Научная статья на тему 'РАССМОТРЕНИЕ ВОСЬМИ СОКРОВИЩ ХУСРАВА ПАРВИЗА И ВОСЬМИ ТОНОВ РЕЧИ БОРБАДА В "ХАМСЕ" НИЗАМИ ГЯНДЖЕВИ'

РАССМОТРЕНИЕ ВОСЬМИ СОКРОВИЩ ХУСРАВА ПАРВИЗА И ВОСЬМИ ТОНОВ РЕЧИ БОРБАДА В "ХАМСЕ" НИЗАМИ ГЯНДЖЕВИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
104
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
"ХАМСА" / НИЗАМИ ГЯНДЖЕВИ / БОРБАД / "ХУСРАВ И ШИРИН" / СОКРОВИЩА ХУСРАВА ПАРВИЗА / ТОНИ РЕЧИ / ШОДУРВОН МАРВОРИД / ТАКДЕС / 1-8 ТОНОВ РЕЧИ…

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Бободжанова Дилбарджон Абдумуминовна

В данной статье впервые рассматриваются названия сокровищ Хусрава Парвиза (1-8) и тоны речи Борбада (1-8) с точки зрения языковых особенностей этих имен. Также упоминается, что восемь или семь сокровищ (некоторые исследователи называют семь сокровищ) заставили Борбада создать восемь или семь мелодий своей музыки под влиянием этих сокровищ Хусрава Парвиза, и их названия почти идентичны. Большинство имен имеют форму суффиксов и являются исконно таджикскими словами. Автор объясняет их на основе интерпретаций древних и современных культур и словарей.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

REVIEW OF THE EIGHT TREASURES (GANJS) OF KHUSRAV PARVIZ AND THE EIGHT TUNES OF BORBAD IN NIZAMI GANJAVI'S KHAMSA

This article discusses for the first time the names of the treasures of Khusrav Parviz (1-8) and the tunes of Borbad (1-8) from the point of view of the linguistic features of these names. It is also mentioned that eight or seven treasures (some researchers call seven treasures) caused Borbad to create eight or seven tunes (lahn in farsi) of his music under the influence of these treasures of Khusrav and Parviz, and their names are almost identical. Most names have the form of suffixes and are native Tajik words. The author explains them on the basis of interpretations of ancient and modern dictionaries.

Текст научной работы на тему «РАССМОТРЕНИЕ ВОСЬМИ СОКРОВИЩ ХУСРАВА ПАРВИЗА И ВОСЬМИ ТОНОВ РЕЧИ БОРБАДА В "ХАМСЕ" НИЗАМИ ГЯНДЖЕВИ»

положение должны занимать задания с целью правильного восприятия текста, для формирования умения логического мышления. Они должны помогать обогащению словарного фонда, умению подбирать с него слова, которые наиболее соответствуют содержанию высказывания и делают его не только правильным и точным, но и выразительным.

Ключевые слова: речь, содержание текста, темп чтения, смысл прочитанного, озвучивание текста, восприятие текста, выразительная интонация, умение мыслить логично, формирование системных знаний, словарный запас, двуязычие.

TEXT AS A SOURCE OF FORMATION OF SYSTEM KNOWLEDGE IN THE DICTIONARY AND PHRASEOLOGICAL COMPONENT LANGUAGE IN BILINGUAL CONDITIONS

The article describes the work according to the research and development of systemic knowledge in the vocabulary and phraseological component with the help of the text in the conditions of bilingualism. Of the various works that are used by teachers when working with the text, assignments with the aim of correct perception of the text, for the formation of the ability of logical thinking, should occupy an essential position. They should help enrich the vocabulary, the ability to select words from it that are most consistent with the content of the statement and make it not only correct and accurate, but also expressive.

Key words: speech, text content, reading pace, reading sense, text scoring, text perception, expressive intonation, ability to think logically, formation of systemic knowledge, vocabulary, bilingualism.

Сведение об авторе:

Юсупова Замира Мубинджановна - старший преподаватель кафедры русского языка Таджикского государственного университета права, бизнеса и политики (ТГУПБП) Республики Таджикистан Электронный почта: zamirausupova@gmail

About the autor:

Yusupova Zamira Mubinjanovna - Senior Lecturer, Department of Russian Language, Tajik State University of Law, Business and Politics (TGUPBP) of the Republic of Tajikistan E-mail: zamirausupova @ gmail

БАРРАСИИ ХДШТ ГАНЧД ХУСРАВИ ПАРВИЗ ВА ^АШТ ЛА^НИ БОРБАД ДАР

«ХАМСА»-И НИЗОМИИ ГАН^АВЙ

Бобоцонова Д.А.

Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи акад. Б.Fафуров

Борбад маъруфтарин чехрахои хунар аст. Вай хунёгарест, ки назирашро таърихи мусикии башар ёд надорад. Вай сарояндаи бемисл ва навозандаи бехамто дар таърихи мусикии Шарк, бавижа, форсу точик махсуб меёфт. Борбад эчодгари охангу навохои маргуб буда, онхоро бо лахни ширину гуворои хеш дар базмхои шохона мехонд ва дили шунавандагонро ба вачд меовард. Хузури Борбад дар базмхо ифтихори хар як сохиббазм ба шумор мерафт.

Мувофики маълумоти мухаккикону донишмандони сохаи мусикии классикии гузаштагонамон Борбади сароянда, навозанда, мусикидони форс-точик, асосгузори мачмуи силсилавии мусикии форс-точикй ва Шарк такрибан солхои 585-589 дар шахри Нисо (Нусай) ба дунё омада, соли 628-638 дар Тайсафун (Марв) аз олам даргузаштааст. Мавсуф дар олами мусикй бо номхои Борбади Марвазй, Борбади Ромишгар, Пахлапат, Фахлбад, Фахлбоз низ ёд мешавад. Вай дар чавонй аз донандагони шеъру мусикй овозхонй, сознавозй ва асосхои назарии мусикиро омухта, аз бардошти «Готхо», «Яштхо» ва «Ясно» таронаю чакомахои мавсимию маросимй эчод кардааст.

Борбад чанд асари мусалсали мусикй, аз кабили «Хусравонй» («Срот-и Хусравоник» -Xusrawanik, «Хусравонй bor» - «Суруди Хусравонй»), ки дар сарчашмахои мусикй бо номхои «Достони Хусравонй», «Рохи Хусравонй» ёд мешаванд ва ба унвони шохи Сосонй -Хусрави Парвиз (солхои 590-628) бахшида шудаанд, эчод намудааст. Силсилаи дигари асархои мусикии Борбад, ки номаш дар таърихи тамаддуни башарй накш бастааст, силсилаи мусикии «Сраишник» (Sravishnik) махсуб меёбад, ки дар он сурудхо табиат, сиришту такдири инсон, корнамоии пахлавонон ва гайра ситоиш ёфтаанд.

Силсилаи сурудхои эчодкардаи Борбад мислу хамто надоштанд ва эътибору макоми вай ба дарачаи дар дарбори шохони Сосонй ба мартабаи «сарвар», «шохи ромишгарон» пазируфта гардид.

Оид ба зиндагй ва эчодиёти Боpбад даp манобеи хаттии тоисломй, давpаи исломии асpxои миёна ма^^мети зиёде зиад ёфта, аз шvxpат ва маxоpати эчодию ичpоишаш бисёp ev^^ меpавад. Уpо мvаллифи 30 лаxн, 365 оxангv таpона, 7 достони «Хvсpавонй», бvнёдгvзоpи сабки «Маpвисpаишних» (маpвихонй), мvассисv танзимгаpи «Таквими мvсикй» даp тамаддvни мvсикии маpдvми Шаpки Миёнаю Наздик, тадвингаpи аввалин мактаб, pавияи vстодонаи ичpой ва Fайpа донистаанд Г10, с.21.

Умvман, 30 лаxни Боpбад аз ихтиpооти нодиpи созию овозй маxсvб ёфта, минбаъд асоси шvъба, гVша, шохаxои созию овозии макомxо (дvводзаxмаком, дvвоздаxпаpда, xафтдастгоx, шашмаком) гаpдидаанд Г10, с.21.

Месазад, ки ин чо даp боpаи маънои лvFавии лaxн мvхтасаpан тавак^Ф кvнем. Зеpо ин вожа чvн истилоxи ифодагаpи як навъи маъpvФv машxvpи асаpи мvсикии кадимаи мо, аз чvмла, номи асаpи мvсикии Боpбади Маpвазй коpбvpд гаpдида, даp манзvмаи Xаким Низомй мавpиди истифода каpоp гиpифтааст. Ин вожа даp «Фаpxанги мvхтасаpи «Шоxнома»» ба тавpи зайл тафсиp ёфтааст: Лaxн - калимаи аpабиасл, маънояш «овоз, садо, наво» Г2, с.190). ЛvFатшинос А. Нvpов низ даp лvFати хеш ин вожаpо чvн моддаи алоxида маънидод каpда менависад: Лaxн аpабй бvда, дv маъниpо ифода ме^над: 1. овоз, овози хvш, садои фоpам ва дилкаш; 2. оxанг, маком, наFма, наво Г7, ч.1, с.3441. Устод С.Айнй маънидоди чолибтаpе даp лvFати нимтафсилии хеш пешнвдод каpдааст, ки маънои дvюми тафсвди ин вожа аз дигаpон таФовvт доpад: Лaxн 1. овози хvши наFмадоp, хониши хvш; 2. хатои гуфтоp (Fалат даp гуфтоp) Г1, с.1811. Даp «Фаpxанги истилоxоти мvсикии «Шоxнома»»-и Н.Xакимов лaxн ба маънии наво, сvpvди фоpамv хvш; оxанг, наFма омадааст Г9, с.761. Мvxаммад Мvин даp тафсиpи ин вожа бештаp таваччvxи хешpо ба зиади маъниxои зеpин pавона каpдааст: Лaxн -аpабй: 1. кашидани овоз даp сvpvд; 2. овоз, наFма, чамъи лаxн - алxон, алxvн мебошад; 3. сvхан; 4. оxанги сvхан Г4, с.8771. Мvpаттибони «Фаpxанги забони точикй» даp тафсвди вожаи лaxн дv маъниpо нишон додаанд. Аз чvмла, лaxн калимаи аpабй бvда, маъниxои зеpинpо ифода ме^над: 1. овоз, хониши хvш, фоpам ва мавзvн; 2. оxанг, маком, наFма, наво Г8, ч.1, с.5991. Ташpеxxо нишон медиxанд, ки тафсвди ин вожа даp «Фаpxанги фоpсй»-и Мvин ба тавpи хеле васеъ оваpда шvдааст Г4, с.8771. Хvлоса бояд каpд, ки лaxн даp осоpи мvсикии Боpбад, ки Низомй оваpдааст, ба маънии маком ва наво коpбуpд гаpдидааст, яъне, сй маком ва наво.

Чvн саpчашмаxои хаттии таъpихию адабй, аз чvмла, Фаpxангxои фоpсии точикй ва достони «Хvсpав ва Шиpин»-и Xаким Низомии Ганчавй ном ва теъдоди 30 лаxни Боpбад ба тавpи гvногvн омадааст. Мvвофики манбаъxои хаттии мvсикй ва манзvмаи Маликvшшvаpо Баxоp ба таpтиби зайл аст: «Оpоиши Хvpшед», «Оини Чамшед», «Aвpангй», «БоFи Шиpин», «Тахти Токдис», «Xvккаи Ковvс», «Роxv pvx», «ФаppvхpVз», «Ромиши чон», «Сабз даp сабз», «Саpвистон», «Саpви сиxй», «Шодvpавони маpвоpид», «Шабдиз», «с^Фли pvмй», «Ганчи бодоваpд», «Ганчи сVхта», «Кини Эpач», «Кини Сиёвvш», «Моx баp кVxон», «Мvшкдона», «Маpвои нек», «Мvшкмолй», «Меxpгонй», «Нокvс», «Навбаxоpй», «Нyшинлабон», «НимpVз», «Нахчиpгон», «Ганчи гов» Г10, с.31.

Низомии Ганчавй даp фасли «Базмоpии Хvсpав» Г6, с.265-2691 баъди тасввди сVгвоpй ва мотам ба маpги Баxpоми Чvбина (Се pVз андVx хVpд аз баxpи Баxpом, На бо тахт ошно мешvд, на бо чом Г6, с.2651) ишоpа доpад. Хvсpав pVзи чаxоpvм базми шоxона оpост ва ба нVшv хvшй паpдохт. Fами дидоpи Шиpин Vpо мастv беxvш намvд ва Фаpмоиш дод, ки Боpбади хvнёгаppо ба базм даъват ^нанд, то ки аз хониши v ба даpди хvд даpмон ёбад. Даp xамин бахш Низомй ба зикpv баёни 30 лаxни Боpбад мепаpдозад, ки мо даp ин макола xашт лаxни онpо таxлил ва ташpеx медиxем. Низомv унвони онxо даp «Хамса» ба тавpи зайл омадаанд:

Лаxни аввал - «Ганчи Бодоваpд»: 4v бод аз «Ганчи Бодоваpд» pондй, Зи xаp боде лабе ганче фишондй Г6, с.2651. Аз назаpи таxлили сохтоpии забоншиносй - raнни Бодовйод 1) ибоpаи изофй бvда, xаp дv чvзъаш калимаxои точикй мебошанд ва ба маънои аслй омадаанд. Аз чvмла, гaнн, ки даp таpкиби vнвони чанд лаxн омадааст, даp паxлавй шакли 9ani, даp забони аpманй - aani, даp оpомй - giinza, gezza, даp забони аpабй - kanz Г5, ч.3, с.18381, масалан, raнни гов, raнни cVxma. Даp «Бvpxони котеъ» вожаxои даp таpкибашон доpои гaннбvда даp як гvpVx оваpда шvдаанд: Ганчи Aфpосиёб - номи ганче аст, ки Aфpосиёб ниxода бvд ва Паpвиз онpо биёфт ва он ганчи чаxоpvм аст, аз чvмлаи xашт ганчи Хvсpави Паpвиз, ки 1) Ганчи ApVс ва 2) Ганчи Бодоваpд ва 3) Дебои хvсpавй ва 4) Ганчи Aфpосиёб ва 5) Ганчи ^хта ва 6) Ганчи Xазpо ва 7) Ганчи Шодоваpд ва 8) Ганчи Бод Г5, ч.3, с.18381. Мvxаммад Мvин баp он акида аст, ки бештаpи фаpxангнигоpон xашт ганч не, xафт ганчpо нишон додаанд.

Xамин тавр, бо номи Хyсрави Парвиз xафт ё xашт ганч чамъкардаи худи y бyдааст. Фирдавсй мегуяд: Нахустин, ки бинxод «Ганчи Aрyс», Зи Чину зи Бартосу аз Xиндy Рус [8, ч.1, с.251; 5, ч.3, с.1838).

1. Ганчи Арус ибораи фразеологй буда, калимаи асосй (тобеъкунанда) - ганц ва чузъи тобеъ (тобеъшаванда) - арус мебошад, ки баромади арабй дорад.

2. Ганчи Бодовард - а) номи ганчи дуюм аз xашт ганчи Хусрави Парвиз аст. Ривоят мекунанд, ки Кайсари Рум хазинаxои падари худро аз тарси Хусрав ба киштиxо бор карда, ба баxр гурезонидааст, бод онxоро ба тарафи лашкаргоxи Хусрав овардааст ва он хазинаxо ба дасти Хусрав афтода ва аз ин чиxат онро «Ганчи Бодовард» гуфтаанд. Фирдавсй онро чунин сурудааст: Дигар «Ганчи Бодовар»-ш гуфтанд, Шумораш бикарданду дармонданд [8, ч.1, с.251].

Дар «Бyрxони котеъ» ва «Фарxанги истилоxоти мусикии «Шоxнома»» (минбаъд «Бyрxон» ва «ФИМШ»)-и Н.Xакимов айни xамин маънидод манзур шудааст [5, ч.3, с.1838; 9, с. 29-30]. Борбади хунёгар аз ин ривоят илxом гирифта, номи лаxни аввали хешро «Ганчи Бодовард» унвон додааст: Чу бод аз «Ганчи Бодовард» рондй, Зи xар боде лабаш ганче фишондй [6, с.265].

3. Ганчи Дебои хусравй - номи ганчи сеюми Хусрави Парвиз аст. Фирдавсй овардааст: Дигар он ки номаш xаме бишнавй, Ту хонй варо «Дебаи хусравй» [9, с.30]. Ибораи изофии исмии дар таркибаш дорои ибораи сифатй, яъне, дебои хусрави мебошад.

4. Ганчи Aфросиёб бо номи ганче аст, ки Aфросиёб ниxода буд ва Парвиз онро биёфт ва он ганчи чаxорyм аст, аз чумлаи xашт ганчи Хусрави Парвиз... [5, ч.3, с.1838]: Дигар номвар «Ганчи Aфросиёб», Ки касро набуд он хушкиву об [9, с.29]. Сохтори унвони ин ганч ибораи изофии исмй мебошад.

5. Ганчи СУхта - номи ганчи панчум аз xашт ганчи Хусрави Парвиз [8, ч.1. с.257]. Бо тафсири «Бyрxони котеъ» номи ганчи панчум аст, аз чумлаи xашт ганчи Хусрави Парвиз ва маънии таркибии он ганчи санцида аст, чй сухта ва сУхта ба маънии санцида xам омадааст [5, ч.3, с.1839]. Aз шарxи Н.Xакимов дар фарxанги хеш бармеояд, ки «Ганчи Сухт - номи суруди дарборй-маросимй, ки ба ганчи Хусрави Парвиз бахшида шуда буд: Дигар ганч к-аш хондй «Сухта», К-аз он ганч буд кишвар афрухта [9, с.31]. Сохти грамматикии ин ном - ибораи исмии изофй мебошад ва аз ду чузъ: ганц ва сухта иборат буда, бо бандаки изофй бо xам алокаманд гардидааст.

6. Ганчи Xазро - номи ганчи шашуми Парвиз маxсyб ёфта, дар фарxангxо ба таври зайл шарx гардидааст: «Номи ганчи шашум аст, аз чумлаи xашт ганчи Хусрави Парвиз» [5, ч.3, 1839]; Номи суруди дарборй-маросимй, ки ба ганчи шашуми Хусрави Парвиз бахшида шудааст: Дигар ганч, к-аз дурри хушоб буд, Ки болош як тир партоб буд. Ки «Хазро» ниxоданд номаш равон, Xамон номвар кордон, бихрадон. Дигар «Ганчи Хазро»-ву «Ганчи AрУс», Кучо доштем аз пайи руи бус [9, с.31]. Дар сохтори ин ибора ганч+хазро (калимаи арабй, маънояш сабз, сабзранг; кабуд) [8, ч.2, с.455] иштирок доранд.

7. Ганчи Шодовард - номи ганчи xафтyм аст, аз чумлаи xашт ганчи Хусрави Парвиз [5, ч.3, с.1840]. Дар «ФИМШ»-и Н^акимов ин ганч бо унвони «Ганчи Шодварди бузург» оварда шудааст, вале ташреxи он айни «Бyрxони котеъ» садо медиxад (ниг.: «ФИМШ», с.31): Дигар он ки буд «Шодварди бузург», Ки гуянд ромишгарони сутург [9, с.31].

8. Ганчи Бод - ба маънии Ганчи Бодовард аст, ки ганчи дувум бошад, аз чумлаи xашт ганчи Хусрави Парвиз. «Ва он чунон буд, ки Кайсари Рум аз бими Хусрав хазоини падарони худро ба киштиxо дароварда, ба чониби дарё гурезонида буд. Иттифокан боде ва туфоне бархост ва он киштиxоро ба чонибе, ки Хусрави Парвиз лашкаргоx сохта буд, овард ва тамоми он хазоин ба дасти Хусрав омад, онро бо ин ном хондаанд» [5, ч.3, с.1838]. Дар «ФИМШ»-и Н^акимов ин ганч оварда нашудааст. Пас, ба хулосае омад, ки Ганчи Бод шакли мухаффафи xамон Ганчи Бодовард маxсyб меёбад ва аз ин сабаб доктор Мyxаммад Муин, тавре ки дар боло зикр намудем, ганчxои Хусрави Парвизро xафтто будаанд, на xаштто мегуяд (ниг.: повараки «Бyрxони котеъ», ч.3, с.1838).

Лаxни дувум - «Ганчи Гов»: Чу «Ганчи Гов»-ро кардй навосанч, Барафшондй замин xам гову xам ганч [6, с.265]. Aз тафсири «Бyрxон» бармеояд, ки «номи ганче аст, аз ганчxои Чамшед ва он дар замони Баxроми Гур зоxир шуд. Гуянд, ки деxконе зироатро об медод, ногоx сурохе ба xам расид ва обxо тамом ба он сурох мерафт ва садои ачиб аз он сурох бармеомад. Деxкон ба назди Баxром омад ва аxволро гуфт. Баxром ба он чо рафта, фармуд он чоро канданд. Иморате пайдо шуд бас олй, ишорат ба мубад кард, ки дарой ба ин хона, чун даромад говмеш дид, аз тилло сохта буданд ва чашмxои овдо аз ёкути кимате буд ва шикамxои онxоро пур аз нор ва себ ва амруди заррин карда ва даруни меваxои зарринро пур аз марворид сохта буданд ва дар пеши сари говмеш охуре аз тилло баста буданд ва онxоро

пур аз чавхари кимате намуда ва бар говмешхо номи Чамшед канда буданд ва бар атрофи говмешхо аксоми чонварон, паранда ва чаранда аз тилло сохта ва мурассаъ карда буданд, хабар ба Бахром овард. Бахром фармуд тамоми ганчро ба мустахкин ва мардумони камбизоат доданд ва дар мамолики у мустахак ва парешон намонд, ки сохиби сомон нашуд. Ва номи лахни хафтдахум аст аз лахни Борбад» Г5, ч.3, с.1840].

Чунонки дидем, Ганчи Гов дар «Хамса» чун лахни дувуми Борбад зикр шудааст. Кобили зикр аст, ки Ганчи Гов аз руи сохтори хеш ибораи изофй буда, аз ду вожаи точикй бо рохи алокаи изофй сохта шудааст. Дар он калимаи асосй (тобеъкунанда) исм буда, ба иборахои исмй мансуб аст.

Лахни севум - «Ганчи Сухта»: Зи «Ганчи Сухта» чун сохти рох, Зи гармй сухтй сад ганчро шох Г6, с.265]. Мувофики маънидоди «Еиёс-ул-лугот» (минбаъд «Еиёс») «Ганчи Сухта ба маънии санчида аст» Г3, ч.2, с.198]. «Бурхон» низ хамин маъниро таъкид намудааст: «Ганчи Сухта номи ганчи панчум аст, аз чумлаи хашт ганчи Хусрави Парвиз ва маънии таркибии он ганчи санчида аст, чй сухта ба маънии санчида хам омадааст» Г5, ч.3, с.1839]. Дар «ФИМШ»-и Н.Хакимов номи суруди дарборй-маросимй, ки ба ганчи панчуми Хусрави Парвиз бахшида шуда буд [9, с.30]. Аз назари тахлили забоншиносй Ганчи Сухта ибораи фразеологй махсуб меёбад.

Лахни чахорум - «Шодурвони Марворид»: Чу «Шодурвони Марворид» гуфтй, Лабаш гуфтй, ки марворид суфтй Г6, с.266] . Тибки ташрехи «Фарханги забони точикй» «Шодурвони Марворид» номи лахни дувоздахум аз сй лахни Борбад, дар низоми лахни чахорум. Шодурвон калимаи точикй буда, дорои чанд маъно мебошад, ки яке аз онхо фарш ва бисоти киматбахо мебошад ва дар унвони «Шодурвони Марворид» хамин маъниро ифода кардааст Г8, ч.2, с.595].

Лахни панчум - «Тахти Токдисй»: Чу «Тахти Такдисй» воз кардй, Бихишт аз токхо дар боз кардй Г6, с.266]. Мувофики шархи «Бурхон» «Тахти Токдисй тахте будааст чанд табака, ки сувари чамии буруч ва кавокибро бар он накш намуда будаанд. Ва он аз Фаридун ба Хусрави Парвиз расида буд. Гуянд тамоми асокири Хусрав дар табакоти он чо мешудаанд. Ва номи лахни панчум аст аз сй лахни Борбад» Г5, ч.1, с.483]. Н.Хакимов «Тахти Токдес» зикр намуда, ташрехи зерро салох донистааст: номи суруди дарборй-маросимй, яке аз сурудхои Борбад, ки ба тахти Хусрави Парвиз аз Фаридун мерос монда, бахшида шуда буд; тахте, ки дар он хамаи бурчхои осмонй, ситорахо, инчунин, табакахои чамъиятй накш ёфта буд: Зи тахте, ки осонй варо Токдес, Ки бинход Парвиз дар Аспрес Г9, с.157]. «Еиёс-ул-лугот» шарх медихад, ки «Токдис (^у^Щ номи тахти Хусрави Парвиз, ки тули он яксаду бист зироъ (газ; ченакест аз оринч то нуги ангушти миёна - тахминан 48 см - Д.Б.) ва арзи он яксаду бист зироъ мукаллал ба чавохир буд» Г3, ч.2, с.20].

Хамин тавр, Тахти Такдис//Такдес аз руи сохт ибораи изофй буда, аз ду вожа - тахти точикй ва такдис ё тацдеси арабй иборат мебошад ва бо бандаки изофй байнашон алока сурат гирифтааст.

Лахни шашум ва хафтум - «Нокусй» ва «Аврангй»: Чу Нокусй ва Аврангй задй соз, Шудй авранг чун нокус аз овоз Г6, с.266]. Мувофики шархи «Бурхон» авранг яке аз маънояш тахти подшохи мебошад Г5, ч.1, с.183]. «Фарханги забони точикй» низ аврангро тахт, сарир шарх медихад Г8, ч.1, с.34]. Нокус//й тибки шархи «Фарханги забони точикй» - Нокус -зангулаи калисо, зангулаи ибодатхонаи насоро Г8, ч.1, с.876] ва Нокуси номи лахни бисту шашум аст аз сй лахни Борбад Г5, ч.4, с.2103]. Авранги бо шархи «Бурхон» номи лахни сиюм аст аз сй лахни Борбад Г5, ч.1, с.183].

Лахни хаштум - «Хуккаи Ковус»: Чу канд аз «Хуккаи Ковус» додй, Шакар колои уро бус додй Г6, с.266]. Мувофики шархи «Бурхон» «Хуккаи Ковус» номи навое аст аз мусикй ва номи лахни шашум аст аз сй лахни Борбад Г5, ч.2, с.688]. Хукка дар «Фарханги забони точикй» ба се маънй шарх ёфтааст: 1. куттичаи чубин, куттича; сандукчаи чавохирот. 2. киноя аз дахони ёр. 3. куттии найрангбозон; найранг Г8, ч.2, с.761]. Хукка аз руи баромадаш калимаи иктибосии арабй буда, бо воситаи изофат ва иштироки Ковус ибораи изофй сохтааст ва маънии куттии чавохироти Ковусро ифода мекунад.

Хаким Низомии Ганчавй дар «Хамса»-и хеш кушиш ба харч додааст, ки чун мусикидону мусикишиноси асил аз осори мусикии гузаштагони худ истифода бурда, барои рангину дилрабо гаштани асараш аз ганчхои Парвизи Хусрав ва макому навохои Борбади Марвазй бо номи сй лахн мавкеъшиносона истифода барад.

* Дар «Куллиёт»-и Низомии Ганчавй «Шодирвони марворид» омадааст (Куллиёт, ч.1. Хусрав ва Ширин. - Душанбе: Ирфон, 1983, с.183. - 464с.

АДАБИЁТ

1. Айнй С. Лугати нимтафсилй барои забони адабии точик//Куллиёт. Ч,илди 12.-Душанбе: Ирфон, 1976. - 506 с.

2. Ализода И. Фарханги мухтасари «Шохнома». - Душанбе: Адиб, 1992. - 492 с.

3. Мухаммад Гиёсуддин. Еиёс-ул-лугот (тахияи матн бо пешгуфтор, тавзехот ва фехристи А. Нуров)/ Еиёсуддин М. - Душанбе: Адиб, ч.1, 1987.- 480 с.; ч.2, 1988. - 416 с.; ч.3, 1989. - 304 с.

4. Мухаммад Муин. Фарханги форсй. - Техрон, 1380. - 1339 с.

5. Мухаммадхусайн, Бурхон. Бурхони котеъ. Дар панч чилд. - Техрон: Амири Кабир, 1391. - 2470с.

6. Низомии Ганчавй. Махзан-ул-асрор. Хусраву Ширин. - Душанбе: Адиб, 2012. - 480 с.

7. Нуров А. Фарханги осори Ч,омй (дар 2 чилд). - Душанбе, 1983. - 4,1. - 536 с.

8. Фарханги забони точикй. Дар ду чилд. - М.: Советская энциклопедия, 1969, чилди 1. -952 с.; чилди 2. - 952 с.

9. Х,акимов Н. Фарханги истилохоти мусикии «Шохнома». - Хучанд: Нури маърифат, 2002. - 190 с.

10. http://www.pitfi.tj. Пажухишгохи илмй-тадкикотии фарханг ва иттилоот, 03.01.2016 (санаи мурочиат: 22.09.2020)

РАССМОТРЕНИЕ ВОСЬМИ СОКРОВИЩ ХУСРАВА ПАРВИЗА И ВОСЬМИ ТОНОВ РЕЧИ БОРБАДА В «ХАМСЕ» НИЗАМИ ГЯНДЖЕВИ

В данной статье впервые рассматриваются названия сокровищ Хусрава Парвиза (1-8) и тоны речи Борбада (1-8) с точки зрения языковых особенностей этих имен. Также упоминается, что восемь или семь сокровищ (некоторые исследователи называют семь сокровищ) заставили Борбада создать восемь или семь мелодий своей музыки под влиянием этих сокровищ Хусрава Парвиза, и их названия почти идентичны. Большинство имен имеют форму суффиксов и являются исконно таджикскими словами. Автор объясняет их на основе интерпретаций древних и современных культур и словарей.

Ключевые слова: «Хамса», Низами Гянджеви, Борбад, «Хусрав и Ширин», сокровища Хусрава Парвиза, тони речи, Шодурвон Марворид, Такдес, 1-8 тонов речи...

REVIEW OF THE EIGHT TREASURES (GANJS) OF KHUSRAV PARVIZ AND THE EIGHT TUNES OF BORBAD IN NIZAMI GANJAVI'S KHAMSA

This article discusses for the first time the names of the treasures of Khusrav Parviz (1-8) and the tunes of Borbad (1-8) from the point of view of the linguistic features of these names. It is also mentioned that eight or seven treasures (some researchers call seven treasures) caused Borbad to create eight or seven tunes (lahn in farsi) of his music under the influence of these treasures of Khusrav and Parviz, and their names are almost identical. Most names have the form of suffixes and are native Tajik words. The author explains them on the basis of interpretations of ancient and modern dictionaries.

Keywords: «Khamsa», Nizami Ganjavi, Borbad, «Khusrav and Shirin», Treasures of Khusrav Parviz, tune, Shodurvon Marvorid, Taqdes, 1-8 tunes

Сведения об авторе:

Бободжанова Дилбарджон Абдумуминовна, кандидат филологических наук, доцент общеуниверситетской кафедры таджикского языка ГОУ «Худжандский государственный университет имени академика Б. Гафурова» (Республика Таджикистан, г.Худжанд), E-mail: bobojonova1977@mail. ru

Information about the author:

Bobojonova Dilbarjon Abdumuminovna, Candidate of Science in Philology, Assistant Professor the all-University Department of Tajik language, SEI «Khujand State University named after academician B. Gafurov» (Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: bobojonova1977@mail.ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.