирлигидир; XX аср турк одамининг абадий шуурини, кескин фоже рухиятини мукаддас туркий тилда ифодалашга жазм этган ва муродига етган жасоратли шеъриятдир." - дейди филолгия фанлари доктори, профессор Нуъмон Рах,имжонов "Сакина" китобига ёзган сузбошисида.

Рауф Парфининг Ватан хдкидаги х,ар бири шеъри Ватан хдкидаги х,ар кандай шеърдан фарк килади. Юмшок уриндикларда утириб Ватан хдкида шеър битмайди, дангиллама х,овлиларда яшаб оч ва юпун халкнинг кисмати хдкида кайгурмайди, балки узи х,ам ана шу мазлум халкнинг бир булаги сифатида, олов ичида туриб олов хдкида шеър битган шоирдир.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Мана шоирнинг "Ватан хакида Бернд Иентшга мактубим" шеъри:

Ватан хакида сенга, Бернд, Шу мактубни ёзаётган пайтим Ташкарида кор ёгмокда эзгин-эзгин, Оппок-оппок, луппи-луппи. Неларни ёгар кор? Тахайюл ёгар. Тахайюл отига минган осмон. Бернд, бундай яшаш ахир, куп кийиндир балким. Бернд, балким хасталаган бизни бемаврид

Бу шеър Ватанга бекарор ошикдек севги изхор килиб ёзилган шеърлардан кескин фарк килади. Биринчидан уларда поэтик матн жуда тук. Уларда олкиш йук, мадх йук, хамду сано йук, шунингдек, минбарларда хайкириб укилган шеърлардан кескин фарк килади: бу шеърда огрик бор, дард бор, изтироб бор.

Гуёки шоир немис шоири билан хасратлашув бахонасида Ватаннинг утмишини, кечмишини, у хакдаги тушунчаларини шеърга сингдиради. Бу шеърнинг таг маъносида отларнинг дупури, одамларнинг хайкириклари, танкларнинг овози сингиган. Ок-оппок, луппи-луппи корнинг дераза ортида ёгаётганлиги Эртанги бахтли ва осуда хаёт учун башоратдай таассурот колдиради. Хуллас, Ватан хакида хайкирмасдан туриб хам гузал ва ичкин шеър ёзиш мумкинлигини Рауф Парфининг ушбу шеъри оркали куриш мумкин.

Рауф Парфи шеърлари орасида утган аср жадидларига багишланган ёки бевосита уларнинг асарлари асосида шеърларидан иктибос келтириб ёзилган шеърлар анчагина. Шуларнинг узиёк Рауф Парфи фикран ва рухан жадидларга якин эканини, жадидчилик харакатининг маънавий давомчиси сифатида майдонга отилиб чикканини англаш мумкин.

"Миллий уйгониш минтакамизда жадидчилик шаклида намоён булди. Ва у 20-йилларнинг урталаригача давом этди. 1926 йилдан советлар унга карши кенг куламда кураш бошладилар. 1929 йилдан уларни жисмоний тугатиш йулга куйилди." - деб ёзилган "Миллий уйгониш даври узбек адабиёти" китобининг кириш кисмида. Бунга кушимча тарзида айтмокчи эдикки, жадидчилик харакати аслида 1929 йиллардан тугатилган булиши мумкин. Бирок у ХХ асрнинг 70-80 йилларига келиб кайсидир маънода кайта уйгонди. Миллат хаёти, тили, кадриятлари йулида куйинган, шеърлар битган ва бу йулда

Йигирманчи аср, деб номланган огрик. Утинаман, баландпарвоз сузлар, деб уйлама тагин, Эхтимол, ечиб ташлашимиз керакдир кора румолини дардли хотиротнинг мунглуг бошидан.

амалий харакатлар олиб борган Рауф Парфини хам биз хакли равишда жадид шоирлари, маънавий издошлари сафига киритамиз.

Рауф Парфи нима учун уз шеърларида жадид адабиёти ва жадид намоёндаларига тез-тез мурожаат килади? Аввало, гоявий маслакдошлик, тафаккур давомчилиги макоми ва кайсидир жихатдан буни тасаввуфдаги увайсийликка киёс килиш хам мумкиндир.

"Увайсийлик - бир кишининг узи зохиран курмаган шахс ёки бир гурух шахслардан маънавий богланиш оркали илм олиши ва бунинг натижасида пайдо булган йуналишни англатувчи тасаввуф истилохи, тарикатларда сайру сулук бир шайх рахбарлигида амалага оширилади. Шу билан бирга истисно холларда шайхсиз хам Х,акка эришиш мумкин. Бу йулга увайсийлик дейилади." - деб ёзади халкаро ислом академияси доценти Иброхим Усмонов "Тасаввуфда увайсийлик йули" номли маколасида. Шунингдек, ушбу маколада увайсийлик адабиёт сохасига катта таъсир курсатгани айтилади. ^олаверса, Алишер Навоий "Насойим ул-мухаббат" асарида Хожа Бахоуддин Накшбанд хакида ёзаётиб "Аммо хакикат юзидан алар Увайсийдурлар. Ва тарбият Х,азрат Хожа Абдулхолик Гиждувоний кс. рухидан топибдурлар." - дейди. Рауф Парфи ижодда, адабиёт ва миллат йулидаги амалларида жадидлар рухониятига гайбона богланишни кузатиш мумкин.

Мана шоирнинг Абдулхамид Чулпонга багишланган "Абдулхамид Сулаймон Чулпон"(1974), "Усмон Носир"(1965), "Она Туркистон"(1967), Абдурауф Фитрат(1991) каби шеърлари жадидларга, яъни жадидлар илгари сурган маънавий-маърифий, миллий гояларга багишланган. Уларнинг хар бирида миллатни аср-асрлар давомида ташвишлантириб келган уйлар шеърнинг ук чизигидан утади. Шоирнинг Абдулхамид Чулпонга багишланган "Абдулхамид Сулаймон Чулпон" деб номланган шеъри:

Шеър Абдулхамид Чулпонга багишлаб ёзилган. Бирок шеърнинг асосий мазмуни тил тугрисида - уринган, суринган, тарих довулларида колган она тилининг утмиши ва кечмишини куйлайди. Шоир шеър давомида "Жигар-кон жаранги тутди жахонни" дея шеърни ботиний хайкирикка айлантиради. Эътибор каратадиган булсак, шоирнинг

1. Она тилим, сен рухимнинг каноти,

Абут турк нафаси, Олтой чечаги. Хун давридан омон колди Гиротинг, ^утлуг Энасойнинг эзгу эртаги.

Урхун буйларида тошга айландинг, Кукларга санчилдинг. Турон булдинг Сен. Мангулик сафарга качон шайландинг? ^ачон бу аламга — кучга тулдинг сен?

Порлок осмонингда кузгунлар учди,

Эвох, ёгийларинг солди ягмони. Ёгийларинг жигар конингни ичди.

Жигар-кон жаранги тутди жахонни, Онасен. Кечирдинг, конидан кечдинг, Бирок кечирмадинг асло ёлгонни.

жадидларга багишланган хар бир шеърида ягона Туркистон кайгуси бор. Эрк, Озодлик, Хурлик гоялари ана шу тушунчалар ортида бирлашади.

Муваффакиятли жихати шундаки, Ватан, миллат хакида ёзилган шеърларда, Шоирлар хар доим узлари асосий планда турадилар. Рауф Парфи эса шеърларида шеърларнинг ичига сингиб кетади. Унинг дарди, огриклари куринади, узи куринмайди, овози юракни тилиб-тилиб утади, бирок узи шеърнинг тубига шунгиб кетганки, кузга ташланмайди. Аникроги, шоир бизни шеър билан ёлгиз колдиради, хар кадамда уз-узини куз-кузламайди, узи буй курсатмайди. Шеърнинг асл ва хакли шавкати хам ана ушанда булса, эхтимол.

Бу шоирнинг 1994 йилда ёзилган "Абдурауф Фитрат" шеъридан олинган. Шоир юртнинг огир ахволини шеърда гавдалантирар экан, узига хос ифода йусинини топади. Учта кисмдан иборат ушбу шеърнинг хар бир кисми алохида сонет шаклида ёзилган. Шеър Фитрат яшаган замон чизгиларидай туйилса-да, аслида ундай эмас.

Унда 1994 йилги халкнинг уйгонмаган гурури, донг котган шаъни, пинакдаги матлаби уз ифодасини топган. Шоир "Токай, уйгонмассан, ай конли Турон" дея асрлар буйи конга ботган она Туркистоннинг кайгули киёфасини акс эттиради. Бир кахрамонлик, бир жасорат истаётган лирик кахрамонининг шахду шижоати шеърда ботинига караб тобора усиб боради. Шу боис, биз Робиндранат Тагор айтмокчи "Дераза ортидан бир мунглиг Хиндистонни" эмас, Узбекистонни, Туронни, Туркистонни курамиз. Ватан, Миллат дарди эса усувчи, улгайиб борувчи дарддир, Огрикдир.

Рауф Парфининг Ватан, Туркистон кайгуси мавзусидаги шеърларини укир экан, уларни хар биримиз уз тенгдошимизнинг, энг якин одамимизнинг хасратидай кабул киламиз. Самимий хасратда битилган бу шеърлар. Негаки, улар жуда самимий, жуда оддий, яшаш тарзимиз каби оддий. Улар Ватан хакида Аршни тавоф килиб кейингина шеър ёзиш керак деган котиб колган тушунчаларни ислох килиб, гох ялангоёк, гох корни оч боланинг ахволи рухиясига сингишиб кетганимиз - шеърларни такдим этади.

Шоирнинг психологик приёмлари шу кадар ноёбки, Ватан хакида мухаббат хакидаги шеърни укигандай ички бир ёришиш, коникиш билан мутолаа киламиз. Улар бизни юзакиликдан, сохталикдан, ясамаликдан, шеърнинг ён - атрофида дайдишдан халос этади. "Айтилган суз, отилган ук" деган макол хам айнан Рауф Парфи шеърларига хосдек. Чунки шоир сузни шунчаки ишлатмайди, шунчаки баланд пардаларда гапирмайди. Биз шеърнинг ичида топган Рауф Парфийимиз, хаётда учратганимиздан фарк килмайди. Унинг ватанпарварлиги уз боласини турли балолардан асраётган онанинг болажонлиги билан бирдек. Онанинг болажонлиги кадар ростдир, софдир унинг ватанпарварлиги.

1. Ажаб мудхиш кора тун кафан тутар, Бир замон тинмайдир изгирар шамол. Дарё купирадир, одамни ютар, Ул гузаддир, ул — ирганчдир, ул - хаёл.

Риёзат камчиси каби савайдир, Алкан ёмгир бузгун танизоримни. Улуг Туркистонни кимлар севмайдир?! Фиръавнлар севмас менинг боримни.

МУ^ОКАМА

SCIENCE AND INNOVATION

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

2022 № 3

Рауф Парфи учун Ватан жугрофий тушунча хосил килмайди. Дунёнинг кайси бурчида булмасин, кийналган, зулмга йуликкан одам борки, унинг ватандошидир. Унинг "Карло Каладзе диёрида", "Микаленжело севгиси", "Виктор Харанинг сунгги кушиги", "Пабло Неруда улимига" каби хар бир шеърида Рауф Парфи учун Ватаннинг чеки ва чегараси булмаганлигини куриш мумкин. Унининг шеърларига сингиган туркчилик гояси, Туркистон, Турон мавзуси эса, ватаннинг чегараланиши маъносида эмас, кадимий тушунчаларнинг асраб - авайланиши, кадриятларга муносиблик сифатида талкин этилади.

Бирок, Рауф Парфи хаётининг сунгги йилларида уз кули билан жуда куп шеърларига максадли тарзда "Турон", "Туркистон" сузларини киритади, тахрир килади. Бирок бу тузатишлар уз урнини топмаган, назаримизда. Сунъий тарздаги киритмалар эканлиги ошкор кузга чалинади. Бу укувчининг хотирасига, ёдига синггиб кетган Рауф Парфи шеърларининг мусикасини, ритмини, хатто гоясини хам узгартира олмайди. Бу алохида мавзу, бу борада алохида тухталамиз. ХУЛОСА

Биз маколамиз бошида Рауф Парфи ижодини маънавий ва рухий томондан жадид адабиётида илгари сурилган гоялар, тушунчалар ва жадидча тафаккур ёлкинининг давоми сифатида талкин килган эдик. Миллатни миллий парокандаликдан, маънавий талотумлардан асраб колиш сари йул Рауф Парфи шеъриятида янада кенг кулоч ёйди, такомиллашди. Зотан Рауф Парфи ижодида жадидона гоялар жадидчилик ХХ асрнинг биринчи чорагида тугатилган деган фикрларни тахмин остига олади. Жадидчилик харакат сифатида тугатилган булиши мумкин, бирок жадидона гоялар тирик экан, у харакат сифатида хам тугутилмайди.

Фойдаланилган адабиётдлар руйхати

1. Алишер Навоий "Насойим ул-мухаббат" - "Фан" нашриёти, Тошкент, 2001 йил.261-бет.

2. Рауф Парфи "Сакина" Сайланма - 2013 йил, "Мухаррир" нашриёти, 5-бет.

3. Рауф Парфи "Сабр дарахти" китоби - Тошкент, Гафур Гулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1986 йил, 87-бет.

4. "Миллий уйгониш даври узбек адабиёти" Бегали ^осимов ва бошкалар. - 2004 йил "Маънавият" нашриёти.

5. bukhari.uz - интернет сайти.

6. Рауф Парфи "Туркистон рухи" - "Шарк" НМАК, 2013 йил, 163-бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.