Научная статья на тему 'РАШК ПСИХОЛОГИЯСИ'

РАШК ПСИХОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
408
107
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рашк / иззат-нафс / хиёнат / эр-хотин низолари / севги-муҳаббат / қизғаниш / худбинлик / аутоагрессия / шахснинг ўз-ўзига субъектив баҳоси. / ревность / самооценка / неверность / супружеские конфликты / любовь / ревность / эгоизм / аутоагрессия / субъективная самооценка личности.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Шоумаров Ғайрат Баҳромович, Қодиров Умарали Дўстқобилович

Мақолада рашк ҳисси, унинг этиологияси, юзага келиш сабаблари ва омиллари, йўналганлиги, ифодаланишига кўра турлари таҳлил қилинган, таснифланган, рашк ҳиссини оқилона бошқариш юзасидан психологик тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПСИХОЛОГИЯ РЕВНОСТИ

В статье анализируются, классифицируются виды ревности, ее этиология, причины и факторы, направление, выражение, даются психологические рекомендации по рациональному управлению ревностью.

Текст научной работы на тему «РАШК ПСИХОЛОГИЯСИ»

Шоумаров fайрат Бах,ромович ,

психология фанлари доктори, профессор, Халк, таълими вазири маслах,атчиси К,одиров Умарали Дустк,обилович,

Сурхондарё вилояти халк таълими ходимларини к,айта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш х,удудий маркази директори, психология фанлари доктори, доцент

РАШК ПСИХОЛОГИЯСИ

УУК: 159.9(159.923)

ШОУМАРОВ ¥.Б., КРДИРОВ У.Д. РАШК ПСИХОЛОГИЯСИ

Маколада рашк х,исси, унинг этиологияси, юзага келиш сабаблари ва омиллари, йуналганлиги, ифодаланишига кура турлари тах,лил килинган, таснифланган, рашк х,иссини окилона бошкариш юзасидан психологик тавсиялар берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: рашк, иззат-нафс, хиёнат, эр-хотин низолари, севги-мух,аббат, KизFаниш, худбинлик, аутоагрессия, шахснинг уз-узига субъектив бах,оси.

ШОУМАРОВ Г.Б., КОДИРОВ У.Д. ПСИХОЛОГИЯ РЕВНОСТИ

В статье анализируются, классифицируются виды ревности, ее этиология, причины и факторы, направление, выражение, даются психологические рекомендации по рациональному управлению ревностью.

Ключевые слова и понятия: ревность, самооценка, неверность, супружеские конфликты, любовь, ревность, эгоизм, аутоагрессия, субъективная самооценка личности.

SHOUMAROV G.B, KODIROV U.D. PSYCHOLOGY OF JEALOUSY

The article analyzes and classifies the types of jealousy, its etiology, causes and factors, direction, expression, provides psychological recommendations for the rational management of jealousy.

Key words and concepts: jealousy, self-esteem, infidelity, marital conflicts, love, jealousy, selfishness, auto-aggression, subjective self-esteem of the individual.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 3 (112)

Кириш. Рашк хиссининг намоён булиши, рашк феномени нафакат психология фани доирасида урганиладиган масала, балки жамият учун ута долзарб муаммолардан бири хисобланади. Оила доирасида содир этила-диган котилликларнинг 50% дан ортиFи рашк асосида юзага келади.

Рашк севишганлар ёки оила кураётганларнинг узаро муносабатла-рини характерловчи хусусиятлардан бири хисобланади. Севикли одамидан айрилиб колиш, уни йукотиб куйиш хавфини хеч качон бошдан кечирмаган одам рашкнинг кандай хис эканлигини етарли даражада тушунмас-лиги мумкин. Бу холатни бир марта булса хам уз танасида хис килган инсон рашкчининг ахволини осонгина тушунади ва унга маъ-лум даражада хамдардлик билан муносабатда булади. Олдинги вактларда, айникса, собик Иттифок даврида айрим адабиётларда рашк утмишнинг жирканч колдиFи, колоклик, хусу-сий мулкчилик асосида тугилган паст хиссиёт эканлиги таъкидланиб, шундай фикр омма онгига турли воситалар оркали сингдиришга харакат килинар эди.

Хакикатан, рашк аксарият холларда хусусий мулкчилик психологияси белгиларини узида намоён килади, айрим одамларда эса "рашк киладими - демак севади!", деган караш хозир хам мавжуд. Купчилик учун рашк - севгига хос зарурий "зиравор"лардан биридир.

Мацоланинг долзарблиги. Хозирги вактга келиб фан нуктаи назаридан илмий талкин этилганда бу хиссиётнинг кадим замонлардан, одам пайдо булган даврлардан юзага келган-лиги айтилади. Бадиий адабиётларда, шунинг-дек, илмий асарларда хам бу хиссиётнинг азал-дан, табиатан мавжудлиги етарли кайд этилган. Севган инсонига нисбатан хеч качон рашкни хис килмаган ёки севган кишисининг хулкига, узгалар билан муносабатига нисбатан эъти-борсиз булган бирорта шахсни топиш кийин. Рашк севгини химоя килувчи восита сифа-тида вужудга келган. Шунинг учун хам уни факат севги воситасидагина бартараф этиш мумкин. Шу уринда Ахмад Донишнинг "Рашк-дан максад - хотиннинг ёмон йулга кириши олдини олишдир" деган фикрини ёдга олиб утиш лозим.

Умуман олганда, рашкчи одамларга хавас килиб булмайди. Узидаги бу хисни енга олмай-

диган одамлар доимо хавотирда, х,адикда яшайдиган, таъбир жоиз булса, бахтсиз инсон-лардир. Уларнинг икки карра бахтсизлиги яна шунда-ки, улар бир вактнинг узида хам жаб-рланувчи, хам азоб берувчи, хам зуравон, хам кулдирлар. А.Дюма таъкидлаганидек, "Рашк -бошкалардан кура узига купрок азоб бериш санъатидир".

Эркаклар ва аёллар ишончсизлик, хиё-нат, шубхаланиш мухитини юзага келтирар эканлар, бундан энг аввало уларнинг узлари биринчи ва кучлирок азобланадилар. Баъзан эр-хотин арзимаган бахона туфайли ёки уни тасдикловчи факт булиши ёки булмаслигидан катъи назар турли жанжалларни юзага кел-тиришга доимо тайёр булишади. Бу эса уларнинг уйда, ишда ва бутун хаётида бошка одамлар билан буладиган узаро муносабатларига, жумладан жинсий муносабатларига хам жид-дий таъсир килади ва купинча аянчли психологик хасталиклар, шикастланишларга хам олиб келиши мумкин. Бундай холатларда х,ар икки жинс вакиллари уз жуфтига рашк килиш учун хеч кандай сабаб, асос, бахона яратиб куймасликка харакат килиши, айникса, севги-нинг узаро хурмат даврида купрок сабр-токат, чидамлиликни намоён килишлари лозим булади.

Психологлар рашкни золимона рашк ва иззат-нафси поймол килинганликдан юзага келган рашкга ажратадилар. Золимона рашкни одатда худбин, кайсар, золим, ужар, авто-ритар шахслар юзага келтирадилар. Бундай-лар одатда турмуш уртокларига бир буюмдек, уз манфаати, хирсини кондириш объекти, шах-сий мулкидек карашади. Уларда бошка одам-нинг кечинмаларини сезиш, хурмат килиш кобилиятлари ривожланмаган булади.

Иззат-нафси, шаъни камситилганликдан буладиган рашк - одатда куп хаяжонланадиган, хар нарсадан гумонсирайдиган, узига ишон-майдиган, эхтимолий хавф-хатар ва нохушли-кларни бурттиришга мойил, норасолик ком-плексидан жабрланувчи ёки узига меъёри-дан ортик бахо берувчи одамларга хосдир. Уларнинг рашки Fазаб билан ёхуд тажовузко-рона куринишда, кахр билан ифодаланмас-лиги, бироз юмшок шаклда намоён булиши мумкин. Бирок, меъёридан ошиб кетгач, унинг хам мохиятига кура оилавий бахт учун захри, зарари кам эмас.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 3 (112)

Яна бир рашк тури хам мавжудки, у вафосиз одамнинг доимо хиёнат килишига тайёрлиги жуфтида турмуш yртоFига нисбатан ишончсиз-ликнинг шаклланишига хизмат килиши билан характерланади. Бу никохдан олдинги "бой" шахвоний тажрибанинг хавфли асоратларидан хисобланади.

Рашк эр-хотин орасидаги ва кайнона-келин орасидаги низолар таркибида етакчи уринни эгаллайди. Купгина жиноятларнинг келиб чикишида рашк хислари асос вазифасини утайди.

Рашк хисларининг узга хислардан фарки шундаки, у шахсда амбивалент поляр, икки кутбли хисларнинг бир вактда узга бир шах-сга нисбатан ифодаланишидир. Яъни, кучли севги, мухаббат билан нафрат, мехр билан тажовузкорлик хислари мужассам равишда намоён этилиши мумкин. Карама-карши жин-слар (йигит ва киз, аёл ва эркак) орасидаги рашк хисларнинг физиологик асосини, биз-нинг фикримизча, авлодни давом эттириш инстинкти ташкил килади. Бу инстинкт деярли барча жонзотлар хатти-харакатларида етар-лича ифодаланади. Ушбу инстинкт инсони-ятда тафаккур, хаёл сингари психологик жара-ёнлар, маданият туфайли катта узгаришларга учраган. Шу сабабли хам никохдан ташкари муносабатларга булган карашлар турли миллат ва халкларда турличадир.

Масалан, айрим кам сонли шимолий халкларда мавжуд "узга юртдан келган эркак мехмон уй бекаси билан тунаши керак" каби одатлар асосида авлодни давом этти-ришда генофондни бойитиш, мустахкамлаш мотиви ётади. Айрим халкларда оила бекаси уз уругидан нуфузи паст уругдаги эркак билан никохдан ташкари муносабатда булса, бу холат ажрашишга асос булади ва аксинча, агар жаз-ман аёлга нисбатан олийнасаброк булса, вафо-сизлик килган аёлга эри ажралиш масаласини куйишга хаки йук. Бунинг негизида хам генофондни бойитиш, ривожлантириш мотиви кузга ташланади.

Баъзи халкларда йилда бир марта, баъзила-рида 2-3 маротаба оилали эркак ва аёлларнинг хохлаган аёл ва эркаклар билан кушилиши мумкин булган халк байрами кунлари бор. Бизнинг менталитетимизга зид, халкимиз хазм кила олмайдиган ушбу холат хам айни халклар вакиллари учун насл жамFармаси - генофон-

дини мукаммаллаштиришга нисбатан инти-лиш, деб хисоблаш мумкин. Бу билан уша халкларга рашк хиссиёт экан, деган хулоса чикариб булмайди. Уларда тарихан рашк хислари уз нуктаи назарларида тyFри, авлодни соFлом тарзда давом эттириш инстинктига буйсундирилган.

Юкоридаги фактлар рашк хиссининг турли халк ва миллатлар маданиятларида турлича ифодаланишини курсатади. Хатто бир мил-латнинг турли ижтимоий катлам, гурухларида бу масалага ёндашиш баъзан турлича экан-лигини куришимиз мумкин. Бу эса шахснинг дунёкараши, маданий савияси билан белгила-нади.

Мацоланинг илмий янгилиги. Рашкни биз-нинг назаримизда куйидагича тасниф килиш мумкин:

I. Рашк цилинаётган объект (субъектга)га кура.

1. Эр хотинини рашк килиши (узга эркаклар-дан кизFаниши).

2. Аёл эрини рашк килиши (узга аёллардан KизFаниши).

3. Овсинлар кайнонасини рашк килиши (овсинлардан кизFаниши).

4. Кайнона yFлини рашк килиши (келинидан KизFаниши).

5. Кайнона кизини рашк килиши (куёвидан KизFаниши).

6. Кизлар онасини рашк килиши (опа ва сингилларидан кизFаниши).

7. Кизлар дугонасини рашк килиши (узга дугоналардан кизFаниши).

8. Аёллар рахбарини рашк килиши (узга ходимлардан кизFаниши).

9. Угил онасини рашк килиши (угай отаси-дан кизFаниши).

10. Сингил акасини рашк килиши (келиной-исидан кизFаниши ва бошкалар).

11. Ходим рахбарини рашк килиши (узга ходимлардан кизFаниши) ва бошкалар.

II. Рашк ^исларининг ташци ифодаланиш кучига кура.

1. Кучли рашк килувчилар.

2. Урта меъёрда рашк килувчилар.

3. Кучсиз рашк килувчилар.

4. Деярли рашк килмайдиганлар (ислом динида бундай одамлар даюслар хам дейи-лади).

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 3 (112)

III. Рашк ^олатида агрессия, тажовузнинг йуналганлигига кура.

1. Аутоагрессия (суицид ва бошкалар).

2. Рашк объекти (к1изFанаётган объекти)га йуналтирилган агрессия (масалан, эрнинг рашк килиб, хотинини уриши ва бошкалар).

3. Агрессияни рашк хислари юзага келишига сабабчи булган учинчи шахсга йуналтириш. Масалан, кайнона уFлини кизFаниб, келинига тазйик утказиши, куёв бола хотинини кизFаниб, келиннинг курсдоши билан жанжаллашиши ва х.к.

IV. Рашк ^ислари юзага келишида асослар-нинг бор ёки йуцлигига кура.

1. Рашк хислари юзага келишида асос-ловчи далиллар мавжудлиги.

2. Рашк хисларининг турли Fийбатлар асосида юзага келиши.

3. Рашк хисларининг максадли иFво, провокация воситасида юзага келганлиги.

4. Йигит ёки киз, эр ёки хотин бир-бирларининг севгини синаш учун йук нарса-ларни факт сифатида курсатиб, рашк хиссини юзага келтириши.

5. Асоссиз рашк хисларини бошдан кечи-раётган шахснинг индивидуал-психологик хусусиятлари - асосан характери туфайли раш-книнг юзага келиши (рашк фантазияси).

6. Шахснинг уз вафосизлигини берки-тиши, ошкор булиб колишининг олдини олиш максадида турмуш уртоFига рашк хисларини мунтазам намойиш килиши, уни чалFитиш максадида рашкчи ролини уйнаши. Бундай шахсларни ута маккор "рашкчи" дейиш мум-кин.

V. Рашк хисларининг ифодаланиши шакли ва натижасига кура.

1. Рашк хиссини бошдан кечираётган -рашкчи билан кизFанаётган субъект орасида низо (аразлаш, гаплашмаслик).

2. Рашкчи рашк килаётган - кизFанаётган объект (шахс) билан уришиши, хакоратлаши, жанжал килиши).

3. Бир-бирига тан жарохати етказиш, Хукукбузарлик содир этиш, ички ишлар, прокуратура, жамоатчиликнинг аралашуви, эр-хотин ажралиши ва бошкалар.

4. Рашк асосидаги котиллик.

Рашк хисларининг юзага келиш сабаб ва омиллари. Рашк хисларининг юзага кели-

шида асосий омил - бу, рашк хисларини бошдан кечираётган шахснинг индивидуал-психологик хусусиятлари хисобланади.

Жумладан, рашк хисларини бошдан кечираётган шахсда узига узи бахо бериш дара-жаси паст булса, узига етарли ишонч булмаса ёки узи хаётида етарли равишда вафосизлик килган булса уни узига якин кишисидан хам шубхаланиш, ишонмаслик хислари куп безовта килади.

Узига бахо бериш юкори булганларда хам рашк хисситез-тез учраб туриши эхтимоли катта. Булар уз-узига бахо бериши паст булган шахслардан фаркли уларок узларини якин кишиси томонидан алданган, камситил-ган, атрофдагиларга кулги булаётган ва нати-жада ижтимоий обруси тукилаётгандек хис килишади. Рашкнинг бу шакли аксарият холларда шахснинг асоссиз равишда хеч кутилмаган холатда кайфияти кескин узгариб, сурункали оилавий низоларни "кУзFашига" олиб келади.

Бундай холнинг куп йиллар давом этиши оила мустахкамлигини психологик жихатдан заифлаштириб, оила аъзолари психосоматик холатига салбий таъсир килади, турли касал-ликларнинг психоген этиология асосида юзага келишига сабаб булади.

Хаётда хар бир нарса кандай нуктаи назар-дан муносабатда булишга, фикр, хис-туЙFулар йуналишига, маълумотлар кай даража холи-сона талкин этилишига боFлик булади.

Хаётда кандай фикрласак, куп холларда вахоланки аслида шундай булмаса хам уйлаганимиз сингари идрок этамиз. Мисол учун, кимнидир кучада кутиб турган булсак, бегона одамни хам узокдан унга ухшатиб кабул киламиз.

Шундан келиб чиккан холда рашк холатидаги купгина тасаввурларимиз объектив маълумот ёки реаллик эмас, балки бизнинг хаёлимиз махсули эканлигини таъкидлашимиз жоиз. Бундай тасаввурларга кура оилада асоссиз низони юзага келтирмаслик керак.

Тавсиялар. Рашк хислари юзага келганда уларнинг салбий оцибатлари олдини олиш буйича психологик тавсияларни бериш мацсадга мувофицдир. Мехр-мухаббат, севги хисларисиз рашк булмайди. Рашк килинаётган объект - субъект - шахс албатта рашк хисларини бошдан кечираётган инсон

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 3 (112)

учун маълум киймат, кадрга эга булади. Рашк хиссини бошдан кечираётган одам узи учун кийматли булган одамни йукотгиси ва узгага бериб куйгиси келмайди. Шу билан бирга хаётда шундай холатлар учрайдики, рашк объ-екти узга шахс - рашкчида севги-мухаббат хислари мавжудлигини билмайди, бундан мутлак хабарсиз ва рашкчи билан муноса-батлари одатий, расмий булади. Ёки хиссиёт факат бир томонлама булиши мумкин (буни иккинчи томон билган такдирда хам). Шундай холатларда рашк хисларини бошдан кечираётган шахс "узиники" булмаган йигит ёки кизни кизFанмаслиги керак. Унинг рашк килишидан хеч ким фойда хам, мехр хам топ-майди, аксинча рашк хисларини бошдан кечираётган шахс жабрланувчи сифатида инсонни ичдан емирадиган негатив хис-туЙFуларни бошидан кечиради, узига каттик азоб беради. Баъзи иродаси буш, ута эмоционал шахслар вазиятдан чикишни уддалай олмай ёхуд уни мантикан бахолай олмай аутоагрессия асосида уз жонига суикасд ёки касд киладилар, баъзи-лар эса рашк хиссини юзага келтирган шахсга нисбатан тажовузкорликка, айрим холларда котилликка хам кул урадилар.

1-тавсия. Сизга нисбатан ёктириш хисси, севги-мухаббат туЙFуси йук, баъзан севишин-гиздан бехабар, мабодо бундан хабар топса хам Сизга бефарк буладиган шахс учун унга, бошка бирор кишига ёки узингизга зарар етка-зиш аклдан, адолатданми? Шунинг учун уйлаб иш килинг, хиссиёт билан эмас, акл, тафаккур асосида иш куринг.

Сизнинг мехрингиз, диккат-эътиборингиз, хиссиётларингиз, ширин сузингиз,

мулокотингиз, севги-мухаббатингизга зор, мухтож булган унлаб одамлар булиши мумкин. Уларнинг баъзиларини биларсиз, купчилигини хали учратмагандирсиз. Бахтли хаётингиз олдинда эканлигини унутманг. Шошилманг, нимаики булса яхшиликка эканлигини унутманг. Асоссиз рашк утида бахтингизни куйдир-манг.

Сизда юзага келган хис-туЙFу - калб туфони. Якин кишингиз, севгилингизнинг Сизга нисбатан вафосизлиги кай даражада хакикатга тyFри келади? Сиз узгалар тузган фитна турига тушмаяпсизми? Кимлардир Сизга хасад килиб, севган кишингиздан узоклаштириш, оилангиз бузилиб кетишини максад килиб

куймаганми? Тасаввурларингиз асослими ёки хиссиёт, Fийбат асосида юзага келган хаёлот махсулими? Доно халкимизнинг сув балоси, ут балоси ва тухмат балоси хакидаги барчага маълум булган хикматини эсланг.

2-тавсия. Дархол узил-кесил карорга келишга шошилманг. Севги-мухаббат объек-тини, калбдан мехр куйган, усиз хаётингизни, бахтингизни тасаввур килмайдиган кишин-гизни йукотишингиз, у билан тарафма-тараф булиб кетишингиздан оилавий бахтингизни чил-парчин килишингиздан осон нарса йук, аммо уни кайта кулга киритиш, тиклаш, икки севишган калбдан иборат намунали барча хавас киладиган оила иттифокини такроран юзага келтириш жуда мураккаб ва хамманинг кулидан келавермайди. Аклли одам акли туфайли йук жойда олтин топади, аклсиз одам кулидаги олтинни зар ко*озга алмаш-тириб тилласиз колади. Хар бир ялтираган буюм кийматга эга булавермаслигини, баъзан жилоланмайдиган нарсалар олтиндан-да кимматлигини унутманг. Хаётнинг мураккаб жумбокларини ечишда шошилманг. Акл билан иш куринг, сабр-токатли булинг, хиссиётга берилманг. Малакали, тажрибали психолог маслахатини олинг.

3-тавсия. Хар бир инсон хаётида турли маз-мундаги мураккаб кунлар, холатлар, синов-лар учрайди. Баъзан шахс учун бир зумда дунё KоронFи булиб колади. Аслида олам зим-зиё булмайди, балки шахс турли сабаблар асосида дунё, борликни шундай идрок этади. Шахс учун хаётнинг ранг-баранглиги, кадри, гузаллиги бутунлай йуколади. Бу конкрет шахс томони-дан дунёни субъектив идрок этилишидир. Айни уша вактларда жуда куп бошка инсонлар уз хаётларидаги энг бахтли дакикаларни бошдан кечираётган булади. Хаётда баъзан омадсиз-лик, хурланиш, камситилиш, иктисодий оFир холатга тушиш, бирор оFир касалликни бошдан кечириш, якинлардан жудо булиш ва шу жум-ладан, каттик рашк хиссининг юзага келиши натижасида узга кунлардан фаркли равишда хаёт уз жозибасини йукотиши, хаётнинг кескин равишда кадрсизланиши кузатилиши мумкин.

Нима булганда хам кандай сабабларга кура дунё Сиз учун канчалик коронFу булмасин, бу холат Сизнинг идрокингиз махсулидир ва уни тyFрилаш узингизнинг кулингиздадир. Хаётда кандай оFир дакика, кунлар булмасин,

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 3 (112)

уларнинг барчаси уткинчи ва бу жара-ёнда шахс, ак,л эгаси, инсон сифатида синов-дан утасиз. "Ойнинг ун беши коронFу булса, ун беши ёруг" дейди доно халкимиз. Дунёга келганлигингиз, борлигингиз, узгалардан купгина устунлик томонларингиз борлиги-нинг узи энг кимматли неъматдир. Шуни унут-мангки, хаёт синовларига бардош беришда Сиз учун кадрли кишилар билан мулокотда булишингиз, узингиз кизиккан фаолият (хобби) билан шуFулланишингиз, китоблар укиб, фильмлар куришингиз, улуF инсон-лар хаётини урганишингиз ва улар Сиздан Хам кийин, оFир синовларни бошдан кечир-ганлигини куриб, хаёт, яшашдан максад Хакида тафаккур килишингиз, окилона хулоса чикаришингиз мухим ахамиятга эга. Мисол учун паЙFамбаримиз Мухаммад (С.А.В) ёки ибн Сино, имом Бухорий сингари буюк шахслар ёхуд баъзи адабиётларда энг омадсиз одам Хисобланган Авраам Линкольн каби кишилар хаётини урганиш катта фойда беради. Хар кандай холатда бургага аччик килиб, курпани куйдирмаслик керак.

4. Сизда юзага келган рашк хиссиасослими, асоссизми, кандай булишидан катъи назар кечиримли булинг. Хар биримиз хаётда турли камчиликларга, хатоликларга йул куямиз. Билиб ёки билмасдан айрим гунох ишларга кул уришимиз хам мумкин. Хаётда бехато яшаб булмайди. Шунинг учун халкимиз "Беайб -парвардигор" дейди. Куръони Каримда хам бу масалага етарли эътибор берилган. Христиан динига эътикод килувчи диндорлар эса якшанба куни билиб-билмай килган хатолари учун бир-бирларидан узр сурайдилар. Ушбу жихат, яъни кечиримлилик Ислом динида яна хам мукаммалрок уз ифодасини топган. Хатто жаноза укилиб, маййит кабрига тупрок тортиб булингач, халойикдан "Бу киши кандай одам эди?" деб суралганда йиFилганларнинг вафот этган одам кандай инсон булганлигидан катъи назар "Яхши одам эди" дейишлари асосида хам кечиримлилик фазилати ётади.

4-тавсия. Факат инсон вафот этгач эмас, балки унинг хаётлигида билиб-билмай килган хатолари учун кечириш жуда яхши фазилатдир. Бу эр-хотин ва севишганларга хам тааллукли. Ёшлар бахти, оила ва фарзандлар бахти учун кечиримли булиш, айникса якин кишисини идрок этганда унинг камчиликлари, айби, хато-

сини эмас, балки яхши ва устунлик томонлари, акл, кобилият, инсонийлик сифатларига эъти-борни каратиш мухимдир. Инсон психикаси шундайки, у нимани ёки кимни кутса, шуни куришни истайди, баъзан хохлаганидек идрок килади, куради. Демак, узаро муносабатини саклаб колиш ниятида булганлар мухаббатни куради, вафосизлик тасдиFини топмокчи булганлар рашк утида ёниб, турли салбий тасаввурлари асосида негатив холатларни идрок этишга харакат килади. Хамма нарса психологик йул-йурикка (установкага) боFлик. Кимдир ярим стакан сувда стакандаги сувни курса, кимдир бутун диккат-эътиборини стакан сувга тула эмаслигига каратади. Шундай экан, хаммаси узимизнинг нимага купрок эътибор беришимизга боFлик. Хаётдан факат яхши-лик кутинг, факат яхши нарсаларга эътибор каратинг, некбин (оптимист) булинг!

5-тавсия. Мактаб ёшида, айникса успиринлик ёшида ва юкори синф укувчиларида севги-мухаббат эпидеми-яси кузатилади. Бу болаларнинг ёш боскичи, индивидуал-психологик, физиологик хусусият-лари, шахс шаклланишида мукаррар равишда кузатиладиган ёшига хос жихатлар билан боFлик. Бахтимизга бу улат, вабо, ковид каби эпидемиялардан тубдан фарк килувчи оилавий хаёт куриш, хар бир ёшнинг уз тенгини топиш ва авлодини давом эттиришга интилиши хисобланиб, севги, мухаббат хисларининг ёш боскичига мос дастлабки нихолларидир.

Шундай ёш боскичида мухаббат хислари бир томонлама булиб, иккинчи томондан тасдиFини топмаса мухаббат хислари оло-вида куймаслик, севги-мухаббат "хастали-гини" асоратсиз бошдан кечириш ва рашк утида ёнмаслик учун ибн Сино тавсиялари-нинг такомиллаштирилган вариантидан фой-даланиш мумкин. Бунинг учун севиб колинган шахсни холисона урганиб, бир канча кам-чилик ва нуксонларини топиш зарур. Бу эса объектнинг севган шахс тасаввурида кадрсизланишига олиб келади. Шунча кам-чиликка эга булган шахс мухаббатга арзи-маслиги, уйланган одам эмаслиги аён булади. Кадрсизланган объектга нисбатан рашк хисси хам сунади ва шахс узини кийнаётган рашк хиссидан халос булади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 3 (112)

с ОИЛА ПСИХОЛОГИЯСИ / ПСИХОЛОГИЯ СЕМЬИ "Ч 9 и

Адабиётлар:

1. Воркачев С.Г. Зависть и ревность: к семантическому представлению моральных чувств в естественном языке // Известия Российской академии наук. Серия литературы и языка: журн. — 1998. — Т. 57, № 3. — С. 39—45.

2. Дмитриева Н.В. Зависть и связанные с ней виды психологических защит // Философия образования: журн. — Изд-во НГПУ, 2009. — № 2.

3. Изард К.Е. Психология эмоций. — СПб: Питер, 1999. — 464 с.

4. Севостьянов Р.А. Ревность как мотив совершения преступления // Вопросы российского и международного права: журн. — 2018. — Т. 8, № 7А. — С. 128—134.

5. Фароян Г.Д. Факторы, влияющие на проявления ревности // Психология и педагогика в Крыму: пути развития: журн. — 2018. — № 4. — С. 29—36.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Шоумаров F^., Шоумаров Ш.Б. Мух,аббат ва оила. - Т.: Мех,нат, 1994. - 120 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 3 (112)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.