Научная статья на тему 'РАҚС ВА БАДИИЙ ГИМНАСТИКА ИНТЕГРАЦИЯСИНИНГ ЎСМИР ЁШЛАРНИ МАЪНАВИЙ ВА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШДАГИ ИЖОБИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ'

РАҚС ВА БАДИИЙ ГИМНАСТИКА ИНТЕГРАЦИЯСИНИНГ ЎСМИР ЁШЛАРНИ МАЪНАВИЙ ВА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШДАГИ ИЖОБИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

78
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
техноген цивилизация / баркамол авлод / ритм / рақс санъати / бадиий гимнастика / маданият интеграцияси / самарадорлик / дискрет / уйғунлик / ―тандем‖. / man-made civilization / mature generation / rhythm / dance art / artistic gymnastics / cultural integration / efficiency / discrete / harmony / "tandem".

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Матлуба Махсудовна Ибрагимова

Илмий тадқиқот ишимизда гимнастика спорт турининг тарихий тадрижи, соғлом авлод тарбиялашдаги аҳамияти, рақс ва бадиий гимнастика фаолиятини уйғунлаштириш, интеграциялаш имкониятлари таҳлил қилинди. Ўсмир ѐшдаги болаларнинг жисмоний ривожланишида рақсдан фойдаланишнинг ижтимоийтарихий шартлари, ижобий имкониятлари ўрганилди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In our scientific research work, the historical development of the sport of gymnastics, its importance in raising a healthy generation, the possibilities of harmonizing and integrating the activities of dance and rhythmic gymnastics were analyzed. The socio-historical conditions and positive possibilities of using dance in the physical development of adolescent children were studied.

Текст научной работы на тему «РАҚС ВА БАДИИЙ ГИМНАСТИКА ИНТЕГРАЦИЯСИНИНГ ЎСМИР ЁШЛАРНИ МАЪНАВИЙ ВА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШДАГИ ИЖОБИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ»

РАКС ВА БАДИИЙ ГИМНАСТИКА ИНТЕГРАЦИЯСИНИНГ УСМИР ЁШЛАРНИ МАЪНАВИЙ ВА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШДАГИ

ИЖОБИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ

Матлуба Махсудовна Ибрагимова

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети магистранти

АННОТАЦИЯ

Илмий тадкикот ишимизда гимнастика спорт турининг тарихий тадрижи, соглом авлод тарбиялашдаги ахамияти, ракс ва бадиий гимнастика фаолиятини уйгунлаштириш, интеграциялаш имкониятлари тахлил килинди. Усмир ёшдаги болаларнинг жисмоний ривожланишида раксдан фойдаланишнинг ижтимоий-тарихий шартлари, ижобий имкониятлари урганилди.

Калит сузлар: техноген цивилизация, баркамол авлод, ритм, ракс санъати,бадиий гимнастика, маданият интеграцияси, самарадорлик, дискрет, уйгунлик, "тандем".

ABSTRACT

In our scientific research work, the historical development of the sport of gymnastics, its importance in raising a healthy generation, the possibilities of harmonizing and integrating the activities of dance and rhythmic gymnastics were analyzed. The socio-historical conditions and positive possibilities of using dance in the physical development of adolescent children were studied.

Keywords: man-made civilization, mature generation, rhythm, dance art, artistic gymnastics, cultural integration, efficiency, discrete, harmony, "tandem".

КИРИШ

Хрзирги шиддаткор глобаллашув жараёнлари, техноген цивилизация инсоннинг маънан ва жисмонан ривожланишига уз салбий таъсирини курсатиб, усиб келаётган ёш авлодни баркамол шахс сифатида тарбиялаш масаласини янада долзарблаштирмокда. Замонамиз ёшларини уз ватанига, уз халки ва тилига, кадриятларига эзгу муносабатда булиш, мамлакатимиздаги барча халкларга, уларнинг миллий маданиятига, узига хос урф-одат ва анъаналарига хурмат туйгусини шакллантириш долзарб вазифалардан биридир [6]. Мамлакатимизда таълимнинг мазмуни "Узлуксиз маънавий тарбия концепцияси", Узбекистон Республикасининг «Таълим тугрисида»ги, «Ёшларга оид давлат сиёсати

August, 2022

17

тугрисида»ги конунлари, халкаро хукукнинг умумэътироф этилган хужжатлари, хусусан, «Бола хукуклари тугрисида»ги, «Бола хукукларининг кафолатлари тугрисида»ги конвенциялар, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг «Ёшлар-2030» стратегияси хамда Узбекистон Республикасининг таълим тугрисидаги конун хужжатларига асосланади. Республикамизда кейинги ун йилликда таълим ва тарбия жараёнида кенг куламли, изчил ислохатлар амалга оширилмокда. Жумладан, Узбекистон Республикаси президенти Ш.М.Мирзиёев 2021 йилнинг энг мухим устувор вазифалари хакидаги Олий Мажлисга Мурожатномасида "Биз уз олдимизга мамлакатимизда Учинчи Ренессанс пойдеворини барпо этишдек улуг мацсадни цуйган эканмиз, бунинг учун янги Хоразмийлар, Берунийлар, Ибн Синолар, Улугбеклар, Навоий ва Бобурларни тарбиялаб берадиган мууит ва шароитларни яратишимиз керак. Бунда, аввало, таълим ва тарбияни ривожлантириш, соглом турмуш тарзини царор топтириш, илм-фан ва инновацияларни тарацций эттириш миллий зоямизнинг асосий устунлари булиб хизмат цилиши лозим" - деган эдилар. Айни шу максадларни амалга оширишда мамлакатимиз президентининг бир катор фармон ва карорлари, жумладан, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 31 декабрда кабул килинган 1059-сон "Узлуксиз маънавий тарбия концепциясини тасдиклаш ва уни амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Карори кабул килинди[1]. Таълимнинг асосий максади - юксак маънавиятли, ижодий ривожланган, баркамол фукарони тарбиялаш булар экан, ушбу жараёнда, жисмоний тарбиянинг ёшларни маънавий-ахлокий тарбиялаш масаласидаги урни хар качонгидан хам ахамиятли. Мамлакатимизда 2020 йилда кабул килинган Узбекистон Республикаси жисмоний тарбия ва спортни 2025 йилгача ривожлантириш концепциясида жисмоний тарбия ва спорт сохасида давлат сиёсатини амалга оширишнинг максади, вазифалари ва узок муддатли ривожланишининг асосий йуналишлари белгилаб олинди.

Тарихий тараккиётимизнинг хозирги замонавий даврида сиёсий, иктисодий, экологик, технологик ва бошка глобал муаммолар мамлакатларда ижтимоий консолидацияни талаб килади, бу эса уз навбатида умумий маънавий-ахлокий пойдеворсиз бунга эришиб булмайди. Инсон узи узида эзгуликни яратиш, маънавий юксалиш учун масъул, аммо шу билан бирга инсонннинг юксалишида таълимнинг роли нихотда катта эканлигини инкор этиб булмайди [2]. Ёшлар маънавияти ва ахлокининг таркибий кисмларини шакллантириш ва ривожлантиришда

August, 2022

18

ушбу жараённи оптимал психологик куллаб-кувватлаш дастурларини ишлаб чикиш вазифаси долзарблашмокда.

Давлатнинг сиёсий, иктисодий ва маънавий тараккиётини таъминлашга кодир соглом авлодни тарбиялаш давлат сиёсатининг энг асосий вазифасидир. Шу уринда жисмоний тарбия ва спорт шахсни хар томонлама баркамол этишнинг энг мухим воситаси хисобланади. Жисмоний маданият ва ракс санъати функционал таркибий кисмларининг бирлиги назарий ва услубий асосларга узаро таъсир килиши ва таянишини урганиш ахамиятлидир.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Ракс ва жисмоний маданият уйгунлигининг шахс жисмоний ривожланишидаги ахамияти буйича илмий тадкикот ишларини тахлил киладиган булсак, МДХ, олимларидан Н.Вашкевич, Н.М.Фореггер ракс фаолиятининг маданий ва тарихий жихатлари; И.Н.Корнева, О.В.Опариналар таълимда ракс ва согломлаштириш фаолиятини интеграция килиш имкониятлари; А. Я. Вагонова, Н.П. Базарова ракс санъати назарияси; Н. Ю. Сергеева, Г.Н.Понамаров, Э.Н. Медведова, Э.Н.Терехина ва бошкалар кабилар мутахассислар (спорт мураббийлари, укитувчилар)нинг касбий компетенциявийлигини ривожлантириш масаласини тизимли урганганлар. Хорижий олимлардан Ф.Леви., С.Тортора каби тадкикотчилар ракс санъатининг бола шахсининг жисмоний ва рухий жихатдан ривожланишидаги имкониятлари буйича илмий изланишлар олиб борганлар.

Махаллий олимлардан бадиий гимнастика спорт турининг ракс санъати билан уйгунлиги асосида усмир ёшларни эстетик тарбиялаш масалалари А.К. Эштаев, А.К. Хайтметовлар томонидан кисман урганилган. Мамлакатимизда ракс ва жисмоний маданият интеграциясининг усмир ёшлар жисмоний ривожланишидаги ижобий хусусиятлари етарли даражада урганилмаган ва тадкикот ишларига мухтож.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР.

Хрзирги вактда техноген цивилизация шароитида инсоният хаётида кам мехнат килиш, жисмоний харакатсизлик холатининг юзага келиши, табиий озука сифатининг пасайиб бориши усиб келаётган ёш авлоднинг жисмоний ривожланишида турли нуксонларни юзага келтирмокда. Морфофункционал огишлари булган болаларда етакчи уринларни таянч-харакат тизими, юрак-кон томир тизими, овкат хазм килиш органлари ва аллергик касалликлар кенг таркалган. Саломатликнинг энг

August, 2022

19

мухдм мезонлaридaн бири болaнинг жисмоний ривожлaниши x1исоблaнaди. Зaмонaвий мaктaбгaчa ëшдaги болaдaрнинг жисмоний ривожлaнишининг yзигa хос хусусияти кyйидaгичa нaмоëн бyлмокдa: болaдaрнинг aтигa 50% га якини yЙFyн ривожлaнгaн, колгaнлaридa унинг yзyнлигигa нисбaтaн тaнa вaзнининг тaнкислиги ëки ортикчa 6улиши кyзaтилмокдa. Охирги Ун йилликдa мaктaбгaчa ëшдaги болaдaрнинг тaнa узунлиги, тaнa вaзни, yпкa сиFими, динaмометрия кaби aнтропометрик кyрсaткичлaрнинг пaсaйиш тенденцияси кyзaтилмокдa. Болaлaрдa aсосaн умурт^ п0F0нaсининг кийшaйиши, ясси оëкдик, оëк нyксонлaри кaби нyксонлaр кyпaймокдa. Шу кaби жисмоний нyксонлaрни бaртaрaф килишдa жисмоний мaдaниятдa гимнaстикa спорт турининг урни бекдесдир. Гимнaстикa жисмоний тaрбия воситaси сифaтидa узок вaктдaн бери ривождaниб келмокдa. Н.К. Мешников тaъкидлaнгaнидек, ибтидоий жaмоa дaвридa гимнaсткa мaшкдaри бyлмaгaн. Бaрчa x1aрaкaтлaр тaбиaтдa инсон эхтиëжaрини кондириш учун ишлaтилгaн. Гимнaстикa имкониятлaридaн дaстлaб ^димги юнонлaр милоддaн aввaдги VII aсрдaн фaрзaнд тaрбиясидa унумли фойдaдaнишни бошлaгaнлaр. В.М.Рейзин тaъкидлaгaнидек, "гимнaстикa"мyсобaкaдaргa тaйëргaрлик кyришдa кУллaнилaдигaн умумий жисмоний ривожлaниш мaксaдидaги мaшклaрни бирлaштиргaн. Юнон мyтaфaккири Афлотун бутун мaдaниятни икки кисмгa aжрaтaди: тaнaнинг жисмоний мaдaниятининг бутун сохдсини уз ичигa олгaн гимнaтикa, муси^, мaънaвий Ba интеллектyaд сохдси. У гимнaстикaни хдр кимгa, истисносиз зaрyр деб x1исоблaйди. Б.Р.Голошчaпов спaртaдикдaрнинг жисмоний тaрбиясини тaxлил килaр экaн, "Спaртa гимнaстикaси" нинг мaзмyнини мyштлaш, шунингдек, кул жaнги техникaси тaшкил этганлиги, хдтто рaкс хдм жaнгичини тaйëрлaшгa хизмaт килгaнлигини тaъкидлaйди. Римдa гимнaстикa, aсосaн, кушиннинг тaълим Ba мaхсyс жисмоний тaйëргaрлиги жaрaëнидa янaдa ривожлaнгaн. ^димги Мисрдa ëшлaрни жисмоний тaрбиялaшдa гимнaстикaнинг кизикaрли тyрлaри, жyмлaдaн, хaлк yйинлaри, рaкс элементлaри, мyвозaнaнтни сaкдaш мaшкдaри, aкроботик yйинлaр кУллaнилгaн. Хдтто ибодaтхонaдaрдa гимнaстикa мyсобaкaдaри yткaзилгaн. Шyндaй килиб, зaмонaвий гимнaстикa тизимлaрининг бошлaниши инсоният жaмияти ривождaнишининг бошидa одaмлaрнинг тaбиий xдрaкaтлaридa yчрaйди. Гимнaстикa мaшклaрининг aсосий мaксaди болaдaрни отa-онaдaр шyFyллaнaдигaн ишлaргa тaйëрлaш эди. Россиядa гимнaстикaнинг ривождaниши Пëтр I дaвридa денгиз мaктaблaридa жорий килиниб, 1917 йилгaчa yкитилгaн. Л. П. Орлов мaълyмотигa кyрa 1826 йилдa гимнaстикa кaдетлaр корпyсидa, 1836 йилдa

August, 2022

20

гвардия полкларида, кейин эса бутун армияда жорий этилади. Россияда чинакам миллий гимнастика тизимини яратишга интилишга куйидагилар сабаб булади:

- гимнастикага булган катта кизикиш;

- Россиядаги гимнастиканинг коникарсиз холати.

Бу муаммони машхур рус укитувчиси ва шифокори П.Ф.Лесгафт (1837-1909) муваффакиятли хал килади. Хрзирги кунда гимнастика спорт гимнастикаси, согломлаштирувчи гимнастика, бадиий гимнастика каби куплаб турларга булинади. "бадиий гимнастика" атамаси дастлаб 1934 йилда Ленинград давлат жисмоний тарбия инситутининг "Олий бадиий харакат мактаби"да пайдо булган [4]. Бугунги кунда бадиий гимнастика шунчаки спорт тури эмас, балки, бир-бири билан уйгунлашган санъат ва спорт тандемидир("тандем"-лот. икки компонентнинг бирлашиши ёки биргаликдаги иши бир-бирини тулдирувчи, бир-бири билан хамкорлик килиш) [8].

Бадиий гимнастикада мусика ва ракс санъат турлари мухим урин тутади. Мусикий хамрохлик ритм туйгусини, мусика билан харакатларни мувофиклаштиради. Ракс элементлари болаларда умумий дунёкарашни кенгайтиради, уларни халк ижодиёти билан таништиради, хамда уларда санъатга булган мухаббатни ривожлантиради. Шу муносабат билан мактабгача ёш бадиий гимнастика билан шугулланиш учун макбул булиб, бу ёш боланинг ички дунёси, унинг маънавияти ривожланиши, умуминсоний кадриятларини шакллантиришнинг бошлангич боскичи сифатида эътироф этилади. Ракс санъати эстетик тарбия, ижодий кобилиятларини ривожлантиришнинг мухим воситасидир. Бадиий гимнастика жараёнида спортчилар хореография санъат тури билан энг якин алокада булишади. Хореография атамаси ракс яратиш санъатини, ракс ва мимик санъатнинг барча турларини умумлаштиради. Умуман ракс санъати-вокелики образлардаги акси, яъни тасвирни тана харакатлари ва юз ифодаси оркали узатишдир. Ракс оркали инсон оламни англайди. Аммо бадиий гимнастика спорти билан шугулланувчи куплаб спорт мураббийларида ракс санъатига булган кобилияти етали даражада эмас. Болалар билан шугулланаётган куплаб мураббийлар хореографларга мурожат килишга мажбур булишади. Бадиий гимнастика машгулотларининг дастлабки боскичидаёк мусика мазмунини тушунишга ургатилади. Юриш ва югуриш турлари, шунингдек, машклар маълум мусика остида ижро этилади. Бадиий гимнастикада ракснинг киска комбинациялари ва мусикий уйинлар, жонли эслаб колиш осон мусика (асосан халк ракслари) лардан фойдаланилади. Машхур педагог-мураббий

August, 2022

21

Н.А.Ветлугина мусиканинг инсон харакатланишидаги ахамияти хакида гапириб — Бир вактнинг узида мусика ва харакат уртасида жуда якин алокалар урнатилади. Уларни бир хил поетик мазмун бирлаштиради. Мусика унинг тасвирларини ривожлантиришда мухим рол уйнайди. Бола харакатланаётганида мусикани идрок этишнинг бирлиги ва унинг мазмунини ифода этишга интилаётган харакатлари хакида мухим савол тугилади... "Бола эшитиш орцали уаракатларини тартибга солади, уларни бир тизимга келтиради, натижада мусиций хотира яхшиланади, ритмик, чиройли уаракат цилиш одатини мустаукамлайди. Мусица остида уаракатларнинг ифодали ва моуирона бажарилиши инсонга уз-узидан цонициш ва цувонч келтиради [5]. Бадиий гимнастика мураббийсининг мухим вазифаларидан бири тугри мусикий хамрохликни танлаш булиб, оддий ёки кичик асар танлаган такдирдаям у болада бадиий ва мусикий дидни ривожлантирадиган фазилатга эга булиши лозим. Шу уринда мураббий-устоз гузалликни идрок кила оладиган, эстетик гоя ва мулохазаларни сингдира оладиган компитенцияга эга булиши лозим.

Эстетик тарбия шахс маданиятининг умуминсоний жихатларидан бири булиб, у турли даражадаги таълим тизимларида амалга оширилади, факат уз-узини тарбиялаш, шахснинг узини-узи ривожлантириши билан тулик кийматга эга булиб, узини эстетик фаолият иштирокчиси сифатида англашига олиб келади. Шахсга максадли таъсир курсатишнинг энг мухим омили санъат булиб,у эстетик муносабатни жамлайди ва моддийлаштиради. Бинобарин бадиий тарбия -санъатга булган эхтиёжни тарбиялаш, уни тушуниш, хис килишни таъминлаб, бадиий ижодкорлик кобилиятини ривожлантиради. Санъат ёрдамида инсонлар факат эстетик тарбияланиб колмасдан, одамларнинг хаётига, уларнинг хулк-атворига хам ижобий таъсир курсатади. Бугунги кунда бадиий гимнастика шунчаки спорт тури эмас, балки, бир-бири билан уйгунлашган санъат ва спорт тандемидир("тандем" - лот. икки компонентнинг бирлашиши ёки биргаликдаги иши бир-бирини тулдирувчи, бир-бири билан хамкорлик килиш) [8].

Бадиий гимнастикада мусика ва ракс санъат турлари мухим урин тутади. Мусикий хамрохлик ритм туйгусини, мусика билан харакатларни мувофиклаштиришни ривожлантиради.

Бола ёшлигидан бадиий гимнастика билан шугулланиб борса, мусикий ритмни хис килибгина колмасдан, гузаллик туйгуси ва эстетик диди шаклланади. Энг мухими бадиий гимнастика жамиятда урнатилган хулк-атвор коидаларига риоя килишга ургатади, тана гузаллиги хакидаги тушунчани шакллантиради. Шунинг

August, 2022

22

учун хореография билан шугулланувчи гимнастикачиларда маълум эмоционал холатларини, турли кайфиятларини, кечинмаларини, хис-туйгуларини, кобилиятини, шунингдек, тана харакатлари билан ёркин ва эсда коларли тасвирни яратиш кобилиятини ривожлантиради. Гимнастикачиларни машгулотларнинг дастлабки боскичидаёк мусика мазмунини тушунишга ургатилади. Юриш ва югуриш турлари, шунингдек, машклар маълум мусика остида ижро этилади. Бадиий гимнастикада ракснинг киска комбинациялари ва мусикий уйинлар, жонли эслаб колиш осон мусика (асосан халк ракслари)лардан фойдаланилади. Бадиий гимнастиканинг жисмоний харакатлари согломлаштирувчи хусусиятга эга булиб, мусика ва ракс уйгунлигида гузаллик ва нафосат тарбиясига катта хисса кушади. Шахснинг хар томонлама баркамол ривожланиши омилларидан бири эстетик тарбиядир. Хрзирги вактда ракс машгулотлари элементлари куплаб МДХ, мамлакатлари, жумладан Россия жисмоний тарбия фани дастурига киритилган. Бунда ракснинг болани маънавий-ахлокий, жисмоний сифатларини тарбиялаш, шахснинг умумий маънавий фазилатларини ривожлантиришга таъсирга эга эканлиги хисобга олинган.

Рус академиги Д.С.Лихачевнинг таъкидлашича, ракс бир томондан, халкнинг маданий ва цивилизациявий узига хосликни англатиб келса иккинчидан уз-узини англашга ёрдам беради [3].

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Жамият талабларига мос мутахассисларни тайёрлашда юкори касбий компетенцияни шакллантириш оркали психологик ва педагогик ёрдамнинг юкори сифатига эришиш мумкун. Спорт ракслари оркали шахсни маънавий-ахлокий тарбиялашда мураббийнинг касбий компетенциявийлиги, унинг дарсга пухта тайёргарлиги, укувчиларнинг турмуш-тарзи, шароити, соглиги, кизикишларидан бохабар булиши лозим. Бунинг учун педагог-мураббий узининг педагогик фаолияти давомида уз шогирдлари билан мукаррар равишда якин алокада булиб бориши лозим булади. Жисмоний ютукларни бахолашда мутлак голибликга караб эмас балки, укувчи курсаткичларининг куйидан юкорига булган харакатига, яъни усиб боришига караб рагбатлантириш мухум ахамиятга эга. Укувчилар бевосита педагог-мураббийга таклид килиши мураббийга маъсулият юклайди.

Спорт ракслари шахснинг маънавий-ахлокий

фазилатларини шакллантирадиган катор йуналишлар мавжуд:

August, 2022

1. Фукаролик-ватанпарварлик тарбияси. Ватанга алохида муносабат ва шахснинг фаол фукаролик позициясини шакллантиришга каратилган булиб шакл ва мазмунан хиссий жихатдан ижобий рангдаги ракс тасвирлари укувчиларда, томошабинларда ижобий ватанпарварлик туйгулари ва эътикодларини шакллантиради ва мотивация уйготади.

2. Мехнат тарбияси мехнатга ижобий муносабатни шакллантиришга каратилади. Укув жараёнида уз мехнати ва узгалар мехнатига кадриятли муносабатни шакллантириш. Бундай шароитда укитувчи-мураббийларнинг асосий вазифаси таълим ва тарбияни онгли мехнатга айлантиришдан иборат булади.

Ракс ва жисмоний тарбия фаолиятини бирлаштирувчи тамойиллари:

- ижтимоий-маданий мувофиклик;

- шахсиятни ривожлантириш;

- инсонпарварлик;

- ижодкорлик ва хз.

Ракс ва жисмоний маданият интеграцияси учун воситаларни танлаш болаларниг ёши, уларнинг жисмоний тайёргарлиги, индивидуал хусусиятлари хисобга олиниши максадга мувофикдир.

Амалий фаолият жараёнида укитиш усулларини танлашда ёши ва индивидуал хусусиятлари, болаларнинг кизикишлари ва жисмоний тайёргарлиги инобатга олиниши лозим. Мазкур жараёнда педагог-мураббий методик жихатдан малакали булиши талаб кдлинади.Хдр бир дарс амалиётида укувчиларни фаолиятга кизиктириш максадида ритм, актёрлик элементлари, импровизация ва ижодкорлик элементларини ривожлантиришга каратилиши лозим[9]. Ритм мохиятан ракснинг синоними булиб, унинг пайдо булиши инсоннинг узини ифода этиш истаги билан боглик. Ритм куч, тезлик, чидамлиликни оширади. У ривожланади ва барча одамларда бор.Жисмоний энцклопедик лугатда маданият ва спорт харакатлар ритми сифатида берилади. Ракс ва жисмоний тарбия ритмик харакатлардан иборат. У жисмоний куч ва иродани тежайди ва ижобий хис-туйгуларни келтириб чикаради. В.В.Белинович фикрича инсонда спорт ва ракс санъатидан завкланишнинг юзага келиш сабабларидан бири уларнинг замирида ритмнинг мавжудлигидир. М.Е.Бурцев мактаб укувчилари яхши ривожланган ритм туйгусига эга булиши лозимлигини таъкидлайди. Ракс санъатига кириш укувчи интизомини шакллантиради интизом уз навбатида ташкилотчилик куникмаларини сингдиради ва мехнатга фаол муносабатини тарбиялайди. Синфда укувчининг умумий мехнатга хурматини

August, 2022

24

тарбиялайди ва шахсий жамоатчиликга буйсуниш кобилиятини тарбилайди. Тадкикот ишларимиз давомида куйидаги тавсиялар ишлаб чикилди:

- усиб келаётган ёш авлодни нормал маънавий ва жисмоний ривожланишини таъминлашда бадиий гимнастика спорт тури имкониятларидан кенг фойдаланиш лозим;

- умумтаълим мактабларида "Жисмоний тарбия"фан дастурларида жисмоний тарбия ва ракс интеграциясини таъминлаш максадга мувофикдир;

- укитувчи-мураббийларни замонавий талаблар асосида касбий малакасини ошириш ишларини йулга куйиш зарур;

- ракс ва спорт интеграциясини таъминлашда мураббий-устозларнинг мусикий асарларни услубий жихатдан малакали танлаш фаолияти амалга оширилиши керак.

ХУЛОСА

Ракс харакатлари жараёнида юз берадиган ижобий узгаришлар, жисмоний фаолиятнинг инсон тана аъзоларига бир хил таксимланиши билан боглик булиб бунда кон айланиши ва метаболизм яхшиланади. Жисмоний тарбия фанини машгулотларини ракс элементлари билан уйгунлаштириш оркали жисмоний сифатлар ва физиологик параметрларни яхшилаш ривожланишига хисса кушади. Ракс шундай санъат турики, тегишли педагогик ёндашув ва таълим ва тарбия жараёнини тугри уйгунлаштириш билан инсоннинг имкониятларини тулик очиб беради, унга комплекс таъсир килади. Шундай экан инсонни согломлаштирувчи ва нормал жисмоний ривожланишни таъминловчи ракс ва жисмоний тарбия интеграциясини таъминлаш, усиб келаётган ёш авлодни маънан, жисмонан, хамда жамият талабларига мос равишда соглом тарбиялашда катта ахамиятга эга.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 31 декабрдаги "Узлуксиз маънавий тарбия концепциясини тасдиклаш ва уни амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида" ги 1059-сон Карори 1-иловаси //Коун хужжатлари маълумотлари миллий базаси.03.01.2020 й, 09/20/1059/4265-сон

2. Бердяев Н.А. Философия свободного духа. М.:Республика, 1994.480с.

3. Быичкова О.И, Д.С.Лихачев о взаимосвязи ценностей экономики и кулътуры//Наследие веков.2016. №3 (7). С.24-30..

4. Сунагатова Л. В. Эстетическое воспитание дошкольников с помощью годовой и художественной гимнастики В.

August, 2022

25

Сунагатова, Е. П. Иванюк. — Текст: непосредственно // Молодой ученый. -2015. - № 11 (91). - С. 608-610. — URL: https://moluch.ru/archive/91/19407/ (дата обращения: 10.08.2022).

5. Смолевский В.М. Нетрадиционные виды гимнастики [Текст]/В. М. Смолевскийуение,Б.К.Ивлиев. -М.: Просвещение, 1992.-77С.

6. Матвеев Л.П. Основы спортивной тренировки. Учеб пособие для институтов физической культуры. М., 1977. 271 с.

7. Магомедова З.И., Раджабова Р.В. Патриотическое воспитание детей как важнейшая задача современной семьи // В сборнике: Актуальные проблемы современной семьи: теория и практика. Материалы Всероссийской научнопрактической конференции (с международным участием). 2016. С. 145151.

8. Г.К. Калугина. Оздровительная направленность художественной гимнастики в физическом воспитании детей дошкольного возраста. Дисс...пед.наук. 13.00.04: Челябинск, 2003, -С.187. Челябинск, 2003 -С. 187.

9. Л.Н. Эйдельман. Интеграция и физкультурного-оздоровительной деятельности в системе дополнительного образования детей.дисс.пед.канд.наук.Санкт-Петербург-2020.-С.58.

August, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

26

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.