CC BY
8RAQAMLI IQTISODIYOT VA UNING RIVOJLANISH EVOLYUTSIYASI
Usmonov Jamshid Rasulovich
Oriental universiteti magistri Ilmiy rahbar: B.R.Sanakulova
i.f.d., professor
Annotatsiya: maqolada iqtisodiyotni raqamlashtirish borasidagi qarashlar o'rganilgan bo'lib, raqamli iqtisodiyotning rivojlanish evolyutsiyasida ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarning ahamiyati yoritilgan.
Kalit so'zlar: raqamlashtirish, axborot jamiyati, raqamli iqtisodiyot, bilimlar iqtisodiyoti, elektron hamjamiyat, internet, big data.
Abstract: the article explores views on the digitization of the economy, highlighting the importance of socio-economic processes in the evolution of the development of the digital economy.
Keywords: digitization, Information Society, digital economy, knowledge economy, electronic community, internet, big data.
Аннотация: В статье рассматриваются взгляды на цифровизацию экономики, освещается значение социально-экономических процессов в эволюции развития цифровой экономики.
Ключевые слова: цифровизация, информационное общество, Цифровая экономика, экономика знаний, электронное сообщество, интернет, big data.
Kirish. Zamonaning jadal rivojlanishida poydevor bo'lib kelayotgan tizim bu raqamli faoliyatdir. Bu esa hozirgi dolzarb bo'lgan raqamli iqtisodiyot sohalarini yanada rivojlantirishga, innovatsion texnalogiyalar va zamonaviy ilm-fan chuqurroq anglab yetishga hamda milliy iqtisodiyotda va sanoatda ishlab chiqarish jarayonlarni kengaytirish, raqobat muhitini yarata olish muhim maqsadlardan biridir.
Mamlakatimiz Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ta'kidlaganidek, "Taraqqiyotga erishish uchun raqamli bilimlar va zamonaviy axborot texnologiyalarini egallashimiz zarur va shart. Bu bizga yuksalishning eng qisqa yo'lidan borish imkoniyatini beradi"1.
Shu o'rinda, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2022-yil 28-yanvardagi "2022 — 2026-yillarga mo'ljallangan yangi O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to'g'risida" gi PF-60 sonli Farmoni2da belgilangan vazifalar amalga oshirish maqsad qilib olingan. Ushbu farmonda keltirilgan vazifalarni izchil bajarishda 7 ta bob va 100 ta maqsad strategik yo'nalish sifatida belgilab olingan. Ushbu maqsadlar ichida "25-maqsad: Raqamli
1 2022-yil 24-yanvarda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shaavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga yo'llagan Murojaatnomasi
2 O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2022 yil 28 yanvardagi "2022 — 2026-yillarga mo'ljallangan yangi o'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to'g'risida" gi PF-60 sonli Farmoni. https://lex.uz/docs/-5841063
iqtisodiyotni asosiy "drayver" sohaga aylantirib, uning hajmini kamida 2,5 baravar oshirishga qaratilgan ishlarni olib borish" shu jumladan, iqtisodiyotning real sektorida hamda moliya va bank sohalarida ishlab chiqarish va operatsion jarayonlarni raqamlashtirish darajasini 2026-yil yakuniga qadar 70 foizgacha oshirish hamda dasturiy mahsulotlar industriyasi hajmini 5 baravar, ularning eksportini esa 10 baravar oshirib, 500 million AQSh dollariga yetkazish vazifalari tadqiqotimizni dolzarbligini asoslaydi.
Mavzuga oid adabiyotlar tahlili. Xorijlik olimlaridan raqamlashtirish, axborot jamuiyati, raqamli iqtisodiyot konsepsiyasi va unga o'tish mexanizmlari A.A.Aletdinova, Yu.A.Antoxina, A.V.Babakin, Yu.I.Gribanov, V.F.Minakov, A.V.Keshelava, Yu.I.Gribanov, O.V.Kitovalar kabi mualliflarning asarlarida o'rganilgan3.
A.A.Abduvaliyev, A.B.Bobojonov, S.S.G'ulomov, B.A.Begalov, A.Sh.Bekmurodov, A.A.Musaliyev, T.Z.Teshabayev, N.Nabiyeva, K.U.Turabayeva, D.N.Raximova, S.M.Xodjayev va boshqa bir qator mahalliy olimlarning ishlarida milliy iqtisodiyotning raqamlashtirish siyosati doirasida nazariy va amaliy tadqiqotlar o'z aksini topgan4.
3 Алетдинова А.А., Курчеева Г.И. Трансформация инфраструктуры в условиях перехода к концепции «умного города» [Текст] // Экономика и менеджмент в условиях нелинейной динамики. СПб., 2017. С. 545-569.; Антохина Ю.А., Колесников А.М., Храповицкая Е.М. Совершенствование экономического механизма управления информацией как фактор организационно-управленческой инновации промышленных предприятий вусловиях цифровизации экономики [Текст] // Актуальные проблемы экономики и управления. 2018. № 3 (19). С. 45-48.; Бабакин А.В. Цифровая экономика и «Индустрия 4.0»: проблемы и перспективы [Текст] // труды научно-практической конференции с международным участием / под ред. д-ра экон. наук, проф. А.В. Бабкина. Санкт- Петербург, 2017. - с. 685; Грибанов Ю.И. Внедрение принципов цифровой экономики с целью оптимизации и повышения эффективности системы управления в сфере IT [Текст] // Экономика и предпринимательство. 2017. № 9 (ч. 3). С. 171-174.; Китова О.В., Брускин С.Н. Цифровая трансформация бизнеса. URL: http://digital-economy.ru/images/easyblog articles/320/kitova.pdf.; Минаков В.Ф., Шуваев А.В., Лобанов О.С. Эффект цифровой конвергенции в экономике // Известия Санкт-Петербургского государственного экономического университета. - 2018. - № 2 (110). - С. 12-18.; Кешелава А.В. и др. Введение в «Цифровую» экономику» [Текст] / А.В. Кешелава, В.Г. Буданов, В.Ю. Румянцев [и др.]; под общ. ред. А.В. Кешелава; гл. «цифр.» конс. И.А. Зимненко. ВНИИ Геосистем, 2017. 28 с.
4 А.А.Абдувалиев,Ракамли иктисодиёт:тенденциялар ва истикболлар (Монография)-Т.: «Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи» 2020.-190 б. ISBN978-9943-6730-5-2; Бобожонов А.Б. Узбекистонда ахборот мадсулотлари ва хизматлари бизнесини ривожлантиришнинг услубий жидатлари.: PhD. дис. икт. фан. - Т.: ТДИУ, 2018, - 155 бет.; Gulyamov S.S. va boshqalar. Raqamli iqtisodiyotda blokcheyn texnologiyalari. - Т.: Iqtisod-Moliya, 2019. 396 b.; Бегалов Б.А., Кичик бизнес субъектлари учун яратилаётган ахборот тизимлари сифатини бадолашда фойдаланувчилар талабининг тадлили. "Иктисодиёт ва инновацион технологиялар" илм. эл. журнали. № 1, январь-февраль, 2015 йил; Бекмуродов А.Ш., Мусалиев А.А. Информационный бизнес. Уч.пос. - Т.: ТГЭУ, 2006. - 288 с.; Teshabayev T.Z., Otakuziyeva Z.M., Bobokhujaev Sh.I. Specificity of conceptual development of information economy in Uzbekistan // Advances in Economics, Business and "Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalaf' Ilm. el. jurnali. № 2, mart-aprel, 2020 yil; Набиева Н. 2021. Научно-теоретические основы разработки маркетинговых стратегий развития предприятий сферы услуг в условиях цифровой экономики. Общество и инновации. 2, 4 (авг. 2021), 19-26. DOI: https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol2-iss4-pp12-19.; Турабаева К.У. Ракамли иктисодиётда электрон савдонинг ривожланиш дусусиятлари // Development Issues Of Innovative Economy In The Agricultural Sector. International scientific-practical conference on March 2526, 2021. http://papers.conference.sbtsue.uz/; Рахимова Д.Н. Strategy of socio-economic development of the regions of Uzbekistan in the conditions of the digital economy // "Ракамли иктисодиёт шароитида иктисодиёт ва ишлаб чикаришни ташкил этиш ва бошкариш: назария ва амалиёт" мавзусида халкаро микёсдаги онлайн илм.-ам. конф. туплами. -Т.: ТМИ., 2021. - Б. 19-22.; Xodjayev S.M. Raqamli iqtisodiyot sharoitida elektron hukumat tizimini takomillashtirish. Diss. avtoreferati.-TDIU, 2023.-B.53.
Tadqiqot metodologiyasi. Maqolani yozishda ilmiy mushohada, abstrakt-mantiqiy fikrlash, tizimli tahlil, integratsiyalashgan yondashuv, statistik, mantiqiy tadqiqot usuli, analiz, qiyosiy va vaziyatli tahlil yordamida amalga oshirildi.
Tahlil va natijalar. Raqamli iqtisodiyot iqtisodiyotning ajralmas qismi bo'lib, unda subyektlarning bilimlari va nomoddiy ishlab chiqarish ustunlik qiladi -bu axborot jamiyatini tavsiflovchi asosiy ko'rsatkich. Zamonaviy ilmiy adabiyotlarda taqdim etilgan "raqamli iqtisodiyot", "bilimlar iqtisodiyoti", "axborot jamiyati" tushunchalari va ularning analoglari avvalgi sanoat paradigmasini almashtiradigan yangi ijtimoiy-iqtisodiy tizimni shakllantiradi5.
2008-yil jahon iqtisodiy-moliyaviy inqirozining yuz berishi, mamlakatlar iqtisodiyotida raqamlashtirishga bo'lgan talabning shakllanishiga olib keldi. Aynan o'sha holat dastlabki moliyaviy xizmatlar, xususan, tijorat banklari tomonidan ko'rsatilayotgan xizmatlar infratuzilmasidagi ilk raqamli innovatsion texnologiyalarni qo'llashga qaratilgan asosiy sababchi hisoblandi6. Bugungi kunga kelib raqamlashtirish masalalari har bir mamlakatning ijtimoiy-siyosiy vazifalarida belgilab berilmoqda.
Umumjahon raqamlashtirish va raqamli iqtisodiyotga o'tishning global g'oyasi o'z-o'zidan paydo bo'lmadi. Raqamlashtirish evolyutsiyasi matematikaning raqamli tili shaklida mustahkam nazariy asosga ega bo'lib, u aniq fanlar va texnikada amaliy ishlanmalarni boshlagan. Axborot-raqamli davrning paydo bo'lishi raqamli o'zgarishlarning bajarilishini, inson ishtirokisiz ma'lumotlarni qayta ishlash va uzatishni ta'minlaydigan elektron kompyuterlarning (kompyuterlarning) paydo bo'lishi bilan boshlangan deb ishoniladi. Bu kompyuterlar va avtomatik boshqariladigan mashinalar o'rtasidagi asosiy farq. Sun'iy intellektning paydo bo'lishi hal qilishda mustaqillikni yanada kuchaytirdi va hal qilinadigan kompyuter muammolari sinfmi kengaytirdi.
Akademik S. Glazyev "kompyuter tizimlarini qo'llash sohalarining keng miqyosda kompyuterlashtirilishi va keng miqyosda kengayishi bugungi kunda dolzarb bo'lgan raqamli inqilob mavzusining paydo bo'lishiga sabab bo'ldi" deb ta'kidlaydi.
Ilmiy muhitda "raqamli iqtisodiyot" tushunchasi bilan tavsiflangan hodisa XX asrning 90-yillarida shakllanishni boshlagan degan fikr mavjud . "Raqamli iqtisodiyot" atamasining o'zi 1995 yilda amerikalik kompyuter olimi Nikolas Negroponte tomonidan kiritilgan. 1995 yilda Negroponte o'zining "Being Digital" kitobini nashr etdi, unda raqamli ommaviy axborot vositalari muhim o'rin egallaydi va kundalik hayotimizning ajralmas qismiga aylanadi. Ma'lumotlarni qayta ishlash bizning hayotimizni faqat kompyuterlarda yopilmasdan aniqlaydi. Aynan Negroponte organik dunyo va inson tomonidan yaratilgan dunyo o'rtasidagi
5 Асаул В.В., Михайлова А.О. Обеспечение информационной безопасности в условиях формирования цифровой экономики // Теория и практика сервиса: экономика, социальная сфера, технологии. - 2018. - № 4 (38). -С. 5-9; Руденко М.Н., Вертакова Ю.В., Курбанов А.Х., Репин Н.В., Михайлов О.В. Информационное обеспечение управления регионом и организациями с использованием аутсорсинга. - Курск, 2019.
6 Itziar Bernaola Serrano (2022) Effects of the 2008 Crisis on Agenda Building: Internally Originated Content Versus External Dependence, Journalism Practice, DOI: 10.1080/17512786.2021.2024766
parallellik yo'q bo'lib ketishini va ular bir-biriga kirib, inson mavjudligining yagona muhitiga aylanishini aytdi.
Negroponte o'zining ma'ruzalaridan birida "barcha moddalar, materiallar va narsalarni tashkil etuvchi atomlarni qayta ishlashdan insoniyat barcha ma'lumotlar va raqamli voqelikni yaratadigan ma'lumotlar bitlarini qayta ishlashga o'tadi" degan o'xshashlikdan foydalangan. Yangi raqamli xizmatlar oxir - oqibat an'anaviy-atomlar va molekulalar kabi bitlardan quriladi7. "Shuni ta'kidlash kerakki, xorijiy nazariyada raqamli iqtisodiyot, raqamlashtirish va raqamli transformatsiyaning mohiyatini o'rganish g'oyalari 1960-yillarda D. Bell va E. Tofflerning asarlarida bayon etilgan tushunchalarga asoslanadi. Tapskott tomonidan birinchi marta "raqamli iqtisodiyot"8 ta'rifi ishlatilgan.
"Don Tapskott axborot makonining rivojlanishi yangi iqtisodiyotga aylanishining 10 ta asosiy sababini keltiradi. Shubhasiz, asosiy o'zgarishlar analog texnologiyalardan raqamli texnologiyalarga, yarimo'tkazgichlardan mikroprotsessorlarga, markazlashtirilgan hisoblashdan mijoz-server arxitekturasiga, ma'lumotlar, matn, tasvir va tovushning alohida mavjudligidan multimediyaga, ixtisoslashgan tizimlardan ochiq tizimlarga va boshqalarga o'tish bilan bog'liq. Belgilangan muqarrar o'zgarishlarning umumiyligi elektron hamjamiyatni shakllantirish uchun asosdir"9.
Akademik S.S.Gulyamov Raqamli iqtisodiyotni katta hajmdagi ma'lumotlarni (big data) Internet tarmog'i va mobil texnologiyalar orqali yig'ish va raqamli texnologiyalar yordamida qayta ishlab, yangi qonuniyatlarni va bilimlarni yaratish asosida biznes modellarini samaradorligini oshirish va iste'molchilarni ehtiyojlarini sifatli qondirish deb xisoblaydi.
Raqamli transformatsiya, kompyuter paydo bo'lgan paytdan to hozirgi kungacha muhim yo'lni bosib o'tdi, uning davomida bir nechta texnologik tizimlar o'zgardi, bugungi kunda ushbu kontseptsiya axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi bilan bog'liq-aloqa texnologiyalari (AKT) va axborotlashtirishning ikkinchi avlodi davrining boshlanishi. Bu, ko'plab olimlar va amaliyotchilarning fikriga ko'ra, rivojlanayotgan 4-texnologik tuzilmaning asosidir.
Sanoat inqilobi agrar iqtisodiyotni sanoat iqtisodiyotiga aylantirganidek, endi texnologik inqilob uni raqamlashtirishga olib keladi . 1950-yillarning oxirida "postindustrial jamiyat" tushunchasi paydo bo'ldi, u D. Bellning "kelgusi postindustrial jamiyat"10 kitobida o'z tavsifi batafsil yoritilgan. Bell o'z ishida birinchi bo'lib zamonaviy sharoitda oldingi ijtimoiy-iqtisodiy modellarning samaradorligiga shubha qildi. Uning fikri 1990-yillarning ikkinchi yarmida M. Kastelsning axborot davri haqidagi g'oyalarida rivojlandi11. Kastels o'sha davrgacha
7 Negroponte, N. (1995). Being Digital. Knopf. / Paperback edition, 1996, Vintage Books.
8 Don Tapscott. Growing up digital. Harvard Business Press, 1997.
9 Грибанов Ю.И., Репин Н.В. Перспективы IT-аутсорсинга в цифровой экономике.[Электронный ресурс]. URL: http://www.e-rei.ru/Articles/2018/Gribanov Repin.pdf.
10 Bell D. The Coming of Post-Industrial Society. A Venture in Social Fore casting. Harmondsworth: Penguin Books, 1973
11 Castells M. The Information Age: Economy, Society and Culture. Oxford: Blackwell, 1996-1998. (Рус. перевод: Кастельс М. Информационная эпоха: экономика, общество и культра. - М.: ГУ ВШЭ, 2000).
tanish bo'lgan ijtimoiy-iqtisodiy modeldagi o'zgarishlarning asosiy sababini bayon qildi. Buning sababi yangi jamiyatni shakllantirish va axborotning yangi ro'lga ega bo'lishidir.
Yangi model asosini aniqlash uchun ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar evolyutsiyasini ko'rib chiqamiz (1-jadval).
1-jadval.
AGRAR IQTISODIYOT SANOAT IQTISODIYOTI BILIMLAR IQTISODIYOTI
Ijtimoiy - iqtisodiy munosabatlarning asosi An'anaviy j amiyat; jamoalar, mulklar, shaharlar. Zamonaviy jamiyat; Erkin mehnat bozori. Postindustrial jamiyat; axborot texnologiyalariga asoslangan kommunikatsiya.
Farovonlikning asosiy manbai Yer, hunarmandchilikning paydo bo'lishi; agrar ishlab chiqarish (aholining asosiy qismi birlamchi sektorda -qishloq xo'jaligida band). Resurslar (yer osti va yer usti qatlamlarida); sanoat (aholining asosiy qismi ikkinchi darajali sektorda sanoat ishlab chiqarishida band). Kengaytiriladigan bilimlar (global fikrlashni shakllantirish); bilimlar iqtisodiyoti (aholining asosiy foizi uchinchi darajali sektorda - xizmat ko'rsatish sohasida ishlaydi).
Muhim iqtisodiy omil Yer Kapital Bilim
Ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarning evolyutsiyasi jarayonida ularning tarkibiy qismlari qayta tiklandi. Oldingi bosqichda muhim narsa keyingi bosqichning ajralmas qismiga aylandi va farovonlikning asosiy manbai bo'lishdan to'xtadi. Shuning uchun, agar biz raqamli iqtisodiyotni iqtisodiy rivojlanishning evolyutsion bosqichi deb hisoblasak, unda uning shakllanish jarayonining boylikning asosiy manbalari evolyutsiyasi bilan bog'liqligini ajratib ko'rsatishimiz mumkin.
Raqamli iqtisodiyotning shakllanish bosqichlarini quyidagicha shakllantirish mumkin:
1. Logistika davri. Daromad olishning asosiy usuli tovarlarni xaridorga yetkazib berish edi. Aynan shu holat savdogarlarni (tadbirkorlarni) geografik jihatdan uzoq mamlakatlarga xavfli ekspeditsiyalarni tashkil etishga majbur qildi, buning natijasida Buyuk geografik kashfiyotlar amalga paydo bo'ldi. O'sha davrda narxlar tarkibidagi transport xarajatlari 95% dan ortiqni tashkil etgan bo'lib, qahramonlarini Jakomo Medici, Fernand Magellan, J.P.Morgan deb hisoblash mumkin.
2. Chakana savdo davri. Ushbu davr mexanizatsiyalashgan transportning rivojlanishi bilan boshlandi. Daromad olishning asosiy konsepsiyasi tovarlarni to'g'ridan-to'g'ri oxirgi iste'molchiga yetkazish edi. Savdo tarmoqlari daromadlarni
shakllantirishning asosiy joyiga aylandi. Davrning eng yorqin vakillari Ingvar Kampard, Sem Uolton, Richard Branson.
3. Axborot davri. Internetning paydo bo'lishi xaridorni biznesga yanada yaqinlashtirdi. Xarid qilish xatti-harakati ham, uni o'rganish usullari ham o'zgardi. Ishlab chiqaruvchilar yangi vositalarga ega bo'lishdi va iste'molchining xatti-harakatlarini yangi usulda o'rganishni o'rgandilar. Internet tarmog'idagi maqsad sizga ma'lum bir xaridorga ma'lum bir vaqtda kerakli mahsulotni taklif qilish imkonini beradi. Ushbu davrda biznes muvaffaqiyatining namunalarini Per Omidyar, Jef Bezos va Jek Ma namoyish etdilar.
4. Bilim davri. Eng yangi iqtisodiy tarix Larri Peyj, Mark Tsukerberg va Arkadiy Vo - Loj boshchiligidagi kompaniyalar tomonidan yozilgan. Ularning kompaniyalari internetda ma'lumot to'plash va uni o'rganish orqali iste'molchining xatti-harakatlari to'g'risida ma'lumot bazasini yaratadilar, uni boshqarish uchun uning raqamli profilini shakllantiradilar.
Xulosa va takliflar. Shunday qilib, raqamli iqtisodiyotni iqtisodiyotning evolyutsion rivojlanishi deb hisoblash mumkin, unda "onlayn jarayon ishtirokchilari o'rtasida ma'lumotlar almashinuvi analog o'zaro ta'sirni almashtirdi va iqtisodiyotning barcha sohalariga ta'sir qiladi, shuningdek iqtisodiy o'sishni, sifatli xizmatlarni taqdim etishni va yangi texnologiyalarni qo'llash asosida biznes modelining cheksiz kengayishini ta'minlaydi" . Shu bilan birga, yuqorida aytib o'tganimizdek, tobora shaxsiylashtirilgan xizmatlarni taqdim etish orqali tovarlarni qondirish modeliga yetkazib berish orqali ehtiyojlarni qondirish modelidan asta-sekin chiqib ketish tufayli barcha iqtisodiy faoliyatning barqaror servisizatsiyasi mavjud, buning uchun texnik asos raqamli iqtisodiyot tomonidan yaratiladi deb hisoblaymiz.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. 2022-yil 24-yanvarda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shaavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga yo'llagan Murojaatnomasi
2. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2022 yil 28 yanvardagi "2022 — 2026-yillarga mo'ljallangan yangi o'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to'g'risida" gi PF-60 sonli Farmoni. https://lex.uz/docs/-5841063
3. Алетдинова А.А., Курчеева Г.И. Трансформация инфраструктуры в условиях перехода к концепции «умного города» [Текст] // Экономика и менеджмент в условиях нелинейной динамики. СПб., 2017. С. 545-569.;
4. Антохина Ю.А., Колесников А.М., Храповицкая Е.М. Совершенствование экономического механизма управления информацией как фактор организационно-управленческой инновации промышленных предприятий вусловиях цифровизации экономики [Текст] // Актуальные проблемы экономики и управления. 2018. № 3 (19). С. 45-48.;
5. Бабакин А.В. Цифровая экономика и «Индустрия 4.0»: проблемы и перспективы [Текст] // труды научно-практической конференции с между-
народным участием / под ред. д-ра экон. наук, проф. А.В. Бабкина. Санкт-Петербург, 2017. - c. 685;
6. Грибанов Ю.И. Внедрение принципов цифровой экономики с целью оптимизации и повышения эффективности системы управления в сфере IT [Текст] // Экономика и предпринимательство. 2017. № 9 (ч. 3). С. 171-174.;
7. Китова О.В., Брускин С.Н. Цифровая трансформация бизнеса. URL: http://digital-economy.ru/images/easyblog articles/320/kitova.pdf.;
8. Минаков В.Ф., Шуваев А.В., Лобанов О.С. Эффект цифровой конвергенции в экономике // Известия Санкт-Петербургского государственного экономического университета. - 2018. - № 2 (110). - С. 12-18.;
9. Кешелава А.В. и др. Введение в «Цифровую» экономику» [Текст] / А.В. Кешелава, В.Г. Буданов, В.Ю. Румянцев [и др.]; под общ. ред. А.В. Кешелава; гл. «цифр.» конс. И.А. Зимненко. ВНИИ Геосистем, 2017. 28 с.
10. А.А.Абдувалиев,Ракамли иктисодиёт:тенденциялар ва истикболлар (Монография)-Т.: «Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи» 2020.-190 б. ISBN978-9943-6730-5-2;
11. Бобожонов А.Б. Узбекистонда ахборот махсулотлари ва хизматлари бизнесини ривожлантиришнинг услубий жихатлари.: PhD. дис. и;т. фан. - Т.: ТДИУ, 2018, - 155 бет.;
12. Gulyamov S.S. va boshqalar. Raqamli iqtisodiyotda blokcheyn texnologiyalari. - Т.: Iqtisod-Moliya, 2019. 396 b.;
13. Бегалов Б.А., Кичик бизнес субъектлари учун яратилаётган ахборот тизимлари сифатини бахолашда фойдаланувчилар талабининг тахлили. "И;тисодиёт ва инновацион технологиялар" илм. эл. журнали. № 1, январь-февраль, 2015 йил;
14. Бекмуродов А.Ш., Мусалиев А.А. Информационный бизнес. Уч.пос. -Т.: ТГЭУ, 2006. - 288 с.;
15. Teshabayev T.Z., Otakuziyeva Z.M., Bobokhujaev Sh.I. Specificity of conceptual development of information economy in Uzbekistan // Advances in Economics, Business and "Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar" Ilm. el. jurnali. № 2, mart-aprel, 2020 yil;
16. Набиева Н. 2021. Научно-теоретические основы разработки маркетинговых стратегий развития предприятий сферы услуг в условиях цифровой экономики. Общество и инновации. 2, 4 (авг. 2021), 19-26. DOI: https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol2-iss4-pp 12-19.;
17. Турабаева К.У. Ракамли иктисодиётда электрон савдонинг ривожланиш хусусиятлари // Development Issues Of Innovative Economy In The Agricultural Sector. International scientific-practical conference on March 25-26, 2021. http: //papers .conference.sbtsue.uz/;
18. Рахимова Д.Н. Strategy of socio-economic development of the regions of Uzbekistan in the conditions of the digital economy // "Ракамли и;тисодиёт шароитида и;тисодиёт ва ишлаб чикаришни ташкил этиш ва бошкариш:
назария ва амалиёт" мавзусида халкаро микёсдаги онлайн илм.-ам. конф. туплами. -Т.: ТМИ., 2021. - Б. 19-22.;
19. Xodjayev S.M. Raqamli iqtisodiyot sharoitida elektron hukumat tizimini takomillashtirish. Diss. avtoreferati.-TDIU, 2023.-B.53.
20. Асаул В.В., Михайлова А.О. Обеспечение информационной безопасности в условиях формирования цифровой экономики // Теория и практика сервиса: экономика, социальная сфера, технологии. - 2018. - № 4 (38). - С. 5-9; Руденко М.Н., Вертакова Ю.В., Курбанов А.Х., Репин Н.В., Михайлов О.В. Информационное обеспечение управления регионом и организациями с использованием аутсорсинга. - Курск, 2019.
21. Itziar Bernaola Serrano (2022) Effects of the 2008 Crisis on Agenda Building: Internally Originated Content Versus External Dependence, Journalism Practice, DOI: 10.1080/17512786.2021.2024766
22. Negroponte, N. (1995). Being Digital. Knopf. / Paperback edition, 1996, Vintage Books.
23. Don Tapscott. Growing up digital. Harvard Business Press, 1997.
24. Грибанов Ю.И., Репин Н.В. Перспективы IT-аутсорсинга в цифровой
экономике.[Электронный ресурс]. URL:_http://www.e-
rej.ru/Articles/2018/Gribanov Repin.pdf.
25. Bell D. The Coming of Post-Industrial Society. A Venture in Social Fore casting. Harmondsworth: Penguin Books, 1973
26. Castells M. The Information Age: Economy, Society and Culture. Oxford: Blackwell, 1996-1998. (Рус. перевод: Кастельс М. Информационная эпоха: экономика, общество и культра. - М.: ГУ ВШЭ, 2000).
27. https://lex.uz
28. https://en.wikipedia.org
