Научная статья на тему 'Юмшоқ буғдойнинг маҳаллий Маҳсулдор тизмалари селекцияси'

Юмшоқ буғдойнинг маҳаллий Маҳсулдор тизмалари селекцияси Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
154
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қаттиқ буғдой / дон сифати / жанубий минтақа / оқсил / клековина / шишасимонлик / тажриба / нав / тизма. / durum wheat / grain quality / southern region / protein / klekovina / vitreous / experiment / variety / comb.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Дилмуродов Шерзод Дилмуродович

Буғдойнинг жаҳон коллекция нав ва намуналарини ўрганиш, уларни маҳаллийлаштириш билан бир қаторда синт етик селекция асосида олинган маҳаллий дурагай ашёлар, тизмаларни ҳар томонлама ўрганиш, андоза навлардан юқори кўрсаткичга эга тизмаларни нав синовларига ўтказиш ва ишлаб чиқаришга жорий қилиш ҳам селекция йўналишининг асосий вазифаларидан бири ҳисобланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SELECTION OF LOCAL PRODUCTIVE RIDGES OF SOFTWOOD

In addition to studying the varieties and samples of the world collection, localizing them, sintetik is also one of the main tasks of the selection direction: the comprehensive study of local duragay items, ridges obtained on the basis of selection, the introduction of ridges with high performance from the template varieties into the type tests and production.

Текст научной работы на тему «Юмшоқ буғдойнинг маҳаллий Маҳсулдор тизмалари селекцияси»

УДК. 633.111.1-631.527.1

ЮМШОЦ БУГДОЙНИНГ МАХАЛЛИЙ МАХ,СУЛДОР ТИЗМАЛАРИ

СЕЛЕКЦИЯСИ

Дилмуродов Шерзод Дилмуродович Дон ва дуккакли экинлар илмий тадцицот институти

К,ашцадарё филиали

Бугдойнинг жахрн коллекция нав ва намуналарини урганиш, уларни махдллийлаштириш билан бир цаторда синтетик селекция асосида олинган махдллий дурагай ашёлар, тизмаларни х,ар томонлама урганиш, андоза навлардан юцори курсаткичга эга тизмаларни нав синовларига утказиш ва ишлаб чицаришга жорий цилиш х,ам селекция йуналишининг асосий вазифаларидан бири х,исобланади.

Калит сузлар: цаттиц бугдой, дон сифати, жанубий минтаца, оцсил, клековина, шишасимонлик, тажриба, нав, тизма.

ПОДБОР МЕСТНЫХ ПРОДУКТИВНЫХ ГРЕБНЕЙ ХВОЙНЫХ

ПОРОД

Помимо изучения сортов и образцов мировой коллекции, локализации их, синтетик также является одной из основных задач селекционного направления: всестороннее изучение местных дурагайских изделий, гребней, полученных на основе селекции, внедрение гребней с высокими показателями от шаблонных сортов в навесные испытания и производство.

Ключивые слова: твердая пшеница, качества зерна, южный регион, белок, клековина, стекловидност, эксперимент, сорт, гребень.

SELECTION OF LOCAL PRODUCTIVE RIDGES OF SOFTWOOD

In addition to studying the varieties and samples of the world collection, localizing them, sintetik is also one of the main tasks of the selection direction: the comprehensive study of local duragay items, ridges obtained on the basis of selection, the introduction of ridges with high performance from the template varieties into the type tests and production.

Keywords: durum wheat, grain quality, southern region, protein, klekovina, vitreous, experiment, variety, comb.

DOI: 10.24411/2181- 0761/2020-10002

Юмшок бугдой навларининг сугориладиган майдонларда иккинчи йил селекция кучатзорларидан танлаб олинган тизмаларнинг назорат кучатзорида урганилиб, кимматли хужалик белги ва хусусиятларига бахо берилди. Ушбу тизмаларнинг махсулдорлик курсаткичларига алохида эътибор берилди.

Юмшо; бугдой тизмаларининг назорат кучатзорида экилиб урганишдан асосий максад янги юмшо; бугдой навларини яратиш доирасида сугориладиган майдонларга мослашган, хосилдор, дон сифат курсаткичлари ю;ори булган тизмаларни ажратиб олиш ва агроэкологик нав синаш, ра;обатли нав синаш кучатзорларига утказишдан иборат.

Тажриба утказиш учун филиалда яратилган 2018 йил иккинчи йил селекция кучатзоридан танлаб олинган 23 та юмшо; бугдой тизмалари танлаб олиниб, 2 та нав андоза навлар сифатида олинди. Андоза навлар сифатида республикамизнинг жанубий вилоятларида кенг майдонларга экилиб келинаётган Гозгон, Гром навлари олинди.

Вегетация даври мобайнида фенологик кузатув жараёнлари олиб борилди. Олинган натижалар жамланиб, статистик тахлиллар утказилди. Тажрибада нав ва тизмалар 3 -кайтарикда, хар бир делянканинг хисоб майдони 10 м2 дан килиб экиш ишлари амалга оширилди.

Нав ва тизмаларнинг экиш ишлари жанубий вилоятлар учун оптимал муддат хисобланган 22 октябр куни амалга оширилди. Тад;и;от давомида нав ва тизмаларнинг ривожланиш фазалари бешта фазаларга булиниб кайд этиб борилди. Нав ва тизмалар уругининг оптимал муддатда тез ва тули; униб чи;иши куп жихатдан навларнинг унувчанлик энергияси ва хаво хароратига богли; булиб, униб чи;иш даври 30 - 31 октябр кунларига тугри келганлиги кайд этилди. Навларнинг экиш - униб чи;иш даври 8 - 9 кун оралигида утганлиги аникланди.

Нав ва тизмаларнинг бошоклаш фазасига утиши 30 март - 15 апрел кунларига тугри келганлиги аникланди. Андоза нав сифатида олинган Гозгон навининг бошоклаш фазасига утиши 9 апрел кунида кечган булса, 17 та тизмалар андоза навга нисбатан эрта муддатда бошоклаганлиги кузатилди.

Униб чикиш - бошоклаш даври 152 - 162 кунни ташкил килиб, андоза Гозгон ва Гром навларида бу курсаткич 160 кунни ташкил этганлиги аникланди.

Нав ва тизмаларнинг тулик пишиш фазасига утиши 2 6 май - 5 июн кунларига тугри келганлиги кайд килинди. Андоза Гозгон нави 2 июн санасида, Гром нави эса 30 май санасида тулик пишиш фазасига утганлиги кайд килинди. Ушбу андоза навлардан эрта муддатларда

nnrnurn $a3acura yTraH 11 Ta, 6up xh.a MyggaTga numum $a3acura yTraH 11 Ta Ba 1 Ta Kennumap TH3Ma 6op.AHrH aHHKflaHgu

HaB Ba TH3Ma^apHHHr вeгeтaцнfl gaBpu 208 - 218 KyHHH TamKH^ KHflraRflHra Ky3aTHflgu

HaB Ba TH3Ma^apHHHr 6uoMeTpHK KypcaTKHH.flapHHH xaM 6ax,o^am cyropu^aguraH MafigoRflapga ycTupHAaguraH 6yFgoH HaB^apu ynyH энг go^3ap6 um^apgaH xuco6.flaHagH. .flofiuxa goupacuga ypraHH^raH HaB^apHHHr ycHM^HK 6yHH, oxupru 6yFHH y3yH.AHrH, 6omoK y3yH.AHrH, 6omoKHa^ap cohh Ka6u 6uoMeTpHK KypcaTkhh.aaph ycTHga y^HOB um^apu o^h6 6opHflgu By KypcaTKHHflapHHHr roKopu 6y.AHmH HaB^apHHHr XocHflgop^uru roKopu 6y.AHmHga KaTTa axaMHAT^H xuco6.flaHagH. ^yHHHrgeK, ycHM^HK^ap Tyn^aHHm gapa^acu roKopu 6y^HmH Ba roKopu gapa^aga 6uoMacca xpcufl KH^umu xaM xocu^gop^HKHH omumura h^o6hh Tatcup KypcaTagu.

HaB Ba TH3Ma^apHHHr ycHM^HK 6yHH 95,3 - 112,7 cm opa^HKga 6y^raH^HrH Ky3aTHflgu ÄHgo3a rpoM HaBHHHHr 6yHH 95,3 cm энг nacT KypcaTKHHra эгa 6y^raH 6yca, fo3foh HaBHga 108 cm hh TamKH^ этgн. ÄKcapH^T roMmoK 6yFgoH TH3Ma^apHHHHr 6yHH roKopu 6y^HmHra ca6a6, o^guHru ce^e^HA 6ocKHHflapHga ypTa Ba roKopH 6yfi^H TH3Ma^ap ce^e^Hflcura э,bтн6op 6epHAH6 TaH^am um^apHHHHr o^h6 6opH^raH^HrHgagHp. ychm^hk 6yHH Ba xocu^gop^HK ypTacugaru Koppe^ATHB 6of^hk^hk ypraHH^raHga h^o6hh r=0,3 6of^hk^hk 6op^HrH aHHK^aHgH. ^eMaK, goH xocHflgop.flHrHHHHr roKopH 6y.AHmHga ycHM^HK 6yfiHHHHr roKopH 6y^Hmu Ba roKopH 6uoMacca ypHH KaTTa экaн^нгн Ky3aTHflg,H.

Xocu^gop^HK TH3HMH yHcyp^apu Ka6u 6omoKHHHr y3yH^uru Ba 6omoKgaru 6omoKHa^ap cohh acocaH HaBgop^HK xycycuflT^apu 6u^aH 6of\AHK 6y^u6, 6y 6upo3 ^apK 6u^aH 6e^ru^aHraH. Max,cy^gop Tyn^aHHm, 6omoKgaru goH cohh Ba 1000 Ta goH Ba3HH TamKH MyxHT 6u^aH y3apo a^oKaga 6y^caga acocaH x,ocu^gop^HKHH roKopH 6y^umuga KaTTa po^ yfiHafigu.

HaB Ba TH3Ma^ap xocHflgop^uru 3 KaHTapuKHHHr ypTana HaTH^a^apura Kypa 51,3 - 89,8 ц/гa hh TamKHA этгaн^нгн aHHK^aHgu. ÄHgo3a fo3foh HaBHHHHr x,ocu^gop^Hru 75,7 ц/гa hh, rpoM HaBH x,ocu^gop^Hru 65,8 ц/гa hh TamKHA этgн. F o3foh HaBHgaH roKopu xocha^h 6 Ta TH3Ma^ap 6op^uru aHHK^aHgu. CTaTucTHK Tax^H^ HaTH^a^apura Kypa, aHgo3a fo3foh HaBH 6u^aH 6up xh^ xocu^gop^HKHH KypcaTraH 4 Ta TH3Ma^ap 6op^uru aHHK^aHraH 6y^ca, nacT xocha^h 14 Ta HaB Ba TH3Ma^ap 6op^uru aHHK^aHgu.

O^HHraH HaTH^a^apra Kypa, KRBW18-29 TH3Macu 89,8 ц/гa, KRBW18-18 TH3Macu 86,9 ^ra, KRBW18-14 TH3Macu 86,7 ц/гa roKopu Xocu^gop^HKra эгa экaн^нгн aHHK^aHgu Ba TaH^a6 o^HHgu.

1-^agBa^

WMrno^ öyrgoH HaB Ba TH3Ma-apu rçuMMaT-u xycycuHT-apu

(^apmu, 2019 hh-).

№ HaB HOMH H = <** cd 5 « 9" (S \0 u = » >> H a es 2 a ^ Oa a u O ta F « (S M u ^ a ^ (S S! 5- £ g ^ w « s te H « S- « S U = y H numumraia 6y-raH KyH ycHM-HK 6yfiH, CM X,OCH-AOP-HK, ^ra 1000 Ta gOH Ba3HH, rp Z(oh HaTypacu, rp/-

1 Fü3füh (ct) 31 oKT 9 anp 160 2 hkih 215 108,0 75,7 42,7 771,8

2 TpoM (CT) 31 oKT 8 anp 160 30 Mafi 211 95,3 65,8 35,7 783,4

3 KRBW18-10 30 oKT 9 anp 162 29 Mafi 211 105,3 79,3 40,1 786,3

4 KRBW18-11 31 oKT 11 anp 162 30 Mafi 211 109,3 78,2 40,1 794,0

5 KRBW18-12 31 oKT 10 anp 161 31 Mafi 213 103,7 66,3 37,8 820,0

6 KRBW18-13 30 oKT 10 anp 162 1 HKIH 213 111,0 70,7 36,1 806,3

7 KRBW18-14 30 OKT 6 anp 158 30 Man 212 110,3 86,7 43,1 785,9

8 KRBW18-15 30 oKT 7 anp 159 29 Mafi 210 102,0 77,4 43,0 786,1

9 KRBW18-16 30 oKT 7 anp 159 2 hkh 215 104,3 70,1 44,1 780,6

10 KRBW18-17 30 oKT 9 anp 161 31 Mafi 213 102,7 69,5 39,3 811,2

11 KRBW18-18 31 OKT 7 anp 158 28 Man 210 112,7 86,9 39,9 821,0

12 KRBW18-19 30 OKT 7 anp 159 27 Man 209 103,3 74,7 50,7 806,7

13 KRBW18-20 30 oKT 4 anp 156 27 Mafi 209 109,0 57,3 38,5 814,4

14 KRBW18-21 30 OKT 5 anp 157 30 Man 212 105,0 82,3 49,6 801,2

15 KRBW18-22 30 oKT 6 anp 158 30 Mafi 212 99,3 66,8 49,0 808,2

16 KRBW18-23 30 oKT 7 anp 159 28 Mafi 210 104,7 68,1 47,6 808,2

17 KRBW18-24 31 oKT 6 anp 157 28 Mafi 210 102,7 67,7 49,1 803,3

18 KRBW18-25 30 oKT 5 anp 157 29 Mafi 211 107,3 51,3 44,7 762,6

19 KRBW18-26 31 oKT 10 anp 161 1 HKH 213 103,7 65,7 40,0 798,7

20 KRBW18-27 30 oKT 6 anp 157 27 Mafi 208 106,7 64,7 37,7 793,5

21 KRBW18-28 30 oKT 7 anp 159 5 hkh 218 111,7 79,4 43,6 802,2

22 KRBW18-29 30 OKT 2 anp 153 30 Man 212 109,3 89,8 45,1 815,6

23 KRBW18-30 30 oKT 6 anp 157 30 Mafi 212 103,7 65,7 44,5 809,6

24 KRBW18-31 30 oKT 1 anp 153 26 Mafi 208 108,0 65,2 41,4 808,8

25 KRBW18-32 30 oKT 3 anp 155 28 Mafi 210 112,3 76,5 43,9 809,9

ypTana KypcaiKwi 30 oKT 7 anp 158,35 30 Mafi 211 106,05 72,1 42,7 799,6

Энг roKopu KypcaTKHH 31 oKT 11 anp 162,33 5 hkh 218 112,67 89,8 50,7 821,0

Энг nacT KypcaTKHM 30 oKT 1 anp 152,67 26 Mafi 208 95,333 51,3 35,7 762,6

ЭК$ 0,05 3,4 3,1 5,16 3,396 2,1 10,5

ЭК$ 0,05 (%) 2,15 1,47 4,86 4,71 4,92 1,31

CV (%) 1,3 0,9 4,1 3,1 3,3 0,8

HaB^ap 1000 goHa ypyF Ba3HHra Kypa 4 rypyx,ra 6y.AHHagH: 1) ^yga HHpHK goH.flH - 50 r gaH opTHK, 2) HHpHK - 41-50 r, 3) ypTana HHpHK - 31-40 r, 4) Mafiga - 30 r gaH KaM.

o^hö öopu^raH TagKHKOT gaBOMHga HaB^apHHHr 1000 goHa goH Ba3HH 1 rypyx,ra Tyrpu Ke^aguraH 1 Ta TH3Ma KRBW18-19 6op.AHrH aHHK^aHHÖ, 1000 Ta goH Ba3HH 50,7 r hh TamKH^ этgн. hkkhhhh rypyx,ra MaHcyö 6y^raH, goH ofup^HrH 41 -50 rp 6y^raH HaB Ba TH3Ma^ap cühh 16 TaHH TamKH^ этгaн 6y^ca, ypTana HHpHK goH^H 31 -40 rp 6y^raH HaB Ba

тизмалар сони 8 тани ташкил этди. Минг дона дон вазни 30 гр дан кам булган, майда донли тизмалар борлиги кузатилмади.

Андоза F озгон навининг 1000 та дон вазни 42,7 г ни ташкил этган булса, Гром навида бу курсаткич энг паст 35,7 г эканлиги аникланди. 1000 та дон вазни андоза F озгон навидан юкори булган 13 та тизмалар борлиги аникланди. 1000 та дон вазни юкори булган тизмалар селекциянинг кейинги боскичларида синаб куриш учун ва дурагайлаш ишларида фойдаланишга тавсия этилди.

Дон натураси доннинг тулалиги ва йириклигини курсатувчи хусусиятлардан биридир. Тажрибада нав ва тизмаларнинг дон натураси урганилганда 762,6 - 821,0 гр/л булганлиги кузатилди. Андоза Гром навининг дон натураси 783,4 гр/л булса, FозFон навиники 771,8 гр/л эканлиги аникланди. Урганилган барча нав ва тизмаларда дон натураси 750 гр/л дан юкори булганлиги кайд килинди. Дон натураси андоза FозFон навидан юкори булган 22 та тизмалар борлиги аникланди.

Синтетик селекция усулида яратилган махаллий юмшок бугдой тизмаларининг махсулдорлик курсаткичларини бахолаш асосида андоза навлардан устун булган 5 та тизмалар танлаб олинди ва агроэкологик нав синаш кучатзорига утказилди.

АДАБИЁТЛАР:

1. Shahnoza Hazratkulova., Ram C. Sharma., Safar АНки1оува бошкалар. 2012:"Analysis of genotypic variation for normalized difference vegetation index and its relationship with grain yield in winter wheat under terminal heat stress"Plant Breeding. 131. 716-721.

2. Diyor T. Juraev, Sherzod D. Dilmurodov, Shakhnoza U. Khazratkulova, Mukhayyo E. Azimova, Sirojjiddin T. Juraev. "Influence of hot dry winds on productivity elements of wheat crop observed in southern regions of the Republic of Uzbekistan". International journal of Applied & Pure Science & Agriculture. IJAPSA-2017, India. Page 27-31.

3. Амонов О, Жураев Д, Нурбеков Х, Дилмуродов Ш "Создание высокоурожайных и засухоустойчивых сортов озимой мягкой пшеницы" Вестник сельскохозяйственной науки Казахстана. Научно-аналитический жупнал. №7-8-2016. Страници 20-25.

4. Жураев Д.Т., Дилмуродов Ш.Д., Бахрамова Н.Н., Шаймарданов А. "Влияние суховеев, наблюдаемых в южных регионах Республики Узбекистан, на продуктивные элементы мягкой пшеницы" Путь науки, Международный научный журнал, №2(36), 2017. Волгоград, Россия. Страници 84-93.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.