Научная статья на тему 'Рақобатли навсинаш кўчатзорида юмшоқ буғдойнинг биометрик кўрсаткичларини ўрганиш'

Рақобатли навсинаш кўчатзорида юмшоқ буғдойнинг биометрик кўрсаткичларини ўрганиш Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
72
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
юмшоқ буғдой / тизма / ўсимлик бўйи / ҳосилдорлик / бошоқ узунлиги / бошоқчалар сони / поя. / soft wheat / comb / plant height / yield / ear length / number of ears / stake.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Дилмуродов Шерзод Дилмуродович, Бойсунов Нурзод Бекмуродович

Ушбу мақолада юмшоқ буғдойнинг рақобатли навсинаш кўчатзорида 35 та нав ва тизмаларнинг биометрик кўрсаткичлари таҳлил қилинди. Қимматли хўжалик белги ва ҳусусиятларига тавсиф берилди ҳамда селекция жараёнида танлаш ишлари амалга оширилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Дилмуродов Шерзод Дилмуродович, Бойсунов Нурзод Бекмуродович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STUDY OF BIOMETRIC INDICATORS OF SOFT WHEAT IN COMPETITIVE SEEDLINGS

This article analyzes the biometric indicators of 35 varieties and ridges in competitive varietal seedlings of soft willow. The description of valuable economic features and characteristics was given, as well as selection works were carried out in the selection process.

Текст научной работы на тему «Рақобатли навсинаш кўчатзорида юмшоқ буғдойнинг биометрик кўрсаткичларини ўрганиш»

УУТ: 633.11-631.52

РА^ОБАТЛИ НАВСИНАШ КУЧАТЗОРИДА ЮМШОЦ БУГДОЙНИНГ БИОМЕТРИК КУРСАТКИЧЛАРИНИ УРГАНИШ

Дилмуродов Шерзод Дилмуродович Бойсунов Нурзод Бекмуродович Дон ва дуккакли экинлар илмий тадцицот институти

К,ашцадарё филиали

Ушбу макрлада юмшок; бугдойнинг рак;обатли навсинаш кучатзорида 35 та нав ва тизмаларнинг биометрик курсаткичлари тахлил килинди. К^имматли хужалик белги ва хусусиятларига тавсиф берилди хамда селекция жараёнида танлаш ишлари амалга оширилди.

Калит сузлар: юмшок; бугдой, тизма, усимлик буйи, хосилдорлик, бошок; узунлиги, бошок;чалар сони, поя.

ИЗУЧЕНИЕ БИОМЕТРИЧЕСКИХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ МЯГКОЙ ПШЕНИЦЫ В КОНКУРЕНТНОЙ РАССАДЕ

В данной статье были проанализированы биометрические показатели 35 сортов и гребней у конкурентоспособных сортовых саженцев мягкой пшеницы. Было дано описание ценных хозяйственных признаков и характеристик, а также проведены селекционные работы в процессе отбора.

Ключевые слова: мягкая пшеница, гребень, высота растения, урожайность, длина колоса, количество колосьев, кол.

STUDY OF BIOMETRIC INDICATORS OF SOFT WHEAT IN COMPETITIVE SEEDLINGS

This article analyzes the biometric indicators of 35 varieties and ridges in competitive varietal seedlings of soft willow. The description of valuable economic features and characteristics was given, as well as selection works were carried out in the selection process.

Keywords: soft wheat, comb, plant height, yield, ear length, number of ears, stake.

DOI: 10.24411/2181- 0761/2020-10003

Жахонда бугунги кунда юмшокк бугдой (ТгШсит aestivum L.) уртача 215,7 миллион гектар майдонга экилиб 627 миллион тонна махсулот етиштирилиб келинса шундан Осиёда 96,4 миллион гектар майдонга экилиб 255 миллион тонна махсулот етиштирилиб келинмокда [1].

Жорий 2019 йилда республикамизда 7 миллион 130 минг тонна галла хирмони жамгарилди [2]. Ахдли сонининг йилдан-йилга ортиб бориши билан ози;-ов;атга булган талаб хам ортиб бормокда, бунда хасилдорликни янада оширишимиз таълаб этилади.

Дон ва дуккакли экинлар илмий тад;и;от институти ^ашкддарё филиали ^арши булими Марказий тажриба дала майдонида ра;обатли нав синаш кучатзорига 35 та нав ва тизмалар экилиб, х,ар томонлама кимматли хужалик белги ва хусусиятларига тавсиф берилди хамда селекция жараёнида танлаш ишлари амалга оширилди. Тажрибани жойлаштириш ва тажриба давомида фенологик кузатиш, хисоб ва тахлиллар (Бутуниттифо; Усимликшунослик институти ВИР, 1984) услуби буйича амалга оширилди.

Бугдой усимлиги махсулдорлиги селекцияда мухим ахамият касб этади. Махсулдорлик хосилдорликни белгилашда энг мухим белги хусусиятларни узида мужассам ;илган ва улар бир-бири билан узвий богликдир. Маълум бир унсурлар навдорлик хусусиятига мутаносиб равишда ирсиятга боглик ва унчалик катта булмаган узгаришлар ор;али узгариши мумкин (бошо; узунлиги, бошокдаги дон сони) ва ташки шароит омиллари ва йиллар (махсулдор тупланиш) мобайнида, усимликнинг ривожланиш шароитига ;араб узгариши мумкин. Х,осилдорлик бир хил булганлиги билан унинг структуравий тузилиши хар хил булиши мумкин ва махсулдорликни оширишда бошлангич манбаларга куйилаётган талаб узгачадир.

Усимликлар буйи навга хос типик белгидир. Усимлик ;анча баланд булса, биомасса ва дон хосилдорлиги хам ю;ори булиши адабиётларда келтирилган.

Галлачиликда усимлик буй курсаткичи 3 грухга; баланд буйи (100 см дан баланд), калта буйли (80-100 см) ва пакана буйли (80 см дан паст) турларга эга.

Нав ва тизмаларнинг буйи генетик хусусияти, йиллик ёгин микдори ва температурага боглик; холда 91,7 - 116 см ораликда булганлиги кайд килинди. Андоза гром навининг буйи паст курсаткичга эга булиб, 95,3 см ни ташкил этган булса, Гозгон навининг 113,3 см, Шамс 105,7 см, Бунёдкор нави 103,7 см ни ташкил килди. Тажрибада улчов натижаларига кура, паст буйли ва узун буйли тизмаларда хосилдорлик курсаткичлари паст булганлиги кузатилди. Усимлик буйи ва хосилдорлик уртасида ижобий (г=0,18) коррелятив богли^лик борлиги аникланди. Нав ва тизмалардан нисбатан узун буйли ва ётиб

Ko.umra HugaM.H TH3Ma.ap TaH.a6 o.HHgu Ba ce.e^HA um.apura ^a.6 KH.HHgu.

Eyrgofi ycHM.Hruga noa 5-7 6yFHH.apH 6u.aH a^paTH.raH 6yFHH opa.HK.apugaH u6opaT. no^HHHr ycumuga xaMMa 6yFHH opa.HK.apH umTHpoK этagн. ,3,acT.a6 энг nacTKH 6yFHH opa.HK.apu, KefiHH HaB6aTgarucu ycu6 6om.afigH. KefiHH xocu. 6y.raH opa.HK.apH y3HgaH o.gHHrucugaH y3yHpoK 6y.agu Ba энг oxupru 6yFHH opa.HFH 6omKa.apura HHc6aTaH энг y3yH xo.aTga 6y.agu.

Eyrgofi ce.e^uacuga KypfoKHH.HKKa nugaM.H HaBHH apaTHmga ycuM.HKHHHr oxupru 6yFHH y3yH.uru HHo6aTra o.HHagu. Oxupru 6yFHH y3yH.uru rçaHHa y3yH 6y.ca, KypfoKHH.HKKa nugaM.H.HK gapa^acu roKopu 6y.Hmu ce.e^uoHep o.HM.apuMH3 ToMoHHgaH aHHK.aHraH.

Ta^pu6aga oxupru 6yFHH y3yH.HK.apu 25,7-41,7 cm opa.HKga 6y.raH.Hru Ky3aTH.gu. ÄHgo3a fo3foh HaBH Ba 10 Ta TH3Ma.apga oxupru 6yFHH y3yH.uru 35 cm gaH roKopu 6y.raH.Hru Kafig KH.HHgu. YpraHH.aëTraH HaB Ba TH3Ma.ap opacuga oxupra 6yFHH y3yH.uru KR17-FWWPYT-1597 TH3MacHga 41,7 cm hh TamKH^ KH.gu Ba ym6y TH3Ma 6om^a ycuM.HK.apra HHc6aTaH oxupru 6yFHH y3yH.uru y3yH экaн.нгн aHHK^aHgH.

HaB Ba TH3Ma.apHHHr 6omoK y3yH.HK.apu Ba 6up 6omoKgarH 6omoKHa.ap cohh KypcaTKHH.apu x,aM aHHK.aHgu Ba 6y KypcaTKHH.ap Xocu.gop.HKKa h^o6hh 6oF.HK.HKga экaн.нгн Kafig KH.HHgu (1 -^agBa.).

EomoKgaru 6omoKHa.ap cohh MyxHM 6uoMeTpHK KypcaTKHH.apgaH 6upu 6y.u6, roKopH xpcH.fi 6epyBHH HaB.apga 6omoKHa.ap cohh HHc6aTaH KynpoK 6y.agu Ba 6y 6e.ru HaBHHHr reHeTHK xycycuflT.apura KHpagu [3].

EomoK KaHHa.HK y3yH Ba 6omoKHa.ap cohh Ky6 6y.ca Xocu.gop.HKHHHr roKopu 6y.Hmura y3 TatcupHHH KypcaTagu. EyHra Kypa 6omoK y3yH.uru KR17-F6-BWYT-P-166 TH3Macuga 11,7 cm, 6omoKHa.ap cohh 20 goHaHH TamKH. KH.raH 6y.ca KRBW18-5 TH3MaHHHr 6omoK y3yH.uru 10,3 cm Ba 6omoKHa.ap cohh 20 goHaHH TamKH. KH.gu. Ym6y TH3Ma.apga 108-109 cm hh TamKH. KH.raH.uru, ëTH6 Ko.umra nugaM.H 6y.raH.HrH aHHK.aHgu Ba 9 6a.. 6u.aH 6axo.aHgu. HaB Ba TH3Ma.apHHHr ëTH6 Ko.umra HHgaM.H.Hru 6axo.aHraHga 5 6a..gaH 9 6a..rana 6y.raH.HrH Ky3aTH.gu.

1-^agBa^

HaB Ba TH3Ma.apHHHr 6uoMeTpHK y.HOB HaTH^a.apu _(^aprnu, 2019 h)._

№ HOMH Ba Ke.u6 HHKHWH yCHMAHK 6yHH, CM OXHprH 6yFHH y3yHAHrH, CM !S u H ^ H SH S 53 S Si s 3 s U3 S H s c p aa r s S ° sr Si s 3 s U3 ËTH6 KOAHmra HHflaMAHflHrH, 6a.fl.fl

1 rpoM (CT) 95,3 30,7 9,3 18 9

2 EyHëgKop (CT) 103,7 33,0 9,7 19 9

3 FO3FOH (CT) 113,3 36,0 8,0 16 9

4 №mc (ct) 105,7 33,3 8,7 18 9

5 UZ23FAWIR-37 109,3 30,3 8,7 16 9

6 UZ15PC-58 101,7 34,7 9,0 16 9

7 UZ15PC-282 110,3 36,0 10,0 18 7

8 UZ15PC-270 101,0 34,3 8,7 17 9

9 UZ15PC-295 107,0 32,7 9,7 18 9

10 KRBW17-6 113,7 36,7 8,3 16 9

11 KRBW17-10 113,3 38,7 8,7 17 9

12 KRBW17-12 108,0 34,7 8,7 15 9

13 KR18-IWY-9826 109,0 34,3 9,7 18 9

14 KR18-IWY-9827 91,7 25,7 8,3 18 9

15 KR18-IWY-9828 102,7 34,7 9,3 18 5

16 KR18-IWY-9834 93,0 29,3 8,0 16 9

17 KR18-IWY-9835 97,3 35,7 7,0 15 9

18 KR17-F6-BWYT-P-171 108,7 31,7 9,3 17 9

19 KR17-F6-BWYT-P-166 109,7 30,7 11,7 20 9

20 KR17-FWWPYT-1547 107,3 34,3 7,7 17 9

21 KR17-FWWPYT-1558 97,7 33,0 8,0 15 9

22 KR17-FWWPYT-159 7 115,0 41,7 8,7 17 9

23 KR17-FWWPYT-1604 98,7 38,0 7,3 14 9

24 KR17-FWWPYT-1605 106,0 40,3 7,7 15 9

25 KR17-24FAWIR-12 3 116,0 31,0 9,7 18 9

26 KRBW17-15 97,0 33,0 9,0 18 9

27 KRBW18-1 108,3 35,3 9,3 19 9

28 KRBW18-2 104,7 37,7 9,0 16 9

29 KRBW18-3 101,0 30,7 8,7 17 7

30 KRBW18-4 105,0 35,7 9,3 18 9

31 KRBW18-5 108,3 38,7 10,3 20 9

32 KRBW18-6 110,0 37,3 9,0 18 7

33 KRBW18-7 107,0 32,3 8,7 19 9

34 KRBW18-8 112,0 36,3 8,7 18 7

35 KRBW18-9 109,7 35,0 7,7 16 7

ypTana KypcaTKHH 105,7 34,4 8,8 17,5 9

Энг rorçopu KypcaTKHH 116,0 41,7 11,7 20 9

Энг nacT KypcaTKHH 91,7 25,7 7,0 14 5

Xy^oca kuahö myHH TaKHgflam ^oh3kh, TaH^am Hm^apH o^hö ôopuflaëgraHga x,ocH^gop^HK ÖH^aH ÖHp KaTopga, ÖHoMeTpHK KypcaTKHH^apHH x,aM этн6opгa o^raH x,o^ga ce^e^HA Hm^apHHH o^hö 6opHm MaKcagra MyBo^HK. YpraHH^raH HaB Ba TH3Ma^apHHHr 6apna KypcaTKHH^apH Tax^RA kh^hhhö, ycHM^HK 6yiïH, oxHprH 6yFHH y3yRflHra,

бошок; узунлиги, бошок;чалар сони ва ётиб колишга чидамли нав ва тизмалар танлаб олинди ушбу тишмалар орасида KR17-F6-BWYT-P-166, KR17-FWWPYT-1597, KRBW18-1, KRBW18-5, KRBW18-7 тизмаларнинг барча курсаткичлари андоза навларга нисбатан юк;ори булганлиги ва белгиларнинг бир-бирига мос равишда бир хил ю;ори булганлиги ани;ланди. Ушбу тизмалар селекция жараёнларида ю;ори биометрик курсаткичларга эга булган ашё сифатида фойдаланишга тавсия этилди.

АДАБИЁТЛАР:

1. Asseng, S., Foster, I., & Turner, N. The impact of temperature variability on wheat yields. Global Change Biology, 17, 997-1012.

2. Мирзиёев Ш.М. "Узбекистон Республикаси ;ишло; хужалиги ходимлари кун" муносабати билан йуллаган байрам табриги. 8 декабр, Тошкент, 2019.

3. Monu K., Sharma R. K., Kumar P., Singh G. P., Sharma J. B. and Rahul G. Evaluation of bread wheat (Triticum aestivum L.)genotypes for terminal heat tolerance under different environments // Indian J. Genet. 73: 2013. -P. 446449.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.