CC BY
28RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITIDA QURILISH SANOATI KORXONALARIDA BOSHQARUV SAMARADORLIGINI BAHOLASH
USLUBIYOTI
Iskandarov Bekzod Abdijalilovich
SamISI "Iqtisodiyot nazariyasi" kafedrasi katta o'qituvchisi bekzodiskandarov1988@gmail.com Aralov Sharofiddin SamISI talabasi
Annotatsiya. Mazkur maqolada mamlakatimiz faoliyat olib borayotgan soha va tarmoqlarning samaradorligini oshirish, ayniqsa, raqamli iqtisodiyot sharoitida qurilish sanoati korxonalarida boshqaruv samaradorligini baholash uslubiyotini takomillashtirish bo'yicha ilmiy - nazariy asoslangan taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Kalit so'zlar: qurilish sanoati, korxonalar, raqamli iqtisodiyot, boshqaruv samaradorligini baholash.
Kirish. Bugungi kunda raqamli iqtisodiyot sharoitida qurilish sanoati korxonalarida boshqaruv samaradorligini baholash uslubiyotini takomillashtirish, qurilish sanoatida boshqaruv samaradorligini baholash mezonlarini ishlab chiqish va uning imkoniyatlarini oshirish maqsadga muvofiq. Bu borada O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 21 fevraldagi "Uy-joylar qurilishini va qurilish materiallari sanoatini qo'llab-quvvatlashning qo'shimcha chora-tadbirlari to'g'risida"gi PQ-139-sonli Qarori asosida, uy-joy qurilish tarmoqlarini rivojlantirish, sohaga raqamli texnologiyalarni jalb qilish, smart uylarni barpo etish, qurilish materiallari sanoatini takomillashtirishga oid vazifa va topshiriqlar belgilab berilganligi, ushbu sohada qilinishi lozim ishlarni yanada oshirmoqda. Qolaversa, sohada raqamli texnologiyalarni joriy etishning yangi bosqichiga olib chiqish ham qurilish sohasida boshqaruv jarayonlarining samaradorligini oshirishga imkon yaratadi.
Qurilish sanoatida "Shaffof qurilish" milliy axborot tizimida o'tkazilgan tender (tanlov) savdolari yakuni, shuningdek, qonunchilik hujjatlariga muvofiq to'g'ridan to'g'ri muzokaralar bo'yicha buyurtmachi bilan loyiha-qidiruv va qurilish-pudrat tashkilotlari o'rtasidagi loyiha-smeta hujjatlarini ishlab chiqish va pudrat ishlarini bajarish to'g'risidagi shartnomalar mazkur tizimda elektron raqamli imzo orqali tuzilsin hamda ro'yxatdan o'tkazish yoki hisobga olish uchun Moliya vazirligining Davlat moliyasini boshqarish axborot tizimiga elektron shaklda yuborish belgilangan.
Tasdiqlangan manzilli ro'yxatlarga kiritilgan har bir obyekt identifikatsiya raqami berilgan holda, "Shaffof qurilish" milliy axborot tizimiga kiritilsin hamda ular bo'yicha har qanday o'zgartirish yoki qo'shimchalar mazkur axborot tizimida aks ettirish imkoniyati mavjud.
Xavf-xatar toifasidan qat'i nazar, barcha obyektlar qurilish-montaj ishlarini boshlash uchun vakolatli organda ro'yxatdan o'tkazilishi va nazoratga olinishi ta'minlanadi.
Qurilish yuqori investitsion soha bo'lib, uzoq ishlab chiqarish tsikliga ega. Qurilish hajmlari ham hududning, ham butun mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish dinamikasini bevosita aks ettiradi.
Qurilish sanoati mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim strategik yo'nalishi bo'lib, mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotining qariyb 6 foizini tashkil etadi. Sanoat Rossiya iqtisodiyotining o'sishi uchun asosiy vositalardan biriga aylanish uchun barcha imkoniyatlarga ega.
Iqtisodiy keskinlik, birinchi navbatda, qurilish kompaniyalari tomonidan qabul qilingan buyurtmalar sonining keskin kamayishi tufayli qurilish sohasiga salbiy ta'sir ko'rsatdi.
Qurilish bozoridagi tendensiyalarni o'rganayotganda, QMRA (Qurilish Majmuasi Reyting Agentligi) ma'lum bir mintaqada qurilishdagi o'zgarishlar dinamikasini ko'rsatadigan qurilish sanoatining raqobatbardoshlik indeksini aniq hisoblab chiqadilar.
2022 yil yakunlari bo'yicha Reyting agentligi ICSO ko'rsatkichlarining qisqacha mazmunini tayyorladi. Umuman olganda, 2022-yilda mamlakat iqtisodiyotida ushbu indeks sezilarli darajada pasayib, 20 foizni tashkil etdi.
Indeks darajasining bunday pasayish tendentsiyasi bir qator sabablarga ega bo'lib, ulardan biri "Qurilish" faoliyat turidagi ishlar hajmining dinamikasidir.
Shunday qilib, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Statisika agentligining rasmiy veb-saytida taqdim etilgan ma'lumotlarga ko'ra (1-jadval), ish hajmi o'tgan yilning shu davriga nisbatan 5-10% ga kam.
1-jadval
2022 yilda "Qurilish" faoliyat turlari bo'yicha ish hajmining dinamikasi
2021 yilning mos choragiga nisbatan %da
1-chorak 2-chorak 3-chorak 4-chorak
O'zbekiston 95,6 92,6 93,3 94,8
Agar siz umumiy statistik ma'lumotlarga e'tibor qaratsangiz, natijalarga ko'ra, oxirgi chorakka borib, qurilish faoliyati indeksi qiymati oshgan. Shu bilan birga, barcha hududlarda qurilish sanoatining qoniqarli raqobatbardoshligi muhitida joylashgan, raqobatbardoshlikning past darajasi bilan ajralib turadi.
Yuqorida keltirilgan jadval ma'lumotlari asosida quyidagi meyoriy-huquqiy hujjatlar asosida sohani yanada rivojlantirish ishlari mavjudligini ko'rishimiz mumkin. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston Respublikasi qurilish sohasini modernizatsiyalash, jadal va innovatsion rivojlantirishning 20202025 yillarga mo'ljallangan Strategiyasi to'g'risida"gi farmoyishi e'lon qilingan bo'lib, sohani rivojlantirish bo'yicha ilmiy-amaliy loyihalar, sohaga raqamli texnologiyalarni jalb qilish bo'yicha aniq vazifalar belgilangan.
Strategiyada asosiy yo'nalishlari sifatida quyidagilar belgilangan:
• hududlarni shaharsozlik jihatidan rivojlantirish va ushbu darayonda jamoatchilikning samaгali ishtiгokini ta'minlash;
• shaharsozlik faoliyatining sifati va xavfsizligini oshirish;
• shaharsozlik faoliyati sohasidagi ma'muriy tartib-taomillarning samaradorligi, oqilonaligi va shaffofligini ta'minlash, shuningdek quгilish tarnog'i tashkilotlaгi faoliyatining samaradorligini oshirish;
• shaharsozlik faoliyatini raqamlashtirish, tarmoqqa zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish;
• shaharsozlik faoliyati sohasida kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish, ilmiy salohiyatni rivojlantirish;
Tadqiqot natijalari asosida shuni qayt qilish kerakki, 2022-yilning so'nggiga qadar hududlar kesimida xususan, Toshkent shahri, Toshkent viloyati va Samarqand viloyatida qurilish ishlarining yuqoгi hajmlaгi qayd etildi. Ya'ni Toshkent shahrida 25598,2 mkd. so'mlik, Toshkent viloyatida 9323,1 mkd. so'mlik, 7036, 7 mkd. so'mlik qurilish ishlari qayd etildi.
Qurilish sohasi mamlakatimiz milliy iqtisodiyotining barqaror o'sishiga o'zining munosib hissasini qo'shib kelayotgan sohalaгdan hisoblanadi. Qurilish ishlarining iqtisodiy faoliyat turiari bo'yicha ko'reatkichlari shuni ko'гsatdiki: binolaг va inshoot^ quгilish yo'nalishi 67,9 foiz ulushni tashkil etib, o'sish suriati 2021 -yilning mos davriga nisbatan 103,0 foizga pasaygan; fuqarolik obyektlarini qurish yo'nalishi 21,5 foiz ulushni tashkil etib, o'sish sufati 106,0 foizga yetdi; ixtisoslashtirilgan qurilish ishlari yo'nalishi 10,6 foiz ulushni va 127,1 foiz o'sish suriatini tashkil etdi.
Bajarilgan qurilish ishlarining katta qismi yangi bino va inshootlarni qurishga tegishli. Jami qurilish ishlarining 68,6 % i yoki 71 729,7 mkd. so'm qurilish ishlari aynan iqtisodiyotda yangi ishlab chiqarish quvvatlari, turarjoy va boshqa ijtimoiy obyektlarni yaratishga qaratilgan.
Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, tahlil natijalari asosida sohani yanada rivojlantirish, ayniqsa, raqamli texnologiyalami keng ta^'ib qilish asosida sohani yangi bozor bosqichiga olib chiqish maqsadga muvofiqdir.
Yuqorida keltirilgan xulosadan kelib chiqib quyidagi taklif va tavsiyalar ishlab chiqildi:
S sohani raqamli texnologiyalar asosida rivojlantirish masalalarini shaffoflashtirish;
S aqlli shahar loyihasini davom ettirish asosida, aqlli mahalla, aqlli guzarlarni yaratish;
S aqlli shaharlarda raqamli texnologiyalarni tadbiq qilish;
S raqamli texnologiyalardan foydalanish asosida xavfsizlik tizimini mustahkamlash;
S raqamli texnologiyalarni joriy etish negizida ishlab chiqarish va qurilish xarajatlarini kamaytirish va boshqalar.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. Iqtisodiy ta'limning o'qitish texnologiyalari G' Akademik S.S. Gulomov taxriri ostida mualliflar jamoasi. - T.: TGEU, 2005.
2. Kudratov E.O' Korxonaning ishlab chiqarish fondlari samaradorligini oshirish yo'llari («Fayz» ochiq xissadorlik Xolding kompaniyasi misolida). Toshkent, TDIU, BMI, 2004.
3. Muminov N.G. Industrial iqtisodiyot: Darslik. I qism / T.: "Tafakkur-bo'stoni" nashriyoti, 2020., 261 bet.
4. Salimov B.T., Mustafakulov Sh.I. Mikroiqtisodiyot: masalalar, naunalar, topshiriqlar, testlar. - Т.: «Gi Print», 2010.-244 b.
5. Бойжигитов С. К. Маркетинговые стратегии повышения эффективности (на примере промышленного предприятия)/СК у. Бойжигитов //Маркетинг в России и за рубежом. - 2021. - Т. 1. - С. 95-97.
