Научная статья на тему '«МУСИҚА МАДАНИЯТИ» ДАРСЛАРИДА ЎҚУВЧИЛАРНИ АҲЛОҚИЙЭСТЕТИК ТАРБИЯЛАШ'

«МУСИҚА МАДАНИЯТИ» ДАРСЛАРИДА ЎҚУВЧИЛАРНИ АҲЛОҚИЙЭСТЕТИК ТАРБИЯЛАШ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
308
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
мусиқа / миллий мерос / мусиқа таълими / хотира / тасаввур / ижодкорлик / мақом / шашмақом / бадиий-эстетик / таълим-тарбия / ғоявийсиёсий / маънавий / ахлоқий

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Р.Орипова

Мақолада мусиқа таълимидан, давлат стандартлари асосида янги таълим мазмуни ўқувчиларнинг мусиқий билим ва малакалари билан бирга уларда кузатувчанлик, хотирани мустаҳкамлаш, образли тасаввур қилиш, ижодкорлик, мустақиллик, ташаббускорлик, бадиий ва мусиқий дид каби ҳислатларини ривожлантиришда муҳим омил эканлиги, шунингдек, мусиқий таълим-тарбия асосида миллий мусиқа меросимизни ўрганиш, мусиқа дарсларини ва синфдан ташқари мусиқа тарбияси тизимини ривожлантириш масалалари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему ««МУСИҚА МАДАНИЯТИ» ДАРСЛАРИДА ЎҚУВЧИЛАРНИ АҲЛОҚИЙЭСТЕТИК ТАРБИЯЛАШ»

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 1 / March 2022 ISSN 2181-063X

«МУСЩА МАДАНИЯТИ» ДАРСЛАРИДА УЦУВЧИЛАРНИ АХДОЦИЙ-

ЭСТЕТИК ТАРБИЯЛАШ

Р.Орипова

Юнус Ражабий номидагиУзММСИ

Аннотация: Маколада мусика таълимидан, давлат стандартлари асосида янги таълим мазмуни укувчиларнинг мусикий билим ва малакалари билан бирга уларда кузатувчанлик, хотирани мустахкамлаш, образли тасаввур килиш, ижодкорлик, мустакиллик, ташаббускорлик, бадиий ва мусикий дид каби хислатларини ривожлантиришда мухим омил эканлиги, шунингдек, мусикий таълим-тарбия асосида миллий мусика меросимизни урганиш, мусика дарсларини ва синфдан ташкари мусика тарбияси тизимини ривожлантириш масалалари ёритилган.

Калит сузлар: мусика, миллий мерос, мусика таълими, хотира, тасаввур, ижодкорлик, маком, шашмаком, бадиий-эстетик, таълим-тарбия, гоявий-сиёсий, маънавий, ахлокий.

ETHICAL AND AESTHETIC EDUCATION OF STUDENTS IN THE CLASSES OF "MUSIC CULTURE"

R.Oripova

UzINMA named after Yunus Rajabi

Abstract: From the music education, the new educational content based on state standards is an important factor in developing students' musical knowledge and skills, as well as observation, memory, imagery, creativity, independence, initiative, artistic and musical taste, as well as music education. - The study of our national musical heritage on the basis of education, the development of music lessons and the system of extracurricular music education.

Keywords: music, national heritage, music education, memory, imagination, creativity, status, shashmaqom, artistic-aesthetic, educational, ideological-political, spiritual, moral.

Бугунги узлигимизни англаш уз такдиримиз ва фарзандларимиз истикболини яратиш имкониятига эга булган мустакил Узбекистонда миллий маданиятимизни узига хослигини тиклаш умумтаълим мактабларида ёшларни бадиий тарбиялаш ва камол топтириш, хамда хозирги кунимизни туларок идрок этиш учун энг аввало тарихимизни яхши билмоклик хисобланади. Чунки, хар

бир янгилик, тарихий богланиш оркали амалга оширилади. Барча фанлар катори мусикий таълимда хам давлат таълим стандартларини жорий этилиши миллий мусикий мерослардан тулаконли фойдаланиш имконини беради. Булар оммавий халк куй ва кушикларида, хонанда ва созандаларнинг ижодий фаолиятлари, маком, шашмаком, достонлар ва бугунги замонавий мусикий фаолиятида уз аксини топади. Мусика санъатининг бу каби имкониятлари янги авлодни тарбиялашда, уларнинг баркамол булиб етишишларида узига хос, такрорланмас манба булиб хизмат килади. Мусика таълимидан, давлат стандартлари асосида янги таълим мазмуни укувчиларнинг мусикий билим ва малакалари билан бирга уларда кузатувчанлик, хотирани мустахкамлаш, образли тасаввур килиш, ижодкорлик, мустакиллик, ташаббускорлик, бадиий ва мусикий дид каби хислатларини ривожлантиришни таъминлайди. Демак, ёш авлодни етук килиб тарбиялашда «Мусика маданияти» дарсларини ахамияти катта. "Мусикий маданияти" дарслари укувчиларни ахлокий-эстетик тарбиясига ижобий таъсир курсатади. Улардаги гузалликка булган хис-туйгуларини устиради, мусика санъатига мехр-мухаббат, кизикиш уйготади, она-Ватанни севишга, бир-бирини, катталарни хурмат килиш, мехнатни, табиатни севишга, кадрлашга ургатади ва хаётда уз урнини топа олишга мадад беради. Бунда укувчилар мусика санъатини бутун нафосати билан урганишлари, мусикани идрок этиш, якка ва жамоа булиб кушик куйлаш ва раксга тушиш, ижодкорлик малакаларини шакллантириш, мусика тарбиясининг асосий максади хисобланади. Шунингдек, укувчилар иктидорини ривожлантириш учун зарурий шарт-шароит яратиб бериш ва уларнинг бадиий эхтиёжларини каондириш мусика таълим-тарбиясининг вазифасини ташкил этади. Хрзирги мусикий таълим-тарбияси, шуни курсатадики, миллий мусика меросимизни урганишда, мусика дарсларини ва синфдан ташкари мусика тарбия тизимини ахамияти катта. Дарсни кизикарли булиши учун мусика ижодкорлиги кулланилди, барча мусика фаолиятлари (хор булиб куйлаш, мусика саводи, мусика тинглаш) дарс мавзусининг ажралмас кисми ва мантикан узвий богланиб утилади.

«Дарс» - таълим-тарбияни амалга оширишнинг энг кулай ва самарали шаклидир. Жамиятимизнинг турли жабхаларда булаётган сиёсий-иктисодий, ижтимоий, маърифий узгаришлар барча фанлар катори мусика дарсларининг мазмуни ва методикасига хам янги замонавий талаблар куйилди:

1. Дарсда таълимий-дидактик, тарбиявий, ривожлантирувчи максадларни билиш ва уларни амалга ошириш.

2. Дарсда таълимнинг фаол усул ва услубларидан фойдаланиш.

3. Дарс жараёнида халк педагогикаси анъаналарини, жахон педагогика ва психологияси, санъатимиз, буюк аждодларимиз угитлари, ривоятларимиз,

хикмат тула хадисларимиздан унумли фойдаланиб бориш максадга мувофикдир.

Маълумки, кейинги йилларда тажрибали методистлар, олимлар ва амалиётчи укитувчиларнинг укув жараёнини тахлил килиш сохасида, утказилган ва дидактик шарт-шароитларга боглик эканлиги курсатмокда, Энг мухим шарт-шароитлар куйидагилардан иборат:

1. Дарсликлар, кулланмалар, дастур, тавсияномалар, дидактик ва методик кургазмали куроллар ва техник воситалардан фойдаланиш.

2. Синфда ижобий психологик мухит булиши.

3. Укитувчи ва укувчилар орасида узаро яхши муносабатда булиш.

Ушбу педагогик шарт-шароитларга амал килиб, дарснинг максади ва

мавзуси, тугри ташкил килинса, дарс сифатли ва самарали булиши мумкин.

Талабаларимизни олган назарий билимлари билан бирга амалий машгулот утказган дарслари ва укув-тарбия машгулотларида гурухнинг барча талаблари, укитувчи иштирокида тахлил ва мухокама килишлари лозим. Тахлил жараёнида, энг мухими талаба узининг дарс утказувчи укитувчи сифатида тасаввур килиб, уз ишини уддасидан канчалик чика олишини тугри бахолай олганидадир. Талаба томонидан утказилган дарсларнинг ва тарбиявий ишларнинг тахлили, одатда уз-узини бахолашда, узини хисоботини режа ва конспекталарни тахлил килишдан уз ишини бахолай олишдан бошланади. Методист-укитувчи амалиётчи-талабага методик ёрдам курсатиш ва маслахатлар бериб камчилик ва юутукларни аниклаб тугри йул курсатиши лозим. Бунда энг асосий максад талаба- ёшларимизни кобилият ва имкониятларини аниклаб тугри шакллантириш ва юзага чикаришдир.

Х,ар бир мамлакатнинг мусика тарбияси гоявий-сиёсий жихатдан халкнинг социал тузумига хизмат килади. Шунинг учун мусика тарбияси мустакил мамлакатларда эътикод учун хорижий мамлакатларида эса буржуа демократияси учун хизмат килади. Х,ар бир халкнинг маорифида мусика тарбияси методикаси педагогикани дидактик конуниятларига ва шу халкнинг миллий мусика маданияти, тили ва маданий анъаналарига асосланади. Шу билан бирга мусика тарбиясининг структураси, системаси (тизими) ва илмий-методик ютуклар бошка миллатнинг маърифий маданиятига хам ижобий таъсир этади. ^орижий мамлакатларда ягона укув режа ва дастурга амал килинмайди. Давлат мактаблари билан бирга шахсий мактаблар, коллежлар ва олий таълим даргохлари мавжуд булиб, уларда турлича даражада эстетик тарбияни амалга оширишда укитувчига кенг ижодий эркинлик берилган. Укитувчи узининг мактаб шароити, имкониятлари ва укувчиларнинг билим даражасига караб дастурга узлаштиришлар киритиши мумкин. Таълим ва тарбия жараёнида укувчиларда санъат оркали хаётни урганиш ва унга шахсий муносабат

билдириш, ижодий мунсабатда булиш малакаларини ривожлантиради. Мусика дарсларида юксак ривожланган техник воситалардан кенг фойдаланилади. Укувчилар электроорганларда чалиб куйлайдилар, турли фаолиятларни (айтишув, харакатлар, бир-бирига журнавозлик килишларни) бажарадилар.

Бунда асосан укувчиларда ижодий кобилиятни руёбга чикаришдан иборат. Жумладан, АКТТТда ягона давлат дастури йук. Мусика таълими «эстетика» сифатида утилади. Унда мусика, тасвирий санъат ва мехнат мазмунан бир-бири билан богланган. Давлат мактаблари билан бирга диний хамда шахсий дунёвий мактаблар хам мавжуд. Шунинг учун хар бир штатда давлат мактабларида, шахсий ва диний мактабларда укув соатларини хам бир хил эмас, урта хисобга 1-УП-синфларда хафтасига 1-2 соатдан дарс утилади. Дарсдан ташкари хар бир укувчи мусика тугаракларига (хор, оркестр, ракс, ВИО) аъзо, деярли хар бир мактабда симфоник оркестр мавжуд.

Японияда хам ягона укув режа ва дастурга амал килинмайди. Японияда мусика тарбиясининг узига хос системаси вужудга келган. Уларда болалар богчасидан олий таълимгача эстетик тарбия амалга оширилади. Эстетик тарбия интенграция килинган фан булиб, унга мусика, тасвирий санъат ва мехнат узвий бирлашган. У бир неча боскичда амалга оширилади:

а) 1-5 ёшгача болалар богчасида;

б) 6-14 ёшгача туликсиз урта мактаб;

в) 15-18 ёш урта мактаби;

г) 18-23 ёш олий таълим мактаби.

Болалар богчасида «Суздуки» тизими машхурдир. Унинг тизимида она тилини укитилиши, мусика тинглаб идрок этиши билан амалга оширилади. Болалар чолгу асбобларларда куй чалишлари мухим роль уйнайди. Машгулотлар жараёнида болаларнинг онаси хам иштирок этади. Машгулот мазмуни ва максадидан огох булади ва оилада уз овози билан шугулланади. Суздукининг таъбирида оналар мусика маълумотига эга булиши шарт эмас. Оилада грамзапись, телевидение, концертларда тингланган асарларни мухокама этадилар. Бунда ва оиланинг хамкорлиги мухим роль уйнайди. Натижада 5-6 ёшли болалар Бетховен сонаталарини чалишга эришдилар. Юкори синфларга кучган сари эстетик тарбия хам бир предмет сингари мураккаблашиб боради. Юкори синфларда рассомчилик, хайкалтарошлик, халк амалий санъати ва мусика санъати танкидчилари етишади.

Узбекистонда мусиканинг миллий ахлок меъёрлари оркали унинг ижтимоий хаётдаги урнини англаш воситасида миллий рухият туйгусини сингдириш асосий максадимиздир:

- мусика фани сохасида кулланилаётган техника ва технологиялар оркали янги кашфиётлар ва ютуклар билан хабардор этиш фахр-ифтихор туйгусини шакллантириш асосида миллий рухияти тарбияланади;

- жисмоний куч, тезкорлик, чакконлик, чидамлилик, сабот ва матонат билан тарбиявий ишларда катнашиши оркали миллий рухияти таркиб топтирилади;

- эстетик дид, хис туйгуни пайдо килиш, ижодий кобилиятлари, эстетик эхтиёжлари, гузаллик туйгуларини таркиб топтириш оркали миллий рухияти шакллантирилади;

- жамият тараккиётида, инсон фаолияти ва табиат вокеа-ходисаларининг тарихий-тадрижий ривожланишида улар мувозанати масалаларини тушунтиришда мусиканинг урни оркали миллий рухияти тарбияланади;

- мамлакатимизда иктисодий баркарорлик, бозор сиёсати, кичик ва урта бизнесни ривожлантириш масалалари инсон мехнати билан яратилган моддий бойликларни асраш ва купайтириш борасида тарихий тажрибалардан фойдаланишга багишланган тадбирларда мусика воситасида миллий рухияти шакллантирилади;

- ижтимоий - хукукий меъёрларнинг шахс ва жамият хаётидаги урни хакидаги тушунчаларни сингдириш, хукукий муносабатлар мохияти хакида тасаввурга эга булишда хукукий онг, хукукий фаолиятни ташкил этишда мусика оркали миллий рухияти тарбияланади;

- Узбекистон Республикаси Конститутцияси, фукаролик жамияти асослари, миллий давлатчилик, давлат органлари фаолияти, Давлатимиз ички ва ташки сиёсати хакида маълумотга эга булишида мусика воситасида миллий рухияти шаклланади.

Мазкур ишлар куйидаги тарбия тамойилларига риоя килинган холда амалга оширилади:

1. Мусикий тарбия максадининг аниклиги.

2. Укувчи ва укитувчиларнинг, таълим муассасаси билан бошка мутасадди ташкилотларнинг хамкорликдаги фаолияти.

3. Мусиканинг укувчи - шахсининг уз-узини англашга йуналтиришда мухим омил эканлигини англаши.

4. Тарбиянинг шахсга йуналтирилганлиги, яъни укувчи шахсининг хусусиятлари, кизикишлари, узига хос характери, кадр-кимматини англаш туйгуларининг шакллантириб борилиши.

5. Тарбиявий ишларининг эркин, ихтиёрий ташкил этилиши.

6. Тарбиявий ишларнинг жамоавий йуналиш касб этиши асосида миллий рухни тарбиялашнинг самарали амалга ошиши.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Мусика укитиш методикаси (Маърузалар матни). Тузувчи Г.М.Шарипова. -Т: 2000-йил.

2. Эстетик тарбия асослари. Н.А.Кушаев тахрири остида. -Тошкент: -Укитувчи, 1988-йил.

3. Халабузарь П., Попов В., Добровольская Н. Методика музыкального воспитания. -М: -Музыка, -1990 г.

4. Узбек халк музикаси I-II-томлар. -Т.: Узбекистон Давлат Бадиий адабиёт нашриёти. 1957-йил.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.